Lypja, ky “profesion” kaq i paguar

Nga 

Leonard Veizi

Mund të futemi në një debat të kotë e pa bereqet, nëse do të shkonim përtej në kohë për të gjetur se cili është profesioni më i vjetër në botë. Se ca e ca thonë se është ai i kurvërisë, pra i prostitucionit. Mirëpo ca të tjerë thonë se gjithçka ka nisur nga lypja.

Në një ditë të zakonshme plazhi, ulem në barin e preferuar me detin përballë dhe marr të pi një kafe 60-lekëshe. Meqenëse më duhet të blej dhe një gazetë 30-lekëshe, preferoj të pi ujë kazani që të mos shpenzohem me ujët e bidonëve 80-lekësh. Sa pa ngritur të rrufis kafen ia beh lypësi i parë:

-Xhaxhi, më jep njëqind lek.

Bela e madhe, shfrej me vete. Si s'na u ndanë këta lypsët as në ditët e pushimit. E filloj me lypsa në mëngjes, e mbaroj me lypsa në darkë. Më duhet t’i kërkoj drejtorit rritje rroge me qëllim përballimin e shpenzimeve. Fus dorën në xhep:

-Ja ku e ke një 200-çe.

Lypësi ia fut vrapit pa më falënderuar fare. E mo varja, sikur ka bërë mësim në shkollë mbi normat e edukatës. Ngre filxhanin dhe i hedh një sy lajmeve të politikës. Më shqetëson qamet ecuria e parlamentit të ri që do të mblidhet në vjeshtë. Jo, se nuk dimë dhe kë do të kemi ministra, pasi thonë se këtë herë kryeministri do ta mbysë fare, do ta mbushi kabinetin me femra. Mirë e ka, punohet me meshkujt?

Sa dua të kaloj te rubrika e kronikës së zezë, se varet kujt i kanë zënë pritën e s’kam parë as lajmet e darkës, ia beh përsëri lypësi.

-Xhaxhi, më jep një dyqind lekësh.

Ou... paska dorë të rëndë ky.

-Ore, para dy minutash më kërkove 100 të dhashë 200, e rrite pazarin tani?

-Nuk isha unë, - shfajësohet tjetri.

Do jenë binjakë, mendoj. Epo domosdo, sa pjellin këta...

Fus dorën në xhep: Ja ku e ke një 100-çe dhe mos më hajde më.

Lypësi ia fut vrapit.

Mbeti kamerieri pa bakshish, them me vete.

Marr të hap gazetën te faqja e kulturës, meqenëse vitet e fundit një në çdo dy shqiptarë o bën një monografi, o një libër me poezi. Dhe përherë pres të dalë ndonjë i njohuri im aty, o një fqinj, o një koleg. Kur ia beh një alamet gruaje, në pamje të parë e fortë sa mund të tërhiqte pas vetes një qerre të ngarkuar. Zgjat dorën:

-Më jep ndonjë lek.

Mirë të paktën. Kjo kërkon sa t’i japësh, nuk të vë tarifë.

-Mamaja e atyre dy të tjerëve je ti? – e pyes i bezdisur sa më s’ka.

-Jo, nuk i njoh.

Fus dorën  në xhep, për djall kam një 10 mijë lekësh.

-Ik i them se s’kam të vogla... dhe si për të larë gojën i shkrehem: Dhe shko puno më mirë.

Nuk është se nuk më vjen keq për një njeri që të shtrin dorën. Por këta mor të keqen, me organizimin që kanë, e kalojnë ku e ku rrogën time, duke bërë të paturpshmin nëpër tavolinat e lokaleve.

-Po ku ka punë mo vëlla, - ma kthen ajo e pezmatuar që nuk i doli gjë nga dora ime.

Ke të drejtë moj motër, flas me vete. Mirë e ka thënë ai i madhi: S’ka as punë as profesionistë.... apo s’ka profesionistë së punë ka sa të duash. Qenkam trashur keq. Se mbajtkam mend hiç.

Sa pa mbaruar fjalimin me veten ia beh lypësi i katërt.

-Më jep ndonjë lek sa të blej një byrek.

Domethënë ky kërkonte 300 lekë të vjetra. Dhe po të vazhdonte kështu me siguri lypësi i pestë do më kërkonte para sa për të blerë një sufllaqe ose një tullumb me sherbet.

Kthej kokën e kërkoj ndihmën e kamerierit:

-Ça bohet kështu, ma zunë kafen në fyt.

Kamerieri e nxori lypësin jashtë lokalit.

Unë mblodha gazetën dhe u ngrita të largohem nga lokali. Më mirë të merrja një varkë e të rrija në mes të detit, se të paktën aty nuk kishte lyps që më gjente. Le po nuk mora vesh as të rejat e ditës.

