“Shutter Island”, një film për nënën që vret tre fëmijët e saj

Nga Leonard Veizi

 

Çfarë ndodh në psikikën e një nëne e cila merr vendimin që të vrasë fëmijët e saj? Psikologët e psikiatrit reken të japin ide e shpjegime të shumta në teori. Por praktikisht...

...Në psikologji, ajo njihet si “Sindroma Medea”, ose “Kompleksi Medea”. Dhe merr kuptimin si një nevojë e nënës për të vrarë fëmijën e saj duke e konsideruar këtë veprim si një mjet hakmarrjeje ndaj babait. Manualet sqarojnë se kompleksi në fjalë mund të shfaqet përmes abuzimit fizik, si dhe manipulimit të marrëdhënieve, të tilla si fabrikimi i tregimeve të rreme, minimi i prindit tjetër dhe kufizimi i komunikimit.

Përkufizimi i sindromës “Medea” vjen nga mitologjia. Në mitologji Medea kishte origjinë hyjnore dhe fuqi magjike. Ajo ishte e dashuruar me Jason, të cilit i dhurojë dy fëmijë. Më pas Jason ra pre e ambicies së tij për t’u bërë mbret, ndaj pranoi të martohet me Kreuzën, të bijën e mbretit të Korintit. Medea e zhgënjyer, u përpoq të bindë Jasonin që të mos e braktisë. Mbreti i ardhshëm, megjithatë, refuzoi. Medea, e verbuar nga xhelozia, helmoi Kreuzën dhe pas saj vrau fëmijët që lindi me Jason, me qëllim që ai të mos ketë pasardhës.

 

Sindroma Medea

Në jetën moderne dhe aspak mitologjike, “Sindroma Medea” tregon një gjendje në të cilën nëna vret, qoftë edhe psikologjikisht dhe jo domosdoshmërish fizikisht, fëmijën e saj si një akt hakmarrjeje ndaj prindit tjetër.

Por “Sindroma e Medeas” nuk është një diagnozë zyrtare në literaturën shkencore, veç është një term që përdoret për të përshkruar një gjendje të rënduar psikologjike.

Termi “Sindroma Medea” u përshtat fillimisht nga psikiatri amerikan Riçard Alen Gardner më 1987.  Po çfarë thotë ai në teorinë e tij? Ja një fragment: “Sindroma e tjetërsimit prindëror – që autori e quan PAS - është një çrregullim që lind kryesisht në kontekstin e mosmarrëveshjeve për kujdestarinë e fëmijëve. Manifestimi i saj parësor është fushata e denigrimit të fëmijës ndaj prindit, një fushatë që nuk ka asnjë justifikim”.

Teoria e tij ka provokuar kundërshtime të ashpër nga plot specialistë të shëndetit mendor. Kritikët argumentojnë se i mungon një bazë shkencore, duke vënë në dukje se Shoqata Amerikane e Psikiatrisë dhe Shoqata Mjekësore Amerikane nuk e kanë njohur atë si një sindromë.

Më pas, më 1998, edhe Robert M.Gordon, botoi përmbledhjen “Kompleksi Medea dhe sindroma e tjetërsimit prindëror”

 

Në Shqipëri

“Kompleksi i Medea” mori dhenë në Shqipërinë e majit të vitit 2024 për shkak të një tragjedie ndodhur në Shkodër, ku nënë, mendohet se hodhi në lumin Buna tre fëmijët e saj dhe pastaj u vetëmbyt bashkë me ta, duke e çuar tragjedinë në kufijtë ekstrem.

Më shumë se sa Medea, - historia e së cilës herë përshtatet dhe herë nuk ka përputhshmërinë e duhur si krahasim ngjarjesh, - në mendje më erdhi një nga filmat më të mëdhenj të regjisorit Martin Skorceze, ku interpreton një nga yjet e Hollivudit siç është Leonardo DiKaprio por dhe Ben Kingsli si dhe Mishell Uiliams e cila portretizon Doloresin një grua antagoniste me probleme psikike e cila vret 3 fëmijët e saj.

