Nga Leonard Veizi
Fushëbetejën e një
prej komedive e tij më të suksesshme, “Nata e dymbëdhjetë”, dramaturgu i
famshëm anglez, Uilliam Shekspir e ka vendosur në mbretërinë e Ilirisë, diku në
bregdetin e saj. Madje dhe një prej personazheve kryesorë, i quajturi Orsin,
mban titullin e Dukës së Ilirisë. Dhe ne nuk e dimë për kë e ka pasur fjalën
ai, për Sarandën në jug, Durrësin, Ulqinin apo Raguzën veriore. Sepse për fat,
aso kohe territori i Ilirisë ishte shumë i madh. Dhe ne shqiptarëve, që
mburremi gjithë ditën se jemi pasardhës të ilirëve, dashur padashur, një
shkrimtar që nuk e ka shkelur kurrë këtë cep të botës, na ka bërë një nder
shumë të madh, duke e përjetësuar truallin tonë në një prej veprave të tij.
Viola: – Ç’vend
është ky, o miq?
Kapiteni: – Iliria,
zonjë.
Viola: – E ç’të bëj
unë këtu në Iliri...?
Komedia është
ngjitur në të gjitha skenat dinjitoze të botës, madje dhe në ato të dorës së
tretë që ndryshe quhen si skena provincash. Dhe kjo ka ardhur pas
popullaritetit të jashtëzakonshëm që patën një pjesë e veprave të shkruara prej
Shekspirit të madh. E në të gjitha këto skena është dëgjuar të thuhet: “Iliria
zonjë”. Ndërsa versioni shqiptar i vënies në skenë shkon edhe më tej, ku
Kapiteni, pyetjes së Violës “Ç’vend është ky, o miq?”, i përgjigjet: - “Në
Ilirinë e mrekullueshme, zonjë”.
Kur zbulova Shekspirin,
nuk kisha lexuar asgjë tjetër mbi të, kritika mbi veprën apo jetëshkrimin e
tij. Thjesht u magjepsa. Dhe më dukej vërtet gjenial në lojën e tij me atë që
njihte më mirë; fjalën.
Viola: – Zoti të
faltë, o mik dhe muzikën tënde. Pranë daulles jeton ti gjithmonë?
Gaztori: – Jo
zotëri: unë jetoj pranë kishës.
Viola: – Mos je gjë
kishtar?
Gaztori: – Jo
zotëri. Jetoj në shtëpinë time dhe shtëpinë e kam pranë kishës
Viola: – Është
njësoj si të thuash për mbretin se është i varfër për arsye se ka pranë një
varfanjak, ose se kisha është pranë daulles, meqenëse daullja jote është pranë
kishës.
Që nga kontakti i
parë e shumë kohë më pas, më ishte fiksuar në mendje e nuk më hiqej, se as më
pak e as më shumë Shekspiri ishte shkrimtari më i madh në kohë dhe hapësirë. Këtë
mëndim kam dhe sot. Dhe ky ishte një vlerësim personal, i paskeduar dhe i
pakërkuar nga askush.
Por Shekspiri u nda
nga kjo botë 404 vjet më parë, shumë më larg se unë të rrekesha për të hedhur
në letër ca mendime rreth tij. Nuk më dëgjon, dhe për më tepër nuk i intereson
mendimi im, edhe nëse qenësia e tij shpirtëror vazhdon të vërtitet brenda
shtresës së ozonit e merr vesh gjithçka thuhet për të, nëpërmjet ndonjë
smartfoni, sigurisht.
E megjithatë unë
ngul këmbë të them se nuk ka të dytë si ai. Dhe nëse ka, padyshim, ka kaluar
një herë mbi varrin e tij.
Por a është e
vërtetë kjo? A mund të jetë Uilliam Shekspir shkrimtari më i madh i kohërave?
Ç’është e vërteta
pyetja nuk ka shumë sens, përderisa arti nuk ka njësi matëse, fjala vjen, nuk
ka një etalon si pesha e kilogramit, njësia matëse e vëllimit apo metri linear.
Estetikisht ajo që më pëlqen mua, neverit një tjetër, dhe anasjelltas. Për më
tepër kur çdo mediokër e idiot që shkruan një libër, me shumë gjasa mund të
ketë aq shumë lexues sa ta ndjejë veten më gjeni se të tjerët.
