Nga Leonard Veizi
“Tirana u çlirua”. Këto kanë qenë fjalët e
para që Radiostacioni i vetëm shqiptar ka thënë më 17 nëntor të vitin 1944. Më
pas është transmetuar Himni i Flamurit Kombëtar...
...Jo vetëm pika
strategjike si Pallati i Brigadave, Banka e Shqipërisë, kompleksi i Ministrive,
Komandatura, Centrali dhe burgjet, por dhe stacioni i vetëm radiofonik i
Shqipërisë ishte një nga shënjestrat kryesore të njësive që do të sulmonin për
çlirimin e Tiranës nga pushtuesi nazist. Në këtë mënyrë kompanisë së dytë të
batalionit të dytë të Brigadës së Parë Sulmuese iu dha detyra e marrjes me çdo
kusht të zërit propagandistik, që prej pesë vitesh drejtohej nga pushtuesit.
Por edhe nazistët, të cilët vazhdonin të kishin nevojë për ngritjen e moralit
të ushtrisë së tyre, e kishin përforcuar mirë godinën e Radio Tiranës që në ato
vite ndodhej te Rruga e Kavajës, pranë rrugës “Kont Urani”. Në këtë mënyrë,
sulmi për të marrë Radiostacionin e vetëm, bëhej edhe më i vështirë. Kështu
Batalioni III, me komandant Xhelo Idrizin, Kompania I e Batalionit II, nën
drejtimin e Hekuran Pobratit, kanë qenë mbështetëse në luftime. Por Kompania e
II e Batalionit të II, nën drejtimin e Mane Sevranit, ka marrë pjesë direkt për marrjen e godinës. Ndërsa Kompania I e Batalionit të I, e drejtuar nga
Dalan Memushi, ka shkuar për përforcime. Në atë kohë, komanda gjermane në
tërheqje e sipër kishte dhënë urdhër për hedhjen në erë të Radiostacionit. Mëngjesin
e 17 nëntorit nga aerodromi i Tiranës erdhën katër tanke të shoqëruara me rreth
150 trupa naziste, të cilët kishin vënë përpara të paktën 20 qytetarë të
pafajshëm. Forcat gjermane tentuan të merrnin godinën e Radiostacionit, ata
vranë robërit duke i shkelur me zinxhirët e tankeve dhe hynë në katin e parë të
godinës. Nga përleshja mbetën të vrarë një kolonel, një kapiten dhe një toger.
Nga forcat partizane mbeti i plagosur vetëm borizani Haki Kapaj. Nga hedhja në
erë, shpëtoi gjithashtu edhe centrali i qytetit, i cili ishte minuar nga trupat
gjermane në tërheqje.
Filmi
“Tirana u çlirua”... u
dëgjua përmes fonisë së radios, e cila kishte ndërprerë transmetimit prej
ditësh. Dhe njerëzit kishin zgjatur veshët për t’u njohur me të rejat pas “blackout”-it
total.
Por çfarë ka ndodhur
pak para se të publikohej ky lajm?
Filmi emblemë i
Kinostudios “Shqipëria e Re” me regji të Rikard Ljarjes dhe prodhuar në vitin
1979 “Radiostacioni”, u ekranizua mbi romanin e Ismail Kadaresë "Nëntori i
një kryeqyteti". Romani në fjalë u botua në vitin 1974.
Ngjarjet e romanit ishin të përqendruara rreth ndërtesës së Radiostacionit të
kryeqytetit shqiptar në ditët e luftës për
çlirimin e tij, nëntor i vitit 1944.
“Ju flet Tirana. Po
japim Lajmet. Armata e lavdishme 21 e Rajhut, pritet nga çasti në çast të
arrijë në Tiranën e rrethuar. Rebelët e kuq po i pret në bulevardin Musolini...”.
Këto ishin lajmet e fundit që Radio Tirana transmetonte nën dirigjimin e
pushtuesve, derisa mitraljeri i skuadrës Sherifi do të qëllonte me mitraloz e
do të këpuste sinjalin transmetues. Pas kësaj Radio Tirana heshti për ditë të
tëra.
Por që në ditët e
para të çlirimit të kryeqytetit u dha urdhri që Radio Tirana të fliste sërish.
Ndaj një skuadër partizane në të cilën ishin anëtarë dhe Sherifi, Teuta e Mete
Aliu mori urdhër të ringrinin Radiostacionin e ta bënin të fliste. Partizanët mblodhën punonjësit e
mëparshëm të Radio Tiranës të cilët mundësuan nisjen e transmetimit.
Por cila është
panorama që na jep filmi?
-Ju flet Tirana. Po
japim lajmet.
Miriam Morina, folësja
zyrtare e Radio Tiranës, edhe pse kishte dyshuar duke i thënë patrullës
partizane që e kishte rekrutuar, se kishte “folur në një regjim tjetër”, sërish
u bind të ulej para mikrofonit për të lexuar lajmet e para të Tiranës së
sapoçliruar. Por kjo nuk i erdhi hiç për shtat Mete Aliut, - për të cilin
thoshin se ishte trim i marrë dhe madje ishte plagosur nga ushtarët e Vermahtit
teksa hapte portat prej hekuri të radiostacionit. Ndaj ai iu përvesh Miriamit,
- me zërin e butë e pa nerv, - për t’i thënë se lajmet e reja në një rend të ri
duheshin dhënë me aq zë të lartë sa ta merrnin vesh të gjithë nga Moska deri në
Berlin.
-Nepërkë, borgjeze.
Fol fol. Ju flet Tiranaaaaaaaaaaaaaa...
