“Lufta e Stalingradit”, presioni që shpërtheu në letërsi e kinema

 
 

Nga Leonard Veizi
 
Pamjet e kamerave që regjistronin luftën reale na kanë dhënë mundësinë të shohim në një dimension krejt origjinal se çfarë ndodhi në një luftë moderne si ajo që mes viteve 1939 – 1945. Qytete krejtësisht të rënuara nga bombardimi i artilerisë dhe i aviacionit. Të tilla pamje na janë ofruar edhe për qytetin Vollgograd, por që aso kohe quhej Stalingrad...
 
...”Lufta e Stalingradit”, një nga betejat më të ashpra dhe më të rëndësishme të Luftës së Dytë Botërore, ka pasur një ndikim të thellë në artin dhe kulturën e pasluftës. Kjo luftë, - që u zhvillua nga 17 korriku 1942 deri më 2 shkurt 1943, dhe që përfundoi me humbjen e ushtrisë naziste dhe fitoren e Bashkimit Sovjetik, - është pasqyruar në shumë forma arti, duke përfshirë pikturën, kinemanë, letërsinë dhe muzikën. Lufta e Stalingradit është parë jo vetëm si një moment i rëndësishëm historik, por edhe si një ngjarje që ka formësuar përjetimet dhe përqëndrimet e shkrimtarëve, artistëve dhe film-makerëve në të gjithë botën.
 
Piktura
Në pikturë, Lufta e Stalingradit është trajtuar kryesisht nga perspektiva sovjetike, duke pasqyruar heroizmin dhe sakrificat e ushtarëve dhe popullatës civile. Artisti sovjetik, si Viktor Vasnetsov dhe Aleksandr Deineka, e përdorën Stalingradin si një simbol të qëndresës dhe forcës popullore. Pikturat që paraqesin betejat e qytetit të shkatërruar shpesh ilustrojnë përpjekjet e ushtarëve sovjetikë dhe heroizmin e luftëtarëve të paepur që e mbrojnë qytetin.
Në anën tjetër, artistët nga vendet e tjera, përfshirë ata të Evropës Perëndimore, kanë trajtuar Luftën e Stalingradit në mënyra më kritike. Kjo reflekton ndjenjën e tmerrit dhe tragjedisë që ajo shkaktoi, si dhe humbjet e tmerrshme njerëzore. Pikturat dhe ilustrimet e realizuara nga artistë të tjerë të pasluftës kanë shpesh me një ton të errët dhe apokaliptik, duke u fokusuar në pasojat shkatërruese të luftës dhe imazhet e trupave të mbuluara nga mbeturinat dhe shkatërrimi.
 
Skulptura
Monumenti i "Mbrojtësit e Stalingradit" gjendet në Volgograd, qyteti i dikurshëm Stalingrad, dhe është një nga simbolet më të njohura të luftës në këtë rajon. Ai përbëhet nga një grup skulpturash që paraqesin ushtarë të ndryshëm, të cilët luftuan në mbrojtje të qytetit.
"Nëna e Madhe" është një nga skulpturat më ikonike që lidhet me Luftën e Stalingradit. Ai ndodhet në kompleksin memorial “Mamayev Kurgan”, në Volgograd. Kjo skulpturë është një nga më të mëdhatë në botë, duke arritur lartësinë prej 85 metrash, bashkë me piedestalin.
Skulptura “Ushtarët në panik" është  një tjetër skulpturë që nderon Luftën e Stalingradit është ajo që paraqet ushtarë të trembur dhe të lodhur që përpiqen të mbijetojnë në kushtet e betejës së përgjakshme. Ky lloj skulpture shpesh përdoret për të përshkruar tragjeditë që shoqëruan luftën dhe pasojat e saj për ushtarët që ishin pjesë e saj.
"Luftëtari i Stalingradit" është një skulpturë më e thjeshtë, por gjithashtu e fuqishme, që tregon një ushtar, duke përshkruar forcën e tij shpirtërore dhe angazhimin për mbrojtjen e qytetit.
Skulptura "Heroi i Stalingradit". Në disa vende të Volgogradit dhe përreth, ekzistojnë skulptura të heronjve të veçantë të Luftës së Stalingradit, që janë shpallur "Hero të Bashkimit Sovjetik". Këto skulptura i nderojnë ushtarët dhe komandantët që luajtën role kyçe në fitoren mbi nazistët.
 
