Mallkimet shqiptare... me ta mbush e me të kënaq shpirtin

 

Nga Leonard Veizi

 

 “Vdeksh në vend”, - dëgjova shpërthimin e një mesogruaje, kur një shofer taksie takoi borinë e makinës se i kishin zënë rrugën e po i bëhej qamet vonë për të shkuar në destinacion.

Tani, jo se nuk e meritonte një të sharë, por jo dhe kaq rëndë...

Besoj se për sharje e mallkime duhet të jemi në vend të parë jo në Ballkan dhe Evropë, por në rang global. Se askush nuk është në gjendje të shajë e mallkojë siç bëjmë ne shqiptarët.

“Vdeksh në vend!” është një nga ato mallkime që nuk lë asnjë vend për dyshime. Është një goditje e drejtpërdrejtë, pa asnjë përpjekje për metaforë apo për të zbukuruar mesazhin. Ky është një mallkim që del nga shpirti, një dëshirë e çastit për t’i dhënë fund menjëherë ekzistencës së tjetrit. Ky lloj mallkimi është gjithashtu një pasqyrim i asaj ndjenje shqiptare për të mos bërë kompromise kur ndihen të tradhtuar ose të fyer. Në vend që të dëshirojnë ndonjë dëm të ngadalshëm apo të zgjatur, ata preferojnë të kërkojnë dënimin maksimal – dhe ta kërkojnë si një dënim të menjëhershëm.

Dhe mallkimet shqiptare nuk i ndesh vetëm në rrugë. Ato i kemi ngritur në art dhe i kemi shtruar edhe në kinematografinë tonë.

-Të rëntë pika sa më trembe, po s'ke fjetur moj fjeç të madhin? Po ti bëje sikur gërhisje, - i hakërrehej teto Ollga, aksionistes Shpresa, që natën e parë kur fjetën bashkë në një çati, ku ishte dhe Meli me një gjumë të thellë.

Mallkimet shqiptare janë një traditë që dëshmon aftësinë tonë për t'u marrë me fatkeqësitë e jetës me një qëndrim filozofik, i përzier me një dozë të mirë sarkazme dhe ironie. Në vend që të themi thjesht "Oh, sa keq më erdhi," ne zgjedhim të themi diçka si "Të raftë rrufeja mbi kokë!" Një frazë që, po të mos ishte për kontekstin, do të mendonim se po kërkohet që ai person të ketë një gjumë të rehatshëm në varreza.

-T’i thyej zverkun, - mallkonte kujdestar Xhaferi bonjakët e jetimores edhe pse në fakt mallkimi zuri atë vetë kur ra nga shkallët e theu qafën dhe krahun bashkë me të.

Mallkimet shqiptare nuk janë vetëm një mënyrë për të shfryrë inatin. Ato janë një lloj arti, një formë e sofistikuar e komunikimit që nganjëherë e kalon linjën midis humorit të zi dhe një dëshire të sinqertë për t'i dhënë tjetrit një fat të keq, që për ironi të fatit, ne shpresojmë të mos ndodhë asnjëherë. "T'u thaftë dora!" thonë gratë kur thyhet ndonjë gotë a pjatë në kuzhinë.

-Të zëntë sytë buka e Mitit, – mallkonte shef Nesimi, Makun, që zëvendësonte gratë e ndërmarrjes sa herë ato mbesnin me barrë.

Në një vend ku fjalët kanë peshë dhe ku gjithçka merret shumë seriozisht, mallkimet janë një ventil për tensionet dhe zhgënjimet e përditshme. "T'u bëftë bukë helm!" – kjo është për mikun që të la në baltë në momentin më të keq, dhe jo vetëm që i tregon sa e pakuptueshme është tradhtia, por e bën atë të mendojë dy herë për përpjekjet e tij të ardhshme për të të bërë një nder.

-Mos më shaj se më ke dhënë bukë.

-Epo në e ke ngrënë me këto mend, harram e paç, – ia kthen Zenun Boriga kryetarit të komitetit, që e ndihmoi të zhvendosej nga fshati me rrush e fiq në mes të Pogradecit, që kish dhe liqenin për panoramë.

