Nga
Leonard Veizi
Xhon Proktor erdhi në skenën shqiptare, nëpërmjet
figurës së dy prej aktorëve më të shquar të saj; fillimisht nga Fatos Sela e më
pas nga Timo Flloko. Dhe gjithashtu vetë drama kishte dy përkthyes, fillimisht
Enver Fico e më pas Rudi Erebara. Dhe Xhon Proktër erdhi plot dinjitet e
karakter për spektatorin shqiptar. Sepse Xhon Proktor ishte një burrë krenar, që
shkoi me vetëdije drejt litarit ku xhelati priste për të ekzekutuar vendimin e
gjykatës. Dhe në fund Xhon Proktor mbetet heroi tragjik i një shfaqeje. Veç ai
nuk donte t’u linte një njollë fëmijëve të tij si një njeri që dëshmonte të
kundërtën e asaj që shihte e mund të perceptonte. Proktor njihej si njeri i
mirë, i drejtë dhe fort punëtor por me një të fshehtë fatale. Epshi i tij për një
çupërlinë të re çon në lidhjen e tyre dhe ngre xhelozinë e dashnores ndaj gruas
me kurorë, Elizabet. Por Abigel Uillams është aq e zonja sa të vërë në lëvizje
të gjithë histerinë e vajzave që kishte pas vetes për të akuzuar Elisabetën si
shtrigë. Shkelja e kurorës ishte një e metë kundër ndershmërisë dhe
reputacionit të Xhon Prokter, ndaj e detyron atë të pranojë lidhjen me Abigelën
në një përpjekje për ta ekspozuar atë si një mashtruese, gjë që do të mund të
ndalte gjyqet e shtrigave si dhe do të shpëtonte jetën e të dënuarve që
mbaheshin në burg...
...Në vitin 1953 dramaturgu i njohur amerikan Arthur Miler botoi dramën e tij të fortë “The Crucible”. Ajo është një dramë klasike, e mbështetur mbi ngjarje reale, që gërmon në gjyqet e shtrigave të Salem të vitit 1692. E vendosur në qytetin Salem të Masaçuset, shfaqja e Miller shpaloset si një alegori rrëqethëse për “Frikën e Kuqe” të viteve 1950. Të paktën kështu shkruhet në kritikat që shoqërojnë botimin, por dhe shfaqet e ngritura mbi këtë tekst. Sepse rrëfimi i Millerit jo vetëm që kap kontekstin historik të gjyqeve të shtrigave në Salem, por shërben gjithashtu si një koment i fuqishëm mbi rreziqet e histerisë masive dhe pasojat e konformitetit të verbër. "Tema e rëndësishme" për të cilën shkroi Miler ishte e qartë për shumë vëzhgues në vitin 1953. Drama u shkrua në përgjigje të kryqëzatës së senatorit McCarthy dhe Komitetit të Aktiviteteve Jo-Amerikane të Dhomës së Përfaqësuesve kundër simpatizantëve të supozuar komunistë. Pavarësisht nga kritikat e dukshme politike që përmbante drama, shumica e kritikëve mendonin se "The Crucible" ishte "një shfaqje e pavarur për një periudhë të tmerrshme në historinë amerikane".
Ngjarja
Ngjarjet e dramës përqendrohen në histerinë që shpërthen kur një grup vajzash, të udhëhequra nga Abigail Uilliams, akuzojnë bashkëfshatarët për magji. Ndërsa provat përparojnë, qyteti mbërthehet nga frika, paranoja dhe një ndjenjë e shtrembëruar drejtësie.
Megjithëse ngjarjet e shfaqjes bazohen në ngjarjet që ndodhën në Salemin e vitit 1692, Miller ishte liberal në fiksionalizimin e ngjarjeve. Shfaqja mbetet aktuale sot si një përrallë paralajmëruese për brishtësinë e drejtësisë dhe lehtësinë me të cilën frika mund të manipulohet për përfitime politike ose personale.
