Natasha Lako: Vargjet e fundit për datëlindjen time

Nga Leonard Veizi

“Njëzet qindarka për të folur me ty…”. Vargu ish aty, mes vargjesh të tjera, i magjishëm, rreshtuar thjeshtësisht në brendësinë e një vëllimi poetik, që mund të binte në sy menjëherë, ashtu siç mund të anashkalohej, për shkak të një shfletimi të pandërprerë e ritmik.

“Tridhjetë qindarka për të ardhur tek ti…” Vargu ishte aty, por thjesht nuk ishte evidentuar në një mënyrë aq magjike, sa në shqiptimin e një aktoreje të re, brenda një filmi rinor.

Bashkim Hoxha i mori këto vargje dhe i vendosi në skenarin e tij të filmit “Në çdo stinë”, ndërsa regjisori Viktor Gjika ia besoi këtë sekuencë tingullore të pazakontë Anisa Markarianit. Dhe vetëm kaq u desh që në Tiranën e viteve ’80 magjia e poezisë të kalonte mes brezash, edhe pse filmi në fjalë kishte në qendër të saj një jetë rinore e studentë që kërkonin të dilnin në jetë.

E megjithëse poezia shpërtheu dhe u bë motiv, poeti a poetja mbetej në një anonimat të çuditshëm, fshehur mes titrash, ndaj nuk kuptohej mirë se të kujt ishin ato vargjet aq ndikuese. Pyetjes së ngritur rrufeshëm iu dha vetëm një përgjigje: Natasha Lako.

E gjitha kjo që kam shkruar më sipër, nuk ka të bëjë fare me poeten Natasha, por thjesht me impresionin tim personal, kur në vitin 1980, nga plateja e kinema “17 Nëntorit” ndiqja me një entuziazëm të kufizuar sekuencat e filmit të ri që kërkonte t’i ikte ndikimit skematik dhe që gjithsesi mbetej me po aq klishe.

Por 13 maji për poeten e njohur është një ditë e shënuar, sepse është datëlindja e saj, dhe si gjithmonë e “në çdo stinë” ajo mbetet po e njëjta, pavarësisht viteve që rrjedhin. Ndërsa për lexuesin e gazetës “Fjala” do të ndajë pak rreshta, por këtë herë në prozë e cila çuditërisht vjen po aq poetike sa gjithçka e saj. Dhe në fund vjen surpriza: një poezi që botohet për herë të parë.

Në çdo datëlindje njeriu bën një bilanc me veten. A ndiheni e plotësuar profesionalisht, por dhe në aspektet e tjera të jetës?

Mendoj se një bilanc bëhet çdo fundi viti, i cili afron edhe një ditalindje. Në çdo përvjetor lindjeje njerëzit e afërm të japin shumë dashuri dhe ndihesh me se e përkëdhelur. E pengojnë lulet që të dhurojnë bërjen e bilanceve. Sot një buqetë me lule më ka sjellë një mikja ime, që e kam njohur në rrethana prove të karakterit dhe me vjen mirë që ajo gjithashtu është një stërmbesë e Asdrenit.

Unë e vlerësoj gjithçka, çdo përvojë të jetës sime. Mund të them se jam me Volterin dhe Kandidin e tij që thotë se gjithçka ndodh se duhet të ndodhte. Nuk është determinizëm, përkundrazi, shpreh shumë vullnet njeriu. Por mendoj se janë shumë shkaqe objektive dhe subjektive që sjellin gjithçka dhe duhen analizuar thellë.

Unë nuk u takoj njerëzve që ankohen deri pse u ka rënë fati të lindin në Shqipëri. Unë kam vendosur të rri këtu. Edhe pse i kam pasur të gjitha mundësitë që të jem dikur tjetër. Ndërsa për kërkesat profesionaliste më duket se gjithnjë jam në hapat e parë.

Sepse gjuha e shprehjes është një magji që shumë pak veta e zotërojnë në mënyrë profesionale. Aq më tepër se vetë facebook, më kujton lëvizjet tona amatore dhe koncertet e dikurshme të pranverës. Gjë e mirë kjo në të vërtetë për t’u ushtruar, ose kur libri shitet pak.

