1 maji qesharak i shqiptarëve

Nga Leonard Veizi

 

Duket sikur në Shqipëri, Dita e Punëtorëve është pa klasë punëtore. Domethënë: ka klasë intelektuale, ka klasë politike, ka klasë katundarie..., por nuk ka punëtorë.

-Që punë ka, as diskutohet, ka sa të duash. Problemi është se nuk ka profesionistë.

Pra, thënë shkurt: nuk ka punëtorë.

1 Maji kaloi. Nuk u pa kurrkush në rrugë të protestonte. Trafiku nisi vonë se helbete, duhej ngopur syri me gjumë një herë. Nuk u pa kurrkush të dilte në Bulevard, tek Dëshmorët e Kombit, tek Zogu i Parë apo tek Sheshi Skënderbej dhe të kërkonte ndonjë rritje rroge, ndonjë kompensim, ndonjë 8-orarësh në punë, apo 40 orë punë në javë, apo... Lëre fare.

Kjo vlen për kryeqytetin që ka ca njerëz, se qytetet e tjera, aha...

Por i duhet parë dhe ana tjetër medaljes.

Duket se në këto 34 vite post diktaturë jemi rregulluar ca, aq sa dhe kërkesat kanë rënë njëra pas tjetrës. Tani po jetojmë në aheng e bollëk.

Si i thoshe Huan torollaku kryetarit të ri të Kooperativës, shokut Vasil, në ceremoninë e vdekjes së ish-kryetarit, babait të Nashos:

-Eh sa ndere më ka bërë ai mua. Kush ma dha karrocën e Ekonomisë Ndihmëse? Dhe u rregullova ca.

Ja kështu, si puna e Huanit jemi të gjithë ne. Ca torollak nga trutë, por që po rregullohemi pak e nga pak me anën e karrocave të ekonomisë ndihmëse.

-Të na rrojë qeveria more shokë!

 

Qasi shokë, shokë të këndojmë/ Jetën tonë që ta shërojmë

Hapi krahët, krahët të punojmë/ Tokën tonë ta lulëzojmë.

 

-Të këndoftë zemra!

Njerëzia u kënaqën se data 1 maj ra në mesjavë dhe ishte pushim zyrtar. Dy ditë me parë kishte qenë fundjavë dhe ishin dy ditë pushimi. Dy ditë më pas vjen më shpejt fundjava po me dy ditë pushim.

Kësaj i thonë t’i thuash punës: Ku të kam parë or tungjatjeta! Prandaj nuk e ngre zërin njeri në Shqipëri.

Për më tepër që data 5 maj nuk është pushim si Dita e Dëshmorëve, por do merret pushim për nder të festës së Pashkës Ortodokse. Dhe kur bëhen nja tri ditë rresht sikur s’ka lezet ta kalosh kohën as në lokalet e zonës së Ndroqit, as në ato të Cërrikut, ndaj me shumë gjasa njerëzia o do marrë avionin, o do mbushi serbatorin me karburant e do kalojë kufirin.

-Hajt, pushime të mbara!

Dhe mos u bëni fort merak se ja... filloi sezoni dhe oferta të reja do ketë këtej-andej. Ehu, sa pushime do kemi.

Në ditën legjitime, kur çdokush e ka të drejtën të dalë në shesh e të kërkojë kushte më të mira pune, pagë më të lartë, këtë në Shqipëri nuk e bën kurrkush. Nuk e bëjnë as Sindikata, as Konfederata, se partitë politike nuk ka përse ta bëjnë. Sa për iniciativa personale më mirë të mos flasim fare se ndyjmë gojën.

Kapitalistët e rinj të Shqipërisë post socialiste kanë rënë rehat. Askush nuk ua prish dremitjen e drekës. As sindikatat, as partitë politike. Veç njerëzit protestojnë fuqishëm, nga mëngjesi në darkë, nëpër bare ku pihet kafe e konjak, dhe sidomos në restorante ku hahet bukë misri me shëllirë dhe patate të skuqura në vaj.

-Ja se po presim të na vijë mishi i kecit në hell.

-Ore, kush është ai qerrata që e ka çpikur rakinë?

Dhe vuuu gurmazit. Hani o vëllezër hani! Po pate për të ngrënë e për të pirë për çfarë arsye duhet të ngrihesh në protestë? Apo për sytë e bukur.

1 Maji vazhdon të konsiderohet si ditë ahengu, po si dikur në socializëm. Vetëm se nuk dalim në parakalim me portretet e udhëheqësve në dorë, për të treguar arritjet. Ja ky element mungon në ditët e sotme. Na kanë lënë azat, të hamë kopshteve të botës si Tomori, si demi që desh na shqeu Koçin e teto Ollgës në Marenë. Se sa për të tjerat... copy past: nga socializmi në kapitalizëm apo ekonominë e tregut. Kështu që në vend ta shqyenim gojën, e zumë me mish e xaxiq dhe e përcollëm me raki.

Mirëpo, andej nga akshami, media na informoi se në fakt punëtorë e aktivistë në Tiranë e Prishtinë e kanë shënuar Ditën Ndërkombëtare të Punëtorëve me kërkesa për përmirësim të kushteve të punës. Flasim si koncept, jo sa pjesmarrje kishin. Se aty na thyhet maja e kalemit e si bëjmë dot llogaritë. Po, birinxhi. Të paktën paska ca shqiptarë që dinë të protestojnë. InshAllah shtohen. Se protestë është ajo që të thyen brinjtët, jo ajo që të gudulis e të bën për të qeshur.

-Do hosten bualli, jo pickima pleshti.

Ah po... në 2 maj, një ditë para 3 majit, që njihet dhe si Dita Ndërkombëtare e Lirisë së Shtypit, edhe do gazetarë të terrenit u mblodhën para hyrjes së Kuvendit të Shqipërisë, ku protestuan për të drejtat e tyre, pasi statistikisht vetëm gjatë muajve të parë të vitit 2024 janë raportuar rreth 30 raste të sulmeve ndaj gazetarëve dhe mediave.

Këtu s’di ç’të them! Janë apo nuk janë gazetarët Klasë Punëtore? Por gjithsesi shyqyr që u ngritën dhe ata. Se në tërësinë tonë ne jemi të papërfaqësuar nga shoqatat dhe aktivistët civilë, por vetëm nga partitë politike, që pasi bëjnë sikur na marrin në mbrojtje, na kërkojnë votën. Dhe fillimisht kartën e identitetit: se mos voton për krahun tjetër ore.

-Hë kopil e bir kopili... sa i qut qeke mor bab?!

Të kthehemi përsëri tek 1 Maji.

Thuajse në të gjithë botën 1 Maji synon të kujtojë angazhimin e lëvizjeve sindikale dhe protestave të punëtorëve për të kërkuar dhe siguruar të drejtat, liritë dhe kushtet e punës.

Në histori 1 Maji lidhet ngushtë me protestat e përgjakshme të dhjetëra-mijëra punëtorëve të fabrikave të Çikagos në Amerikë, më 1 Maj 1866, ku punëtorët kërkonin të drejtat e tyre në punë.

Federata e Tregtisë së Organizuar dhe Sindikatat e Punës zgjodhën 1 majin e 1886-s, si data kur dita e tetëorarëshit do të bëhej standard.

Pas protestave të dhunshme në SHBA, Konferenca e Gjashtë e Internacionales së Dytë e vitit 1904 u bëri thirrje “të gjitha organizatave të Partisë Socialdemokrate dhe sindikatave të të gjitha vendeve që të demonstrojnë në 1 maj për vendosjen ligjore për tetë orë punë në ditë, për kërkesat klasore të proletariatit dhe për paqen universale.

Për herë të parë 1 Maji në Shqipëri është kremtuar në vitin 1905, kohë kur Shqipëria ende ishte ende pjesë e Perandorisë Osmane.