Shfaqja teatrale
Shfaqja u shfaq për herë të parë në Teatrin “Martin Beck” në Broduej më 22 janar 1953, me aktorët E. G. Marshall, Beatris Strejt dhe Madalen Sheruod. Miller mendonte se ky prodhim ishte shumë i stilizuar dhe i ftohtë. Komentet për të ishin përgjithësisht armiqësore, megjithëse The New York Times vuri në dukje "një lojë të fuqishme". Produksioni fitoi çmimin “Tony 1953” për lojën më të mirë. Një vit më vonë, një prodhim i ri pati sukses dhe shfaqja u bë klasike. Ajo konsiderohet si një vepër qendrore në kodin e dramës amerikane.
Prej herës së parë “The Crucible” ka parë adaptime të shumta. Këto përshtatje çimentojnë më tej ndikimin e qëndrueshëm të veprës në letërsi dhe aftësinë e saj për të rezonuar me publikun në periudha të ndryshme kohore.
Shfaqja filmike
“The Crucible” është një film dramatik historik amerikan i vitit 1996 me regji nga Nikolas Hajtner, bazuar në shfaqjen e tij të vitit 1953 me të njëjtin titull shkruar nga Arthur Miller. Në film luajnë Daniel Dei-Luis në rolin e Xhon Proktor dhe Uinona Rajdër si Abigeil Uilliams,
Edhe pse u përshëndet nga disa personalitete, filmi nuk u prit aq mirë sa shfaqja teatrale. Për një pjesë të kritikës edhe kasti i mbushur me yje nuk ishte i mjaftueshëm për të shpëtuar filmin. Në një kritikë shkruhej: "Uinona Rajdër dhe Daniel Day-Luis luajnë në këtë ndeshje bërtitëse dy-orëshe midis së mirës dhe së keqes. Nuk rekomandohet për ata me një tolerancë të ulët për mizogjininë e stilit të viteve '50 dhe sjellje moraliste."
The Crucible u shfaq në Festivalin e 47-të Ndërkombëtar të Filmit në Berlin, ku konkurroi për Ariun e Artë. Në çmimet e 54-të Golden Globe, Skofielld dhe Allen u nominuan respektivisht për aktorin më të mirë dytësor dhe aktoren më të mirë dytësore, ndërsa Allen mori një nominim për aktoren më të mirë dytësore në çmimet e 69-të të Academy Aëards dhe Skofielld fitoi aktorin më të mirë në rol dytësor në Akademinë e 50-të Britanike. Çmimet e Filmit. Artur Miler u nominua për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar dhe çmimin BAFTA për skenarin më të mirë të adaptuar.
Në shqip
Fillimisht drama “The Crucible” u përkthyer në shqip nga Enver Fico në vitin 1973 me titullin e përshtatur si: “Shtrigat e Salemit”.
Më pas “The Crucible” njohu dhe një përkthim tjetër nga Rudi Erebara. Dhe ky mbetet versioni më i pastër sepse përkthimi i Ficos, për shkak të kundërshtisë që kishte rendi socialist me fenë në përgjithësi, pati dhe retushe të domosdoshme që vepra të kalonte për botim.
E regjistruar në vitin 1992 nga Televizioni Shqiptar “Shtrigat e Salemit” është intrerpretuar fillimisht nga aktorët e teatrit “Bylis” të qytetit të Fierit ku në rolin e Xhon Prokter luan aktori Fatos Sela ndarsa Abigeil luhet nga Aurela Hyseni.
Ndërsa në vitin 2011 e njëjta dramë ngjitet në skenë nga Teatri Kombëtar ku rolin e Xhon Prokter e luan Timo Flloko dhe Abigeil interpretohet nga Elia Zaharia. Ndërsa Fatos Sela, gjithashtu aktor në këtë ngjitje të re në skenë merr rolin e gjykatësit Denforth.
Ngjarja
Në Salem, Massachusetts, në 1692, një grup vajzash fshati takohen në pyll me skllaven Tituba, duke u përpjekur të sjellin magji dashurie. Abigeil Uilliams vret një pulë dhe pi gjakun e saj, duke uruar që gruaja e Xhon Proktor, Elizabet të vdiste.
