Falë kërkesës
gjithmonë në rritje për letërsi omgj dhe shkrimtarë që punojnë me ngut e me
mall fason, letërsia si art, mezi arrin të mbijetojë.
 |
| Arian Leka - poet |
Nga Leonard
Veizi
E
kam dashur gjithmonë poezinë e tij, edhe pse nuk jam vënë në radhë e as jam
grindur me librarët për të marrë kopjen e fundit nga vëllimi i sapodalë. E dua
poezinë e tij,edhe pse nuk është nevoja që për t’i dhënë një kuptim estetik me
elozhe të skajshme,të bëj cilësime banale. Poezinë e tij e kam lexuar pa zë, në
“sheshin tim të xhirimit”, herë shtrirë mbi kanape e herë me këmbët vendosur
mbi jastëk, duke u vetëkënaqur me tingullin tim të brendshëm,të cilit në
vazhdimësi i rregulloja regjistrin që çakordohej me një mikster profesional
studiosh. Dhe si kisha mësuar dorën, kisha menduar pa dilemë gjithashtu se disa
poezi të miat, të hershme, do t’i nxirrja prej dosjes së harresës për t’u dhënë
të njëjtin ngjyrim. Por m’u zhvlerësua gjithçka kisha regjistruar në studion time
imagjinare, databaze me emra të koduar poetikë, kur në një ambient publik me plot
akustikë,poezitë mrekulluese të Arian Lekës i recitonte mrekullisht Timo
Flloko. Mund të mos ishin të tilla, veç mua ashtu m’u dukën atëherë dhe nëse do
të përsëritet e njëjta situatë,do të më duken edhe tani. E meqë ishim në
shtëpinë e Zotit, te Qendra Kulturore e Katedrales Ortodokse, isha gati të bëja
kryq e të ndizja një qiri, se pikërisht Ai, nuk më kishte lënë të bëja
marrëzinë time, të futesha në konkurrim me Arianin e Timon bashkë.E gjithë kjo
sa për hyrje, sepse për më tepër, Arian Leka flet vetë për lexuesit e gazetës
“Fjala”:
Tanimë karantina
cilësohet e mbyllur, por a kanë qenë frymëzuese për ju ditët e izolimit?
Tani
që duket se “lufta” po shkon drejt “armëpushimit” dhe “armiku i padukshëm”, me
sa duket, do të bashkëjetojë me ne, mund të them se për mua ishte një gjendje e
tendosur, aspak krijuese dhe e pakëndshme herë-herë.Mbyllja nuk luajti ndonjë
rol kryesor, izolimi i detyrueshëm, po. Nga fëmijëria unë jetoj brenda një
urdhri pune e disipline, që i ngjan vetëmbylljes me pëlqim, por kthimi në
regjimin e detyrimit, përcaktimi prej të tjerëve i orareve të tua, sigurisht që
krijoi kundërshtim. Por, ngaqë me frymëzim unë kuptoj gjendje tjetër, them se
bëra ndonjë përpjekje, shpesh të kotë, për të kuptuar diçka më shumë nga sa
ndodhte dhe nga sa na paraqitej. Edhe pse mes shumë të panjohurash dhe
paqartësish (që sigurisht do të qartësohen më vonë, kur të mos i hyjnë kujt në
punë, veç historisë), diçka u bë e kuptueshme. Ishim të thyeshëm, të pambrojtur
e të papërgatitur, të trembur e të manipulueshëm, deri në komizëm tragjik. Vura
re se komunikimi i një qytetërimi pa frymëzim,si ky në të cilin jetojmë, me
botën e epidemive na bëri të rivlerësojmë marrëdhënien me falsitetin, që zgjodhi
maskat dhe dorezat për simbolikë. Gjithë sa proverbat, si anatomi e sistemit
