Edhe sot e gjithë ditën ai mbetet nga personazhet më
të debatuar të historisë britanike. Dhe po aq i adhuruar mbetet gjithashtu,
edhe pse republika e tij u shemb bashkë me vdekjen e tij dhe kokën e prerë të
një mbreti. Ishte një puritan i devotshëm por intolerant ndaj katolikëve duke
besuar se ky ndikimi fetar ndoti Kishën e Anglisë ndaj dhe duhej larguar.
Megjithëse drejtoi me dorë të hekurt në 5-së vitet e pushtetit të tij, duke
qenë krejt i pamëshirshëm me armiq e kundërshtarë, britaniket i vendosën sërish
një kurorë suksesi mbi kokë republikanit, por nga ana tjetër mbajtën me
vetëmohim monarkinë e tyre...
...Në
listën e filmave historik që ekrani i Tiranës transmetonte në vitet ’80, përveç
Robin Hud apo Rob Roi u transmetua dhe filmi i jashtëzakonshëm “Cromwell”, ku rolin
kryesor e luante një nga yjet e kinemasë britanike dhe asaj amerikane bashkë,
Riçard Harris.
Filmi
"Cromwell"
është një film dramatik historik britanik i vitit 1970, shkruar dhe drejtuar
nga Ken Hjus. Me aktorin Riçard Harris në rolin kryesor, filmi në fjalë paraqet
një portret të fuqishëm të këtij njeriu. Ai bazohet në jetën e Oliver Kromuell,
i cili u ngrit për të udhëhequr forcat parlamentare gjatë viteve të mëvonshme
të Luftës Civile Angleze dhe, si Lord Protektor, sundoi Britaninë e Madhe dhe
Irlandën në vitet 1650. Filmi përmban një kast aktorësh, të udhëhequr nga
Riçard Harris si Kromuell dhe Alek Genes si Mbreti Çarls I, me Robert Molei si
Eduard Montegu, Konti 2 i Mançesterit dhe Timothi Dollten si Princi Rupert i
Rajnit.
Filmi
fokusohet në luftën e Oliver Kromuellit kundër Mbretit Çarles I dhe përpjekjet
e tij për të vendosur një Republikë. Harris sjell një performancë të fuqishme
dhe të ndjeshme, duke kapur kompleksitetin dhe kontradiktat e karakterit të
Kromuell-it. Filmi anashkalon disa fakte historike, për efekt artistik, por
kritika është shprehur se ai pasqyron me besnikëri vendosmërinë vizionin e
Kromuell-it për një Angli të lirë nga tirania mbretërore. Megjithatë personazhi
gjithashtu nuk shmanget nga kritikat për metodat e tij të ashpra dhe të
diskutueshme gjatë sundimit 5 vjeçar.
Filmi
mori dy nominime për Oscar gjatë Çmimeve të 43-të të Akademisë të mbajtur në
vitin 1971, duke fituar një për kostumet më të mira nga Vitorio Nino Novarese,
por duke humbur një tjetër për këngën më të mirë origjinale, të kompozuar nga
Frank Kordell. Ai u nominua gjithashtu për një çmim BAFTA për dizajnin më të
mirë të kostumeve dhe një çmim Golden Globe për këngën më të mirë origjinale.
Në Festivalin e 7-të Ndërkombëtar të Filmit në Moskë në 1971 fitoi çmimin për
aktorin më të mirë (Riçard Harris) dhe u nominua për Çmimin e Artë si filmi më
i mirë (Ken Hjus). Filmi mori vlerësime negative për pasaktësitë e shumta
historike; megjithatë, shumë lëvdata shkuan për aktrimin, partiturën dhe
dizajnin e kostumeve.
Historia
Oliver
Kromuell, një nga figurat më të rëndësishme në historinë e Anglisë, mbetet një
personazh kontroversial dhe kompleks. Për shumë njerëz, ai është një hero
revolucionar që luftoi për liri dhe barazi, ndërsa për të tjerë, ai është një
tiran që shkatërroi traditat dhe sundoi me dorë të hekurt.
Lindur
më 25 prill 1599 në Huntingdon, Angli, Kromuell vinte nga një familje e klasës
së mesme. Ai mori një edukim të mirë dhe studioi në “Sidney Sussex College” në
Universitetin e Kembrixhit. Përmes martesës me Elizabeth Baurça në vitin 1620,
ai fitoi lidhje të fuqishme politike dhe sociale.
Me
titullin Gjeneral Lejtnant, Kromuell u dallua shpejt në fushën e betejës edhe
pse në fakt nuk kishte asnjë trajnim zyrtar ushtarak përpara fillimit të
luftës. Por ai njihet gjithashtu si dhe burrë shteti, dhe mbrojtës i
Komunuelthit republikan në vitet 1653–’58 që përfshinte Anglinë, Skocinë dhe
Irlandën.
Kromuell
mbahet mend më së miri për fushatën e tij në Irlandë, - në vitet 1649-‘50, - e
ndërmarrë nga Parlamenti për eliminimin e mbështetësve të Mbretit në mërgim
Çarls II. Fushata nisi me masakra në Droheda dhe Ueksford, ku u vranë disa
mijëra ushtarë e civilë, por nuk u kursyen as mbështetësit e Kishës Katolike.
