“Njeriu me shenjë”, si u shndërua italiani Al Kapone në kubanezin Toni Montana

Nga Leonard Veizi

 

Për të thuhet se është më shumë se një film; është një fenomen kulturor që vazhdon të frymëzojë dhe të provokojë diskutime. Ndikimi i tij në kinematografinë moderne dhe në kulturën pop është i pamohueshëm, duke e bërë atë një klasik që do të mbetet i rëndësishëm për brezat e ardhshëm...

 

...“Scarface” një nga filmat më emblemë të historisë së kinemasë, është një ribërje moderne e filmit gangster klasik të vitit 1932 me të njëjtin titull, por i kthyer në një vizion të freskët dhe të dhunshëm për epokën e viteve '80. Gjithçka u bazua në romanin me të njëjtin emër të botuar për herë të parë në 1930 nga Armitage Trail.

Në film është historia e një gangësteri, si një reflektim i përjetshëm mbi ambiciet njerëzore dhe rreziqet që ato sjellin. Ky film, i drejtuar nga Brian De Palma dhe me skenar nga Oliver Stone, u lançua në vitin 1983 dhe u bë shpejt një kult klasik. Al Pacino interpreton rolin kryesor të Tony Montana-s, një emigrant kuban që kërkon të mbizotërojë në botën e krimit në Miami. Ai e fillon nga zero dhe arrin të bëhet një bos i fuqishëm droge. Historia e tij është një paralajmërim për pasojat e lakmisë dhe dhunës, por gjithashtu një reflektim mbi ëndrrën amerikane dhe sfidat që lidhen me të.

 

Toni Montana

"Scarface" trajton temat e ambicies, dhunës dhe korrupsionit. Që në fillim të filmit, Tony Montana shfaqet si një njeri me një vetëbesim të jashtëzakonshëm dhe me një dëshirë të pakufishme për sukses. Ndryshe nga gangsterët tradicionalë të kinemasë, që shpesh kanë disa kode morale ose etikë të deformuar, Montana përfaqëson një lloj të ri të anti-heroit: një personazh që nuk ndalet para asgjëje për të arritur suksesin, pavarësisht kostove morale apo emocionale. Motoja e tij e famshme, "Merrni paratë, pastaj vjen pushteti, dhe pastaj gratë," përmbledh filozofinë e tij të jetës dhe mendësinë kapitaliste ekstreme që përçon filmi.

Montana është një individ që përballet me një botë të ndërtuar mbi dhunë dhe vrazhdësi dhe ai e përqafoi këtë botë në maksimum, duke e përshpejtuar rrugën e tij drejt majës përmes një shfaqjeje të papërmbajtur të forcës dhe dhunës. Megjithatë, ndryshe nga shumë anti-heronj të kinemasë që shfaqin një brishtësi të caktuar, Montana është një figurë shumë më komplekse. Ai është një personazh që ngjall simpati dhe përbuzje njëkohësisht; ai mishëron dështimin e ëndrrës amerikane të konsumuar nga lakmia dhe korrupsioni.

Regjisori Brian De Palma përdor një estetikë vizuale shumë të veçantë për të theksuar karakterin shpërthyes dhe të papritur të jetës së Montana-s. Me një ngjyrim të ndritshëm, pamje madhështore të Miami-t të viteve '80 dhe një kolorit që e thekson jetën luksoze, filmi arrin të krijojë një atmosferë të mbushur me tension dhe dekadencë. De Palma përdor gjerësisht kamerën për të treguar dhunën e pamëshirshme të jetës së krimit, duke mos i kursyer shikuesit detaje të errëta dhe brutale.

Një skenë emblematike është ajo e përfundimit të filmit, kur Tony Montana përballet me vdekjen e tij në një përplasje të përgjakshme me armiqtë e tij në vilën luksoze që ai kishte ndërtuar përmes tregtisë së drogës. Kjo skenë përmbledh tragjedinë e Tony-t, duke e treguar atë si një mbret të vetëm dhe të çoroditur, të rrethuar nga armiqtë dhe i rrënuar nga përmbysja e jetës që kishte ndërtuar.

 

Ndikimi i filmit

Përveç temave të errëta dhe të dhunshme, "Scarface" ka pasur një ndikim të madh në kulturën popullore. Shprehje të tilla si "Say hello to my little friend!" janë bërë pjesë e leksikut të përditshëm, dhe karakteri i Tony Montana-s është përdorur shpesh si simbol i ambicies së pakufishme dhe konsumimit të vetes nga fuqia. Filmi ka pasur një ndikim të jashtëzakonshëm në botën e muzikës, sidomos në hip-hop, ku shumë artistë kanë gjetur frymëzim në rrugën e Montana-s për t'u ngjitur nga varfëria në pasuri.

"Scarface" jo vetëm që shfaq një karakter i cili bie viktimë e ambicies së tij të pakufishme, por edhe kritikon në mënyrë të mprehtë një shoqëri që shpesh lavdëron suksesin material pa marrë parasysh mjetet me të cilat arrihet ai sukses. Tony Montana është një shembull i njeriut që përpiqet të mbijetojë në një botë të dominuar nga dhuna dhe lakmia, por që përfundimisht bëhet viktimë e po atyre forcave.

