Shënime udhëtimi
Nga Leonard Veizi
Aty ka pasur selinë
qendrore kryezoti i shqiptarëve, Gjergj Kastrioti, një ushtarak i pashembullt,
dhe po aq politikan e diplomat me klas. Por kjo i përket të kaluarës. Këtu e
500 vite më parë. Atëherë kur mbi territoret e shqiptarëve Perandoria Romake e
Lindjes kishte humbur fuqinë, ndërsa një tjetër perandori po luftonte për t’i
marrë nën kontroll, ajo Osmane. Sot me takëmet e “Atletit të Krishtit” bëhet
biznes. Kalaja që në shekullin XV i rezistoi tri rrethimeve të mëdha, tanimë
vizitohet çdo ditë nga disa dhjetëra turistë që vijnë prej vendeve të ndryshme
të botës. Skënderbeu është po aty, rrethuar nga pretorianët e tij, veç këtë
herë mbi një altoreliev apo basoreliev, që të pret sapo futesh në Muzeun me
emrin e tij...
...Kruja është një
nga destinacionet më të afërta me kryeqytetin, për të kaluar një fundjavë a
qoftë një ditë pushimi të ndërmjetme. Distanca mes dy qendrave është vetëm 32
kilometra, nëse do të marrësh rrugën e Kamzës. Por nëse do të preferosh t’i
biesh nga Rinasi, do të shtohen dhe nja 4-5 kilometra të tjerë. Personalisht
preferoj të marr rrugën e Kasharit e të dal në Rinas, në një kuotë prej afro 20
kilometrash, me qëllim që të shmang trafikun e rrugës së Kamzës dhe trafikun e Unazës
në ndërtim tek "Astiri". Zgjedhja ime padyshim nuk është më e mira,
por është e fundit mundësi.
Tabelat orientuese
pranë rrethrrotullimit të Aeroportit, ku qëndron shtatorja e Nënë Terezës të
tregojnë se tanimë je në zonën e Fushë Krujës, dhe se ke dalë nga juridiksioni
i kryeqytetit. Sepse duket sikur aeroporti i vetëm civil në Shqipëri i përket
tokës së Tiranës, por në fakt ai është në “pronësi” të krutanëve, sepse është
në një zonë që administrohet prej tyre si pushtet lokal. Po të kërkosh në
enciklopedi do të gjesh: Rinasi është një fshat në Komunën Nikël në Rrethin e
Krujës. Ndërsa në versionin zyrtar shkruhet: “Aeroporti Ndërkombëtar i Tiranës
Nënë Tereza - Rinas”.
Si je kthyer në të
majtë tek rrethrrotullimi dhe ke lënë terminalin e aeroportit nga pas, do të
ecësh përmes një rruge piktoreske të mbushur me hurma. Si ke gjarpëruar ca mes
gjelbërimit, bashkohesh me aksin kryesor që vjen prej Vorës dhe drejtohet për
në Veri. Nga Rinasi për të mbërritur në Fushë Krujë janë vetëm 8 kilometra. Dhe
nga Fushë Kruja për të shkuar në qendrën e Krujës mbeten edhe 7 kilometra të
tjerë. Nga Tirana ky udhëtim zgjat afro një orë, në varësi të trafikut dhe duke
pasur parasysh segmentin e fundit që të çon për në qytetin muze është malore e
plot kthesa.
Në Fushë Krujë
Në hyrje të Fushë
Krujës dallohen punonjësit e policisë, të cilët kontrollojnë trafikun nga
“çakmakët” që nuk lënë makinë pa parakaluar. Por brenda qytetit, trafikun e
disiplinon edhe një ndarëse betoni në mes të rrugës kryesore që nuk të jep
mundësi të bësh akrobacira, por të vë në detyrim për të respektuar radhën.
Është fundjavë, për më tepër një ditë me diell pas disa ditëve më shi, dhe
ndoshta për këtë arsye trafiku është ca i rënduar. Në qendër të Fushë Krujës do
të dallosh edhe shtatoren 3 metra të lartë mbi një piedestal prej 1.5 metra, të
ish-presidentit amerikan Xhorxh W Bush, sportiv e me mëngë përveshur, në
përkujtim të vizitës që ai bëri në këtë qytet në vitin 2007.