Stilian Adhami, në librin “Kronikë e lëvizjes punëtore e sindikale në Shqipëri” publikuar në vitin 1969 shkruan se më 1 Maj të vitit 1905, një grup të rinjsh e punëtorësh organizuan në një manifestim nëpër rrugë dhe një piknik jashtë qytetit të Shkodrës.

Tanimë jemi në vitit 2024.

“E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë, një jetë e re po lulëzon gërmadhash”. 

“Muzat e Jezercit”, ngarkesë emocionale mes vargjesh poetike

Nga Leonard Veizi

Nuk do të flasim thjesht për Koloninë Letrare "Muzat e Jezercit  - Edicioni 7" që u mbajt në 26 – 28 prill të vitit 2024 në qytetin e Ferizajt të Kosovës, por nisur nga “Muzat e Jezercit” padyshim do të flasim dhe për “Muzat...”

Pjesëmarrësit në koloninë letrare "Muzat e Jezercit - 7"

Introduksion 

Ca vargje të ndjera e tunduese, të lira apo aleksandriane, ca herë të brishta e plot herë me temp, të bëjnë të ëndërrosh skajshmërisht, atje ku mendja njerëzore hera-herës ka drojë të shkojë. Sepse njeriu është i prirë të ëndërrojë zgjuar duke i kontrolluar dëshirat e tij në imtësi, ashtu siç ëndrra vjen vetë në pafajësinë e gjumit, por ti si njeri nuk i kontrollon dot më. Dhe në rast se ëndrrat të mungojnë, apo ti vetë druhesh të lundrosh me to, këtë mundësi ta jep një baladë për piano e orkestër, një tingull violine e vetmuar... si dhe vargje kuptimplote që shtjellojnë botën tënde të pleksur kuturisshim. Ndaj kur nuk e vendos dot gishtin mbi një antologji, ta zbresësh nga etazheri, ta shfletosh e të përhumbesh mes rimash nanuritëse, një takim letrar me emra poetësh miksuar, mbetet tentativa më e mirë për të krijuar një raport të ri me veten dhe botën që të mban rrethuar në zhgjëndrrën dramatike. 

 

Kondratemp

Në Shqipëri, - e kam fjalën për Republikën e Shqipërisë, - takimet letrare janë një flluskë sapuni. Nëse doni që t’i shtoj vlerën, sepse e teprova ca, po e vlerësoj si një... flluskë shampoje, e asgjë më shumë. Dhe nuk është se kam marrë pak herë pjesë në takime të tilla sa mund të thuash se: nuk e njeh realitetin objektiv.

Në Kosovë, - e kam fjalën për Republikën e Kosovës, - një takim letrar, konsiderohet si një festë. Dhe organizimi i tij merret me shumë seriozitet por dhe me pasion. Ndaj gjërat shkojnë vaj, ndaj dhe poetët e trevave të Shqipërisë Republikë turren të kalojnë kufirin dyfish, atë të postbllokut “Kastrati” ku paguan një detyrim se ke përdorur Rrugën e Kombit, dhe dokumentin e identifikimit tek Pika Doganore ku një piramidë në abstraksion na ndan me territorin tjetër të shqiptarëve që zyrtarisht njihet si Republika e Kosovës. Dhe për fat kam marrë pjesë në disa takime të tillë. Ndaj mund të them me plot gojën se: e njoh realitetin objektiv.

Por meqenëse Republika e Shqipërisë është “nona”, më e madhe në formë e përmbajtje, dhe me më shumë se 110 vite shtet i pavarur nga Turqia, nuk është keq ta prishë traditën e ardhur nga shekujt e vjetërsuar e të mësojë ndonjë diçka nga vajza më e vogël në formë por jo në përmbajtje, - siç mundohemi ta konsiderojmë trevën e Kosovës, - që tanimë është Republikë dhe ka 25 vite Pavarësi nga Serbia, edhe pse zyrtarisht Pavarësia mban moshën 16 vjeç. Është si ai raporti i përhershëm i nxënësit me profesorin, por jo në rastin kur profesorin e shtrëngon prostata dhe për më tepër ka nisur ta lërë kujtesa.

 

Rezervat

Me Prof.Dr. Agim Vinca

Të refuzuarit e ftesave, zakonisht vijnë për “arsye pune” ndaj unë personalisht u riktheva në Ferizaj tek “Muzat e Jezercit” pas 6-të vitesh me një ftesë të përsëritur. Sepse për herë të parë në një event të tillë kam qenë në vitin 2018, ku për të thënë të vërtetën jam mahnitur në disa drejtime. Asokohe në drejtimin e Klubit Letrar “De Rada” ishte Gazment Bytyçi, me bashkëpunëtorët më të afërt Zyrafete Shala, Arsim Haliti e Laura Sineri. Sot, për shkak të rotacionit që është vendosur në statusin e shoqatës dhe që zbatohet korrektësisht, në krye të Klubit është Zyrafete Shala me bashkëpuntorët e saj të ngushtë, Arsim Hamitin, Laura Sinerin dhe Fatushe Halitin. Vlen të theksohet se ky aktivitet i Klubit Letrar “De Rada” është mbështetur nga Ministria për Kulturë, Rini dhe Sport. Dhe nuk duhet harruar se ky Klub organizon shumë seriozisht edhe konkursin letrar “Ora e Astritit”.

Po ministria e Kulturës së Republikës së Shqipërisë?

Ama pyetje, në ditën për diell, ku dhe të gënjyerit nuk merr vlerë artistike.

Në fakt ajo nuk ndihet fare, ka rënë në letargji, sepse si institucion anësor është shkrirë brenda në një mega ministri me shumë emra, në të cilën më së shumti flitet për lek, euro e dollarë, por shumë pak për trashëgiminë kulturore, e për të mos folur për takimet letrare që është një luks i tepruar e me raste dhe “një shfaqje e huaj dekadente”.

Nga e majta: Orjona Tresa, Zyrafete Shala dhe Fatushe Haliti

 

Ferizaj City & Co

Për sqarim Klubi Letrar “De Rada” e ka selinë në Ferizaj. Dhe Ferizaj konsiderohet si një nga qendrat e reja urbane të Kosovës. Qyteti me popullsi zyrtare prej rreth 50 mijë banorësh, ndodhet në pjesën juglindore të trevës.

Ferizaj është konsideruar si një qytet me bashkëjetesë dhe tolerancë të konsiderueshme fetare dhe kjo duket edhe në faktin që një kishë ortodokse dhe një xhami në qendër të qytetit ndajnë të njëjtin oborr.

Por qyteti pa semafor, me një trafik të paparë kaotik, ka dhe një vijë hekurudhore të ndërtuar nga turqit osmanllinj që në vitin 1873. Epo perandoria e paska zgjidhur qesenë me ca lira më shumë në buxhet, se i duhej për vete hekurudha, jo për shqiptarët. Të keqen o baba Sulltan që na le këtej kufirit malet e Veriut dhe baltërat e Myzeqesë, të cilat mezi i bonifikuam. Se Fushën e Kosovës, me konsensusin e ambasadorëve të mbledhur në Londër ia le në administrim Serbisë. Bravo, bravo... dhe të lumtë që na konsideron ende: vëllezër. Kujë e zezë. Kështu që në Shqipërinë Republikë, - asokohe Socialiste - treni u pa vonë. Përveç dekovilit të ndërtuar nga austriakët gjatë Luftës së Parë Botërore, zyrtarisht segmenti i parë hekurudhor është inauguruar më 7 nëntor 1947, me linjën modeste Durrës – Peqin. Pra 74 vjet më pas. Por kjo s’ka rëndësi, se ne e kapëm veten shpejt, ndaj ndërtuam një rrjet të gjatë hekurudhor... të cilin e nxorëm sërish jashtë përdorimit, me vetëmohim. Punë shqiptarësh tek e fundit.

