Shënime udhëtimi
Nga Leonard Veizi
Ajo
është element i pandryshuar i qëndresës historike të shqiptarëve. Dhe jo vetëm
i arbërorëve të mesjetës. Sepse më parë se kaq, muret e saj kanë përballuar
luftërat e ilirëve vendas me të huajt, në krye të të cilëve ishin romakët...
...Nëse
nuk do të largohesh shumë prej Tiranës, por kërkon që të paktën në fundjavë t’i
largohesh zhurmave të saj dhe ambientit me akustikë shurdhuese, mund të zgjedhësh
një atraksion turistik që të ketë edhe një kala si objekt qëndre. Sepse treva e
Tiranës ka disa kala, malore dhe fushore. Në hartën dixhitale pulsojnë me të
kuqe Petrela dhe Preza. Por janë edhe disa të tjera, që natyrisht nuk e kanë
figuracionin e plotë por më së shumti janë mbetje të fortesave të dikurshme. Të
tilla janë:
-Rrënojat
e Kalasë së Dajtit në lartësi prej 1100 metra mbi nivelin e detit e që i përket
antikitetit të vonë.
-Kështjella
e Dorëzit -5 kilometra në lindje të fshatit Pezë - që është dhe më e vjetra në
zonën e Tiranës, e që i takon shekujve IX-IV para Krishtit.
-Kalaja
e Ndroqit, 387 metra mbi nivelin e detit, e cila ndodhet në periferi të Tiranës
në anën e majtë të luginës së lumit Erzen.
Për
Tiranën ka më shumë të dhëna se kaq, por që nuk përbëjnë kureshti për shkak se
ato e kanë humbur krejtësisht funksionin edhe si elementë muzealë.
Të thëna enciklopedike
E
meqë në Petrelë për herë të fundit kisha shkelur një vit më parë, në Prezë nuk
isha ngjitur prej të paktën 20 vitesh. Përveç vlerave historike, nga Kalaja e
Prezës të ofrohet një pamje mahnitëse e fushave të Tiranës, e sidomos prej saj
shihet qartë edhe aeroporti ndërkombëtar i Rinasit i cili mban emrin “Nënë
Tereza”.
Kalaja
e Prezës është një kala e vogël, por gjithsesi cilësohet se është më e madhe se
Kalaja e Petrelës. Enciklopedia të informon se ndërtimi i kalasë nisi në
shekullin e XIV dhe përfundoi në fillim të shekullit të XV. Ajo i përkiste
familjes feudale Topias. Kalaja ka formën e një pesëkëndëshi të çrregullt me kulla
të rrumbullakëta në katër qoshe dhe me një kullë drejtkëndëshe rreth mesit të
murit që shtrihet në drejtim Perëndim-Lindje. Padyshim, gjithçka thuhet me
shkrim, tanimë mund të vërtetohet jo vetëm me fotografi, por dhe me pamje
videoje.
Kalaja
ka gjatësi 80 metra dhe gjerësi 50 metra. Pjesa e brendshme është e mbushur me
një bar jeshil e shumë çlodhës.
Për
mbrojtjen e kalasë shërbenin frëngjitë, të cilat janë të pranishme në të gjitha
kullat. Me anë të tyre kontrolloheshin muret si dhe hyrja e saj. Sepse kalaja
ka pasur vetëm një hyrje. Ajo ndodhet në mes të faqes jugore të murit rrethues,
midis kullave 1 dhe 2. Për të bërë sa më të sigurt hyrjen, ajo është e mbrojtur
nga një kullë katërkëndëshe. Porta e kalasë mbyllet nga sipër me qemer
cilindrik të shtrirë.
Pusi
në Kalanë e Prezës është ndërtuar nga osmanët të paktën 200 vjet më parë.
Kjo
kala është Monument Kulture dhe mbrohet nga shteti.
Të
gjitha çfarë cituam më sipër janë të njohura tashmë, sepse ato janë të bëra
publike në çfarëdo faqe enciklopedike që si fjalë kyçe ka emrin: Prezë.
Rrugëtimi
Marr
rrugën për në Prezë-Qendër. Udhërrëfyesi elektronik tregon se nga Kryeqyteti
deri në Kala janë përafërsisht 24 kilometra, të cilët bëhen për 30 minuta me
makinë. Por nga qyteti i Vorës, që është dhe qendra urbane më e afërt, deri në
Prezë janë 7.4 kilometra rrugë që me makinë bëhen përafërsisht për 14 minuta.
Kjo sepse një pjesë e terrenit është malor dhe natyrisht shpejtësia e makinës
nuk i kap dot më 90 kilometra në orë, sa në autostradë.
Preza
është një nga fshatrat më të lashtë të Tiranës. E njohur si qyteti Feniks për
shkak të rrënimit dhe rindërtimit përgjatë shekujve. Kjo do të thotë se aty
janë zhvilluar në vazhdimësi luftime për mbrojtjen e territorit apo për marrjen
e tij nga të huajt. Në fakt, sipas të dhënave Preza-Qendër, në pesë shekujt e
fundit ka pasur karakteristikat urbane të një qyteze. Pra nuk mund ta
klasifikojmë thjesht si një fshat.