Filmi titullohet “Shutter Island”, një thriller psikologjik i vitit 2010 i përshtatur nga Lejta Kalogridejs prej romanit të vitit 2003 me të njëjtin titull shkruar nga Denis Lehejn. Filmi është transmetuar dhe me suptitra në gjuhën shqipe nga Televizioni Publik Shqiptar.

 

“Shutter Island” - Romani

“Shutter Island” i ardhur në shqip si “Ishulli i mbyllur” është një thriller psikologjik i vlerësuar nga kritika. Romani tregon historinë e marshallit amerikan Tedi Daniells dhe partnerit të tij Çak Alej, të cilët udhëtojnë në "Shutter Island", një vend i largët në brigjet e Bostonit, për të hetuar zhdukjen misterioze të një pacienti nga spitali i ishullit për të çmendurit kriminalisht.

Është verë e vitit 1954. Në Spitalin “Ashecliffe” asgjë nuk është ashtu siç duket. Dhe as Tedi Daniells nuk është. A është ai atje për të gjetur një pacient të zhdukur? Apo është dërguar ai për të shqyrtuar thashethemet për qasjen radikale të Ashklef ndaj psikiatrisë? Një qasje që mund të përfshijë eksperimentimin e drogës, provat e tmerrshme kirurgjikale dhe kundërlëvizjet vdekjeprurëse në luftën në hije kundër larjes së trurit sovjetik… Apo ka një arsye tjetër, më personale pse ai ka ardhur atje?

Ndërsa hetimi thellohet, pyetjet vetëm rriten: Si ka shpëtuar një grua këmbëzbathur nga ishulli nga një dhomë e mbyllur? Kush po lë të dhëna në formën e kodeve të fshehta?

Sa më shumë që Tedi dhe Çaku i afrohen të vërtetës, aq më e pakapshme bëhet ajo dhe aq më shumë fillojnë të besojnë se nuk mund të largohen kurrë nga ishulli. Sepse dikush po përpiqet t’i pengojë, ose ti... t'i çmendë ata.

 

“Shutter Island” - Filmi

Marshalli i SHBA Eduard "Tedi" Daniells dhe partneri i tij i ri Çak Alej  udhëtojnë në Spitalin Ashklef për të çmendurit në "Ishullin e Mbyllur", me vendndodhje: Boston Harbor. Ata duhet të hetojnë zhdukjen e Rejçëll Sollando, një paciente e spitalit që më parë kishte mbytur tre fëmijët e saj.

Stafi, i udhëhequr nga psikiatri Dr. Xhon Koli, duket jo bashkëpunues. Marshallët mësojnë se Dr. Lestër Shien, i cili po trajtonte Sollandon, ishte larguar nga ishulli me pushime menjëherë pasi Sollando u zhduk. Ted përjeton dhimbje koke nga migrena, rikthim të përvojave të tij si ushtar i Ushtrisë Amerikane gjatë çlirimit të kampit të Dakaut, dhe gjithashtu ëndrra të gjalla të gruas së tij Dolores, e cila vdiq në një zjarr të vënë nga zjarrvënës Endrju Loedes. Tedi i shpjegon Çak-ut se ai mori çështjen për të gjetur Loedes, duke besuar se ai është në ishull. Sollando rishfaqet papritmas dhe beson se Tedi është burri i saj.

Tedi përballet me Kol dhe beson se mjeku po eksperimenton me të. Kol mohon që Sollando ka ekzistuar ndonjëherë dhe këmbëngul se Ted nuk është droguar, duke i shpjeguar dridhjet si tërheqje nga klorpromazina, një ilaç neuroleptik që Tedi ka marrë për dy vjet. Çak mbërrin dhe zbulon se ai është, në fakt, doktor Shien.

Kol shpjegon se "Ted" është Endrju Loedes, një marshall amerikan i burgosur në Ashklef për vrasjen e gruas së tij maniake depresive pasi ajo mbyti tre fëmijët e tyre. Endrju nuk kërkoi trajtim për Dolores kur ajo dogji apartamentin e tyre dhe në vend të kësaj e zhvendosi familjen e tij në një shtëpi liqeni, ku Dolores kreu vrasjet. Kol shpjegon se deluzioni i Endrju është rezultat i fajit të tij, se migrena dhe halucinacionet e tij janë simptoma të tërheqjes dhe se ai kishte krijuar personazhin alternativ. "Hetimi" është një lojë rolesh e përpunuar për të rifituar personalitetin e tij të vërtetë. I tronditur nga kujtimi i tij i papritur, Endrju bie pa ndjenja.

