Nga Leonard Veizi
Ndarje epokash në
një shtetit të madh, – në vitet e para të shekullit të XX, – kalimi nga ajo që
e njohim si Rusia cariste në Rusi Bolshevike, kaloi nëpër trazira të shumta.
Revolucioni dhe vetë Lufta e Madhe ndryshoi shumë gjëra. Qoftë dhe në faktin se
një vilë dykatëshe ku jetonte familja e një mjeku u përshtat për të strehuar 14
familje të tjera. Kjo ishte dhe forma e parë e kolektivizimit. Dhe vetë mjeku
jetonte nën terror edhe pse kishte një vëlla drejtues të lartë të Shërbimit
Sekret të Rusisë revolucionare.
Këtë praktikë
ndoqën dhe komunistët shqiptarë që vilat e borgjezëve, të cilët ca ishin të
lidhur me italianët dhe gjermanët, ca ishin indiferent, por dhe të tjerëve që
ndihmuan në ecurinë e Luftës Nacionalçlirimtare, i shtetëzuan dhe i ndanë, ku
në bodrume futën pronarët e në katet e sipërme pushtetarët. Ata të rinjtë që
tundnin armët duke u mburrur se kishin luftuar për Atdhe e duke thënë se tanimë
kishte ardhur koha e tyre. Të gjitha këto dhe ca më shumë se kaq janë sjellë në
një libër, i cili u anatemua në periudhën komuniste, por që u trumpetua fort në
perëndimin kapitalist, i cili nuk u mjaftua me botimin e romanit, por mbi
tematikën e tij realizuan një nga filmat epope të kinemasë botërore, dhe që
mban për titull po atë që kishte dhe vetë romani i shkruar nga Boris Pastërnak:
“Doktor Zhivago”...
…Doktor Zhivago, i
vetmi roman i shkrimtarit rus Boris Pasternak, u botua për herë të parë në
vitin 1957, në Itali. Kjo ndodhi pikërisht sepse Moska e anatemoi veprën, duke
e klasifikuar si disidente dhe në kundërshti me normat e letërsisë socrealiste.
Romani mban emrin
e protagonistit të tij, Juri Zhivago, një mjek dhe poet gjithashtu, dhe
ngjarjet i zhvillon midis Revolucionit Rus të vitit 1905 dhe Luftës së Dytë
Botërore.
Është një rrëfim
epik që tregon efektet e revolucionit rus mbi familjet borgjeze të kohës.
Doktor Juri Zhivago, – i konsideruar si alter-egoja e shkrimtarit Pasternak,
– është një mjek, poet e filozof, natyra
e butë e të cilit dhe shpirti artistik e bëjnë të ndjeshëm ndaj brutalitetit të
kohës. Romani eksploron idealizmin e protagonistit të tij, i cili është në
kontrast me realitetin brutal të luftës. Vepra artistike është gjithashtu një
traktat filozofik mbi jetën, fenë dhe artin siç shprehet protagonisti i saj.
Por jeta e Jurit u ndërlikua nga lufta dhe nga dashuria e tij për dy gra, për
Tonian dhe Laran. Kjo e fundit, për njëfarë kohe ishte e martuar me një
bolshevik agresiv që vinte vërdallë me një tren personal nëpër stepat e Rusisë
e vriste pa mëshirë ata që i konsideronte kundërshtarë.
Për shkak të
qëndrimit kritik të autorit ndaj Revolucionit të Tetorit, Doktor Zhivagos iu
refuzua botimi në Bashkimin Sovjetik. Me nxitjen e Xhakomo Feltrinelit, – një
gazetar italian i Radio Moskës, – dorëshkrimi u kontrabandua në Milano dhe u
botua në vitin 1957. Vitin pasardhës Pasternak u nderua me Çmimin Nobel për
Letërsinë, një ngjarje që turpëroi dhe tërboi Partinë Komuniste të Bashkimit
Sovjetik. I detyruar nën presionin e fortë të autoriteteve sovjetike, një vit
më vonë Pasternak e refuzoi çmimin Nobel.
Përfshirja e
CIA-s
Shërbimi Sekret
Amerikan, CIA , u përfshi në botimin e romanit në gjuhën ruse, pasi Akademia
Suedeze tha se Çmimit Nobel nuk mund të jepej për asnjë autor që nuk ishte
botuar në gjuhën amë. Në këtë pështjellim të paparë deri atëherë, CIA gjeti
çelsin e zgjidhjes. Me ndihmën e agjentëve të saj romani u botua në rusisht në
shtator të vitit 1958. Dhe kështu u arrit që kjo kryevepër të vlerësohej me
çmimin “Nobel”.
Lara Preskot, një
autore amerikane e letërsisë fiksionale,
tek libri i saj “Were We Here Here” rrëfen se si CIA përdori romanin e
Boris Pasternak si një mjet propagandistik gjatë Luftës së Ftohtë. Preskot
tregon historinë se si CIA kontrabandonte kopje të romanit klasik të Boris
Pasternak, “Doktor Zhivago” në Rusi. Preskot nisi të shkruajë romanin e saj
pasi lexoi dokumente të deklasifikuara në lidhje me përfshirjen klandestine të
CIA-s në botimin rus dhe përhapjen e “Doktor Zhivago”. Një nga dokumentet e deklasifikuar zbuloi se
kreu i divizionit të CIA-s argumentoi në vitin 1958: “Mesazhi humanist i
Pasternak – që çdo person ka të drejtën e një jete private dhe meriton respekt
si qenie njerëzore, pavarësisht nga shtrirja e besnikërisë së tij politike apo
kontributi për shtetin – paraqet një sfidë themelore për etikën sovjetike të
sakrificës së individit ndaj sistemit komunist.”
