"Kush ka frikë nga Virginia Woolf?", dramat e tmerrshme të një çifti

 

Nga Leonard Veizi
 
Krizat e një çifti nuk rrotullohen brenda apartamentit të tyre. Ato kanë nevojë të bëhen të dukshme. Prandaj duhen dhe dëshmitarë. Të dendur vërtet me alkool, por dëshmitarë gjithsesi. Çifti është në krizë, por amerikanët nuk donin ta besonin këtë. Sepse në ato vite kur është shkruar drama, flitej për një shoqëri ende konservatore, ku familja mendohej si një bërthamë, ku babai mbante shtëpinë, në nëna ishte një shtëpiake, ndërsa fëmijët silleshin mirë e mësonin. Mirëpo ja që doli një dramaturg për ta thyer këtë koncept. Sepse me sa duket kjo ishte një gënjeshtër e madhe që mbahej nën presion. Dhe ai u tregoi amerikanëve të viteve ’60 se familjet aktuale ishin larg të qenit perfekte dhe gati-gati të shkatërruara...
 
...E ardhur në shqip nën titullin: "Kush ka frikë nga Virginia Woolf?" ajo është një dramë e shkruar nga Edward Albee në vitin 1962 me titullin orgjinal "Who's Afraid of Virginia Woolf?". Në thelbin e saj drama në fjalë shqyrton kompleksitetin e martesës së Martë dhe Xhorxhit, një çifti i moshës së mesme. Është një prej veprave më të njohura të teatrit amerikan dhe trajton tema të thella për realitetin dhe iluzionin, martesën dhe konfliktet personale.
 
Drama
Ngjitja në skenë ka qenë mjeti për një shfaqje yjore nga aktorët. Uta Hagen, fituese e tre çmimeve “Tony”, debutoi rolin e Martës në Broadway në 1962. Shfaqja ishte një sensacion, me shumë njerëz që e konsideruan portretizimin e Martës nga Hagen si performancën më të mirë të karrierës së saj të historisë.
Shfaqja me tre akte zakonisht merr pak më pak se tre orë për t'u interpretuar, me dy ndërprerje 10 minutash. Titulli është një lojë fjalësh për këngën "Kush ka frikë nga ujku i madh i keq?" huazuar nga “Tre derrat e vegjël” të prodhuar nga Walt Disney në vitit 1933, duke zëvendësuar emrin e autores së njohur angleze Virginia Woolf. Marta dhe Xhorxh e këndojnë vazhdimisht këtë version të këngës gjatë gjithë shfaqjes.
“Kush ka frikë nga Virginia Woolf?” fitoi çmimin Tony 1963 për shfaqjen më të mirë dhe çmimin 1962–1963 Nju Jork Drama Critics' Circle Award për shfaqjen më të mirë. Ajo rivihet shpesh në skenën moderne.
 
Ngjarja
Ngjarjet zhvillohen në një mbrëmje në shtëpinë e George dhe Martha-s, një çift i martuar që ndodhet në moshën e mesme. Xhorxh është profesor i historisë në një universitet të vogël në New England, ndërsa Marta është vajza e presidentit të universitetit. Pas një mbrëmjeje të gjatë me alkool dhe tensione, ata ftojnë një çift të ri, Nik dhe Hani, në shtëpinë e tyre për të vazhduar festën.
Përgjatë natës, mes bisedave të thjeshta dhe të rëndomta, Xhorxh dhe Marta fillojnë të zhvillojnë një lojë psikologjike ndaj njëri-tjetrit dhe ndaj mysafirëve të tyre. Ata fillojnë të zbulohen sekrete të thella dhe të dhimbshme të jetës së tyre, të cilat çojnë në përplasje të ashpra emocionale.
Marta dhe Xhorxh kanë një martesë të mbushur me keqardhje dhe zhgënjim, dhe lojërat e tyre shpesh janë një mënyrë për të përballuar dhimbjen dhe realitetin e hidhur. Gjatë natës, shfaqet qartë se marrëdhënia bashkëshortore është ndërtuar mbi një seri iluzionesh dhe gënjeshtrash, duke përfshirë edhe një gënjeshtër të madhe që është në zemër të konflikteve të tyre.
Drama kulmon me një çast të rëndësishëm, kur Xhorxh "vret" simbolikisht një fëmijë imagjinar, të cilin ai dhe Marta kanë krijuar në mendjen e tyre si një mekanizëm për të përballuar realitetin e mungesës së fëmijëve të vërtetë. Ky akt çon në një përballje të dhimbshme me të vërtetën dhe një kuptim të ri të marrëdhënies në çift.
Në fund, drama lë personazhet e saj në një gjendje pasigurie dhe zbrazëtie, duke treguar kompleksitetin dhe vështirësitë e marrëdhënieve njerëzore dhe natyrën shpesh të trishtë të dashurisë dhe jetës.
 