Letërsia
Letërsia është një tjetër fushë ku Lufta e Stalingradit ka gjetur një vend të shprehur të fuqishëm. Shkrimtarë sovjetikë, si Vasili Grosman në romanin "Jetë dhe Fat" botuar në vitin 1959, e trajtuan Stalingradin jo vetëm si një betejë ushtarake, por si një ngjarje që preku thelbin e ekzistencës njerëzore. Grossman, që vetë kishte shërbyer si gazetar i Luftës, ofron një pasqyrë të tmerrshme të saj, ku shkatërrimi dhe vuajtja janë përjetime universale. Përkundrazi, shkrimtarët perëndimorë dhe ata të tjerë që ishin pjesë e "kampit të kundërt", kanë shprehur një qasje më skeptike dhe kritike ndaj luftës. Një shembull i kësaj është romani "Stalingradi" i britanikut Antoni Bivor, ku shkrimtari tregon betejën nga një perspektivë tërësisht historike, duke theksuar edhe tragjedinë e ushtarëve të zakonshëm që luftuan në këtë betejë, si dhe përpjekjet e pasuksesshme të komandave ushtarake.
 
Muzika
Një nga ndikimet më të drejtpërdrejta të Luftës së Stalingradit në muzikë ishte krijimi i këngëve dhe himnave që nderonin heronjtë dhe betejën. Këto kompozime shpesh ishin thirrje për mobilizim dhe guxim, duke u përdorur si mjete për të ngritur moralin e ushtarëve dhe të civilëve. Në Bashkimin Sovjetik, shumë këngë të tilla shpërthyen në periudhën e luftës, duke nënvizuar nevojën për të mbrojtur atdhenë.
Kompozitorët sovjetikë si Dmitri Shostakoviç, i cili kompozoi "Simfoninë e 7-të", e njohur si “Simfonia Leningrad”, i dedikuan krijimet e tyre luftës, ndonëse ky veprim nuk është në mënyrë të drejtpërdrejtë i lidhur me Stalingradin, ai pasqyron frymën e sakrificës dhe qëndresës.
Pas Luftës së Stalingradit në vitin 1944, Sergei Prokofiev krijoi "Simfonia Nr. 5". Simfonia e tij shpesh është interpretuar si një himn për fitoren mbi fashizmin dhe si një përpjekje për të shprehur triumfin mbi vuajtjet e luftës.
 
Kinemaja
Lufta e Stalingradit, si një nga betejat më të famshme dhe më të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore, ka qenë një burim i pasur për filmat dhe produksionet kinematografike duke inspiruar një numër të madh filmash. Disa prej këtyre filmave kanë arritur të përçojnë dramën dhe tragjedinë e këtij konflikti, duke pasqyruar jo vetëm aspektet ushtarake dhe taktike, por edhe përvojat personale të ushtarëve dhe civilëve të përfshirë në këtë luftë të ashpër.
Filmografia mbi Stalingradin shpesh është e ndikuar nga qëndrimet politike të kohës, veçanërisht në periudhën e Luftës së Ftohtë. Stalingradi shfaqet si simbol i rezistencës dhe sakrificës, si për sovjetikët ashtu edhe për perspektivën ndërkombëtare.
Shumica e filmave, sidomos ata gjermanë dhe rusë, përpiqen të ruajnë saktësinë historike, duke shfaqur dimensionin brutal dhe tragjik të betejës. Filmografia mbi betejën e Stalingradit, përfshin vepra të shumta artistike. Këto filma, realizuar nga vende të ndryshme, shfaqin perspektiva të ndryshme. Ja disa nga filmat më të njohur:
 
"The Battle of Stalingrad" - Ky është një film sovjetik i vitit 1949, i cili ishte një nga fillimet e para të pasqyrimit kinematografik të betejës së Stalingradit nga një këndvështrim sovjetik. Filmi është i mbushur me propagandë, duke u fokusuar në lavdinë e Ushtrisë Sovjetike dhe heroizmin e popullit rus gjatë periudhës së luftës. Edhe pse nuk ka pasur një ndikim të madh jashtë Bashkimit Sovjetik, ky film është një pjesë interesante e historisë kinematografike të Luftës së Dytë Botërore dhe pasqyrën e saj të asaj periudhe.
 
“The Fall of Berlin” - Është prodhuar në vitin 1950, në Bashkimi Sovjetik. Edhe pse fokusohet kryesisht në fundin e Luftës së Dytë Botërore, ky film përfshin skena të rëndësishme nga Stalingradi për të theksuar rëndësinë e betejës në fitoren sovjetike.
 
