Në Gramshin e liqenit të Banjës, kanionit të Holtës dhe... uzinës së armëve

Shënime udhëtimi

 

Nga Leonard Veizi

 

Mund të nisesh nga Tirana me mendimin e saktësuar: Si të kesh vizituar liqenin dhe vetë digën e hidrocentralit të Banjës, të bësh një ndalesë kafeje në Gramsh e t’ia mbash për të parë Kanionin e Holtës. Ky është një rrethqarkullim turistik pa shumë mund e shpenzime. Dhe këto duhen bërë brenda disa orëve, sepse kthimi për në Tiranë duhet të ketë kohën e vet...

 

...Duhet dikush të të çojë në mendje se jo vetëm nga bregdeti kalohet fundjava, madje jo vetëm në male e rrëpira të largëta, por edhe më afër qendrës. Ky atraksion i fuqishëm turistik është dhe Gramshi me rrethinat, të cilat të befasojnë.

Liqenet jo domosdoshmërish duhet të jenë prej natyre nga ato të tipit: karstik apo akullnajor. Shpesh po aq të bukura janë të krijuara dhe prej dorës njerëzore. Dhe ne jemi mësuar me liqenet artificiale, si me atë të Tiranës apo atë të Farkës, por dhe Liqeni i Gjançit pranë Vithkuqit të Korçës që ka mundësinë të ngrijë në ditët e ftohta të dëborës për të dhuruar një tjetër spektakël. Në antipod me to, liqeni i Banjës është gjysmë natyral e gjysmë artificial. E që ta bëj më të qartë, është fiks si liqeni i Fierzës. Vetëm se ai në Veri ka si bazë lumin Drin e ky i mesit të Shqipërisë ka Devollin për kumbarë.

 

Udhëtimi

Hap googlemaps-in. Rruga e vijëzuar me blu tregon se për 63 kilometra mbërrin në destinacion. Domethënë punë një orë udhëtim. Një vrap pele, thotë populli kur flet në zhargon për distanca të shkurtra. Ja, sa kalon Cërrikun. Ose pa vajtur në Gramsh.

Pas rreth një ore udhëtimi mes fushave të mbjella e zonave urbane, googlemap-si, bashkë me një tabelë blu ndanë të rrugës, të tregon rrugën për tek kaskada e hidrocentralit, por nga pjesa e poshtme e saj.

Kur vendosa të bëj një vizitë në Hidrocentralin e Banjës, isha i bindur se këtë herë do të dëgjoja zhurmën shurdhuese të ujit që del me furi nga gryka pasi ka vënë në punë turbinën. Por jo... Asnjë curril nuk rridhte prej andej. Dhe kjo nuk ishte hera e parë. Gjithsesi rruga nuk ikën kot.

Në njëfarë mënyre duket sikur liqeni është projektuar më së shumti si një basen që përdoret për vaditje, e me këtë rast përdoret dhe si hidrocentral. Tek e fundit shpejtova të merrja masa, pasi e kam të vështirë t’i përgjigjem ndonjë komentuesi nëse do të më bëjë një pyetje të thelluar për mungesën e realizimit të planit me energji elektrike. Sepse ne jemi mësuar tashmë me sloganin që “energjia është çështje e të gjithëve”. Por meqë liqeni përdoret për bujqësinë, edhe “bujqësia është çështje e të gjithëve”. Në këtë mënyrë e gjithë kaskada përdoret o për një qëllim, o për tjetrin. Se për të dyja bashkë bëhet ca si shumë. Shkurt, çdo çështje e rëndësishme është “çështje e të gjithëve”.

Ti lëmë paravolitë, e të kthehemi me këmbë në tokë.

Megjithatë për të marrë një informacion më të detajuar, në mungesë të vëllimit enciklopedik hap google-n dhe informohem:

 

Informacioni

“Hidrocentrali i Banjës, mbi lumin Devoll, pak më shumë se 60 kilometra në juglindje të Tiranës ka një kapacitet të instaluar prej 73 MegaVat, dhe parashikohet të prodhojë në vit 174 GigaVat energji, e barabartë me 5 për qind të prodhimit aktual vendas.

Kompleksi hidroenergjetik i Banjës, u ndërtua mbi lumin Devoll rreth 25 km larg qytetit të Elbasanit dhe rreth 15 km larg qytetit të Gramshit, përveç përfitimeve ekonomike ka avantazhet e tij në ekologji. Në vitin 1990 punimet në hidrocentralin e Banjës kishin arritur në 50%. Zhvillimet e reja demokratike bënë që Banja të mbetej peng i ndryshimit të sistemeve. Në vitet e tranzicionit hidrocentrali i Banjës iu nënshtrua shkatërrimeve duke shtuar këtu edhe faktorët natyralë. Shumë vite më vonë, Ministria e Ekonomisë, me datën 21 nëntor 2007 është zhvilluar tenderi për shfrytëzimin me koncesion të rezervës hidrike të lumit Devoll”.

Por ka edhe një mundësi tjetër në kohët e sotme: Një kompani norvegjeze ka kërkuar ndërtimin e një impianti fotovoltaik lundrues për prodhimin e energjisë nga dielli, në liqenin e hidrocentralit të Banjës.