Rusët njohin
Tolstoin për më të madhin e të mëdhenjve. Francezët pompojnë fort Molieri si
një superkomedian. Gjermanët mburren me Gëten. Spanjollët i kanë ngritur
monument Servantesit. Ndërsa italianët mbajnë shpresa tek Dante.
Mirëpo, për shkak
të famës së tij të pazakontë, i njohur në të gjithë botën tej e tej, Shekspiri
mund të mbante mbi kokë kurorën e të gjithëve bashkë.
I vdekur në vitin
1616 Uilliam Shekspir ishte harruar dhe vepra e tij ishte mbuluar nga pluhuri.
Por ai që i hoqi pluhurin e harresës, ishte një tjetër gjeni i letërsisë, Johan
Volfgang Gëte. Përhapja me shpejtësi e mitit Shekspir erdhi menjëherë pas
shkrimtari gjerman e sugjeroi atë për lexim. Dhe ishte në apogje për të paktën
100 vite me radhë kur drejt majës po afrohej një tjetër shkrimtar hyjnor, Leon
Tolstoi.
Revista “Time”, e
ca kohëve më parë në një studim të publikuar, ku shprehte mendimin e 125
shkrimtarëve dhe kritikëve të njohur në mbarë botën, vlerësonte si më të
famshmin shkrimtari në kohë, pikërisht rusin Tolsto. Dhe pas tij, i dyti në
radhë vinte Uilliam Shekspir.
Nuk ka hedhje
dorezash për dyluftim. Rokada është bërë tashmë. Dhe sherri mes dy gjenive
mbyllet këtu.
Sepse ka ndodhur që
në fillim të viteve 1900, Tolstoi të mbante një qëndrim injorues ndaj
dramaturgut anglez, duke e klasifikuar atë si autor të rëndomtë, madje imoral.
Shekspiri nuk i
përgjigjej dot këtij reagimi, si ndodh sot përmes një statusi në Faccebook.
Nuk dua të futem në
vlerësimin e Tolstoi, e as ta kundërshtoj atë. Për më tepër që një gjë të tillë
e ka bërë një mëndje e ndritur mes shqiptarësh, Fan Noli, i cili ka botuar dhe
shkrimin eseistik me titull “Shekspiri në rrezik” ku që në paragrafin e parë shkruan:
“Një bujë të madhe ka bërë një kritikë e filozofit të krishterë rus Tolstoi
përmi të madhin dramëtar Shekspir...”
Sot Shekspiri është
një nga shkrimtarët më me ndikim në botë, ashtu si dhe Tolstoi.
“S’duhet ta
kuptojmë Shekspirin, po ta ndiejmë”, ka thënë Fridrih Niçe, ky filozof gjerman.
Por a kemi të bëjmë
këtu me përplasjen e dy shkollave, asaj anglo-saksone nga njëra anë dhe asaj
ruse nga ana tjetër?
Kjo po, edhe mund
të ketë sens, madje dhe vend për debat.
Gëte ishte në
kulmin e krijimtarisë së tij, dhe dishepulli përfaqësues i rrymë letrare “Stuhi
dhe vrull”, që pati ndikim të theksuar në letërsinë gjermane, por ai e shtyu
njerëzimin ta lexonte Shekspirin, dhe të njihej me gjenialitetin e tij.
Tolstoi u tregua më
cinik. Ndoshta thjesht më i drejtpërdrejtë e pa asnjë prapavijë mendimi, si
shkak i rivalitetit mes tij dhe një britaniku, për kurorën e vendit të parë.
Por edhe ne se
Shekspir nuk i ka pikët e duhura për të qenë shkrimtari më i famshëm i të
gjitha kohërave, ai padyshim është një nga dy më të mëdhenjtë dhe kjo nuk i
prish punë aspak.
Sot, nuk ka pikë
rëndësie kush fshihet pas mantelit të tij. Në ishte një burrë fisnik a një grua
oborrtare. Në mbante emrin origjinal të pagëzimit, apo një pseudonim fantazmë.
E rëndësishme është teksti. Dhe teksti është shkruar e zezë mbi të bardhë duke
mbajtur mbi krye të njëjtin emër: SHEKSPIR. Dhe ne sot, e më parë se kjo ditë,
gjykojmë veprën, jo njeriun i cili ka ekzistuar gati 500 vjet më parë. Dhe si i
tillë tanimë nuk na intereson fare jeta e tij, në ishte moralist, homoseksual
me prirje monarkiste apo nga ato të tipit fashist.
Mbi të gjitha e në
çdo kohë ai është SHEKSPIRI.
No comments:
Post a Comment