 

Për-logaritma

Google maps-i të thotë se Ferizaj ndodhet në veri-lindje të Tiranës në një largësi rrugore prej 238 kilometrash. Por me Prishtinën ndajnë veç 41 kilometra. Ndërsa është 57 kilometra larg nga Shkupi. I përmenda këto tre kryeqendra shqiptarësh sepse edhe të ftuarit vinin më së shumti pikërisht nga këto qytete, pa përmendur vendalinjtë, që në fund të fundit janë dhe mbeten të shtëpisë.

Nga Tirana vinin Prenga, Valbona, Klitoni e Leonardi. Nga Shkodra Rozafa. Mirela udhëtoi nga Fieri. Nga Peja erdhi Naimja. E Sabiti nga Gjilani. Ndërsa nga Shkupi: Agimi, Avniu e Shkëlzeni. Dhe ja u bë grupi.

 

Ekzibicion

Duhet të futesh me këmbën e djathtë që të eci mbarë, thoshin më të vjetrit, Dhe duket se të gjithë ne kemi hyrë me këmbën e djathtë. Tani,... kush i pa të gjithë tek e fundit. Por përderisa punët ecën mrekullisht, merret e mirëqenë se poetët me siguri e kanë respektuar këtë besëtytni. 

Risi në këtë edicion u cilësua bashkëpunimi me shoqatën “Hithi” në organizmin e ekspozitës së karikaturës të dy karikaturistëve nga Ferizaj, Selajdin Hajdini dhe Imri Musliu. Kjo ekspozitë, që përfshinte rreth tridhjetë karikatura kryesisht të personaliteteve nga bota e artit, shoqëroi të dy mbrëmjet poetike. Dhe gjeje mes punimeve portretet e Migjenit por dhe të Tina Tërnerit, atë të Bujar Kapexhiut, por dhe të Manjola Nallbanit, si dhe disa tematika të tjera fort interesante.

 

De Rada e Jup Kastrati

Jeronim De Rada kishte 210 vjetorin e vdekjes ndërsa studiuesi kryesor i veprës së tij, Jup Kastrati 100 vjetorin e lindjes. Dhe këto dy data përballë njëra-tjetrës bënë që organizatorët e Klubit Letrar “De Rada” të lançonin një shumatore kumtesash. Sepse takimi poetik nuk mund të jetë vetëm poetik, por dhe prozaik, ndryshe mbetet i vetëm si jetim. Takimi filloi me kumtesën e Prof. dr. Agim Vincës, për të vazhduar me Prof. dr. Diana Kastrati, Dr. Fatmira Kastrati, prof. asoc. dr. Abdurrahim Maxhuni, Prof. ass. dr. Faton Krasniqi, Kemajl Aliu, Abdyl Hajredini, Preng Maca dhe Bekim Kelmendi. Jo pak, për të marrë një informacion të detajuar mbi krijimtarinë e dy kolosëve të letrave shqipe.

 

Zyrafete Shala dhe Arsim Hamiti

Lidership

Të dyja mbrëmjet poetike dhe tryeza u drejtuan me autoritet dhe elegancë nga Zyrafete Shala, që është dhe kryetarja e Klubit Letrar “De Rada”. E nëndheshme dhe fort efikase ishte puna organizative e Arsimit që rrallë e shihje ulur. Poezitë u shoqëruan me kitarë nga i talentuari Dren Loxha, i cili interpretoi edhe disa këngë nga repertori i tij. Dhe Dreni, ishte vërtet i talentuar me kitarën e tij dhe me krijimtarinë e tij, duke i dhënë jo pak tonalitet atmosferës poetike. Madje dhe në post-darkat ngopëse askush nuk kish dëshirë të dëgjonte dixhein e lokalit me muzikë interneti, përsa Dreni derdhte butësish nota mbi tryezën e zbrazët nga mishi por të mbushur me qelqurina pijesh.

Teknikalitet

Dhe çfarë ndodhi përgjatë dy mbrëmjeve? Asgjë e pazakontë në pazakonshmërinë e saj.

Në mbrëmjen e parë lexuan poezitë e tyre: Shkëlzen Halimi, Naime Beqiraj, Donika Dabishevci, Rozafa Shpuza, Xhevat Latifi, Preng Maca, Aziz Mustafa, Kliton Nesturi dhe Besim Zymberi. Mysafir ishte edhe zëvendës ambasadori i Kroacisë në Prishtinë, Nedjeljko Špilek, me vëllimin poetik dygjuhësh “Qyteti i shpirtrave” i cili u përurua me këtë rast. Një vlerësim kritik për librin paraqiti Arsim Hamiti, nënkryetar i KL “De Rada”. Autori lexoi poezi në gjuhën kroate, ndërsa Drita Miftari të njëjtat poezi i lexoi në gjuhën shqipe.

Në mbrëmjen e dytë poetike lexuan vargje: Avni Halimi, Xheladin Rexhepi, Sabit Rrustemi, Nexhat Rexha, Valbona Mulaj, Arsim Halili, Muharrem Kurti, Nafije Zogaj, Mirela Papuçiu, Faruk Tasholli dhe Ismet Delija.

Ne tërësi, poetët dinë ta organizojnë mirë poezinë si varg të shkruar, por dhe ta lexojnë përsosmërish... veç me veten e tyre. Sepse ne realitet, stonimet qëllojnë që ta prishin ritmin melodik. Por ky është një defekt i papërfillshëm, sepse, tek e fundit, të gjithë poetët nuk mund të kenë tonalitetin e Maja Anxhelout.

Dhe në perceptimin tim, me përjashtime të vogla, niveli poetik i poezive ishte për t’u admiruar. E duhet thënë: shyqyr që kemi poetë të paktën.

 

Nga e majta: Kliton Nesturi, Rozafa Shpuza, Xhevdet Bajraj, Arsim Hamiti, Leonard Veizi, Zyrafete Shala, Drita Popa dhe Gazment Bytyçi

Xhevdeti

Ferizaj ka dhe një të veçantë tjetër, dhe kësaj rradhe flas për ndjesi personale. Tek “Muzat e Jezercit” jam njohur me Xhevdetin. Kush është Xhevdeti??? Është njëlloj si të thuash Ismali dhe të nënkuptosh Kadarenë, si të thuash Rexhepi dhe të nënkuptosh Qosen, si të thuash Dritëroi dhe të nënkuptosh Agollin. Dhe të thuash Xhevdeti duhet të nënkuptosh Bajrajn.

Që në fillim të shkrimit bëra me dije se në Ferizajn e vitit 2018 kam mbetur i mahnitur. Mikpritja dhe organizimi ishte dy elementë, por mahnitja më e madhe ishte njohja me këtë poet të klasit botëror, Xhevdet Bajrajn prej Rahovecit.

Sot, Xhevdet Bajraj nuk jeton në tokë, sepse është ngjitur në Panteon, lart tek Krijuesi. Por letërsia e tij vazhdon të lançohet e të lexohet pafundësisht. Sepse ajo është poezi e përbotshme. I thjeshtë si ai, në kontaktin e parë më bëri përshtypje performanca fine dhe kapela e tij republike mbi kokë. Dhe kjo kishte të bënte me pak çaste të papërfillshme, teksa pihej një cigare e ngrihej ndonjë dolli mirëseardhje. Sepse për nga fuqia e vargut, Xhevdeti duhet ta mbante kokën aq lart, sa mund të shihte dhe Amerikën Latine, vendin që kish zgjedhur të jetonte pas përfundimit të luftës në Kosovë. Sepse prej vitit 1999 ai jetonte në Meksikë ku punonte edhe si profesor i Letërsisë dhe i Shkrimit Kreativ në Universitetin Autonom të Meksiko Sitit. Por ky reagim do të vinte më pas, kur vet Xhevdeti lexoi poezitë e tij.

Eh,... ç’t’i kujtojmë ato kohë. Se pas kësaj erdhi pandemia.

Gjithsesi, Xhevdet Bajraj mbetet një gur kilometrik në poezinë shqiptare. Dhe natyrisht, jo vetëm...