Dal në shëtitoren para lokalit. Lypësit ishin aty. Në një koordinim perfekt me njëri-tjetrin. Dhe në proces e sipër kishte gra të mbetura me barrë që vazhdonin lypnin në emër të fëmijës ende të palindur dhe të tjera gra me një foshnjë disamuajshe, që gjithashtu lypnin në emër të fëmijës që sapo kishte lindur.

"Kush e di sa u shkon dita e punës", u zgërdhiva unë me veten time. Për të njëjtën të ardhur, më duhej të përballesha çdo ditë me karaktere që ta bëjnë jetën më malore nga sa është. Por meqenëse është një punë karriere, ne e vlerësojmë të ndeshemi përditë me gjithfarë njerëzish që nuk janë në karrierë, dhe të ç'vlerësojmë atë të lypësit.

Kur Karl Marks shkroi “Kapitalin” e foli për “mbivlerën”, - pra: vlera që një punonjës krijon mbi vlerën e fuqisë së tij punëtore, - nuk kishte parasysh këtë kategori njerëzish.

Në fakt ia vlen ta bësh lypësin, jo atë që kërkon shumë para, por atë që kërkon qindarka. Te e fundit nuk paguan asnjë detyrim në shtet. Se shteti për ccdo të ardhur, nuk të merr as pak, por 15 përqind të shumës. Paratë e fituara nga lypësit nuk tatohen. Dhe askush nuk e di se sa është xhiroja e tyre totale, vjetore. Sepse po të bëhet një llogari e tillë, me siguri del shumë.

Dhe si për ironi të të gjithë kësaj, një mik më rrëfeu se si një djalë, ndoshta tek të 30-tat, vinte çdo mëngjes në plazh, nga një qytet i afërt, parkonte makinën e tij "Benz", në një hije peme, vishte rrobat e punës, ku njëra prej këmbëve dukej si e gjymtuar, dhe si lypte tërë ditën në darkë ishte në shtëpinë e tij duke bërë llogaritë. Por për djall, Shqipëria është e vogël, dhe njerëzit e njohin njëri-tjetrin. Por kjo nuk do të thoshte asgjë. Sepse në konceptin e këtij djaloshi, funksiononte vetëm një gjë: të fitonte para pa u lodhur e pa e vrarë mendjen hiç.

Ndërkohë, por në ambientet e plazhit, njerëz pa profesion e të pa kualifikuar, digjen e piqen në diell për të na siguruar kokat në pikun e diellit dhe plazhit, duke thurur çadra kashte, dhe e bëjnë me zellin me te madh, duke shpenzuar kohë e fuqi. Të tjerë akoma, nuk u mjafton përcëllimi nga rrezet e diellit, por qëndrojnë mbi një zgarë ku pjekin misra. Dhe kjo tek e fundit quhet punë që vlen për t'i siguruar paratë me djersën e ballit, dhe jo të mëshirës.

Me siguri zanati i lypjes duhet të jetë më i vjetri në botë. Thonë se lypja faqen ta nxin, por pa gjë nuk të lë. Mirëpo kjo sentencë nuk ka më vlerë për ditët e sotme. Sepse sot lypja është profesion, madje një aktrim i vërtetë. As Akademia e Arteve nuk të mëson dot të bësh një personazh lypës të besueshëm.

Filmi “August Rush”, një dramë muzikore e regjisorit amerikan Kirsten Sheridan na mëson se si organizohet sot rrjeti i lypësve dhe muzikantëve endacakë që u bien veglave dhe këndojnë nëpër cepat e trotuareve të qyteteve të mëdha. Më parë se kaq këtë na e kishte mësuar “Oliver Tuist”, i shkrimtarit të njohur britanik Çarl Dikens.

Lypsaria, sot e në kohët e kaluara ka qenë gjithmonë në të njëjtën paralele me prostitucionin. Mund të haheshin me njëra-tjetrën se kush bënte më shumë para.

Tek e fundit, një prostitute i del djersa nga kurrizi për të marrë ca para. Lypësit e kanë më mirë, o rrinë e ngrohen në diell me nga një karton në qafë e dorën e shtrirë, ose vijnë vërdallë nëpër tavolinat e bar-kafeneve.

Në lokal nuk mund të pish dot një kafe i qetë. Ca vite më parë çdo dy-tri minuta të vinte një njeri që të ofronte cigare e çamçakëzë. Sot kjo lloj tregtie është rregulluar. Por lypësit nuk i rregullon dot. Ata i ke po aty. Dhe pamja është e njëjtë, e përhershme: Gra që mbesin çdo vit me barrë dhe kërkojnë para, dhe fëmijë të vegjël që nuk njohin asnjë gjë tjetër nga jeta përveçse para qyl nga njerëz që u ndodhen ca qindarka në xhep.

Jemi mësuar tashmë me pamjen e tyre.