Në shqip
“Doktor Zhivago”
shumë shpejt u bë një best-seller ndërkombëtar. Pas botimit të romanit në
gjuhën ruse në vitin 1958, libri dhe vetë shkrimtari morën vëmendjen e mediave
globale. Shumë shpejt veç rusishtes romani u përkthye dhe në 25 gjuhë të tjera
të botës. Në shqip jo. As që bëhej fjalë. Se kur vinte puna për komunizmin
Shqipëria ishte më agresive se Rusia. Ose siç thuhet ndryshe: “më katolike se
Papa”
Në Shqipëri
“Doktor Zhivago” u botua fillimisht nga shtëpia boturse “Onufri” në vitin 1994.
Në vitin 2002
Shtëpia botuese “Uegen” e solli në shqip përmes përkthimit të Jorgji Doksanit.
Ndërsa në vitin
2018 Doktor Zhivago erdhi i përkthyer nga Xhemile Zykaj përmes shtëpisë
botuese: “Fan Noli”
Filmi i 1965
Romani u bë film
në vitin 1965 dhe që atëherë është përshtatur dy herë për televizion, dhe në
vitin 2006 si mini-serial për Televizionin Rus. Që prej vitit 2003 romani
“Doktor Zhivago” është pjesë e kurrikulës së shkollës ruse, ku lexohet në
klasën e 11-të.
“Doktor Zhivago”
është një film romantik-historik-epik i vitit 1965, i drejtuar nga David Lean
me një skenar të Robert Bolt, bazuar në romanin e vitit 1957 nga Boris
Pasternak.
Lufta e Parë
Botërore dhe Revolucioni Rus i 1917 formojnë sfondin e historisë së dashurisë
midis mjekut dhe poetit Yury Zhivago, luajtur nga Omar Sharif dhe Lara nga
Xhuli Kristi. Xheraldine Çaplin, Tom Kërtni, Rod Staiger, Alek Gines, Ralf
Riçardson, Shaben Mekena dhe Rita Tashingam luajnë role dytësore.
Ndërsa ishte
jashtëzakonisht i popullarizuar në Perëndim, libri i Pasternakut ishte i
ndaluar në Bashkimin Sovjetik për tre dekada. Meqenëse filmi nuk mund të
realizohej në Rusi, ai u filmua kryesisht në Spanjë. Ishte një bashkëprodhim
ndërkombëtar midis Metro-Golduin-Mayer dhe producentit italian Karlo Ponti.
Në ndarjen e 38-të
të Çmimeve të Akademisë, “Doktor Zhivago” fitoi pesë çmime Oscar: Skenari më i
mirë i përshtatur; Rezultati më i mirë origjinal; Kinematografia më e mirë;
Regjia më e mirë artistike dhe Kostumografia më e mirë. Ai u nominua për pesë
të tjerë – përfshirë filmin më të mirë dhe regjisorin më të mirë, – por humbi
katër nga këto pesë në The Sound of Music. Ai gjithashtu fitoi pesë çmime në
çmimet e 23-të të Golden Globe, duke përfshirë filmin më të mirë – dramë dhe
aktorin më të mirë – film dramatik për Sharif.
Që nga viti 2022,
ai është filmi i tetë me fitimet më të larta të të gjitha kohërave në Shtetet e
Bashkuara dhe Kanada. Është gjithashtu një nga dhjetë filmat kryesorë me
fitimet më të larta në mbarë botën. Në vitin 1998, ai u rendit nga Instituti
Amerikan i Filmit i 39-ti në listën e tyre “100 Vjet… 100 Filma”, dhe nga
Instituti Britanik i Filmit vitin e ardhshëm si filmi i 27-të më i mirë i të
gjitha kohërave.
Seriali
britanik
“Doctor Zhivago”
është gjithashtu një serial dramatik televiziv britanik i vitit 2002 me regji
nga Xhakomo Kampiotti dhe me protagonistë Hans Matheson, Keira Naitli dhe Sem
Neill. Shfaqja televizive e Endrju Deivis bazohet në romanin e vitit 1957 me të
njëjtin titull nga Boris Pasternak. Ajo është vendosur kryesisht në sfondin e
Revolucionit Rus të 1917 dhe Luftës Civile Ruse pasuese të 1917-1923. Në
thelbin e saj është Lara Guishar Antipova, një grua e re nga Moska e cila ka
një ndikim të thellë te tre burra që dashurohen me të.
Seriali është
përshtatja e dytë e librit në ekran në gjuhën angleze, pas filmit artistik të
vitit 1965. Është prodhuar nga Televizioni Granada, me bashkëfinancim nga
stacioni amerikan PBS WGBH Boston dhe kompania gjermane E-vision. Ai u
transmetua për herë të parë në ITV në Mbretërinë e Bashkuar, duke filluar më 24
nëntor 2002. Në Shtetet e Bashkuara, ai u transmetua si pjesë e Teatrit
Masterpiece më 2 dhe 9 nëntor 2003
Prodhimi rus
Në vitin 2005, më
në fund Rusia xhiroi versionin e saj televiziv të “Doktor Zhivago”. Oleg
Menshikov, një nga aktorët kryesorë të Rusisë në rolin e Juri Zhivagos dhe
Çulpan Kamatova në rolin e Larës. Prodhimi u drejtua nga regjisori Aleksandër
Proshkin, me skenar të Juri Arabov e Boris Pasternak. Rusët u shprehën se
portretizimi i Sharifit nuk ishte autentikisht rus.
“Miniseriali rus
me Doktor Zhivago është një histori për inteligjencën ruse,” u shpreh regjisori
Aleksandër Proshkin. “Roli i intelektualit rus ka nevojë për instinkt dhe
mister njerëzor. Kjo është forca e Olegut.”
No comments:
Post a Comment