Që nga viti 2018 Xhevdet Bajraj ishte anëtar nderi i Klubit letrar “De Rada” dhe ishte i pranishëm pothuajse në të gjitha edicionet e mëparshme të kolonisë “Muzat e Jezercit”. Pra veç Rahovecit, Ferizaj dhe vetë “Muzat...” ishin po aq shtëpia e tij.

 

Tek "Parku i Lirisë"

Jashtë teme

“Muzat 2024” kishin një veprimtari të dendur ku ishin parashikuar dhe çaste çlodhjeje, qoftë dhe me një vizitë të dedikuar në “Pikën 6” ku nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës kanë rënë dy dëshmorë, Sali Baliu e Arsim Zeqiri.

Dhe pas kësaj një tjetër shëtitje, por këtë herë tek “Parku i Lirisë”, një pyll magjepsës, dikur i minuar nga ushtria Serbe, por që pas çminimit të zonës ishte kthyer në një pikë fort atraktive ku qytetarë të shumtë bënin piknik, apo vraponin nëpër tapetin e butë natyral që përshkonte pyllin.

Epilogu

Një fotografi familjare e takimit mund të quhet dhe si përmbyllje. Por më shumë se kaq janë miqësitë, në dukje të vogla, që lindin mes poetësh e prozatorësh, të cilët nisin të shkëmbejnë numra telefonash e të bëjnë foto të tjera, por këtë herë në grupime më të ngushta.

Dhe ky ishte edicioni i shtatë i Kolonisë Letrare “Muzat e Jezercit”.

Nga e majta: Leonard Veizi, Orjona Tresa, Fatushe Haliti, Kliton Nesturi, Zyrafete Shala dhe Dren Loxha

Shqiptarët modernë, mbushin mushkëritë me karbon e hanë qese plastike

Nga Leonard Veizi
 
Janë më shumë se tetë miliard njerëz që jetojnë në planetin Tokë, por sillen me të sikur ajo të ishte një armik i tyre dhe jo streha dhe ngastra që u jep mundësinë të jetojnë. Dhe e ndotin atë në një mënyrë të dhunshme si në një ekstazë.
22 Prilli, përkon me Ditën e Tokës. Apeli është i madh për këtë rruzull që ngrohet nga dielli, ndriçohet nga hëna e laget nga ujë me kripë dhe ai me sheqer në mënyrë të përsosur e të përllogaritur. Sepse Zoti, me siguri, para se të ishte një gjenetist e ta mbushte planetin me njerëz e majmunë, është dhe një inxhinier ndërtimi shumë i kualifikuar.
Tema zyrtare për vitin 2024 e në vazhdim është "Planeti kundër plastikës". E mbajtur për herë të parë më 22 prill 1970, tani përfshin një gamë të gjerë ngjarjesh të koordinuara globalisht. Sepse Toka është në rrezik. Viti 2025 përkon dhe me 55-vjetorin e Ditës së Tokës.
Statistikat tregojnë se më shumë plastikë është prodhuar në 10 vitet e fundit sesa në të gjithë shekullin XX. Aktualisht prodhohen 380 milionë tonë mbetje plastike në vit. Por që janë vazhdimisht në rritje. Statistikat s’bëjnë të qartë gjithashtu se çdo 12 orë 28 tonë plastikë të shpërndahen nëpër Mesdhe. Mesdheu po është i lidhur me detin Adriatik dhe u desh vetëm një rrebesh shiu dhe ca dallgë të tepruara që ta mbushnin vijën bregdetare me mbeturina pa fund, aq sa të zinte frika.
Një herë e një kohë, kur bënte mot i keq e kishte dallgë, njerëzit që jetonin në qytetet bregdetare dilnin të shihnin mos dallgët kishin sjellë ndonjë kanoçe nga ato që hidhnin marinarët e anijeve, dhe që ne i përdornim për të mbajtur o kripën dhe sheqerin, ose sodën dhe piperin. Sot, kanoçet po u hyjnë nga deti drejt e në dhomat e gjumit. Dolën buldozerë e fadroma që të pastronin vijën e bregdetit. Se jemi dhe në prag të sezonit dhe turp i madh të na gjejnë miqtë turistë të palarë e të pandërruar.
Lumenjtë e Shqipërisë, përveçse e kanë tkurrur rrjedhjen dhe i kanë ngushtuar shtretërit, janë dhe të dendura me plastikë. Mund të marrësh masa sa të duash. Por mbeturinat do t’i vërvitin nga dritarja e makinës drejt e në lumë.
Në shumë qytete, sipas projekteve pilote, vendosën kazanë me mbishkrime: letër, plastikë, mbetje organike... Demek seleksionim paraprak. Jo ore, po kush i zbatoi? Dështoi projekti.
Ca kohë më pas u mor vendimi që të hiqeshin nga qarkullimi qeset plastike dhe të përdoreshin ato prej letre. Bota e përparuar ka vite që i përdor. Por ne jemi të prapambetur... Përveç bukës dhe byrekëve, të gjitha asortimentet e tjera nëpër markata dhe tezgat e fruta-perimeve mbarten në qese plastike. Edhe ky projekt shkoi për lesh e dështoi pa filluar fare.
Jo more, po ku mbahet shqiptari?
U bënë qeset me para, nga “free” që ishin më parë. Në fillim 5 lekë të reja, pastaj 10, vajti 15 e u ndal tek 20. Ka dhe 50 nga ato të mirat fare. Po ka shqiptar që merr me vete në pazar dhe atë trastën që na u rekomandua si ekologjike. Ajo ishte prodhim i kohës së Enverit. Asaj kohe i kemi thënë sikter një herë e mirë. Qese or qese! Më bëj nja 6-të qese se kam blerë ca si shumë mall e gjë e s’i ngre dot as ashensori. Dhe të gjitha qeset përfundojnë nëpër kazanë, nëpër rrjedha lumenjsh e rezervuarësh për vaditje. Le të dojë 100 e ca vite që të shpërbëhet. Punë e madhe, nuk dashka 1000?! Unë me të mijat jam në rregull. Dhe nuk e kuptojmë se kështu po i bëjmë varrin vetes.
Toka po gulçon. Ajo është kthyer në një banjë publike gjigante. Mirë mbetjet që njeriu i prodhon në mënyrë natyrale, por ai prodhon shumë më tepër mbetje artificiale. Bli qese, hidh qese. Bli kanoçe hidh kanoçe, bli bidonë plastik e vërviti dhe këto nga dritarja e makinës.
Në lajme kemi parë që plot depo farmaceutike hedhin andej-këtej ilaçe të skaduara. Hidhen nëpër kosha mbeturinash dhe mbetje spitalore të cilat në fakt duken shkatërruar përmes një procesi që pa dyshim ka kosto. E për t’i rënë shkurt gjërave shumë mbetje përfundojnë në det. Një pjesë të tyre deti i përpunon, hanë dhe peshqit me këtë rast. Dhe kur bien në rrjetën e motopeshkatoreve edhe njerëzit mendojnë se hanë peshk. Natyrisht po qe se një peshk ka ngrënë ndonjë shishe peniciline, a ndonjë antibiotik, mirë i ka bërë se ka luftuar infeksionet. Por për të gjitha ato që deti nuk i përtyp dot, na i kthen faturën pas. Ndaj vija bregdetare do të jetë vazhdimisht e mbushur me mbetje plastike e kanoçe birre.
Dikur, kur binte shi, thoshim se i bënte mirë bujqësisë. Tani lutemi për shi që të na pastrojë ajrin e të shpëlajë jashtëqitjet e qenve që i ndeshim në çdo hap që hedhim.
Një herë e një kohë nuk të linte njeri të hidhje as shishen e qumështit dhe as kavanozin e reçelit. E blije me lek bashkë me produktin dhe e ktheje po me lek, pasi e kishe larë me sapun Rrogozhine dhe shpëlarë me ujë Boville. Dhe qelqi vazhdonte të mbushej sa ta kishte takatin. Por risk i lartë që të rimbushësh bidonët plastikë, se një pjesë e plastikës të mbetet në trup. Dhe me një llogari të thjeshtë, në më shumë se 30 vite që konsumojnë pije me gaz nga shishet plastike, një pjesë e trupit tonë me siguri është plastifikuar.
Sipas një studimi nga Universiteti i Vjenës, i botuar në vitin 2019, në “Annals of Internal Medicine”, u gjetën 9 lloje të ndryshme mikroplastike në feçet e 8-të vullnetarëve që morën pjesë në analizë.
Një studim anglez i botuar në “Science of the Total Environment” dokumentoi praninë e 12 llojeve të ndryshme të mikroplastikës dhe nanoplastikës në indet e mushkërive të 11 pacientëve që i nënshtroheshin operacionit.
Ndotja nga plastika do të jetë përgjegjëse për 15% të emetimeve globale të gazeve serrë deri në vitin 2050, nëse asgjë nuk ndryshon.
Dhe nuk mjaftohemi me kaq.
Zhvillimi i madh teknologjik ka bërë që ndotja të arrijë kulminacione të paparashikuara më parë. Kjo ka ndikuar në atë që konsiderohet si një nga problemet më të mëdha të njerëzimit, ngrohja globale. Aktivitetet industriale ndikojnë në burimet e ujit të pijshëm, çlirojnë toksina të padëshiruara në ajër, çka ka ndikim negativ në cilësinë e tokës. Ndotja e ajrit zakonisht është rezultat i grimcave organike dhe inorganike, si dhe gazet si dioksidi i karbonit, monoksidi i karbonit, dioksidi i sulfurit, oksidet e nitratit, metani dhe klorfluorkarboni, tek të cilat shkalla e përqendrimit dhe zgjatja e pranisë, është e mjaftueshme për të prodhuar një efekt toksik. Të gjitha këto shkaktojnë sëmundje, alergji, por jo rrallë më dhe vdekje njerëzish.
Në rrugët e Shqipërisë, makinat që bota po i përdor si skrap në vend të lëndës së parë, po shfryjnë skrapamentot. Mjegulla ka mbuluar qytetet. Ne po gdhihemi në mëngjes, dalim në dritare dhe ngaqë nuk shohim as nga sytë, marrim frymë thellë dhe themi gjithë gëzim: Sa ajër i pastër, m'u mbushën mushkëritë.
T'u mbushën vërtet...
Por ne nuk kemi frikë nga vdekja. Besojmë gjerësisht në jetën e përtejme, ose tek... rilindja.