“Stalingradskaya bitva” - Është një prodhim Sovjetik i vitit 1969. Një dokumentar historik i ndarë në dy pjesë që përshkruan betejën me detaje kronologjike, duke përdorur pamje autentike dhe intervista me pjesëmarrës.
 
"The Crossing" - Ky film është një prodhim sovjetik i vitit 1990 që trajton Luftën e Stalingradit dhe betejën për qytetin nga një këndvështrim sovjetik. Ajo ndjek jetën e një ushtari të rinj, që është dërguar në një nga betejat më të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore. Pavarësisht që është një film i prodhuar pas luftës, "The Crossing" e pasqyron betejën me shumë detaje, duke treguar sfidat e ushtarëve dhe mbijetesën në kushtet e tmerrshme të Stalingradit.
 
"Stalingrad" - Ky film gjerman i vitit 1993 është një nga më të njohurit dhe më të përfshirë në pasqyrimin e betejës së Stalingradit. I drejtuar nga Josif Vilsmaier, "Stalingrad" ndjek një grup ushtarësh gjermanë që janë dërguar në qytet për të luftuar kundër Ushtrisë Sovjetike. Filmi përshkruan humbjet dhe sakrificat e mëdha që bëjnë ushtarët, duke përfshirë pasigurinë, vuajtjet dhe dëshpërimin që ata ndiejnë ndërsa luftojnë në kushte të tmerrshme. Ai shquhet për realizmin e tij të lartë dhe për ndjenjën e pafuqisë që përjetojnë ushtarët, si dhe për mënyrën se si lufta i shkatërron ata, si fizikisht ashtu edhe emocionalisht.
 
"Enemy at the Gates" - Ky film i vitit 2001 i drejtuar nga Zhan-Zhak Anaud, ndjek një aspekt të veçantë të Luftës së Stalingradit, duke u fokusuar te përballja mes dy snajperëve, një sovjetik dhe një gjerman. Filmi është i bazuar në ngjarje reale dhe përqendrohet në duelimin mes Vasili Zaitsev - i luajtur nga Xhud Lov, - një snajper i famshëm sovjetik, dhe Major Konig - i luajtur nga Ed Harris, - një snajper i ushtrisë gjermane. Ky film është i njohur për tensionin e tij të vazhdueshëm dhe për paraqitjen e asaj se si lufta ndikon te individët, duke i kthyer ata në armik të njëri-tjetrit, madje në një betejë që duket më shumë psikologjike sesa fizike. Ai gjithashtu shfaq betejat e pamëshirshme dhe pasigurinë që mbizotëronte në rrethana të tilla.
 
"War of the Dead" - Ky është një film finlandez i vitit 2011 i cili përfshin elemente fantastiko-shkencore dhe luftën e Stalingradit. Në këtë film, një grup ushtarësh finlandezë dhe sovjetikë përballen me një forcë të pashpjegueshme e të mbinatyrshme, pasi ata zbulojnë një eksperiment sekret të bërë nga nazistët që përfshin krijimin e një ushtrie zombish. "War of the Dead" është një shembull interesant i fizionimit të historisë së Luftës së Dytë Botërore me elemente fantastiko-shkencore dhe horror, duke ofruar një këndvështrim të ndryshëm.
 
"Stalingrad" - Ky është një film rus i vitit 2013 që i ofron audiencës një pamje shumë të detajuar dhe dramatike të betejës së Stalingradit, me një fokus te shkatërrimi që solli lufta dhe mbi periudhën e rrethimit të qytetit. I drejtuar nga Fjodor Bondarçuk, filmi përpiqet të shprehë heroizmin dhe sakrificat e ushtarëve sovjetikë, si dhe përballjen e tyre me forcat gjermane që përpiqen të marrin qytetin. "Stalingrad" është një film i mbushur me emocione dhe veprim, por gjithashtu është një përpjekje për të nderuar kujtimin e atyre që ranë në këtë betejë të tmerrshme.
 
Epilogu
Lufta e Stalingradit ka lënë një shenjë të thellë në artet e ndryshme, duke u trajtuar si një simbol i luftës, sakrificës dhe tragjedisë njerëzore. Pavarësisht nga perspektiva e autorëve, piktorëve, regjisoreve dhe shkrimtarëve, një temë e përbashkët ka qenë pasqyrimi i tmerrit dhe i vuajtjes, por gjithashtu një ndjesi e fuqishme e heroizmit dhe qëndresës në kushte ekstreme.