Ironia në këto mallkime qëndron në faktin që ato shpesh përdoren në një mënyrë dashamirëse, si një formë paralajmërimi apo edukimi tërthorazi. Kur i thua dikujt: "Të marrësh të ftohtit e dimrit!" me një buzëqeshje në fytyrë, ti në fakt i kujton atij personi që duhet të kujdeset për veten, të veshë shallin dhe të mos e nënvlerësojë fuqinë e natyrës. Por njëkohësisht, kjo është një formë komunikimi që nënvizon fuqinë e së folurës në kulturën tonë: fjalët tona nuk janë kurrë të pafajshme, ato janë të ngarkuara me domethënie dhe emocion.

-Të preftë Perëndia ditët! Plak matuf. Po t’i mbylle atë gojë se s’të ka lezet, - ia kthente Kalina, fqinjit të saj xha Tasit, i cili edhe pse në moshë të kaluar, i propozonte çdo mëngjes për martesë nga maja e ballkonit.

Pa dyshim, mallkimet shqiptare kanë një anë edhe më të errët dhe të pamëshirshme, ku dëshira për t'i shkaktuar tjetrit dëme merr një formë që të bën të dridhesh. Mallkimet si "Të hëngërt mortja!", "Të hëngërt kanceri!" ose "Hëngsh kryet e tyt eti!" janë shprehje të një zemërimi të thellë dhe një dëshire për hakmarrje që kapërcen kufijtë e normales.

Këto mallkime janë një reflektim i një kulture që nuk i shmanget të vërtetës së hidhur dhe që nuk e ka problem ta shprehë urrejtjen apo zemërimin në mënyrën më të drejtpërdrejtë të mundshme. Ato tregojnë se në disa momente, shqiptarët janë të gatshëm të thonë gjëra që, në të tjera rrethana, do t'i tmerronin vetë ata. Kanceri, një sëmundje që për shumë njerëz është sinonim i frikës dhe dhimbjes së pashmangshme, në këto mallkime kthehet në një armë verbale, që ndonëse përdoret me lehtësi, mban një peshë të rëndë.

-Të rëntë damllaja!

Ironia e këtyre mallkimeve është se shpesh ato vijnë nga buzët e atyre që në situata të tjera do të ishin shembulli i dhembshurisë dhe dashurisë. Është sikur zemërimi na verbon për një moment dhe ne kapemi pas asaj që është më e dhimbshme, më e pamëshirshme. Dhe megjithëse këto fjalë janë ndoshta më të frikshmet që mund të dalin nga goja e dikujt, ato ende mbartin një lloj force të shfrenuar që është karakteristike për ne si popull – një forcë që është e vështirë për t'u kontrolluar dhe ndonjëherë edhe për t'u kuptuar.

-Po ç’bëni mo, ju preftë Perëndia ditët, se jeni dhe goxha burra, - mallkonte nga dritarja teto Sotirica pasi xha Bequa qëlloi me çifte xhamat e shtëpisë së saj.

Sa herë që themi “Vdeksh në vend!” për një gjë të vogël, në fakt nuk është se duam ta shohim tjetrin të bjerë përtokë në atë çast. Është thjesht një mënyrë për të çliruar zemërimin dhe për t’i dhënë situatës një notë dramatike.

-Vera, Vera moj t’u shoftë emri... – shante mamaja të bijën sepse e kapi mat duke biseduar matanë gardhit me të fejuarin i cili punonte hamall, një me Hodo leckamanë.

Kjo lloj drejtpërdrejtësie në mallkime është një pjesë integrale e kulturës sonë, një përzierje e ndjenjave të thella dhe një dashurie për fjalën e fortë që nuk lejon asnjë keqkuptim. Me këtë mallkim, ne shpesh kërkojmë të shprehim atë që nuk mund ta themi me fjalë të tjera: zhgënjimin e thellë, dhimbjen e papritur dhe ndjenjën e pafuqisë për të ndryshuar diçka që tashmë ka ndodhur.

-Plaç të preftë!

Në fund të ditës, mallkimet shqiptare janë një përkujtues i ashpër se ne, si popull, jemi të zhytur në një ironi therëse e të pashmangshme: ne përballemi me sfidat e jetës me një përzierje të çuditshme të dëshirës për të qeshur dhe nevojës për të shpëtuar fytyrën, gjithmonë me shpresën se mallkimi ynë, sado i fuqishëm të jetë, nuk do të realizohet kurrë.