Olio dhe Stelio, dyshja mitike e komedisë filmike

Nga Leonad Veizi

 

Nëse në vitet ‘80 të shekullit XX ekrani i Tiranës do të transmetonte filmat me protagonistë kryesorë aktorët Sten Laurel dhe Oliver Hardi, fëmijë e të rritur do të linin çdo punë e do të nguleshin para aparatit të televizorit. Sepse ata ishin magji. Të bënin të shkulje brinjët me batutat e zgjedhura, por po aq dhe me pantonimën e tyre mjeshtërore. Dhe në zhargonin e përditshëm njiheshin jo vetëm si Olio dhe Stelio por më së shumti si “i holli dhe i trashi”. Ndërsa të nesërmen, në klasa shkollash e qendra pune diskutoheshin gjithë patos situatat që kishin prodhuar që shumë humor nga dy komikët e mëdhenj...

 

...Nuk ishte e nevojshme që filmat e tyre të ishin domosdoshmërish me zë dhe fjalë. Sepse edhe me plastikën trupore e mimikën e fytyrës ata dinin të transmetonin mbi çdo gjendje e situatë. Dhe kuptohej gjithçka, sepse arrinin të zbërthenin në mënyrë perfekte qoftë dhe me një lëvizje sysh atë që ndonjëherë nuk e bëjnë dot njëmijë fjalë.

Ekipi i humorit Laurel dhe Hardi, konsiderohet gjerësisht si më i madhi në historinë e filmit. Dhe bota ka nxjerrë komedianë pa fund. Në plan të parë, një Laurel i pafajshmi përbri Hardi-t pompoz. Si interpretues, Sten Laurel kishte disa shenja që e karakterizonin si fjala vjen, kruarja e shpeshtë e kokës, një klithmë rënkuese dhe një shikim të zbrazët plotësisht pa mendime e emocion. Ndërsa si kundërpeshë e tij, Oliver Hardi zhvillonte një gamë të gjerë ekscentricitetesh: të folurit dhe sjelljet plot nuanca, pamjet shpërthyese, ndërthurje të lidhjeve dhe shikimet e shpeshta në kamerë për të shkaktuar simpatinë e audiencës.

 

Dyshja mitike

Ata njiheshin si një ekip komedie britaniko-amerikane gjatë epokës së hershme të Hollivudit, sepse në përbërje të këtij ekipi ishte britaniku Sten Laurel dhe amerikani Oliver Hardi. E filluan karrierën e tyre si dyshe në epokën e filmit pa zë, dhe më pas kaluan me sukses në "talkies". Nga fundi i viteve 1920 deri në mesin e viteve 1950, ata ishin të famshëm ndërkombëtarisht për komedinë e tyre “slapstick”. Në terminologji slapstik merr këtë shpjegim: Një stil humori që përfshin aktivitet fizik që tejkalon kufijtë e komedisë normale fizike.

Para se të shfaqeshin si ekip, të dy kishin një karrierë të mirëfilltë filmike. Laurel kishte luajtur në mbi 50 filma dhe kishte punuar si skenarist e regjisor, ndërsa Hardi ishte në më shumë se 250 prodhime. Ata u shfaqën së bashku në një film të shkurtër në vitin 1926. U bënë zyrtarisht një ekip në vitin 1927 kur u shfaqën në filmin e shkurtër pa zë “Putting Pants on Philip”. Ata bënë filmin e tyre të fundit në vitin 1950, një bashkëprodhim francezo-italian i quajtur “Atoll K”.

Si ekip patën jetë në 107 filma, duke luajtur në 32 filma të shkurtër pa zë, 40 filma të shkurtër me zë dhe 23 filma të metrazhit të gjatë.

Kritika shkruan se humori i Laurelit dhe Hardit ishte shumë vizual. Sten Laurel ishte me gjatësi dhe peshë mesatare, por dukej relativisht i vogël dhe i lehtë pranë Oliver Hardi, i cili ishte 185 cm i gjatë dhe peshonte rreth 127 kg në kulmin e tij. Detajet e flokëve dhe veshjeve të tyre u përdorën për të rritur këtë kontrast natyror. Laurel i mbajti flokët e tij të shkurtra anash dhe mbrapa, duke i rritur ato të gjata sipër për të krijuar një "parukë frike" natyrale. Në mënyrë tipike, në çaste tronditjeje, ai ia prishte njëkohësisht fytyrën për t'u dukur sikur po qante ndërsa shkulte flokët. Në të kundërt, flokët e holluar të Hardi-t ishin ngjitur në ballë të tij me kaçurrela dhe ai kishte një palë mustaqe si furçë dhëmbësh. Për të arritur një ecje dystaban, Laurel hoqi takat nga këpucët e tij. Veshja normale e personazheve kërkonte këmisha. Hardi mbante një kravatë të shkurtër të cilën e rrotullonte kur ishte veçanërisht i vetëdijshëm, dhe Laurel, një papion. Xhaketa sportive e Hardi-t ishte pak e vogël dhe e përfunduar me një kopsë, ndërsa xhaketa e Laurel-it ishte e lirshme. Të dy mbanin kapele, me atë të Laurel-it më të ngushtë se të Hardi-t dhe me një buzë të rrafshuar. Një përshtatje e natyrshme për dy personalitete të ndryshme. Të gjitha këto detaje i bënin dy aktorët komikë edhe më gaztor kur shfaqeshin në ekran.