shoqëror, na kishin këshilluar (“fol pa dorashka!”, “hiqe maskën!”) u
zhvleftësuan. Miti “i mesdhetarit dhe ballkanasit të ngrohtë”, që shpreh çdo
gjë me përqafim, u shkërmoq atypëraty.Nga të vetëkënaqur, të mllefosur,
nacionalistë, ksenofobë dhe arrogantë,
pothuajse të gjithë popujt, përfaqësuar nga liderët e tyre dritëplotë,
u shndërruan në lypsarë. Mbetëm me sytë nga qielli, prej nga mbërrinin ndihma dhe
me sy nga tabelat e rishpërndarjes së pasurisë së Bashkimit Evropian.Kujt i
vlejti krekosja, institucionet, kur u gjendëm aq të papërgatitur? Po
institucionet? Eufemizmi, edhe në këtë rast u gjet. Ç’ishte cinizëm, u quajt
solidaritet. Një gjendje e tillë, zakonisht prodhon më shumë frikë sesa art, më
shumë çoroditje sesa përqendrim. Por gjendje si këto mund të jenë nxitëse për
të mbajtur shënime, për të kryer vëzhgime a ndoshta për të filluar ndonjë prozë
distopish a dialogë komedish të zeza. Gjendja shtypëse, që krijohet gjatë
izolimit, jeta në duart e të tjerëve, mungesa e përgatitjes dhe e edukimit mbi
ndodhi të tilla, sjellin para nesh fytyrëne çmendurisë, histerinë
kolektive,shtetëzimin e lirive dhe ringjalljen e formave të fobive shoqërore. Pashë se jo rrallë
mbyllja, izolimi dhe këqyrja e tjetrit
si armik kaloi nga ndrydhja në histeri.Krahas solidaritetit, mendjelehtësisë së
fillimit apo ndjenjës së egoizmit ekstrem, dëgjova pashpirtësi në komunikimet
mes njerëzve, ndjeva sadizëm, shfaqje dhune dhe kënaqësi nga dhunimi fizik,
psikologjik e kulturor ndaj tjetrit. Ata që dinë të përfitojnë gjithmonë nga
gjendje të tilla janë politikanët dhe njerëzit në pushtet.Në një mënyrë, nga
gjendje të tilla “përfitojnë” dhe artet, kur dinë të nxjerrin lëndë nga
ndodhitë dhe ngjarjet me turma e politikanë që, ndonëse pretendojnë shumë,janë
gjithmonë e më pak“guru” frymëzues të kombeve të tyre. Në kohën kur jo pak nga
mediet kanë hyrë në shërbim e janë radhitur nën armë, krijimtaria artistike ka
ende hapësirë për rebelim, për ta bërë të dukshme që gjithë sa politikanët
prodhojnë është mbivlerësuar, njëlloj siç është mbivlerësuar edhe
inteligjenca,mirëdashja, kultura apo aftësia e tyre qeverisëse. Artet, proza
sidomos dhe veprat skenike, mund të vëzhgojnë se ligjet dhe veprimet e tyre (me
gjithë ambiciet, vepra zor se do të kenë) janë pjesë e së përkohshmes, ato mund
ta bëjnë qesharake “krenarinë dhe të lavdishmen”e pretenduar deri në
shpërdorim, ato mund të tregojnë se në shoqëri pa kulturë demokratike, si kjo e
jona dhe të ngjashmet e saj në Evropën Juglindore, hija e fronit mbretëror rri
galiç në trurin e çdokujt që qeveris a drejton, qoftë edhe në periferi.Të gjitha
këto instinkte pandemia i vuri në provë e në veprim. Por në vendet me liri të kontrolluar,
në një pikë njeriu vazhdon të jetë i lirë të zgjedhë diçka. Ai e ka ende lirinë
të zgjedhë mënyrën dhe mjetin për t’u vetëposhtëruar.
Leximi apo
krijimtaria,cila ka qenë parësore në
ditët e izolimit?
