Pafytyrësia e dyfytyrësisë, ose rikthim dinjitoz në shtëpi - nga Kliton Nesturi

Shkrim për vëllimim me tregime “Treni i fundit i metrosë” të autorit Leonard Veizi

Kliton Nesturi

Si një art i hapur, letërsia rezervon vazhdimisht surpriza nga të gjithë, të vjetër dhe të rinj, të vdekur dhe të gjallë. Vazhdimisht letërsia pasurohet me emra të rinj dhe vepra të bukura. Por më shumë se emrat, qofshin këta të njohur apo të panjohur, janë veprat ato që na bëjmë të ndihemi mirë apo keq tek sa i lexojmë. Padyshim, edhe letërsia shqipe nuk bën dallim nga ky përcaktim.

Ajo që të bën më shumë përshtypje në këtë kohë dhe që ngjall më shumë interes, është edhe rikthimi në fushën e botimeve i autorëve të ndryshëm, kryesisht në gjininë e prozës, e cila mbetet edhe më e lexuara sot. Për çdo njërin prej tyre, rikthimi në fushën e botimeve ngjan me një rikthim në shtëpi.

Pas një heshtjeje shtatë vjeçare prozatori Leonard Veizi, së fundmi ka dalë para lexuesve me vëllimin me tregime “Treni i fundit i metrosë”, botuar nga shtëpia botuese “Omsca-1”. Duket se kjo heshtje jo e vogël, ka shërbyer si një refleksion i mirë për autorin. Në dallim nga vëllimi i tij me novela “Grahma e shpirtit të mjegullt” (1997) dhe vëllimit me tregime “Ngrehina e përhumbjes” (1998), në “Treni i fundit i metrosë”, Leonard Veizi na shfaqet më i plotë, si në stil, ashtu edhe sa i përket kompozicionit letrar. Mesazhet e tij vijnë të qarta dhe të pastra. Ato janë kode të kuptueshme për të gjithë.

Në të katër tregimet e këtij vëllimi, prej të cilave tre mund të quhen edhe novela, Leonard Veizi na sjell një botë të pasur. Aty vërehet dashuria dhe dyfytyrësia, virtyti dhe hipokrizia, drama sociale dhe ajo individuale, çmitizimi dhe eksplorimi, etj. Çdo tregim, sjell një ngjyrë ndryshe, duke krijuar kështu, një buqetë sa të bukur aq edhe origjinale.

-I vendosur mbi një subjekt të thjeshtë, tregimi “Pas shfaqjes” vë përballë njëri-tjetrit një çift, i cili në një moment vendos të dalë nga bisedat monotone të së përditshmes. Rastësisht gjatë bisedës, dy personazhet e tregimit zbulojnë vlerat e vetvetes, duke krijuar kështu edhe hendekun ndërmjet tyre në ballafaqimin ndërmjet dashurisë dhe hipokrizisë. Për Leonard Veizin, dashuria nuk është një ndjenjë hyjnore, qiellore dhe abstrakte, por një ndjenjë njerëzore, e ndjeshme dhe prekshme. Ideja e autorit se, sinqeriteti është ai që duhet ta shoqërojë ndjenjën e dashurisë vazhdimisht, duke dalë mbi dogmat dhe hipokrizitë është më i rëndësishëm se çmimi që mund të ketë në fund. Tek autori, e rëndësishme është motoja se, dinjiteti i individit është më i rëndesishëm se çdo ndjenjë dhe pasion.

-Tregimi “Treni i fundit i metrosë”, titullin e së cilit mban edhe ky vëllim me tregime, na sjell një dramë nga e cila vuan shumë sot shoqëria shqiptare; prostitucionin. Një djalë, i cili është emigrant në një shtet të huaj, pa kuptuar bie në dashuri me një vajzë të cilën i fejuari i saj, i cili e kishte marrë me vete në emigracion, e detyronte të ushtronte nëpër rrugë profesinon e prostitutës. Shtyrë edhe nga ndjenja humane, dëshirën për ta larguar këtë vajzë nga jeta e trotuareve, ai bëhet protagonist i arratisjes së tyre nga qyteti ku jetonin. Por, pa kaluar shumë kohë, është po ky person që kthehet në anën e kundërt, duke u bërë kështu tutori i së dashurës së tij. Një hero me dy fytyra, i cili ndodh edhe që zihet ngushtë në një moment tek sa vihet përballë pafytyrësisë së tij. I gjithë tregimi, shquhet nga nota të larta. Ai ka një stil proliks, përshkrime të bukura të situatave dhe një dialog të fortë e goditës.

-Tregimi “Famullitari” në dukje është një tregimi i thjeshtë në të cilin rrëfehet jeta e një prifti. Por në vetvete “Famullitari”, i cili përfaqësohet nga frat Ludoviku, sjell jo vetëm dramën dhe dilemat e një prifti franceskan, por mbi të gjitha është një pasqyrë e krizave të ndryshme që ndeshen në jetën e komunitetit. Ndryshe nga tregimet e tjerë, stili i Veizit te “Famullitari” është më i ngjeshur, më hermetik, dhe më pranë analizave psikologjike. Gjithësesi tregimi ruan nota të bukura reale duke të befasuar shpesh me ngjarjet që përshkruhen brenda tij.

-Ndërkaq edhe tregimi “Helena T” sjell një rrëfim ndryshe. Ideja e çmitizimit dhe kënvështrimete reja të një çështjeje të caktuar, janë thelbi i debatit që një grup studentësh bëjnë me pedagogun e tyre gjatë një ore seminari, tema e së cilit është figura e Helenës së Trojës. I përshkruar me situata dhe nota humori, ku spikasin personazhe dhe karaktere të larmishme, tregimi veç idesë së heqjes dorë nga mitet, duke i parë ata vetëm në ngjyresat klasike dhe bardhe e zi, është një thirrje për reformim në sistemin tonë të arsimit, i cili duhet të mësohet që të ngrihet mbi format e debatit duke e pasuruar atë nisur nga kendvështrime të ndryshme.

Vëllimi me tregime “Treni i fundit i metrosë” shquhet për një gjuhë të pasur dhe të pastër. Autori e di se çfarë do të thotë me atë që shkruan dhe këtë e jep në mënyrën më të plotë, në formë, në stil dhe në përmbajtje. Proza e këtij autori është e thjeshtë. Ajo të rrëmben dhe duke u shfaqur para teje si imazhe filmime, të rrëmben me magjinë e fjalës, tensionin që krijohet nga situatat dhe në fund nuk të mbetet të admirosh zgjidhjet tejet origjinale. Kjo e bën atë të dallueshëm në morinë e botimeve shqiptare, ndërsa për prozatorin Leonard Veizi ky është një rikthim dinjitoz në shtëpi.