Muzika, e kompozuar nga Giorgio Moroder, kontribuon gjithashtu në ndjenjën e tensionit dhe dramatizmit që karakterizon filmin.

Përveç suksesit të tij në box office, "Scarface" ka influencuar një brez të tërë artistësh, duke përfshirë muzikantë, regjisora dhe shkrimtarë. Referencat në film janë të pranishme në shumë këngë të hip-hop-it, ku artistët shpesh e përdorin figurën e Tony Montana si simbol të sukseseve dhe sfidave që përballen në jetën e tyre.

Megjithëse filmi ka arritur një status kult, ai gjithashtu ka hasur kritika për përmbajtjen e tij të dhunshme dhe për mënyrën se si trajton temat e racizmit dhe stereotipizmit. Disa kritikë argumentojnë se "Scarface" glorifikon krimin dhe dhunën, duke krijuar një imazh të deformuar të realitetit.

Në përfundim, "Scarface" është një film që kap në mënyrë të fuqishme dilemën e një shoqërie të konsumuar nga ambiciet dhe dëshirat e tepruara, ndërsa e portretizon Tony Montana-n si një figurë tragjike, por të paharrueshme në historinë e kinemasë.

 

Tony Camonte

Versioni origjinal i "Scarface" i vitit 1932, me titull të plotë “Scarface: The Shame of the Nation”, është një nga filmat më të rëndësishëm dhe influencues të epokës së artë të filmave gangster. Regjisor i tij ishte Howard Hawks, ndërsa skenarin e shkroi Ben Hecht. Filmi bazohet lirshëm në jetën e gangsterit të famshëm Al Capone dhe përfaqëson një kritikë të fortë ndaj botës së krimit të organizuar dhe shoqërisë amerikane gjatë epokës së ndalimit të alkoolit (Prohibition).

Në këtë version të parë, personazhi kryesor quhet Tony Camonte, i interpretuar nga aktori Paul Muni. Camonte është një emigrant italian që ngjitet në botën e krimit në Çikago, një qytet i kapur nga korrupsioni dhe dhuna e bandave gjatë viteve 1920. Ashtu si Tony Montana i versionit të vitit 1983, Camonte është një karakter brutal dhe i pamëshirshëm që do të ndalet para asgjëje për të marrë pushtetin. Ambicia dhe dëshira e tij për të dominuar në tregtinë e alkoolit e çojnë atë në një rrugë të përgjakshme që përfundon në shkatërrimin e tij.

Filmi ofron një vështrim kritik mbi jetën e gangsterëve dhe mbi qasjen e shoqërisë ndaj krimit të organizuar. Në shumë aspekte, "Scarface" i vitit 1932 është një analizë morale për natyrën e krimit dhe lidhjen e tij me korrupsionin social dhe politik të kohës. Autoritetet shpesh e shikonin botën kriminale si një reflektim të dështimeve sociale, dhe filmi nuk nguron të tregojë mënyrën sesi gangsterët i përshkruajnë si mbretër të paprekshëm, të cilët përfitojnë nga ligjet e dobëta dhe korrupsioni.

"Scarface" (1932) është i njohur për nivelin e lartë të dhunës për kohën e tij. Filmi pati shumë probleme me censurën për shkak të skenave të përgjakshme dhe përmbajtjes së tij të fortë.

Një aspekt interesant i prodhimit të "Scarface" (1932) është përballja me *censurën e rreptë* të kohës. Komitetet e censurës, veçanërisht ata të Hays Code, ishin shumë kritikë ndaj filmit për shkak të dhunës së tij ekstreme dhe përshkrimit simpatizues të gangsterëve. U kërkua që të bëheshin ndryshime të mëdha në fundin e filmit dhe në mesazhin moral të tij. Një version alternativ i fundit u xhirua ku Tony Camonte kapet dhe dënohet nga drejtësia, një fund më i pranueshëm për standardet e asaj kohe.

Megjithatë, Howard Hawks dhe producenti Howard Hughes luftuan për të ruajtur vizionin origjinal të filmit, dhe përfundimisht arritën të mbajnë një pjesë të madhe të dhunës dhe pamjeve shokuese. Ky konflikt me censurën vetëm sa i rriti famën filmit dhe e bëri atë më të dëshiruar për publikun.

"Scarface" i vitit 1932 është një nga filmat më të rëndësishëm të epokës së tij, dhe vendosi një precedent për filmat e mëvonshëm të gangsterëve. Ai pati një ndikim të madh në zhanrin kriminal, duke formuar mënyrën se si gangsterët u portretizuan në ekran për dekada me radhë. Roli i Paul Muni-t si Tony Camonte u vlerësua shumë dhe filmi shërbeu si një kritikë sociale ndaj korrupsionit dhe ambicieve të pakontrolluara.