 

Vdekja e Oliver Hard

Në vitin 1955, ata bënë paraqitjen e tyre të fundit publike së bashku ndërsa merrnin pjesë në “This Is Music Hall”, një program televiziv i BBC-së.

Në vitin 1956, ndërsa ndiqte urdhrat e mjekut të tij për të përmirësuar shëndetin për shkak të një sëmundjeje të zemrës, Hardi humbi mbi 45 kg, por megjithatë pësoi disa goditje duke shkaktuar ulje të lëvizshmërisë dhe të folurit. Pavarësisht karrierës së tij të gjatë dhe të suksesshme, shtëpia e Hardi u shit për të ndihmuar në mbulimin e shpenzimeve të tij mjekësore. Ai vdiq nga një goditje në tru më 7 gusht 1957 dhe miku i vjetër Bob Çaterton tha se Hardi peshonte vetëm 63 kg në kohën e vdekjes së tij. Hardi u varros në Parkun Memorial “Valhalla” të “Pierce Brothers, North Hollywood”.

 

Vdekja e Sten Laurel

Laurel tronditi fansat e tij të shumtë kur deklaroi se pas vdekjes se Hardit nuk do të luante më si aktor komik. Dhe e mbajti fjalën. Për tetë vitet e mbetura të jetës së tij, Stan Laurel refuzoi të performonte dhe nuk pranoi ofertën e Stanlei Krejër për një film të vitit 1963 “It's a Mad, Mad, Mad, Mad, World”. Në vitin 1960, Laurel iu dha një çmim special “Oscar” për kontributin e tij në komedinë e filmit, por nuk ishte në gjendje të merrte pjesë në ceremoni për shkak të shëndetit të dobët. Aktori Deni Kei e pranoi çmimin në emër të tij. Pavarësisht se nuk u shfaq në ekran pas vdekjes së Hardi-t, Laurel ka kontribuar në disa filma komedi.

Gjatë kësaj periudhe, pjesa më e madhe e komunikimit të tij ishte në formën e korrespondencës me shkrim, dhe ai këmbëngulte që t'i përgjigjej personalisht çdo letre të fansave. Në fund të jetës, ai mirëpriti vizitorë nga brezi i ri i komedianëve, duke përfshirë Dik Kavet, Xherri Ljuis, Piter Sellërs, Marsel Marsë, Xhoni Karsën dhe Dik Van Dajk.

Laurel jetoi për të parë punën e dyshes të rizbuluar përmes televizionit dhe ringjalljes së filmit klasik. Ai vdiq më 23 shkurt 1965, në Santa Monica dhe u varros në Forest Lawn-Hollywood Hills në Los Angeles, Kaliforni.

 

Vlerësimi në botë

Në vitin 1960, Laurel iu dha një Oskar nderi për kontributin e tij në komedinë e filmit “Lou Costello”. Nga ekipi i komedisë së “Abbott and Costello”, një herë u tha për Laurel dhe Hardi-n: "Ata ishin ekipi më qesharak i komedisë së të gjitha kohërave". Shumica e kritikëve dhe studiuesve të filmit gjatë gjithë viteve janë pajtuar me këtë vlerësim.

Në vitin 2005, ata u votuan si aktorët më të mëdhenj të komedisë të gjitha kohërave nga një sondazh i komedianëve profesionistë në Mbretërinë e Bashkuar.

Një film biografik i titulluar “Stan & Ollie” me regji të Xhon Bed dhe me Stiv Kugan në rolin e Stan dhe Xhon Rajli në rolin e Oliver, u publikua në vitin 2018. Në film një vëmendje e veçantë është treguar dhe për bashkëshortet e aktorëve, duke hedhur më shumë dritë ndaj jetës së tyre private. Filmi mori vlerësime pozitive nga kritikët. Për performancat e tyre, Raili dhe Kugan u nominuan për një “Golden Globe” dhe një çmim BAFTA respektivisht.

 

Vlerësimi dhe në Shqipëri

Pikërisht në nder të dy figurave të shquara Posta Shqiptare ka emetuar një edicion të dedikuar të pullave në vitin 2009. “Olio dhe Stelio, dy ikonat e Hollivudit, të cilët edhe sot mbeten personazhe të dashura për çdo brez. Olio dhe Stelio, dy personazhe të famshëm për kapelet e tyre, humorin fizik dhe duetin komik, ishin titanët e ditëve të hershme të Hollivudit”. Kështu shkruhet në motivimin e publikuar nga Posta Shqiptare.

Një “Engjëll” vdekje, ylli argjentinas që vriste gjithkënd me gjakftohtësi

Nga Leonard Veizi

 

Atij i pëlqente aq shumë rreziku, sa mund të rrezikonte deri në fund pa iu dhimbsur asgjë. Nuk ish në peshore as jeta e tij dhe aq më pak ajo e të tjerëve. Fytyra engjëllore prej adoleshenti, fshihte aspektin e errët të gënjeshtrave, grabitjeve dhe vrasjeve. Ai ishte Karlitos që kërkonte të jetonte duke vrapuar mbi një tel të mprehtë e të nxehtë. Dhe rrezikoi në fakt...

 

...Në ekranin e Televizionit Shqiptar, - që ka vetëm një grusht filmash të cilat i përsërit në mënyrë të mërzitshme, - më ka rënë në sy një film interesant me titullin origjinal “El Angel”. Me kaçurrela të arta dhe buzë të fryra, personazhi Karlos Robledo Pup i interpretuar nga Lorenzo Ferro, duket më shumë si një zemërthyes adoleshent sesa një vrasës serial gjakftohtë. Por në Argjentinën e viteve 1970, krimineli i ri tërhoqi vëmendjen e një publiku adhurues, i cili ishte i neveritur por ndoshta më shumë i magjepsur nga ideja se si një djalosh i bukur ishte i aftë të bënte krime të tmerrshme.

Filmi prej 1 orë e 58 minutash, në zhanrin biografi, krim dhe dramë është një bashkëprodhim i Pedro dhe Augustin Almodovar të cilët regjinë ia kanë besuar Luis Ortega-s dhe skenarin treshes; Serxhio Olgin, Luis Ortega dhe Rodolfo Palases. I publikuar në vitin 2018 në të interpretojnë disa nga yjet e kinemasë argjentinase si: Lorenco Ferro, Çino Darin, Daniel Fanego, Mercedes Moran e Sesilia Roth.

Skena e parë e filmik ka në qendër Karlitosin, - tiparet e buta dhe kaçurrelat e të cilit përfundimisht i japin pseudonimin “Engjëll”, - duke hyrë në mënyrë të paligjshme në një shtëpi, Në vend që të vjedhë diçka të çmuar, - qëllimi për të cilën hyri në banesë, - ai vendos një album me muzikë duke organizuar festën e tij private të kërcimit. Dhe së fundi vjedh një motoçikletë.

Pavarësisht prejardhjes së tij nga shtresa e mesme e shoqërisë, ka shenja të qarta që Karlos është i varur nga telashet.

Skena e fundit e filmit është po e tillë. Karlitosin kërcen në një shtëpi bosh ndërsa forca të shumta të policisë kanë rrethuar të gjithë perimetrin duke dhënë të kuptojë që personazhi në dukje Engjëll, është një person shumë i rrezikshëm.

Regjisori Luis Ortega u frymëzua duke ri-imagjinuar një personazh real Karlos-in si një vrasës psikopatik homoseksual, pavarësisht mungesës së ndonjë prove që kjo ishte e vërtetë në realitet. Regjisori e bën të qartë nëntekstin e fshehtë erotik duke trajnuar një lente adhuruese mbi bukurinë androgjene të antiheroit të tij seksualisht të paqartë.

Ashtu siç shkruan Xhonatan Romnei në median e njohur “Film Comment”, tek rubrika Filmi i Javës: “El Angel” apo Robledo Pup hedh poshtë parimin e famshëm të kriminologt Cesare Lombroso, se kriminelët e lindur mund të njiheshin nga deformimet ataviste. Me fjalë të tjera, ata kishin të ngjarë të ishin po aq të shëmtuar sa mëkati. Nëse Robledo e hodhi poshtë këtë rregull, filmi i Ortegës konfirmon vetëm një parim të qëndrueshëm në kinemanë bashkëkohore, domethënë se kriminelët e jetës reale kanë më shumë gjasa të janë të bukur.