Xhon Proktor është një fermer që jeton në fshatin puritan të pushtuar nga histeria. Një grup vajzash adoleshente janë gjetur duke kërcyer në pyll natën vonë. Pastor Parrisi, apo reverendi siç quhet në orgjinal, gjen grupin gjatë një shëtitje në mesnatë. Ai është dëshmitar i magjive të çuditshme, sakrificave të përgjakshme dhe vajzave të zhveshura që vrapojnë nëpër pemë. Vajzat, nga frika se mos akuzohen për magji, i drejtohen shpejt udhëheqjes së Abigail Uilliams, antagonistes së shfaqjes, e cila i ngacmon të tjerët duke pretenduar se kanë qenë nën ndikimin e Djallit. Vajzat pendohen shpejt, të gatshme për të bashkëpunuar me krerët fetarë të kolonisë. Ato japin emra, duke i ekspozuar si shtriga që duhet të shkojnë për ndjekje penale. Xhon Proktor sheh mashtrimet e Abigeil. Konflikti qendror i Proctor është ngurrimi i tij për të sfiduar Abigail nga frika se ajo do të zbulojë lidhjen e tyre të kaluar të dashurisë, duke dëmtuar reputacionin e tij.
Përveç luftës me peshën e mëkatit të tij, fakti që ai duhet të zbulojë shkeljen e tij e mundon Proktorin. Zotërimi më solid që ai ka është emri i tij i mirë respekti dhe integriteti i lidhur me të. Pasi pranon lidhjen e tij me Abigeil-in, Proktor humbet emrin e tij të mirë.
Vendimi i Proktor për t'i treguar gjykatës lidhjen e tij jashtëmartesore tregon integritetin e tij. Ai me dëshirë sakrifikon emrin e mirë për të mbrojtur bashkëshorten. Vetëm përmes njohjes së tij publike të lidhjes, Proktor rifiton besimin e gruas së tij. Në fund të shfaqjes, Proktor refuzon të shpifë mbi veten duke lejuar gjykatën të gozhdojë rrëfimin e tij të rremë në derën e kishës. Ky veprim ilustron më tej integritetin e Proktor. Edhe pse ai dëshiron të jetojë, t'i shpëtojë vdekjes nuk ia vlente ta bazonte pjesën e mbetur të jetës në një gënjeshtër. Ky realizim, së bashku me faljen e Elizabetës, i mundëson Proktorit të falë veten dhe më në fund të rifitojë emrin e tij të mirë dhe respektin për veten. Ndërsa gjykata e çon atë në trekëmbësh, ai përfundimisht gjen paqen.
Në mbyllje thuhet se gjyqet e shtrigave në Salem përfunduan pasi nëntëmbëdhjetë persona u ekzekutuan, sepse ata refuzuan të shpëtonin veten duke dhënë rrëfime të rreme.
...Në vitin 1953 dramaturgu i njohur amerikan Arthur Miler botoi dramën e tij të fortë “The Crucible”. Ajo është një dramë klasike, e mbështetur mbi ngjarje reale, që gërmon në gjyqet e shtrigave të Salem të vitit 1692. E vendosur në qytetin Salem të Masaçuset, shfaqja e Miller shpaloset si një alegori rrëqethëse për “Frikën e Kuqe” të viteve 1950. Të paktën kështu shkruhet në kritikat që shoqërojnë botimin, por dhe shfaqet e ngritura mbi këtë tekst. Sepse rrëfimi i Millerit jo vetëm që kap kontekstin historik të gjyqeve të shtrigave në Salem, por shërben gjithashtu si një koment i fuqishëm mbi rreziqet e histerisë masive dhe pasojat e konformitetit të verbër. "Tema e rëndësishme" për të cilën shkroi Miler ishte e qartë për shumë vëzhgues në vitin 1953. Drama u shkrua në përgjigje të kryqëzatës së senatorit McCarthy dhe Komitetit të Aktiviteteve Jo-Amerikane të Dhomës së Përfaqësuesve kundër simpatizantëve të supozuar komunistë. Pavarësisht nga kritikat e dukshme politike që përmbante drama, shumica e kritikëve mendonin se "The Crucible" ishte "një shfaqje e pavarur për një periudhë të tmerrshme në historinë amerikane".
