LEONARD VEIZI:
Romani “Lora”, të shkruash për atë që ndjen
më pranë
Shkrimtari Leonard Veizi sapo ka botuar romanin e tij më të
fundit “Lora”. Për këtë arsye, “Tirana Observer” i ka marrë një intervistë
shkrimtarit të njohur që flet jo vetëm për librin e tij më të ri, por edhe për
krijimtarinë e tij, marrëdhëniet me botuesit, dhe për shkrimtarët shqiptarë, të
cilët sipas Veizit “e nënvlerësojnë njëri-tjetrin, gati e përçmojnë dhe nuk ia
lexojnë veprat “kundërshtarit” letrar me dashje”.
Zoti Veizi, ju sapo keni botuar romanin tuaj “Lora”. Një
shprehje e vjetër thotë se: “Asgjë nuk lind nga asgjëja!” Si lindi “Lora”?
“Lora” lindi në kushtet e reja të ridimensionimit të vetes
time si shkrimtar. Kisha investuar për tetë tituj librash, romane, novela e
tregime ku vendndodhja e personazheve ishte krejt abstrakte dhe pa nocion
gjeografik, por thjesht e shtrirë në kohë dhe hapësirë. Por kishte ardhur çasti
për të dhe në një dramë krejt shqiptare, madje të vendosur mirë në një rrafsh
po aq shqiptar, me veprime reale dhe mendësi. “Lora” erdhi si nevojë për të
qenë jo më një shkrimtar ku trajtesat bëheshin në emër të universalitetit, por
të një shkrimtari që shkruan për atë që ai ka më pranë, jetën e një shqiptari
dhe fatet e tij në përballje me kushtet e reja të jetës. Kam parasysh se “Lora”
trajton një hapësirë kohore gati njëzet vjeçare, për të nisur fill pas viteve
’90 kur ndodhen dhe ndryshimet e mëdha në vend.
-Në krijimtarinë tuaj, ju shquheni për një diapazon të gjerë
temash dhe regjistrash: ka në krijimtarinë tuaj, një përqendrim te letërsia
psikologjike, për njëfarë kohe, më pas, në romanet e fundit, një rendje drejt
trillerit, ndërsa te “Lora”, një roman social. Si mund ta shpjegojmë këtë
rrugëtim tuajin?
Në idenë time të gjithmonshme, kjo ka të bëjë me “mbushjen
dhe zbrazjen” kohë pas kohe të shkrimtarit. Nëse ke trajtuar një letërsi ku në
plan të parë luhet me psikologjinë e personazheve por dhe të vetë lexuesve, dhe
e ke përfunduar procesin, kërkohen rrugë të reja. Nëse një triller e përmbush
misionin, sërish do të rendësh e të gjesh një model të ri për të zbrazur
mbushjen tënde. Dhe kështu vjen te drama sociale, që ndoshta ka një hapësirë më
të gjerë por dhe vetë lexueshmëria është më e lartë. Kjo nuk do të thotë që
kërkesa ndaj vetes përfundon këtu. Asnjëherë nuk jam i bindur tërësisht se
çfarë forme do të marrë krijimtaria e radhës. Vazhdimisht jam në kërkim të
rrugëve të reja, gjithmonë të atyre rrugëve që nuk i kam shkelur unë si autor.
-Vepra juaj vazhdimisht ka ngjallur vëmendje dhe interes jo
vetëm nga lexuesit dhe kritika, por edhe nga botuesit. Nëntë veprat tuaj mbajnë
logon e katër shtëpive botuese nga më prestigjiozet në hapësirën shqiptare. Si
do t’i përkufizonit marrëdhëniet tuaja me botuesit?
Për shansin tim, unë kam pasur marrëdhënie mjaft të mira me
të katër botuesit që më kanë hapur rrugën dhe kanë mundësuar botimin e
krijimtarisë time. E kam filluar me “Toena”-n në një bashkëpunim që daton në
fundin e vitit 1996 me vëllim e titulluar “Grahma e shpirtit të mjegullt” ku
ishin përmbledhur 5 novela, për të vazhduar sërish me “Toena”-n edhe botimin e
dytë, një libër me 25 tregime të shkurtra “Grahma e shpirtit të mjegullt”. Pas
7-të vite shkëputjeje, ku shkrova gjatë, por dhe u mendova gjatë se si do të
ishte ecuria ime e mëpastajme, pata një bashkëpunim mbresëlënës me “Omsca-1”.
