Mimoza Erebara: Njohja e vetvetes apo realiteti i munguar

Leonard Veizi, Mimoza Erebara dhe Mehmet Baci (piktor)

Rreth vëllimeve me tregime të autorit Leonard Veizi: “Grahma e shpirtit të mjegullt”, “Ngrehina e përhumbjes” dhe “Treni i fundit i metrosë”

Nga Mimoza Erebara

Kur u krijua vetëdija në trurin e njeriut, fillimisht në formën e paraqitjes qendrore të hapësirës, njeriu kishte mundësi të vepronte me imagjinatë në hapësirën e menduar. Hapësira ku sillet vepra e Leonard Veizit është proza. Ndoshta është nga të paktët shkrimtarë të rinj kaq shumë besnikë të gjinisë që ka zgjedhur, që janë prezantuar para lexuesit, përkitas nocioneve dhe ndjenjave që ai vetë ka.

Nga “Grahma e shpirtit të mjegullt”, tek “Ngrehina e përhumbjes” dhe nga kjo , tek “Treni i fundit i metrosë”, është një rrugë e gjatë e autorit që ndihet edhe në tekstet përkatëse.

Që të lexosh Leonard Veizin duhet të “përgatitesh mirë”. Duke zotëruar aftësinë e të treguarit, ai të mban pezull për të mësuar fatin e personazhit. Përgjithësisht në të gjithë vëllimet e këtij autori ku ka shumë personazhe. Rrëfimi bëhet në vetën e parë ose të tretë, si mënyra më e mirë për të qenë pranë lexuesit. Personazhet e tij janë njerëz më se të zakonshëm, që fare rastësisht gjenden brenda një ngjarjeje të caktuar dhe kështu marrin rolin e protagonistit. Personazhet e tij janë njerëz më se të zakonshëm, që fare rastësisht gjenden brenda një ngjarje të caktuar dhe kështu marrin rrolin e protagonistit. Vërtiten ata sa një tregim tek tjetri dhe e gjithë e përbashkëta e tyre, mesa duket qëndron në dy aspekte: E para, në atë vijë të thellë trishtimi që i ndjek si një fill i fortë dhe E dyta, huajësimi siç do të thoshte Bruno Fogelman.

Është një trishtim që nis që me tregimin e parë të vëllimit të parë të autorit, “Agonia”, ku na jepet një njeri që jeton mes jetës dhe vdekjes, ku koha dhe hapësira e kanë humbur nocionin e tyre fizik, por kanë një dimension tepër shpirtëror me të cilin autori e çon personazhin e tij larg, përtej ëndrrës dhe realitetit. Gruaja në jerm është plotësisht e nënshtruar ndaj natyrës, por në të njëjtën kohë, vetë shpirti i saj rebel pohon me forcë të kundërtën. Pikërisht në ato çaste ajo kërkon të njohë vetveten, si të thuash: “të vejë pikat mbi i” për jetën e vet. Ajo vazhdimisht eksploron brenda vetes, por ndërkohë dhe na jep të plotë atë ç’ka ka mbetur prej saj, pa e ditur as ajo vetë, as autori që merr për sipër të na e tregojë, dhe as lexuesi, sa e madhe është, sa më të paarritura, sa më të panjohura dhe sa kërcënuese dhe e huaj është në të vërtetë. Ky tregim është një eksplorim psikologjik i unit njerëzor. E në të njëjtën kohë, ky tregim përçon me forcë idenë e huajëzimit, që e thënë thjesht do të thoshte se njeriu nuk e njeh më vetveten dhe njerëzit e vet, punën e vet, jetën e vet, ashtu siç janë në të vërtetë.