Ngjarjet e dramës përqendrohen në histerinë që shpërthen kur një grup vajzash, të udhëhequra nga Abigail Uilliams, akuzojnë bashkëfshatarët për magji. Ndërsa provat përparojnë, qyteti mbërthehet nga frika, paranoja dhe një ndjenjë e shtrembëruar drejtësie.
Megjithëse ngjarjet e shfaqjes bazohen në ngjarjet që ndodhën në Salemin e vitit 1692, Miller ishte liberal në fiksionalizimin e ngjarjeve. Shfaqja mbetet aktuale sot si një përrallë paralajmëruese për brishtësinë e drejtësisë dhe lehtësinë me të cilën frika mund të manipulohet për përfitime politike ose personale.
Shfaqja u shfaq për herë të parë në Teatrin “Martin Beck” në Broduej më 22 janar 1953, me aktorët E. G. Marshall, Beatris Strejt dhe Madalen Sheruod. Miller mendonte se ky prodhim ishte shumë i stilizuar dhe i ftohtë. Komentet për të ishin përgjithësisht armiqësore, megjithëse The New York Times vuri në dukje "një lojë të fuqishme". Produksioni fitoi çmimin “Tony 1953” për lojën më të mirë. Një vit më vonë, një prodhim i ri pati sukses dhe shfaqja u bë klasike. Ajo konsiderohet si një vepër qendrore në kodin e dramës amerikane.
Prej herës së parë “The Crucible” ka parë adaptime të shumta. Këto përshtatje çimentojnë më tej ndikimin e qëndrueshëm të veprës në letërsi dhe aftësinë e saj për të rezonuar me publikun në periudha të ndryshme kohore.
“The Crucible” është një film dramatik historik amerikan i vitit 1996 me regji nga Nikolas Hajtner, bazuar në shfaqjen e tij të vitit 1953 me të njëjtin titull shkruar nga Arthur Miller. Në film luajnë Daniel Dei-Luis në rolin e Xhon Proktor dhe Uinona Rajdër si Abigeil Uilliams,
Edhe pse u përshëndet nga disa personalitete, filmi nuk u prit aq mirë sa shfaqja teatrale. Për një pjesë të kritikës edhe kasti i mbushur me yje nuk ishte i mjaftueshëm për të shpëtuar filmin. Në një kritikë shkruhej: "Uinona Rajdër dhe Daniel Day-Luis luajnë në këtë ndeshje bërtitëse dy-orëshe midis së mirës dhe së keqes. Nuk rekomandohet për ata me një tolerancë të ulët për mizogjininë e stilit të viteve '50 dhe sjellje moraliste."
The Crucible u shfaq në Festivalin e 47-të Ndërkombëtar të Filmit në Berlin, ku konkurroi për Ariun e Artë. Në çmimet e 54-të Golden Globe, Skofielld dhe Allen u nominuan respektivisht për aktorin më të mirë dytësor dhe aktoren më të mirë dytësore, ndërsa Allen mori një nominim për aktoren më të mirë dytësore në çmimet e 69-të të Academy Aëards dhe Skofielld fitoi aktorin më të mirë në rol dytësor në Akademinë e 50-të Britanike. Çmimet e Filmit. Artur Miler u nominua për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar dhe çmimin BAFTA për skenarin më të mirë të adaptuar.
Fillimisht drama “The Crucible” u përkthyer në shqip nga Enver Fico në vitin 1973 me titullin e përshtatur si: “Shtrigat e Salemit”.
Më pas “The Crucible” njohu dhe një përkthim tjetër nga Rudi Erebara. Dhe ky mbetet versioni më i pastër sepse përkthimi i Ficos, për shkak të kundërshtisë që kishte rendi socialist me fenë në përgjithësi, pati dhe retushe të domosdoshme që vepra të kalonte për botim.
