Stefan Cvajg, në botën magjepsëse të tregimeve çmendurake

Nga 

Leonard Veizi
 
Isha i magjepsur prej tij, dhe vazhdoj ende të jem... Kohët kanë rrjedhur por ai mbetet i njëjtë. Sepse vetëm ai dinte të përshkruante thellësisht, deri në ekstrem botën që dridhej në brendësinë e një njeriu dhe muskujt që e tradhtonin sadopak së jashtmi...
Në një moshë shumë të re e në një kohë kur leximi i letërsisë artistike kishte nisur të ishte ndër prioritetet e mija, një shok lagjeje, besoj vetëm dy vjet më i madh se unë, më rrëfeu për një tregim a roman të paparë që i kishte mbetur në mendje, ku flitej për një lojtar periferik shahu që kishte mundur kë i kishte dalë para madje dhe vetë kampionin e botës. Por shoku edhe pse e tregoi historinë me zell të madh, nuk tha asnjë fjalë për autorin e tij. Sepse tek e fundit çdo histori, aq më tepër e shkruar, e ka një autor. Normalisht as unë nuk mbaj mend ta kem pyetur rreth emrit të tij. Veçse historia m’u duk shumë intriguese.
Ca vite më pas më ra në dorë një libërth i hollë, e meqë ishte një gjë që lexohej shpejt iu përvesha ta mbaroja “me normë” dhe ta vendosja mbi divan si trofe, duke menduar se edhe një titull tjetër i ishte shtuar leximeve të mija. U zhyta menjëherë në të dhe... pasi përfundova edhe rreshtin e fundit kuptova se koha duhej të kishte mbetur pa lëvizur, ose ndoshta kishte lëvizur me një shpejtësi marramendëse, por që unë nuk e kisha ndjerë aspak. Dhe ndihesha i shokuar. Ktheva balloren e librin me qëllim që të mos e harroja kurrë titullin dhe autorin e tij. Libri mbante titullin “Amok”, autori mbi krye: Stefan Cvajg. Një histori e pabesueshme, ndoshta i lexuar në një moshë jo fort të përshtatshme, ku më së shumti vlenin librat me aventura, si ato të Tom Sojerit, Hekelbert Finit, Aventurat e Gozhdës apo ato të Çipolinos...
Nga ai çast do të kuptoja se dashuria ime për një shkrimtar që më kishte përfshirë të gjithin, siç ishte Honore de Balzak, pati një krisje serioze. Ajo do të ndahej në dy pjesë kur pak më vonë në shqip do të vinte një botim më i plotë i novelave të Cvajg, në përbërje të së cilit ishte edhe “Novela e Shahut” me shahistin e famshëm që nuk ishte tretur si imazh në kujtesën time. Po aq do të shpërfytyrohesha nga rrëfimet magjike të tij si “Letra e një të panjohure”, apo “Njëzet e katër orë nga jeta e një gruaje”. Drama tronditëse.
Por ndihesha gjithsesi i lumtur, që në botë për veç yllësisë së Balzakut të pamposhtur ekzistonte edhe një shkrimtar tjetër i cili ma kishte turbulluar krejtësisht konceptin tim për jetën.
Dhe pas kësaj do të mundohesha të lexoja gjithçka të shkruar prej tij ku po aq impresion më dhanë dhe monografitë. Si diamant mbi kurorë mund të ishte çdonjëra nga monografitë e shkruara prej tij ajo për Dostojevskin, për Frojdin, për Mari Antuanetën, Niçen apo për Zhoze Fushenë.
I shkruajta të gjitha këto impresione vetjake sepse në kalendarin e përditshëm lexova se në 22 shkurtin e vitit 1942 ishte ndarë nga jeta Stefan Cvajk. Ndaj ai duhej përkujtuar, qoftë dhe me pak reshta. Dhe megjithëse ishte austriak, - kishte lindur në 28 nëntor të vitit 1881 në Vjenë, dhe në vitin 1938 kishte marrë shtetësinë britanike, - kishte preferuar që ditët e fundit të jetës t’i kalonte në Petropolis afër Rio de Zhaneiro, Brazil. Në të vërtetë ai kishte emigruar në Amerikën Latine në ditët e errëta të Luftës së Dytë Botërore ku hebrejtë po masakroheshin nga forcat naziste. I tronditur nga fitoret e vazhdueshme të Hitlerit dhe duke menduar se ushtria e tij do të arrinte të pushtonin gjithë botën, ai kreu vetëvrasje duke marrë pas vetes edhe gruan e tij të dytë, Sharlotë Altman, me të cilën kishte një diferencë moshe prej 27 vitesh. Ishte pikërisht kjo vuajtje shpirtërore e cila e çoi shkrimtarin e madh në aktin e fundit fatal.
Ata që merren me statistika, numërimin e shitjeve të kopjeve dhe detaje intime nga jeta e njerëzve të mëdhenj, e kanë klasifikuar Stefan Cvajgun si një ndër shkrimtarët më të shquar austriakë por dhe një nga shkrimtarët më të njohur në botën e viteve ‘20-’30 të shekullit XX.
Vinte nga një familje e pasur me origjinë hebreje. Studioi ne Austri, Francë dhe Gjermani. Ndërsa mori doktoratën për filozofi dhe arte të bukura nga Universiteti i Vienës. Njëkohësisht ai njihej dhe si njeri që kishte udhëtuar nëpër shumë vende të botës.
Gjenialiteti i tij krijues do të bëhej i njohur që kur ai ishte 20 vjeç, sepse pikërisht në vitin 1901 botoi përmbledhjen e tij të parë poetike “Litarë të argjendtë”. Në këtë mënyrë fillimisht do të bëhej i njohur si poet e më pas dhe përkthyes, pasi zotëronte 5 gjuhë të huaja. Por do të shkëlqente dhe si biograf, tregimtar dhe novelist. Ndërkohë prej penës së tij kanë dalë edhe disa drama të cilat janë ngjitur në skenat teatrore.
Një ditë para vetëvrasjes së tij, Stefan Cvajg dërgoi në shtyp librin tone autobiografike “Bota e së djeshmes”, i cili u botua pak muaj pas vdekjes së tij.
Kjo do të ishte vepra e tij e fundit, dhe askush nuk e di më se çfarë prodhimtarie do të kishte Cvajg, nëse nuk do t’i kishte prerë rrugën vetes. 
Biografët kanë shkruar se Cvajg ishte përqendrua në mësimet e Sigmund Frojdit, ndikimi i të cilit ndihet në gjithë krijimtarinë e tij, sidomos në analizat e tij biografike për njerëzit më të shquar të të gjitha kohërave. Madje ai njihet si intelektuali i parë që hodhi idenë e një Evrope të Bashkuar, qysh në vitin 1908.
Duke ia larguar historisë së jetës së tij, dhe meqenëse ky shkrim filloi me një impresion vetiak, mund të hëm padyshim se Stefan Cvajg me krijimtarinë e tij ishte një nga autorët më ndikues në formimin tim të drejtpërdrejtë letrar. Cvajg mbetet shkrimtari që u dha aq shumë jetë personazheve të tij duke i bërë ato të paharrueshme. Gjenialiteti i tij krijues padyshim e rendit ndër shkrimtarët më të mëdhenj botëror, por dhe pa këtë statistikë kjo krijimtari gjithsesi është e jashtëzakonshme dhe fort domethënëse.
Prej shkurtit të vitit 1942 Stefan Cvajg nuk mungon më. Ai është në bibliotekat tona... ose në librari ende i pablerë, në rastin më të keq.