Si
një ushtarak në anën parlamentare të Luftës Civile Angleze kundër mbretit
Çarles I, Kromuell ndihmoi në përmbysjen e monarkisë Stuart dhe, si Zot
Mbrojtës, ai e ngriti statusin e vendit të tij edhe një herë në atë të një
lider evropian, pushtet që kishte rënë pas vdekjes së mbretëreshës Elizabeth I.
Roli i tij në Luftën Civile Angleze që u zhvillua mes viteve 1642-1651, ishte
vendimtar. Lufta shpërtheu për shkak të konfliktit midis mbështetësve të
Mbretit Çarles I dhe Parlamentit. Kromuell tregoi shkathtësi të jashtëzakonshme
ushtarake dhe fitoret e tij në betejat e Marstin Mor dhe Nejsbi ndihmuan në fitimin
e luftës nga Parlamenti duke çuar në fund të fundit, e Çarles I drejt
ekzekutimit, në vitin 1649.
Pas
ekzekutimit të mbretit, Anglia u bë republikë dhe Kromuell u emërua Lordi
Mbrojtës në vitin 1653. Gjatë kohës së tij si udhëheqës, ai reformoi ushtrinë
dhe administratën, por qeverisja e tij shpesh përfshihej në masa të ashpra dhe
autoritare. Ai shtypi rebelimet në Irlandë dhe Skoci me një ashpërsi që ende
kujtohet me zemërim në ato vende.
Kromuell
karakterizohet si një njeri me dhunti të jashtëzakonshme dhe karakter të
fuqishëm. Ai u bë një nga sundimtarët më të shquar në historinë moderne
evropiane. Edhe pse një kalvinist i bindur, ai besonte thellë në vlerën e
tolerancës fetare. Në të njëjtën kohë, fitoret e Kromuell-it brenda dhe jashtë
vendit ndihmuan për të zgjeruar dhe mbajtur një qëndrim mendor puritan, si në
Britaninë e Madhe ashtu edhe në Amerikën e Veriut, që vazhdoi të ndikonte në
jetën politike dhe shoqërore deri në kohët e fundit.
I
ashtuquajturi Parlamenti i Dytë i Protektoratit, i krijuar në 1657, ofroi ta
bënte Kromuellin mbret. Megjithatë, duke qenë se ai kishte luftuar aq shumë për
të shfuqizuar monarkinë, ai refuzoi postin dhe u emërua me ceremoni Zot
Mbrojtës për herë të dytë.
Kromuell
vdiq më 3 shtator 1658 në moshën 59-vjeçare, Thuhet se vdiq nga sëmundja e
veshkave ose një infeksion i traktit urinar. Djali i tij Riçard Kromuell mori
postin, por u detyrua të jepte dorëheqjen për shkak të mungesës së mbështetjes
brenda Parlamentit dhe ushtrisë.
Pas
vdekjes së Kromuell, Anglia kaloi një periudhë të shkurtër paqartësie politike
deri në restaurimin e monarkisë në 1660 me Çarles II, i cili kishte jetuar në
mërgim.
Gati
dy vjet pas vdekjes së Kromuell, më 30 janar 1661 - në 12 vjetorin e
ekzekutimit të Charles I - trupi i Kromuell u zhvarros nga mbështetësit e
monarkisë nga vendi i pushimit në “Westminster Abbey” dhe iu pre koka. Koka e
tij u shfaq në majë të një shtylle jashtë “Westminster Hall” për më shumë se 20
vjet.
Pavarësisht
se si e perceptojnë njerëzit, ndikimi i Oliver Kromuell-it në historinë e
Anglisë është i pamohueshëm, dhe figura e tij vazhdon të jetë objekt studimi
dhe debati për historianët dhe publikun e gjerë.
Në
përfundim, Oliver Kromuell mbetet një nga personazhet më të diskutueshme dhe të
studiuara në historinë britanike, një njeri i cili ndryshoi rrjedhën e
historisë me vendosmëri, guxim dhe, ndoshta, një dorë të hekurt.
Të tjera
Për
jetën dhe veprimtarinë e Oliver Kromuellit janë realizuar një seri
dokumentarësh dhe filmash televiziv. Një dokumentar është titulluar “Oliver
Cromwell - The King Killer”, 97 minuta, i vitit 2004 nën drejtimin e Xhejms
Ransi ku interpreton Deivid Staki.
Një
tjetër dokumentar është dhe “Cromwell: Warts and All” 58 minuta, ku nën regjinë
e Andre Tomson dhe skenar nga Ronald Frejm, interpreton Xhim Karter.
Gjithashtu
mbi jetën dhe veprimtarinë e Oliver Kromuell janë shkruar dhe plot libra
biografik ku mes të tjerash janë dhe këto botime: “Cromwell Our Chief of Men” nga Antonia
Fraser, “Oliver Cromwell” nga Barry Coward, “God’s Executioner” nga Micheál Ó
Siochrú, “Oliver Cromwell: New Perspectives” nga Patrick Little, “Cromwell’s
Head” nga Jonathan Fitzgibbons, etj.
No comments:
Post a Comment