Kam
lexuar më shumë, sesa kam shkruar, duke u kujdesur me sa munda t’i rrija disi
më larg kompjuterit dhe çdo forme të ekranit. Mund të kem humbur shumë por,
mendova se kjo ishte mënyra ime, ndoshta jo më e mira, për të krijuar largësi
nga cunami i lajmeve, jo gjithmonë të dobishme. Më dukej sikur dëgjoja: - Je
ankuar gjithmonë se nuk ke kohë! Ja ku e ke tani. 24 në 24 orë. Kohën e fituar
ia kushtova leximit. Librave të palexuar dhe leximit të teksteve të mia, si
përmirësim, korrekturë, plotësim detajesh.Kisha kohë pra, të hyja me kujdes më
në thelb të çdo fjale të përdorur nga unë, të hulumtoja kuptime të tjera,
përdorimin e së njëjtës fjalë në poezi, në prozë a në përditshmëri. Desha që
teksti të mos ushtronte presion ndaj lexuesit, sidomos me fjalë aktivizmi,
fraza politike, slogane e klishe, që i gjemë dendur në letërsinë e sotme, thua
se mes letërsisë dhe gjuhës e stilit të medias, nuk ka më dallim, thua se
letërsia nuk është më art, por thjesht komunikim. Unë e çmoj angazhimin
domethënës të artit, e çmoj edhe aktivizmin, por jo deri sa kjo përditshmëri
frazash, klishesh e sloganesh të shkatërrojë kërkimin për stil, kërkesën për
art, imagjinatë dhe atë që është mirëfilli krijimtari letrare.Falë kërkesës
gjithmonë në rritje për letërsi omgj dhe shkrimtarë që punojnë me ngut e me
mall fason, letërsia si art, mezi arrin të mbijetojë.
Në kushte të
tilla, a janë treguar të gatshëm bashkëpunëtorët tuaj që ju të vazhdoni të
nxirrni revistën “Poeteka”?
Në
këtë pikë besoj se bashkëpunimi i autorëve dhe përkthyesve me revistën
“Poeteka” ka qenë i mirë. Arritëm të përfundojmë numrin 54 të revistës dhe të
përgatisim për shtyp numrin 55, në të cilët lexuesi shpresoj të vlerësojë jo
vetëm “kokëfortësinë” për të vazhduar edhe në kohë shkretimi, por edhe cilësinë
letrare. Janërreth 400 faqe të reja, të papublikuara më parë,zgjedhur me
përkushtim e kujdes.Në to paraqitet letërsi e artnga D.Kiš, M.Velo, A.Lushi, A.Cupşa,N.Sardžoska, S.Temali, L.Haziri, R.Soler, L.Ahmeti, R.Ismaili, H.Meçaj, I.Diaconsecu, K.Fragkeskaki, A.Swirszczynska,D.Drndić eA.Dielli.Ka përkthime tëC.Milosz-ite W.Szymborska-s,
sjellë në shqip nga P.Çina, të J.Prevert, nga E.Bido, tëE.Jabès, nga
M.Karafilaj, të K.Jaio, nga Valbona Sulçe, të J.Brown
– fitues i çmimit Pulitzer 2020,tëW.Borchert-in,
nga B.Spahia, siç ka edhe kritikë
letrare mbi G.Perliçevin, nga A.Mustafa, P.Palushi mbi letërsinë e S.Peposhit, A.Jurukovska-s mbi F.Parmakovska-n
dhe L.Dimkovska-n,
studimengaS.Risto,
S.Leka e B.Shalarietj. Veç kësaj, ka pasur edhe një tjetër lajm të mirë në lidhje
me “Poetekën” dhe ata që bashkëpunojnë me të. Pas anëtarësimit në “Eurozone”–
një nga rrjetet më rëndësishme të revistave kulturore evropiane, “Poeteka”
tanimë është edhe pjesë e “Versopolis”.
A mund të
përbëjë ky precedent (pra ditët në karantinë) një motiv që në të ardhmen të kemi
prozë dhe vargje rreth saj?
Ndoshta!
Gjatë periudhës së mbylljes kam bashkëpunuar me grupe të ndryshme shkrimtarësh,
herë për eksperimente letrare, si në rastin e 50 poetëve nga bota, që morëm
pjesë në projektin letrar “poezi në rrjedhë–metafora e fundit të izolimit” dhe
herë me punë përkthimore, si në rastin e poetes kineze Yin Xiaoyuan, e cila ka
përkthyer dhe paraqitur për lexuesin kinez një cikël poezish në format audio
dhe të shtypur. Kjo periudhë mbylljeje përkoi edhe me botimin në Vjenë të fact/fiction-it
tim, me titull “Where Does Light Come From?Prej
nga vjen Drita?”, si pjesë e “Circle-Surface-Sun:
from somewhere in the Mediterranean”, botuar ngaShtëpia Botuese vjeneze
SCHLEBRUGGE.EDITOR. Në Berlin, gjithashtu, në fund të muajit maj, doli në
qarkullim edhe libri im me titull “ENVER UND SEIN PARADIES Illusionen und
Propaganda im kommunistischen Albanien.”