 

Liqeni

Duket të kthehesh andej nga erdhe e të marrësh sërish rrugën kryesore. Vetëm për pak minuta përballesh me një bukuri magjepsëse. Një liqen i madh, i qetë dhe një urë të gjatë që kalon mbi të. Pak si kalon dhe urën mahnitëse, është menduar dhe për turistët. Është ndërtuar një pistë ku mund të parkohen makinat, e ku prej asaj pike dominuese mund të shijosh peizazhin përreth, të bësh foto e selfie. Thonë se aty-këtu të ofrohen udhëtime me varkë në liqen. Por e vetmja varkë që ndeshëm ishte ajo e dy peshkatarëve. Gjithsesi oferta mbetet në fuqi.

Por ka dhe vend për zhgënjim. Në lëndinën përtej pistës, në një mënyrë bastarde e tepër të shëmtuar ndeshesh me qese të hedhura, kanoçe bosh e letra mbështjellëse. Por kjo ka të bëjë me kulturën njerëzore, aspak me organizimin. Ata që kishin qenë përpara nesh në kohë, kishin lënë pas vetes gjithfarë mbeturinash, edhe pse një kosh mbeturinash - ku mund t’i hidhje pa u lodhur shumë, - ishte aty pranë.

Dhe ta lëmë me kaq, që udhëtimi ynë të mos ndotet më shumë.

 

Në Gramsh

Marrim rrugën për në qytetin e Gramshit. Në internet informacionet burojnë. Rrethi i Gramshit ndodhet në Shqipërinë juglindore, rreth 84 km larg Tiranës. Zona shtrihet midis lumit të Devollit. Gramshi kufizohet nga shtatë rrethe të tjera të cilat janë: Elbasani, Librazhdi, Pogradeci, Korça, Skrapari, Berati dhe Kuçova. Relievi në përgjithësi është mjaft i përthyer.

Në tërësinë e tij Gramshi është një qytet mjaft i pastër, me shumicën e godinave të trashëguara nga projekti urbanistik i zbatuar para viteve ‘90 të shekullit të kaluar dhe më pak ndërtime të reja.

Regjimi komunist e kishte projektuar zonën e Gramshit në funksion industrisë ushtarake. Në vitin 1962 në bashkëpunim me specialistët kinezë, në zonën e Çekinit u montua Uzina Mekanike e cila prodhonte pushkë të tipit “Simonov” me kalibër 7.62 mm. Në vitin 1974 u mundësia dhe prodhimi i automatikut AK-47. Por ishte dhe Uzina e Prodhimit të Baterive. E nuk po flasim këtu për gjithfarë repartesh e pika hapje, si dhe bunkerë e tunele betonarmeje.

Ndryshe nga dje, Gramshi sot njihet si shtëpia e monumenteve të bukura natyrore, ndërsa veprat e bëra nga njeriu plotësojnë këto pasuri natyrore. HEC-et së bashku me Gazsjellësin Trans Adriatik janë investime që kanë përmirësuar jetën e komunitet dhe e kanë bërë të gjithë zonën të aksesueshme për turistët dhe vizitorët, pasi si pjesë e projektit është ndërtuar jo vetëm një rrugë e re nga Banja në Gramsh por dhe plot 13 ura.

 

Kanioni i Holtës

Duhet të marrësh rrugën e kthimit dhe vetëm për pak kilometra, tabela të orienton për në vende me destinacion turizmin. Është kanioni i Holtës dhe Shpella e Kabashit. T’i vizitosh të dyja do duhet më shumë se një ditë kohë. Por mundësitë kaq janë, sa për t’u njohur me një prej tyre.

Holta ndodhet në verilindje të Gramshit pranë fshatrave Kabash dhe Bardha. Si ke kaluar rreth një kilometër në një rrugë krejt të amortizuar papritur ndeshesh me asfalt dhe mund të udhëtosh lirshëm për në destinacion. Peizazhi është i rrallë, i egër, por dhe i shkretë. Aty-këtu duket ndonjë shtëpi, por bazamenti i zbrazët i lumit të krijon idenë se përveç linjave të tensionit të lartë, askujt nuk i bie në mendje të kalojë nga ajo rrugë. Makina lë rrugën me asfalt dhe është e detyruar të futet në shtratin e zbrazët të lumit për të shkuar drejt destinacionit. Por nuk ka asnjë rrezik, sigurisht.

Enciklopedia thotë se: Kanioni është 3 km i gjatë, 150 m i lartë dhe në disa vende ngushtohet deri në 10 metra gjerësi, pasi është formuar nga aktiviteti karstik dhe erozioni i lumit Holta. Në muret e kanionit gjenden disa shpella karstike të paeksploruara. Koha më e mirë për ta vizituar është nga maji deri në shtator në varësi të rrjedhës dhe nivelit të lumit.

Vizita është e shkurtër, sepse për më tej nuk të duhet makina, por duhet të eksplorosh në këmbë. Lëmë pas malet me shpate të thepisur dhe përmes rrugës në territorin e zbrazët shpejtojmë për të dalë në kryqëzimin mbi liqenin e Banjës. Aty në të djathtë merr rrugën për në Tiranë duke e quajtur të mbyllur misionin turistik.