Si ke dalë nga Fushë
Kruja, në një rrugë të drejtë si vizore, të mbeten vetëm rreth 7 kilometra për
të mbërritur në destinacion. Por tanimë rruga karakterizohet nga malorja dhe
kthesat e njëpasnjëshme. Por nëse do të shkosh deri në Sarisalltik, si pika
fundore e pelegrinazhit, - për të vizituar vendin e shenjtë dhe shpellën e
famshme e mistike të misionarit bektashi, - do të të duhen edhe të paktën 10
kilometra të tjerë, gjithashtu në një terren të thyer.
Në Krujë
Kruja dallohet për së
largu, pasi është e vendosur në shpatin e malit me të njëjtin emër: mali i
Krujës.
Si ke dalë nga Fushë
Kruja, - një qytet ndërtuar në një terren të zhveshur e fushor, ku censusi i
para 10 viteve të informon se ka rreth 27 mijë banorë, - merr të përpjetën. Por
këtu ndryshon gjithçka sepse rruga bëhet shumë më piktoreske që gjarpëron mes malit
të mbuluar më së shumti nga pemët. Gjatë rrugës do të ndeshesh edhe me tyrbet e
teqetë bektashiane, të cilat për të thënë të vërtetën ky vend i ka me shumicë.
Si je futur në qendër
të qytetit, pak më poshtë se vendndodhja e monumentit të Skënderbeut mbi kalë,
- vepër e Janaq Paços, e vendosur që në vitin 1949 e që ishte i pari monument i
Heroit Kombëtar në Shqipëri, - ndodhen dy parkingje publike, ku mund të lësh
makinën pa merak dhe për më tepër pa pagesë, e të fillosh të vizitosh qytetin,
për aq sa ke interes. Dhe ndodh që shumica e vizitorëve nuk i kthejnë sytë nga
godina e Hotel Turizmit ndërtuar gjatë periudhës komuniste, dhe as te pallatet
e reja moderne ndërtuar në vitet e demokracisë, por ndalen tek Pazari i Vjetër,
i cili shtrihet në të dy anët e rrugës së shtruar me kalldrëm, gjë që në
vazhdimësinë e saj të çon drejt portës kryesore të Kalasë, portë që nuk e
kaluan dot as 100 mijë trupat aziatike që drejtoheshin nga sulltan Murati II.
Sot në Kala mund të
futesh lirshëm dhe s’ka kështjellar që të pengon. Veç në hyrje të Muzeut duhet
të paguash një biletë me çmim gati simbolik.
Në kuotën e 600
metrave mbi nivelin e detit, prej qendrës së Krujës, ose prej ballkonit të
Kalasë, shikimi të rrok një hapësirë të madhe, ku arrin të shohësh edhe
kaltërsinë e detit Adriatik.
Ndërsa më poshtë se
kuota e Krujës dallohen qartë avionët që i drejtohen aeroportit të Rinasit, të
cilët vijnë duke e ulur lartësinë.
Pazari i vjetër
Në Krujë je i
mirëpritur kudo që shkon. Në kafene e restorant çmimet për konsum janë më të
ulëta nga sa mund të pretendosh për një zonë turistike. Dhe si në pjesën
muzeale të qytetit edhe në qendrën urbane të tij do të ndihesh po aq komod.
Si zbret shkallët
dekorative përballë monumentit të Skënderbeut, je i prirë të njohësh skutat e
Pazarit, me shpresë se do të gjesh diçka të veçantë e simbolike.
Bluzat, xhamadanët,
opingat e çorapet e leshta, çantat e grave të punuara më avlëmend, gotat e
porcelanit nga ato të fabrikës, çiftelitë madje dhe kitarat akustike, janë të
stolisura me nga një shqiponjë të zezë dykrenash dhe ngjyrat e flamurit
kombëtar. Pa folur për shpata e jataganë, që gjithashtu mbajnë simbolet
shqiptare. Po aq dhe qilimat gjithfarësh, të cilët qëndrojnë të varur gjatë
gjithë rrugës së Pazarit. I gjithë pazari i Krujës të jep përshtypjen e një
dite festive, ku dominojnë ngjyrat kuq e zi. Mund të gjesh suvenire pa fund dhe
nëse do të të duhet një veshje për në stadium, që të bërtasësh për kombëtaren
edhe kur humbet, po ashtu mund të kompletohesh aty.
Tanimë është
krejtësisht i restauruar, por Pazari i Krujës ka qenë në funksion që prej
shekullit XV, dhe vendalinjtë e njohin ndryshe edhe si Pazari i Derexhikut.