Janaq Kristo, që
ishte nëpunësi i diskotekës në Radio, i alarmuar i ra i ra ballit me dorë. Miriami u ngrit e përhumbur nga poltroni dhe u largua nga radiostacioni. Kështu që Teuta, e vetmja femër në
skuadër u bë folësja për Radio Tiranën, e cila që prej atij çasti do të udhëhiqej nga
komunistët.
-Ju flet Tirana.
Radiostacioni i Tiranës së lirë po fillon transmetimet e tij me valë të mesme
275 metra dhe valë të shkurtra 60 metra...
Gjithsesi ky është
vetëm një film artistik mbështetur mbi një roman, dhe ana fiksionale nuk mund
të mungonte. Ndërsa realiteti fliste dhe për shumë gjëra të tjera.
Lufta për Tiranën
Në realitetin e
mbështetur në dokumente dhe dëshmi, lufta për çlirimin e Tiranës ka pasur këto rrethana:
Plani i Komandës së
Përgjithshme caktonte si detyrë kryesore çlirimin e Tiranës me çdo kusht,
asgjësimin e forcave armike e mënjanimin e grabitjes e të shkatërrimit të
qytetit nga gjermanët. Një grup artilerie gjendej në kodrat rreth Pallatit të
Brigadave, një tjetër në Tiranën e Re, shumë mortaja të rënda e të lehta, një
repart tankesh, ishin vendosur në kryqëzime të rrugëve. Në urdhrin e
Komandantit të Përgjithshëm, Enver Hoxha thuhej: “Duhet sulmuar Tirana dhe të
merret me çdo kusht”. Mësymja në Tiranë do të bëhej nga dy forca kryesore. Në
të parën, do të hynte në mësymje Divizioni I Sulmues, që në përbërje të tij
ishin tri Brigada I, IV dhe XXIII, e cila kishte zëvendësuar Brigadën V, që
kish shkuar në Kosovë, së bashku me Brigadën e III, për çlirimin e krahinës. Në
fazën e dytë do futeshin në luftim dhe Brigadat VIII, X, XXIV.
Komandant i
Divizionit ishte Mehmet Shehu, i cili organizoi shtabin operativ dhe drejtoi
operacionin për çlirimin e kryeqytetit. Veprimet për çlirimin e Tiranës
përbënin një operacion të kombinuar. Në kohën që Divizioni I dhe Brigadat VIII
e X do të mësynin brenda në qytet e në periferi të tij, Brigadat II, XX, XV,
XVII, XI e XII do t’i jepnin goditje forcave gjermane gjatë rrugëve që nga Qafa
e Thanës-Elbasan-Tiranë, Tiranë-Shkodër, Elbasan-Durrës si dhe brenda në
qytetet Elbasan, Peqin, Kavajë, Durrës.
Ndërkohë sulmet
ajrore britanike mbështeten sulmin tokësore të forcave partizan, duke shkaktuar
dëme të mëdha të pozicioneve gjermane në qytet.
Përballja e
trupave
Mësymja për çlirimin
e Tiranës filloi në orën 18.00 të 29 tetorit 1944. Trupat gjermane, që mbanin
kryeqytetin shqiptar, i përkisnin Gruparmatës “E”, në të cilin bënte pjesë edhe
Korpusi XXI, me qendër në Tiranë. Garnizoni gjerman i Tiranës, i përbërë prej
3000 vetash, kishte detyrë të mbronte qytetin për të siguruar tërheqjen e
trupave naziste që vinin nga Greqia e Maqedonia, duke ndjekur rrugët
Strugë-Elbasan-Tiranë dhe Durrës-Shkodër. Në Tiranë kishte mbetur edhe një
forcë me rreth 500 xhandarë, ballistë e zogistë. Në mësymje hyri Divizioni i I
Sulmues, që në përbërje të tij ishin tri Brigada e I, IV dhe XXIII, e cila
kishte zëvendësuar Brigadën e V, që kish shkuar në Kosovë. Në kohën që
Divizioni i I dhe Brigadat VIII e X sulmoi brenda në qytet e në periferi të
tij, Brigadat II, XX, XV, XVII, XI e XII i dhanë goditje forcave të Vermahtit
gjatë rrugëve që nga Qafa e Thanës-Elbasan-Tiranë, Tiranë-Shkodër,
Elbasan-Durrës si dhe brenda në qytetet Elbasan, Peqin, Kavajë, Durrës. Deri në
10 nëntor u zhvilluan luftime të ashpra rrugë më rrugë e shtëpi më shtëpi,
sulme e kundrasulme të shpeshta nga të dy anët. Trupat e partizanëve jo vetëm
që mbajtën pozicionet e zëna, por i përmirësuan ato më tej, duke hyrë në
brendësi të qytetit. Në mëngjesin e 11 nëntorit mori fund faza e parë e
mësymjes. Në fazën e dytë, mësymja u mbështet dhe nga Brigadat VIII, X, XVII,
XXIV, kjo e fundit vinte nga Kukësi. Mësymja vendimtare filloi në ora 16.00 të
datës 11 nëntor. Më 14 e 15 nëntor forcat e Brigadës I u takuan me ato të Brigadës
IV dhe VIII në Rrugën e Kavajës. Mëngjesin e 17 nëntorit përfundoi beteja për
çlirimin e Tiranës. Pas 19 ditë luftimesh të pandërprera e të përgjakshme, - ku
vetëm në qytet humbën jetën 127 luftëtarë, 94 prej të cilëve ishin të Brigadës
I, - kryeqyteti shqiptar u çlirua.
No comments:
Post a Comment