Filmi
Në vitin vitit 1966 “Kush ka frikë nga Virginia Woolf?” u adaptua në një film dramatik hollivudian me regji të Mike Nichols, që ishte dhe debutimi i tij regjisorial. Skenari i Ernest Lehman është një përshtatje e shfaqjes së Edward Albee të vitit 1962 me të njëjtin emër. Në film interpretojnë Elizabet Tejlor në rolin e Martës, Riçard Burton si Xhorxhi, Xhorxh Segal si Nik dhe Sendi Dnnis në rolin e Hanit.
Filmi u nominua për 13 çmime Oscar, duke përfshirë filmin më të mirë dhe regjisorin më të mirë për Mike Nichols. Është një nga dy filmat e vetëm që janë nominuar në çdo kategori të pranueshme në Academy Awards (tjetri është Cimarron). Të katër aktorët kryesorë u nominuan në kategoritë e tyre përkatëse të aktrimit, hera e parë që u nominua i gjithë kasti i vlerësuar i një filmi.
Filmi fitoi pesë Oscar: një çmim të dytë Oscar për aktoren më të mirë për Taylor, Aktorja më e mirë dytësore për Dennis, Kinematografia më e mirë, Regjia më e mirë Artistike dhe Dizajni më i mirë i Kostumeve.
Në vitin 2013, filmi u zgjodh nga Biblioteka e Kongresit për t'u ruajtur në Regjistrin Kombëtar të Filmit të Shteteve të Bashkuara si "kulturor, historikisht ose estetikisht i rëndësishëm".
 
Në shqip
“Who’s afraid of Virginia Woolf” është një dramë e luajtur në skenat teatrore të të gjithë Evropës. Në dhjetorin e vitit 2009 kjo dramë u shfaq në Teatrin Kombëtar në Tiranë.
Shfaqja në Shqipëri pati një ndikim të veçantë për shkak të përmbajtjes së saj dhe trajtimit të temave të forta si mashtrimi, zhgënjimi dhe realitetet e hidhura të jetës së përditshme, të cilat ishin të guximshme për t'u trajtuar në një kontekst kulturor të tillë.
Vepra, e cila erdhi e shqipëruar nga Gjergj Peçi kishte për regjisor shqiptarin nga Maqedonia e Veriut, Kushtrim Bekteshin dhe aktorë si Eva Alikaj, në rolin e Martës, Viktor Zhusti, në rolin e Xhorxhit dhe dy aktorë të tjerë Helidon Fino si Niku dhe Eftiola Laçka si Hani.
Drama u interpretua në mënyrë të shkëlqyer nga aktorët e mirënjohur të Teatrit Kombëtar. Kjo shfaqje pati një ndikim të madh në teatrin shqiptar për shkak të intensitetit emocional dhe mjeshtërisë me të cilën ata i përçuan konfliktet e brendshme të personazheve të tyre.
Eva Alikaj, në rolin e Martës, arriti të sjellë karakterin e saj me një forcë të madhe dramatike, duke përçuar thellësinë e emocioneve të një gruaje të përballur me zhgënjimet e jetës. Marta është një figurë komplekse, e mbushur me pasion dhe zemërim të fshehur, dhe Alikaj arriti ta portretizonte me një intensitet mbresëlënës.
Viktor Zhusti, në rolin e Xhorxhit, solli qetësinë dhe cinizmin e një njeriu që është i lodhur nga jeta dhe martesat e thyer, por që përdor ironinë dhe lojërat psikologjike për të mbrojtur veten. Zhusti e solli këtë karakter me një thellësi të madhe intelektuale dhe emocionale, duke krijuar një kontrast të fortë me shpërthimet e Martës.