Vëllimi me tregime të gjata “Treni i fundit i metrosë” i botuar prej saj, më
dha një status tjetër shumë të kënaqshëm, por gjithsesi asnjëherë nuk kam
menduar se deri këtu kisha marrë titullin e shkrimtarit. Pas kësaj kam dashur
të jem pjesë e kësaj shtëpie botuese edhe pse në fakt m’u desh të provoja një
eksperiencë të re me shtëpinë botuese “Logorecin” ku u botua vëllimi me tregime
“I dënuar me vdekjen”. Me “Bota Shqiptare” gjithashtu do të kisha dy botime të
tjera, këtë herë në gjininë e romanit dhe erdhën njëri pas tjetrit: “Surpriza e
natës së fundit” dhe “Rrëfimi”. Do të rikthehesha sërish te “Omsca-1” por me
një strategji të re edhe për shkak të kërkesave që kishte vetë ky ent botues.
Tri bashkëpunimet e tjera me “Omsca-1” rezultuan të ishin më produktivet.
Bashkëpunimi rinisi me daljen e romanit “I çmenduri i pavionit 3” për të
vazhduar me romanin “Orgji në famullinë e at Ludovikut”. “Lora” gjithashtu
është një produkt i suportit të dhënë prej shtëpisë botuese “Omsca-1”,
presidentit Luan Pengili dhe një mjeshtri në redaktim letrar dhe gjuhësor si
Loredan Bubani.
-Po marrëdhëniet autor shqiptar-botues?
Autori shqiptar ka një marrëdhënie të vështirë me botuesin
shqiptar. Duke qenë se për vite me radhë krijimtaria e autorëve shqiptarë ka
qenë një produkt i pa kërkuar dhe rrjedhimisht i pa shitur në markantë, edhe
botuesit u bënë skeptik ndaj këtij autori. Ky është një handikap që e vuajmë
ende. Janë vetëm disa shtëpi botuese, që kanë marrë përsipër riskun të punojnë
dhe të kenë pranë, apo të përfaqësohen me shkrimtarë shqiptarë. Pjesa më e
madhe e botuesve kërkojnë vetëm autorin e huaj. Atë autor që siguron shitjen më
të shpejtë dhe në fund të fundit mbijetesë.
-Vihet re se shkruhet shumë letërsi shqipe, në të gjitha
trevat ku jetojnë shqiptarë. Cili është mendimi juaj për këtë zhvillim?
Padyshim unë do të shpërfill letërsinë e viteve ‘90-2000, si
një letërsi të çorientuar, ku autorët e ardhur nga realiteti ku vepronte fort
censura dhe autocensura, ranë në vakuumin e lirisë pa ditur ta administronin
atë. Në këtë periudhë veprat e mira ishin me pikatore. Më pas evolucioni do të
ishte më i shpejtë, kur doli në sipërfaqe një brez më i ri, ata që ishin më pak
të ndikuar nga propaganda shtypëse e soc-realizmit. Këtu fillon dhe kthesa. Një
gjë e tillë ka ndodhur edhe në trevat shqiptare përtej kufirit të Republikës së
Shqipërisë. Pas fitores së pavarësisë, në Kosovë gjithashtu po lulëzon një
letërsi e re.
-Sa komunikojnë autorët shqiptarë ndërmjet tyre dhe sa
komunikojnë ata me lexuesin shqiptar, kudo ai ndodhet?
Sipas mendimit tim, trishtues do të thosha, autorët
shqiptarë e nënvlerësojnë njëri-tjetrin, gati e përçmojnë dhe nuk ia lexojnë
veprat “kundërshtarit” letrar me dashje. Ka një hipokrizi të përgjithshme dhe
shumë egoizëm. Të gjithë mjaftohen duke dhënë “like” në statuset e rrjeteve sociale.
Realisht ka pak analizë të thellë. Megjithatë sërish them se kritika nuk
mungon. Ndoshta nuk ka sasinë e mjaftueshme përballë botimeve të shumta, por
institucioni i saj ende nuk është braktisur ashtu siç thuhet rëndom. Sa i
përket komunikimit të autorit me lexuesin, tanimë ndodhemi para situatave të
reja ku një urë lidhëse të madhe e krijon dhe botimi elektronik. Në këtë mënyrë
lexuesi shqiptar bëhet më i afërt me këdo autor, edhe pse mund të jetojë shumë
larg Shqipërisë.
-Vitet e fundit ju jeni nominuar për disa çmime letrare
kombëtare. Sa të rëndësishme janë fitimet e çmimeve për ju?
Çmimet janë të rëndësishme për çdo autor. Ato të motivojnë,
tregojnë se ka vëmendje të institucioneve shtetërore apo dhe private ndaj
veprimtarisë letrare. Por këto çmime që kanë dhe një vlerë të caktuar monetare
të ndihmojnë financiarisht aq sa mund të botosh edhe nja dy libra të tjerë duke
përdorur këto para.