Disi e penduar mund të jem vetëm për punën si drejtuese e Arkivit të Filmit, të cilit iu përkushtova për dhjetë vjet, më tepër se ç’duhet. Besoj se kam humbur nja dhjetë romane. Mirëpo m’u duk e padrejtë që në buletinet vjetore të FIAF-së, Organizata Ndërkombëtare e Arkivave të Filmit, i vetmi në botë që nuk pasqyronte aktivitetet e tij, siç bënin të tjerët, ishte ky i yni. Ishte absurde që emri Tiranë të mos ekzistonte, mes emrave të të gjitha kryeqyteteve të botës në të gjitha kriteret.

Sa të vështira kanë qenë për një poete ditët e një karantine të detyruar?

Ka autorë që “ushqehen” nga izolimi edhe në kohë normale. Unë njoh personalisht jashtë vendi disa. Të tjerë nuk mund të bëjnë pa “u ushqyer” në krijimtari nga udhëtimet. Dhe unë jam një prej tyre.

Në këtë rast, unë gjej vështirësi, sepse më duhet të kem gjithnjë pranë disa ose një shumicë librash të mi të preferuar dhe dhjetëra fletë të shkruara prej dikur, megjithëse këto të fundit mund të përmblidhen në kompjuter. Unë do të doja që kudo që të shkoja, të kisha pas bibliotekën time. Por asnjë autor besoj, nuk mund të zhvendoset si për ditë pushimi.

Nga ana tjetër, natyra shqiptare nuk pranon të kalojë shumë kohë brenda në shtëpi. Dhe këtë e favorizon klima. Zakonisht nuk mund ta planifikoj dot aq mirë punën e disiplinuar, siç mund ta bëjë një autor.

Por ndoshta edhe spontaniteti, që është një tipar më i spikatur si natyrë femërore, është i domosdoshëm në krijimtari. Më i vështirë ka qenë kapërcimi i anktheve, sepse unë i kam marrë rreziqet seriozisht. Më pëlqejnë ata që i kanë marrë më shpenguar.

Por vetë shprehja “mosha e tretë” është torturuese. Nuk kam dëgjuar t’i thonë ndonjërit “mosha e dytë”, ose “mosha e parë”. E ka shpikur ndonjë i statistikave, ose ai që bën grafikë.

A shërbejnë ditë të tilla për të pasur krijimtari?

Karantina më ka ndihmuar “të mbledh” disi veten në krijimtari.

Cila ka qenë parësore në këto ditë, krijimtaria apo leximi?

Të dyja. Leximi për mua është si ushtrimet në palestër. E zgjedh leximin, si orarin për fitness, para apo pas pune. Por nuk kanë pushuar as informacionet për “Covid”-in, të cilave, edhe po të duash, nuk u shpëton. Aq më tepër që nuk ka shqiptar që të mos i ketë njerëzit e afërt në të gjithë Evropën ose përtej kontinentit.

Ku i keni ndarë këto ditë karantine, në Tiranë, në Pogradec, apo ju ka zënë diku tjetër?

Kemi qenë në Tiranë. Ose më mirë në shumicën e kohës në tarracën e shtëpisë që më kujton një nga poezitë që kam shkruar për të. Nuk e di pse, një herë e kam parë tarracën në asosacion me pëllëmbën e një burri. Sepse asosacionet poetike ku nuk të çojnë. Dhe gjithnjë ka një shkak që furnizon poezinë.

Nëse keni pak vargje të reja për t’i ndarë me lexuesit, me shumë kënaqësi do t’i botojmë te “Fjala”…

Për kënaqësi po ju jap poezinë me të cilën kam falënderuar të gjithë miqtë që më kanë uruar datëlindjen. Kisha pirë një gotë verë, aq të shtrenjtë, sa na e mban xhepin. Dhe m’u duk për herë të parë mik i afërt Sadiu. Kjo nuk më kishte ndodhur herë tjetër, se unë kam poetë të tjerë të preferuar.

Në datëlindjen time

Unë nuk jam mësuar me tepër përkëdheli,

Dhe burrat nuk ma dhanë të gjithë kupën me helm,

Tani edhe kamxhiku i jetës po fle,

Në një gotë vere.

Gëzuar thoshte i shtrenjti Sadi,

Dhe dashuria ishte nomade,

Tani, ku tjetër strehë do të gjej,

Do të mplakem.