E regjistruar në vitin 1992 nga Televizioni Shqiptar “Shtrigat e Salemit” është intrerpretuar fillimisht nga aktorët e teatrit “Bylis” të qytetit të Fierit ku në rolin e Xhon Prokter luan aktori Fatos Sela ndarsa Abigeil luhet nga Aurela Hyseni.
Ndërsa në vitin 2011 e njëjta dramë ngjitet në skenë nga Teatri Kombëtar ku rolin e Xhon Prokter e luan Timo Flloko dhe Abigeil interpretohet nga Elia Zaharia. Ndërsa Fatos Sela, gjithashtu aktor në këtë ngjitje të re në skenë merr rolin e gjykatësit Denforth.
Në Salem, Massachusetts, në 1692, një grup vajzash fshati takohen në pyll me skllaven Tituba, duke u përpjekur të sjellin magji dashurie. Abigeil Uilliams vret një pulë dhe pi gjakun e saj, duke uruar që gruaja e Xhon Proktor, Elizabet të vdiste.
Xhon Proktor është një fermer që jeton në fshatin puritan të pushtuar nga histeria. Një grup vajzash adoleshente janë gjetur duke kërcyer në pyll natën vonë. Pastor Parrisi, apo reverendi siç quhet në orgjinal, gjen grupin gjatë një shëtitje në mesnatë. Ai është dëshmitar i magjive të çuditshme, sakrificave të përgjakshme dhe vajzave të zhveshura që vrapojnë nëpër pemë. Vajzat, nga frika se mos akuzohen për magji, i drejtohen shpejt udhëheqjes së Abigail Uilliams, antagonistes së shfaqjes, e cila i ngacmon të tjerët duke pretenduar se kanë qenë nën ndikimin e Djallit. Vajzat pendohen shpejt, të gatshme për të bashkëpunuar me krerët fetarë të kolonisë. Ato japin emra, duke i ekspozuar si shtriga që duhet të shkojnë për ndjekje penale. Xhon Proktor sheh mashtrimet e Abigeil. Konflikti qendror i Proctor është ngurrimi i tij për të sfiduar Abigail nga frika se ajo do të zbulojë lidhjen e tyre të kaluar të dashurisë, duke dëmtuar reputacionin e tij.
Përveç luftës me peshën e mëkatit të tij, fakti që ai duhet të zbulojë shkeljen e tij e mundon Proktorin. Zotërimi më solid që ai ka është emri i tij i mirë respekti dhe integriteti i lidhur me të. Pasi pranon lidhjen e tij me Abigeil-in, Proktor humbet emrin e tij të mirë.
Vendimi i Proktor për t'i treguar gjykatës lidhjen e tij jashtëmartesore tregon integritetin e tij. Ai me dëshirë sakrifikon emrin e mirë për të mbrojtur bashkëshorten. Vetëm përmes njohjes së tij publike të lidhjes, Proktor rifiton besimin e gruas së tij. Në fund të shfaqjes, Proktor refuzon të shpifë mbi veten duke lejuar gjykatën të gozhdojë rrëfimin e tij të rremë në derën e kishës. Ky veprim ilustron më tej integritetin e Proktor. Edhe pse ai dëshiron të jetojë, t'i shpëtojë vdekjes nuk ia vlente ta bazonte pjesën e mbetur të jetës në një gënjeshtër. Ky realizim, së bashku me faljen e Elizabetës, i mundëson Proktorit të falë veten dhe më në fund të rifitojë emrin e tij të mirë dhe respektin për veten. Ndërsa gjykata e çon atë në trekëmbësh, ai përfundimisht gjen paqen.
Në mbyllje thuhet se gjyqet e shtrigave në Salem përfunduan pasi nëntëmbëdhjetë persona u ekzekutuan, sepse ata refuzuan të shpëtonin veten duke dhënë rrëfime të rreme.
No comments:
Post a Comment