 

Personazhi real

Karlos Eduardo Robledo Pup, u njoh gjithashtu si Engjëlli i Vdekjes apo Engjëlli i Zi argjentinas. I lindur më 19 janar 1952, ai u kthye në një vrasës serial. Vetëm 20 vjeç, Pup kapet dhe dënohet në burg për të paktën njëmbëdhjetë vrasje, një tentativë vrasjeje, shtatëmbëdhjetë grabitje, përfshirje në një përdhunim dhe një tentativë përdhunimi, një akuzë për abuzim seksual, dy rrëmbime dhe dy vjedhje. Shumica e shkeljeve ndodhën në zonën veriore të Buenos Aires-it.

Më 7 korrik 1973, Pup u arratis për pak kohë nga burgu, vetëm për t'u rikthyer tre ditë më pas.

Në korrik 2000, Pup u kualifikua për lirim me kusht; por nuk paraqiti asnjë kërkesë.

Në vitin 2003, u transferua për pak kohë në një spital psikiatrik, sepse ishte veshur si Batman duke i vënë flakën punëtorisë së burgut në Olavarría ku vuante dënimin.

Më 27 maj 2008, Pup paraqiti një kërkesë për lirim me kusht. Gjykatësi ia mohoi lirimin me kusht duke e konsideruar atë si një kërcënim për shoqërinë.

Në nëntor 2013, ai kërkoi rishikimin e dënimit të tij ose, në rast të dështimit, ekzekutimin e tij me injeksion vdekjeprurës, edhe pse dënimi me vdekje nuk ishte i ligjshëm në Argjentinë. Gjykata e Lartë e Drejtësisë refuzoi si kërkesën për rishikim ashtu edhe kërkesën për ekzekutim.

 

Filmi

Në përshtatjen kinematografike të historisë së vërtetë të krimit, Karlos apo Karlito është një adoleshent i pakënaqur që jeton me prindërit e tij në Buenos Aires. Ata janë një familje e klasës së mesme që i mëson djalit të tyre vlerat e të punuarit dhe të shkollimit. Karlitos nuk i intereson të bëjë asnjërën.

Ramóni një shok klase me familje të kriminalizuar, e prezanton Karliton me prindërit e tij. Ata e admirojnë amoralitetin e djaloshit si “engjëll” dhe pamaturinë e tij. Katërshja për pak kohë arrin suksese në vjedhje, dhe mendojnë se do të bëhen të pasur, derisa të bëhet e qartë se Karlitos impulsiv, jo besnik, i mbajtur si një partner i mundshëm seksual për të tre, merr shumë më tepër kënaqësi duke jetuar në mënyrë të rrezikshme.

Kritika thotë se arritja e filmit "El Angel" është që t'i vendosë shikuesit në vendin e një sociopati, një personazh për të cilin vrasja është aq e rastësishme sa që ai nuk humb kohë përpara se të qëllojë një shofer kamioni ose një roje sigurie. Karlitos lëviz me qetësi nëpër shtëpi dhe dyqane të cilat i vjedh, sikur të jetë në habitatin e tij natyror.

Arsyeja e vetme e Karlitos për të jetuar është lëvizja nga një shkelje në tjetrën. E njëjta gjë mund të thuhet për vetë filmin, i cili heton sipërfaqësisht amoralitetin e tij duke e shfrytëzuar atë për emocione të forta.

Megjithatë shumë nga kritikët bashkohen në një pikë të përbashkët, kur argumentojnë se: në tërësinë e tij filmi është i cekët dhe mban peng vëmendjen e spektatorit, ndërsa ekrani i madh plot ngjyra ka shumë për të treguar, por pak për të thënë.  

 

Aktori

Lorenzo Ferro i cili luan personazhin Karlitos, u lind më 9 nëntor 1998 në Buenos Aires. Ai është aktor, këngëtar dhe kompozitor. U njoh për së tepërmi për rolin e Robledo Pup.

Ylli debutues Lorenzo Ferro  i ngjan shumë Robledo Pup në kulmin e tij, edhe për faktin se fytyra në film, përmban një buzëqeshje narcisiste, ndërsa zëri i tij rrëqethës është i një rebeli ekzistencial.

Media vendase e ka  komplimentuar performancën e aktorit Ferro tek “El angel” si "të zbrazët dhe efektivisht të frikshme"

Rolet e tij televizive përfshijnë dhe disa filma të tjerë. Gjithashtu ai ka publikuar dy albume të regjistruara në studio.

 

Epilogu

Në qershor 2023, gjyqtari Oskar Roberto Kintana i Gjykatës së Garancive dhe Apelit, hodhi poshtë kërkesën e Robledo Pup për lirimin me kusht edhe një herë, duke përmendur se ai vuan nga "emocione të paqëndrueshme të cilat mund të shpreheshin në një mënyrë të çrregullt", duke shtuar se Pup ka edhe “reflektime paranojake”.

Deri në vitin 2024, Robledo Pup ka kaluar mbi 52 vjet në burg, duke u bërë i burgosuri më jetëgjatë në Amerikën e Jugut.