Dhe ky koncept shpaloset tashmë i ndarë në dy personazhe tek tregimi tjetër i këtij vëllimi “Thyerja”. Edhe në momentin që mendon se e di kush është dhe çfarë kërkon, Jeta si më e fortë që është bën shakanë e përhershme, ta merr nga dora. Dhe duket se ajo, Jeta, të bërtet me fjalët e Mefistofelit tek Fausti: “Unë jam shpirti që mohon vazhdimisht. Dhe me të drejtë! Mbasi çdo gjë që krijohet duhet të zhduket, sepse unë jam një pjesë e asaj force, e cila gjithmonë ka për qëllim të keqen dhe gjithmonë krijon të mirën”. E mira e “Thyerjes” është vetëm dashuria pa kufij që shtrihet në kohë. Po ky çift del përsëri, por kësaj here pak më ndryshe tek “Pas shfaqjes” tek vëllimi i fundit “Treni i fundit i metrosë”. Ky tregim, pos atyre vetive që përmendëm për dy të tjerët ka dhe një veçori tjetër tepër të dukshme. Në një farë mënyre, ky mund të quhet edhe tregimi i ndryshimit. Në këtë tregim, shpirti i personazheve si dhe nocionet e tyre për botën që i rrethon janë në lëvizje të përhershme, me një shpejtësi që tillë që të tremb për fundin e pritshëm, për tragjizmin e thellë, që nuk është vetëm i atyre të dyve, por të krijohet ideja se vjen që nga thellësia e kohërave. Edhe në një lidhje në dukje as të qëndrueshme, me një strukturë gati-gati të ngurtë për nga qëllimet e sakta e të pastra që kanë mes tyre, ndryshimi ndodh. 
Panta rhei – Çdo gjë rrjedh, - thotë Herakliti. Po ky ndryshim ndihet edhe tek “Famullitari”, apo “Rrëfimi”, ku personazhet mes huajëzimit, dualizmit të vetvetes gjakojnë me forcë të mbijetojnë në botën që shfaqet armike për ta. Edhe atje, ku mosha duhet ta mundte këtë jetë armike, nuk mundet. Personazhet veprojnë në një kohë kur ndihet ankth në trup e zemër, ankth i luftës për ekzistencë, për mundësinë e zhdukjes ose së paku të vuajtjes së fatkeqësive të shumta. Kohën, ku çdo gjë, ku dhe dashuria gjëja më sublime e njeriut konvertohet lehtësisht në para, ku njeriu tjetërsohet dhe si gjarpri që ndërron lëkurët e tij dhe ai i ndërron dhe kurrë nuk i bën përshtypje, sepse çdo gjë të mirë që mund të kishte pasur më parë o e ka flakur për fare, o e ka platitur thellë në skutat më të thella të shpirtit të tij. Kjo është ajo, që të vret dhe të dëshpëron aq shumë kur lexon “Treni i fundit i metrosë”. Çdo gjë është e ndërlidhur, madje më e afërta dhe më e largëta. Kështu, çdo gjë vepron mbi çdo gjë dhe mbi këto rrethana gjendet baza e shkakësisë së ndërthurur. E pra, personazhe të ndryshme, jetë të ndryshme, mosha të ndryshme, kohë të ndryshme, por që të gjitha konvergojnë në një pikë, në atë parim dialektik që sapo përmendëm. Dashurisë i kushtohen disa nga tregimet e Veizit. Të bie në sy trajtimi seksual i tyre, është një sensualitet që vjen natyrshëm dhe real. Autori është munduar të futet thellë në skutat më të thella të shpirtit njerëzor dhe të shpjegojë të gjithë dridhjet e shpirtit dhe ato të zemrës, duke u përpjekur të na tregojë se ku është ai mekanizëm që e mban gjallë këtë ndjenjë. A është kjo ndjenjë promotori i zhvillimit të vetë qenies njerëzore, apo është vetëm një “sëmundje” kalimtare, a është e vazhdueshme apo është një ndjenjë fatale. Një ndjenjë që e çon personazhin, njeriun, në tragjizëm pa fund, një tragjizëm që është i thellë brenda vetë shpirtit njerëzor, po aq është jashtë tij, ai që dikton tek e fundit ngjarjen. Me gjithë ndonjë rezervë të narracionit, tregimi “Ema’, ndoshta është më i arriri.

Shoqëria njerëzore e kohëve moderne, pra dhe shoqëria shqiptare, pjesë e të cilës është dhe autori, fatkeqësisht e çimenton çdo ditë e më shumë indiferentizmin e saj ndaj ndryshimeve, ndaj kontradiktave që e rregullojnë dhe e shkatërrojnë jetën, ndërthurjes së shumanshme të sendeve dhe të ngjarjeve, deri në atë masë sa gjenden pastaj krejt të papërgatitur kur një dukuri a fenomen shoqëror, “pëlcet”, në formën e një lufte apo një krimi.

Tregimi i shkurtër është “Vrasësi” por rezonanca e tij është dridhëse, gati-gati e pabesueshme. Por për fat të keq është reale. Jo pa qëllim, po i përmend tani tregimet e vëllimit të dytë “Ngrehina e përhumbjes”, sepse edhe në arkitekturën e ndërtimit ky është një vëllim që dallon nga dy të tjerët. Në të, tregimet janë të shkurtra, bile ndonjëherë ke përshtypjen se janë vetëm bocete tregimesh të ardhshme.

Edhe pse jo në mënyrë të dukshme, do të thosha patetike, një shqetësim ndihet, një pyetje që autori në mënyrë indirekte e bën dhe e shtron në çdo tekst të tij: - Ç’është jeta? Njeriu do të dijë se cili është kuptimi i zhvillimit të jetës. Ai do të dijë se çfarë roli luan ai, njeriu, në këtë proces të saj, në këtë segment Kohor e Hapësinor. Që i ka rënë për pjesë për të jetuar, dhe ç’domethënie ka e gjitha kjo për të. Të gjithë personazhet e saporavijëzuar tek “Ngrehina e përhumbjes” e përcjellin këtë pyetje. Autori kërkon të dijë më tepër, do të dijë forcën e saj të thellë, shkakun e saj. Ai pretendon të dijë si është montuar mekanizmi i orës, në çfarë mënyre janë montuar të gjitha rrotat, cili plan është realizuar dhe për çfarë është bërë i gjithë ky mund i madh. Pyetje që nuk e shqetësojnë vetëm listën e personazheve dhe autorin, por çdo njeri që fillon të mendojë për Gjenezën e tij, për Zanafillën. Por autori, një gjë të tillë e pohon fuqishëm: Sado armike paraqitet ajo me të gjithë, në të jemi pjesë e saj dhe bashkëpunojmë për të formuar tërësinë e saj.

Sigurisht që nga të 34 tregimet, jo të gjithë janë të arrirë artistikisht. Diku mungon dialogu, diku është lënë në mes, diku gjuha nuk është në nivelin e duhur, fraza zgjatet pa kuptim, narracioni e dëmton ritmin e brendshëm që duhet ta ketë çdo vepër arti, apo fabulat nuk janë aq të gjetura sepse nuk premtojnë për të qenë me të vërtetë një vepër e mirëfilltë arti, por kjo nuk e dëmton aspak atë qëllim të parë të autorit që të jetë prezent tek lexuesi dhe që ai, pasi ta lexojë të meditojë për të. Dhe proza e Leonard Veizit e arrin këtë.