***
Rruga
për në Prezë duket si një fortifikatë gjigante, sepse të gjitha muret
rrethuese, të rrugës apo lokaleve buzë saj kishin zbatuar të njëjtën strategji,
atë të mureve të kalasë. Ullinjtë ishin gjithashtu një tregues tjetër i
vendbanimit të zonës që prej lashtësisë. Një pjesë e këtyre ullinjve me siguri
datojnë nga epoka e Skënderbeut, i cili në ligjet e tij kanunore, përcaktonte
që çdo çift i sapomartuar duhej të mbillte dy rrënjë ulliri. Sepse kjo pemë që
në lashtësi është konsideruar e shenjtë, simboli i paqes, por dhe simbol i
pavdekësisë.
Megjithatë,
vendasit të thonë se ka dhe ullinj më të vjetër se sa ata të epokës së
Skënderbeut.
Në destinacion
Vendasit,
apo prezjanët, njihen si njerëz të butë e fort miqësorë. Nuk përtojnë të më
ndihmojnë të parkoj makinën dhe më sigurojnë të vazhdoj agjendën time pa merak
sepse aty askush nuk ngacmon asgjë. Nuk marr të përpjetën që të çon më afër
kalasë, pasi qëllimi im nuk ishte të shtrohesh në restorant me mish qengji,
tavë dheu e raki fshati, por të rinjihesha me zonën përreth, vend në të cilin
kisha shkuar për të bërë një reportazh televiziv në vitin tashmë të largët
2001. Aty mësova për herë të parë se kalaja e Prezës ishte e lashtë, me
themelet e mbetura nga epoka ilirike, por e rindërtuar nga osmanët pas vdekjes
së Skënderbeut. Dhe këtë ma tha për mikrofonin e televizionit një burrë i
mençur e shumë i lexuar, që në moshë ishte 87-vjeçar. Nuk e mbaj mend emrin e
tij dhe pse në arkivën time të detajuar, ky reportazh mungonte në një kasetë
VHS-je.
***
Është
ditë pushimi por turistët janë të paktë. Rruga që na dikton drejt hyrjes në
kala, është e shtruar me kalldrëm. Një pjesë e territorit të brendshëm të
kalasë është kthyer në një kantier ndërtimi. Kulla e Sahatit, por që sigurisht
ka shërbyer edhe si një kullë vrojtimi, është rrethuar nga skelat dhe i është
nënshtruar rikonstruksionit. Tërmeti i nëntorit të vitit 2019 preku rëndë
kalanë historike te Prezës e cila u dëmtua në disa pjesë të saj. Qeveria
shqiptare përmes VKM Nr. 213 vendos të financojë për restaurimin e pasurive
kulturore ku përfiton edhe Kalaja e Prezës. Veç kullës, ndërtesa tjetër dominuese
brenda kalasë është edhe xhamia prej guri.
Kalaja
e Prezës është ndërtuar mbi një shkëmb i cili zgjatet duke u ulur në drejtim të
veri-jugut. Ana lindore e kalasë është e mbrojtur nga vetë terreni, kurse ana
perëndimore përbën një territor të sheshtë, prandaj dhe fortifikimi është
përqendruar pikërisht në këtë pjesë.
Përmasat
e vogla e klasifikojnë këtë kala si një objekt që ka shërbyer për vëzhgimin e
rrugëve të rëndësishme ekonomike dhe ushtarake, që kalonin nëpër fushën e
Tiranës. Duke u nisur nga sipërfaqja,
specialistët mendojnë se ajo nuk duhet të ketë shërbyer për banim, por
ka pasur vetëm funksion ushtarak. Kalaja në fjalë përbën edhe një pikë
komunikimi vizual ose të përcjelljes së mesazheve nëpërmjet sinjaleve me zjarre
ndërmjet kalasë së Petrelës e të Krujës.
Në
një pikë strategjike, - në territorin e një restoranti, nga ana perëndimore që
sheh mbi fushë Prezë, - janë vendosur një palë dylbi ushtarake, me të cilat
mund të vëzhgosh terrenin përreth, pa hedhur monedha, e pa shpenzuar asnjë qindarkë,
ashtu siç ndodh në të gjitha pikat e vrojtimit të qyteteve evropiane, ku të
duhet të sodisësh terrenin.
Nga
kjo pikë e Kalasë së Prezës të ofrohet një pamje e mrekullueshme e fushave të
Tiranës dhe sidomos e aeroportit, ku mund të shohësh uljen dhe ngritjen e
avionëve civilë, për të cilit kohët e fundit raportohet se bëhen më shumë se
100 fluturime në ditë.
Epilogu
Jeta
në Prezë, ka ndryshuar tanimë, po ashtu si në të gjithë Shqipërinë. Ndërtimet e
reja e shumë më komode dominojnë mbi ato të ndërtuara prej vitesh e më arkaike,
e në disa raste gjysmë të rrënuara. Rruga që të çon deri në qendër të Prezës
përgjithësisht është e mirë dhe mund të udhëtosh me lehtësi. Pranë murit të kalasë fiksoj një lapidar që i
është kushtuar dëshmorit Vesel Xhebexhiu, i çetës partizane të Prezës. Aty
pranë është dhe shkolla e mesme e bashkuar “Shaban Sheshori”, e cila gjithashtu
të jep përshtypjen e një fortifikate me gurët e përdorur në murin rrethues.
Gjatë zbritjes mund të ndalosh për t'u freskuar edhe në dy burime me ujë të
ftohtë, të cilat gjithashtu janë punuar me elementë guri.
Dhe
kështu je larguar nga Preza e gurtë e qëndresës shqiptare.
No comments:
Post a Comment