--------------------------------------------------------
Perceptim mbi një poemë të palexuar
Përsiatje
nga Leonard Veizi
Vargjet
janë aty, por varet si ti i lexon.
Se
televizori qëllon hapur dhe në ekranin 50 inç trasmetohet një nga ndeshjet e
Champion Liga, centrifuga e lavatriçes ka marrë superxhirot dhe procesi i
larjes së të brendshmeve nuk ka ndër mend të mbarojë, ndërsa në sobën me
korrent uji që vlon pret një dorë oriz apo makaronat e gjata si turjelë. Dhe
për çudi, në këtë “magji” kakofonie, ti vazhdon të lexosh poezi.
Djalli
e marrtë
Dashuria në
vjeshtë është bimë fatkeqe.
Frutat lind nën
dhè, në errësirë.
Dhe lulet nuk i
rrojnë gjatë, as gjethet.
Fëmijë të
thjeshtë, pa bekim, ardhur ditën, ikur natën.
Pagëzuar me ujë
të zi dhe me baltë.
Ç’po
ndodh kështu...?
Mund
t’i perceptosh tërësisht vargjet edhe pse decibeli i zhurmave ka ardhur në
rritje, pasi “filarmonisë” i është shtuar uturima e makinës fshirëse, e cila ka
marrë tapetin tej e tej, ashtu siç mund të mos e kuptosh fare çfarë thuhet në
to edhe kur në nerva e sipër stakon çelësin e automatin për të krijuar një
qetësi absolute dhe krejt boshe.
E
mbyll librin dhe e rihap, sepse gjithmonë do gjesh një arsye për ta lexuar apo
për ta lënë mbi tavolinë. Dhe gjithmonë do të gjesh një arsye për të
justifikuar mospërqendrimin tënd ndaj vargut: sepse, ose dielli i plazhit të ka
rënë në kokë dhe kërkon të hidhesh me kokë në pishinë, ose shkreptimat që
shoqërojnë shiun rrëzëgjerë të kanë tronditur me krismat e tyre të thata.
Dashuria në
vjeshtë ishte bimë fatkeqe.
Që nga lulja,
fruti dhe gjethja mbi të cilën
e gjelbra shkon
pa i hapur udhë të blertës.
Poezia
është aty, por varet kush e reciton.
Mund
të jetë gjimnazist i pasionuar më zë ende të papjekur mirë, apo një student i
artit dramatik që ka marrë veç pak leksione nga e folura skenike. Dhe ti ende
nuk e shijon. Sepse, në fund të fundit po kërkon diçka që mendon se është afër
përsosmërisë, diçka që mbase nuk ekziston, por që ti çuditërisht vazhdon ta
kërkosh e ta kërkosh.
Dhe ku unë.
Me të vetmen
formë që më ka mbetur.
Atë të gjilpërës
së madhe, me një sy,
më duhet të
futem në trupin tënd të lodhur.
Të qep gjithë sa
shqepa vetë
dhe gjithë sa
gjeta të shqepur tek ti”.
“Ndreqje
Gabimesh”. Kështu quhet poema. Dhe vjen qetësisht tek ty, për t’u futur pak nga
pak në tërësinë tënde, deri në inde. Duhet një recitues të mirë, edhe një
tjetër... një skenë e hijshme dhe një koreografi e çartur...
Dhe
kaq për të bërë spektaklin, asgjë më shumë s’ka vlerë.
Ndreqja e
gabimit të vjetër
me një gabim të
ri
ishte rritje.
Dalje nga
vetvetja,
dëfrim.
Sepse,
nëse ajo çfarë ke menduar në tërësinë tënde tek deliron në një çast magjiplotë
del nga goja e një aktori brilant, gjithçka merr vlerën e duhur.
Poezia
është aty, por varet si e lexon. Apo... varet apo kush ta lexon.
Arian
Leka ia kishte besuar vargjet e tij Timo Fllokos.
Botuar në:
No comments:
Post a Comment