-Ka ndodhur që autorë që kanë fituar një çmim të caktuar,
qoftë ky edhe i rëndësishëm, kanë pasur pak ose aspak lexues, ndërkohë që mjaft
autorë që nuk kanë fituar ndonjë çmim, kanë pasur lexuesin tyre, gjithnjë e në
rritje. Kush është më i rëndësishëm për ju, fitimi i një çmimi apo fitimi i
lexuesit?
Duke qenë se qëllimi i çdo shkrimtari, apo autori tjetër i
çfarëdo gjinie qoftë, shkruan që të lexohet, natyrisht që do të vlerësoja
lexuesin. Çmimi është vetëm një stimul. Tek ne, në mënyrë absolute, ai çmim
vjen si rezultat i politikave që ndjek Ministria e Kulturës sa herë që ndryshon
ministri dhe vetë aparati drejtues. Megjithatë, jo të gjitha çmimet janë të
kontestueshme. Në shumë raste unë kam rënë dakord me to ashtu siç kam bërë dhe
të kundërtën, madje kam mbajtur dhe qëndrim publik. Megjithatë, dhënia e një
çmimi nuk është aq absolut sa t’i kënaqë të gjithë. Gjithmonë do të ketë zëra
kundër. Dhe për këtë nuk duhet t’i vijë keq askujt. Mjaft që gjërat të thuhen
hapur publikisht dhe jo në tavolina kafenesh.
-Të kthehemi përsëri te romani juaj “Lora”. Si keni menduar
që ai të shkojë më shumë drejt lexuesit? Do të shohim te ju një autor që
takohet dhe komunikon drejtpërdrejt me lexuesin e tij?
Në planin tim të punës kam parashikuar disa takime me
lexuesit. Ndërkohë që prezantimi i parë i “Lora”-s u bë me një kastë gazetarësh
nga më të mirët e kulturës në vend. “Lora” ka filluar të shkojë te lexuesi edhe
pse është ende shpejt. Media ka pasur interes të krijojë një jehonë për të.
Mesa duket, vetë koha kërkon trajtimin e dramave me motive shqiptare. Njerëzit
vetë duan që ta shohin artistikisht se si kanë jetuar gjatë njëzet viteve të
fundit të post-diktaturës. Si është deformuar dhe është ridimensionuar njeriu
shqiptar në kushtet e reja të jetës. “Lora” po shkon te lexuesi, dhe në kodin e
komunikimit janë vetë lexuesit që e përcjellin atë te njëri-tjetri, duke bërë
në këtë mënyrë një propagandë dhe marketing të jashtëzakonshëm, ndonjëherë më
shumë se vet media.
-Dhe një pyetje të fundit. Fillimet e botimeve tuaja nisin
rrugën me tregimin, për të cilin keni marrë edhe vlerësime pozitive nga
kritika, e më pas keni vazhduar me novelën dhe romanin. Do t’i ktheheni sërish
dashurisë për tregimin, apo tashmë ndiheni komod në shtratin e romanit?
Unë nuk kam hequr dorë nga tregimi, por do të shprehem se në
botimet e fundit, thjesht kam përdorur një truk. Disa tregime të pabotuara të
mijat i kam sjellë në sfondin e romaneve të mi. Ato qëndrojnë shumë mirë në atë
formë, ku lexuesi shkëputet qoftë dhe për disa faqe nga një realitet letrar në
një realitet tjetër. Kjo sipas meje krijon dhe një thyerje. Realisht, vitet e
fundit unë e ndjej se si po konsolidohem në gjininë e romanit. Kështu që besoj
se dhe për njëfarë kohë do të jem në të njëjtin shtrat. Nuk kam asnjë projekt
për të botuar tregime të shkurtra. Që për hir të së vërtetës unë do t’i
konsideroja shumë më të vështirë tregimet se të shkruarit e një romani. Tregimi
ka vetinë e veçantë që nuk të le të gabosh asnjë presje sepse bie menjëherë në
sy çdo gabim i autorit, pasaktësi apo nënvlerësim nga ana e tij. Ndërsa romani
ka vetinë për t’i mbuluar gabimet e autorit, për shkak të gjerësisë së
veprimeve, diku bie tempo-ritmi, por nëse ngrihet më pas, lexuesi e rifiton
kureshtjen. Tregimi nuk të jep favore të tilla. Në pak faqe duhet të thuash
maksimumin pa bërë as gabimin më të vogël. Duke dashur të ruhem nga gabimet e
mia të mundshme, tani për tani do të preferoja romanin.
"Tirana Observer"
No comments:
Post a Comment