 

Personazhet

Një nga temat qendrore në “Shutter Island” është eksplorimi i shëndetit mendor. Që në fillim, lexuesit janë zhytur në një botë ku sëmundjet mendore janë të përhapura dhe pothuajse të gjithë personazhet ose vuajnë nga një formë e gjendjes mendore, ose punojnë për të ndihmuar ata që janë. Në shumë mënyra, vetë ishulli shërben si një metaforë për mendjen njerëzore, me strukturën e tij si labirint që pasqyron funksionimin e ndërlikuar dhe shpesh konfuz të psikikës njerëzore. “Shutter Island” është një roman kompleks dhe tërheqës që eksploron një sërë temash dhe motivesh themelore, duke i shtuar thellësi dhe kompleksitet historik. Këto tema janë thurur pa probleme në tregim, duke i lënë lexuesit shumë për të medituar shumë kohë pas përfundimit të librit. Romani, ashtu si dhe filmi, përmban një sërë personazhesh komplekse dhe shumëdimensionale, secila me motivet, konfliktet dhe gjendjet e veta psikologjike që kontribuojnë në atmosferën suspensive të romanit.

 

Analiza

Sëmundja mendore e Endrju buron nga refuzimi i vrasjeve të tre fëmijëve nga bashkëshortja e tij, Dolores. Endrju u përgjigj duke e vrarë atë. 

Dolores Loedes, e njohur gjithashtu si Dolores Daniells apo dhe Rejçëll Sollando, është antagonistja kryesore e filmit thriller psikologjik, “Shutter Island”. Ajo pësoi një krizë mendore dhe i mbyti tre fëmijët e tyre. Pasi Endrju u kthye nga puna, ajo u përpoq ta bindte atë se fëmijët ishin në shkollë, por ai e zbuloi të vërtetën menjëherë. Pasi pësoi një tjetër krizë mendore, ajo iu lut Endrju që ta vriste. Dolores u vra nga Ted me pistoletën e tij të shërbimin dhe kjo bëri që personalitet të ndahej në dy persona të ndryshëm.  

Ngjarja ishte shumë traumatizuese për Endrju për t'u përballur, kështu që ai krijoi një identitet të rremë të Tedi Daniells për të zënë vendin e tij. Endrju përdor Tedi Daniells për të fajësuar vazhdimisht veten. Tedi gjithashtu fajëson të tjerët, duke zbuluar refuzimin e tij të fajit në tregti për pafajësinë e tij.

Dhe kështu përfundoi në institutin mendor “Shutter Island”.

Në sekuencën e hapjes së filmit, shohim se Tedi është trazuar nga deti. Gjatë gjithë aksionit, uji rezulton të jetë një pengesë për Tedi Daniells: ai nuk mund të largohet nga ishulli, ai nuk mund të arrijë farin nga shkëmbi, shikimi i tij turbullohet nga uji kur pikat e shiut bien në xhamin e makinës. Tedi ndihet i kufizuar nga prania e ujit, prandaj shfaqet në forma të ndryshme - si shiu apo oqeani, - gjatë gjithë filmit. Nënndërgjegjja i komunikon atij atë që ai përpiqet të harrojë, përkatësisht faktin që gruaja e tij vrau fëmijët e tyre duke u mbytur në liqen. Më saktësisht, uji simbolizon realitetin që gradualisht po pushton universin e krijuar nga Tedi Daniells. Në polin e kundërt kemi simbolin e zjarrit, i pranishëm në ëndrrat e Tedit, por edhe në halucinacionet e tij. Zjarri është i pranishëm në ëndrrën e tij për Endrju Loedes, në halucinacionet me Rejçëll dhe tre fëmijët e vdekur.

Besoj se romani dhe filmi në fjalë me të njëjtin titull: "Shutter Island", është një zbërthim i përsosur i "Sindromit Medea"... edhe pse krahasimet gjithmonë çalojnë.