Enciklopedia shkruan
se Instituti i Monumenteve e ka cilësuar Pazarin e Krujës si një monument
kulture të kategorisë së parë. Ndërkohë që e gjithë zona muzeale e qytetit
njihet si një nga destinacionet turistike më të vizituara në vend. Këtu nuk ka
nevojë t’i referohesh ndonjë enciklopedie, sepse kudo shkel do të gjesh grupe
turistësh të interesuar për pak histori shqiptare.
Nostalgjia
Më parë se kaq, po në
ditët e muajit nëntor të disa viteve me parë, kisha qenë në Krujë edhe për të
zhvilluar një bisedë letrare me nxënësit e shkollës 9-vjeçare nr 1. Nga ky
takim kam mbresa të pashlyeshme edhe për faktin se nxënësit e kësaj shkolle
ishin të interesuar për librat dhe jetën letrare, shumë herë më tepër nga sa e
kisha pritur. Nga takimi në fjalë, mbaj ende si replikë, të gjitha pyetjet, të
cilët nxënësit i kishin shkruar në disa formate letre të kthyer në formë
fizarmonike, faqet e të cilit kishin të shkruara të gjitha pikëpyetjet që
kërkonin përgjigje.
Një herë tjetër,
vizitën time në Krujë ia kam dedikuar vetëm vizitës në Kala, dhe në Muzeun
Historik brenda saj si dhe në atë Etnografik. Sepse duhet thënë se Muzeu brenda
kalasë mban emrin e Skënderbeut, dhe shumica e artefakteve janë të kësaj
periudhe, edhe pse pavijonet nisin me periudhën nga lashtësia. Ndërsa Kulla e
Sahatit e ngritur në një kuotë prej 16 metrash, është përdorur në mesjetë si
kullë vrojtimi. Tanimë kjo Kullë dhe Teqeja e Dollmës, - brenda territorit të
Kalasë - i janë nënshtruar restaurimit pas dëmtimeve që ndodhën nga tërmeti i
26 nëntorit 2019.
Por e kam marrë
rrugën për në Krujë edhe kur kam dashur që si destinacion përfundimtar të kisha
vendin e shenjtë të Sarisalltikut.
Ndërkohë në kujtesën
time kam të fiksuar dhe vizitën e parë në këtë qytet, e cila daton në vitin
1979, kohë kur Kalaja ende nuk kishte marrë trajtën e muzeut, i cili u përurua
në nëntorin e vitit 1982.
Kur ndeshesh me
pamjen e qytetit të Krujës, detyrimisht lidhjen kryesore do ta bësh me figurën
e Skënderbeut dhe me Kalanë që ai e ktheu në bastionin e fitoreve të tij. Është
aq evidente kjo sa dhe në restorant, bifteku i zgarës të serviret në një pjatë
druri me formën e sëpatës.
Por jeta në këtë
qytet nuk është e lidhur vetëm me mesjetën. Ky vend, sipas historianëve, është
banuar që në shekullin e tretë para Krishtit. Pra është një vendbanim i lashtë.
Enciklopedia shkruan se për herë të parë emri “Krujë” përmendet në shekullin e
XII-të, ndërsa mendohet ta ketë origjinën te fjala “krua” që do të thotë burim
uji. Kjo ndoshta sepse Kruja njihet për burimet e saj të shumta.
Sot Kruja ka një
popullsi prej rreth 20 mijë banorësh, dhe pjesa aktive e fuqisë punëtore, - veç
shërbimeve dhe tregtisë në Pazarin e Vjetër, ku zanatçinjtë prodhojnë e shesin
objekte tradicionale – është punësuar dhe në industriale apo fabrikat e
fasonerisë. Në këtë mënyrë Kruja është një qendër e rëndësishme jo vetëm
turistike.
Kthimi nga Kruja për
në Tiranë do të ishte më i lehtë, në një rrugë që merr poshtë, me po të njëjtat
kthesa. Veç duhet të hapësh sytë e të jesh i kujdesshëm, sepse gjatë gjithë
kohës do të kesh një makinë nga pas që kërkon të parakalojë, ose një makinë
tjetër që të vjen përpara në korsinë tënde, sepse është duke parakaluar. Por si
je futur në superstradën që të çon drejt qendrës së kryeqytetit nis të
risjellësh në mendje gjithçka pe e fotografove në kryeqendrën e shtetit të Arbrit,
që si atëherë edhe sot mban për emblemë emrin e një prej gjeneralëve më të
shquar të Evropës: Gjergj Kastrioti – Skënderbeu.
No comments:
Post a Comment