“Rroftë vdekja”, makabri mes dashurisë dhe urrejtjes

Nga 

Leonard Veizi
 
"Rroftë vdekja"
Togfjalëshi bombastik, që më pas u kthye në një sentencë gati stilistike por krejt inorganike, u lëshua si predhë nukleare a hidrogjeni, pikërisht në vendin ku njerëzit mund ta perceptonin dhe argumentonin më mirë se kudo tjetër, por ta pranonin më keq se kudo; në sallën lektorale të një universiteti.
"Rroftë vdekja!"
Sa filozofike është një shprehje e tillë?
Po të merremi me filozofinë e saj nuk do të mbarojmë kurrë. Sepse të gjithë filozofët janë marrë nga pak me vdekjen.
Për ata që nuk e dinë, le ta mësojnë se këtë sentencë me ngjyrim të qartë pezhorativ e ka ngritur në majat më të larta gjenerali fashist, - por që materialet e servirura nga media spanjolle cilësohet si falangist, - Hose Milan Astrai. Gjatë Luftës Civile Spanjolle bëhet e qartë se puna kryesore e tij ishte ajo e një propaganduesi brenda krahut frankoist. Më 29 shtator 1936, pasi Françisko Franko mori titullin e lartë Gjeneralizëm, Astrai u emërua kreu i Zyrës së Shtypit dhe Propagandës. Si ushtarak ai ishte një admirues i kulturës japoneze. Dhe mbeti i frymëzuar nga termi “Bushido” që do të thotë "rruga e luftëtarit" e që i referohet kodit etik të samurajve të cilët lulëzuan në Japoninë feudale. Nisur nga kjo praktikë e rreptë, erdhi dhe radikalizimi i idesë bazë të tij.
Më 12 tetor të vitit 1936, me rastin e kremtimit të Ditës së Trashëgimisë Hispanike, Milan Astrai, në prani të shumë studentëve, në mes të fjalimit të filozofit Migel de Unamuno, që ishte dhe rektori i Universitetit, gjenerali – asokohe kolonel, - bërtiti: “Vdekje inteligjencës…! Rroftë vdekja!”
A kishte sens një thirrje e tillë në një auditor me njerëz që e përçmonin vdekjen dhe vetë diktaturën? Por duket se Astrai diti ku ta hedhë tezën e tij, e cila më pas do të fabrikohej në të gjithë Spanjën duke u kthyer në një platformë.
Konflikti i tij me rektorin Unamuno hyri në histori. Sepse ky i fundit i indinjuar iu përgjigj: “Sapo kam dëgjuar thirrjen nekrofile dhe të pakuptimtë "Rroftë vdekja". Ky paradoks qesharak më duket i neveritshëm. Ky është tempulli i inteligjencës dhe ju po përdhosni zonën e tij të shenjtë. Unë jam kryeprifti i tij."
Si doli nga goja e bartësit të saj thirrja: “Rroftë vdekja”, ajo u bë pre e interpretimeve të shumta duke i dhënë të njëjtit togfjalësh shumë e shumë kuptime edhe pse përfaqësuesi i Frankos pati vetëm një qëllim kur e përmendi pikërisht në sallën lektorale të një universiteti.
Në ditë lufte thirrja "Rroftë vdekja" nis e bëhet më organike, për më tepër kur rrugët mbushen me kufoma civilësh dhe gjaku lag kalldrëmet po aq sa dhe shiu. Por në ditë paqeje, e njëjta thirrje tenton të gjejë nuanca të reja mbijetese.
Rroftë vdekja!
Në kuadrin e përgjithshëm të informacionit të përditshëm që vjen i përhershëm, e që ka të bëjë më së shumti me rastet fatale për jetën e një njeriu, të vjen në mend kjo shprehje që edhe pse nuk është një postulat, sërish kap një jehonë të madhe në gamën e saj:
Rroftë vdekja!
Ndoshta sepse është e pashmangshme. Ndoshta se vetë përjetësia nuk ka kurrfarë kuptimi. Ndoshta sepse kemi kaq shumë frikë prej saj ndaj nisim dhe e dashurojmë:
Rroftë vdekja!
Ne nisim vrapin tonë drejt vdekjes që nga çasti i parë i lindjes. Dhe rendim shumë shpejt në fakt. Gati në panik. Ndoshta sepse duam të arrijmë sa më parë në pikën fundore ku tek e fundit mendojmë se do të marrë fund makthi. Ose, ose, se... na pëlqen ta mbyllim në mënyrë të dyanshme kapitullin e lodhshëm të jetës. Një bashkëpunim mbresëlënës.
Në vetvete thirrja "Rroftë vdekja!" apo siç është në origjinal “Viva la muerte” përmban një paradoks; një kontradiktë në të cilën termat antagonistë anulojnë njëri-tjetrin. Vdekja është e gjallë ose jeta është e vdekur.
Axhanset e hedhur andej-këtej nëpër internet shpjegojnë se Unamuno me të drejtë ishte i shqetësuar nga një thirrje e tillë e fuqishme dhe me ngjyresë pis të zezë, sepse një personazh si Milan Astrai mund të diktonte normat e psikologjisë së masës. Dhe imagjinoni ç'mund të bëjnë një turmë masive që adhuron vdekjen.
Rroftë vdekja!
Kjo ishte motoja fashiste e Frankos. Falangistët spanjollë përveçse si filozofi e përdorën si një praktikë shfarosëse, pikërisht atëherë kur vetë nazistët e Adolf Hitlerit ende nuk e kishin shpallur platformën e tyre të spastrimeve masive. Por në praktikë kjo shprehje nuk mbeti vetëm brenda kufirit territorial spanjoll.
Në Shqipëri nuk ka forca që të mund të mbështesin apo anatemojnë togfjalëshin makabër. Ka veç individë që e përqafojnë atë. Ata që kanë një motiv të shkojnë vetë drejt vdekjes, por dhe ata që shkojnë po aty por pa asnjë motiv. Duket sikur një shprehje e tillë nuk merr kuptim në një vend të tillë mesdhetar, po aq sa dhe Spanja mesdhetare. Ah... vetëm nëse flasim për vdekjen e ngadaltë të një kombi jo vetëm të kombasve të tij.
Përditë e më shumë njoftohemi nga rrjetet sociale se miq e të njohur, shpërngulen nga Atdheu për t’u përshtatur e filluar jetën nga fillimi në një vend të huaj. Padyshim, kjo në vetvete ka të bëjë me vdekjen. Ikën krahët e punës, ikën dhe inteligjenca. “Vdekje inteligjencës…!" do të bërtiste Hose Milan Astrai duke i ndërprerë në mes fjalimin filozofik të rektorit Migel de Unamuno.
“Vdekje inteligjencës…!" mund të bërtasim dhe ne tanimë, për një fakt të kryer.
Në librin “Viva la muerte! Política y cultura de lo macabro” të autorëve spanjollë Rafael Nunjez Florencio dhe Elena Nunjez Gonzalez shkruhet: “Vdekja e gjallë mund të jetë konfirmimi i trishtuar i rivalit të tij. Pavarësisht pabarazisë së tyre, midis mistikës nekrofile të fashizmit dhe pesimizmit të inteligjencës, një e zakonshme mund të shihet: prania dërrmuese e makabrit në kulturën dhe politikën spanjolle të shekullit të XX. Rrënjët e saj janë të thella”.
Kjo vlente për Spanjën e shekullit të kaluar.
Por gjërat nuk ndryshojnë vetëm se lëvizin numrat e viteve dhe shekujve. Duket bindshëm se makabri luan një rol vendimtar në kulturën tonë... Ai na tremb, na tërheq dhe na shqetëson, pasi kufizon me tmerr, me inat, me neveri dhe humor të zi. Dhe bashkëjetojmë ngushtë me Djallin të cilin kërkojmë ta bëjmë mik e ta kemi mirë, me idenë e shenjtë se mbase në këtë mënyrë do ta bindim që ai të vërë dorën në zemër dhe ta lejojmë të jetojmë ca ditë më tepër nga sa na takon. Por gjithaq e dimë po aq mirë se një pakt i tillë nuk të çon askund. Ndaj para se të bërtasim: Rroftë Jeta, në mendjet tona më së shumti qëndron stoike dhe e pandryshuar togfjalëshi: Rroftë vdekja!
Analogjia nuk ka të bëjë saktësisht me realitetin që jetojmë në Shqipëri dhe përgjithësisht krahasimet kanë çaluar në jetë të jetëve, por gjithsesi, e parë nga një prej këndvështrimeve duket sikur tek ne ka nisur të ngrihet fuqishëm shprehja: Rroftë vdekja!
Përplasje idesh. Qytetërimesh ndoshta. Inteligjenca është duke vdekur. Kjo ka më shumë vlerë për një vend si Shqipëria. Dhe këtu jemi në territorin tonë. Këtë kërkonte dhe Koçi Xoxe gjatë takimit me Enver Hoxhën, të cilin Kadare na i sjell sipas versionit të tij tek libri “Dimri i Vetmisë së madhe”: “Në mesnatë i trokitën te dera. Ai kishte menduar: përse në mesnatë, përse si baladat e mesjetës. Ai u ngrit dhe hapi derën. Te pragu rrinte nënkryetari i delegacionit, Koçi Xoxe, i shkurtër, me fytyrë të ndezur. S’gjeta kohë të bisedoja gjatë ditës tha: Kam diçka. Hyri. Biseda ishte e turbullt, tamam bisedë mesnate, në vend të huaj. Folën për Titon. pastaj për inteligjencien. Ishte një temë e preferuar për ministrin e brendshëm. Atë natë ishte jashtëzakonisht i eksituar. Ashtu si kapitalizmi krijon varrmihësin e tij, proletariatin, socializmi krijon varrmihësen e vet, inteligjencën, tha ai. Polemizuan gjatë, pothuajse u grindën”.
Gjithkush e ka një varrmihës. Edhe vetë socializmi. Antagonizmi jetë-vdekje ka qenë gjithmonë po aq “fragile” sot në periudhën e shpërthimit teknologjik sa dhe në epokën sumeriane.
Ne jemi viktima. Të projektuar si të tillë që në gjenezë. Të destinuar të dashurohemi me armikun tonë. Të detyruar të shkojmë drejt vendit, misteri i të cilit na frikëson më shumë se termi vet. Ndaj dhe pse duket sikur e urrejmë... në thellësinë tonë të skajshme e gati të panjohur ne adhurojmë: Rroftë vdekja!