Nadine Gordimer, zëri i ndërgjegjes kundër apartheid-it

Nga Leonard Veizi

 

Ajo e shndërroi letërsinë në një akt rezistence të papërkulur. Sepse nuk ishte thjesht një shkrimtare. Nadine Gordimer ishte ndërgjegjja e një kombi të plagosur. Ndaj ajo derdhte shpirtin e një kombi të ndarë mbi letër. Në çdo faqe të saj, arti nuk ishte luks, por domosdoshmëri; fjala nuk ishte stoli, por thirrje. Me letërsinë e saj ajo u dha zë atyre që apartheid-i përpiqej t’i bënte të padukshëm...

 

...Çmimi Nobel në Letërsi i vitit 1991, – pikërisht më 3 tetor - nuk ishte thjesht shpërblim për mjeshtërinë e saj prozatore, por njohje e guximit moral. Gordimer nuk mbylli sytë para padrejtësisë. Me penë të mprehtë dhe një ndjeshmëri të thellë njerëzore, ajo zbërtheu kontradiktat e Afrikës së Jugut, duke i shndërruar dilemat private në kauza universale lirie. Romane si “My Son’s Story”, e vitit 1990 apo e ardhur në shqip si “Historia e birit tim” dhe “Crimes of Conscience”, e vitit 1991 që vjen në shqip si “Krime ndërgjegjeje”, tregojnë me forcë se si racizmi nuk vret vetëm trupin, por plagos shpirtin e një kombi. Gordimer i bëri lexuesit të shohin se pas çdo ligji çnjerëzor, fshihet një dramë intime; se pas çdo shtypjeje politike, qëndron një zemër e thyer.

 

Rrugëtimi

Ajo lindi më 20 nëntor 1923 në Springs, një qytet minatorësh afër Johanesburgut, në një familje me rrënjë të përziera: i ati, emigrant hebre nga Letonia, dhe e ëma, me origjinë angleze. Që fëmijë, ajo ndjeu kontrastet e mëdha të vendit të saj – privilegjet e të bardhëve dhe margjinalizimin e shumicës me ngjyrë. Këto përvoja të hershme e ushqyen ndjeshmërinë e saj letrare.

Ajo botoi tregimin e parë në moshën 15-vjeçare, dhe që atëherë fjala u bë arma e saj. Shumë prej librave të saj u ndaluan nga censura e regjimit të apartheid-it, por kjo nuk e ndali. Përkundrazi, e forcoi. Gordimer besonte se shkrimtari nuk duhet të rrijë i mënjanuar, por të përballet me kohën dhe vendin ku jeton.

Ajo ishte gjithashtu e angazhuar politikisht: një mbështetëse e hapur e Kongresit Kombëtar Afrikan dhe një mike e ngushtë e Nelson Mandelës, të cilit i qëndroi pranë edhe gjatë burgosjes së tij të gjatë. Në kohë kur ishte e rrezikshme të flisje kundër regjimit, Gordimer e bëri këtë pa kompromis.

 

Vlerësimi

Në më shumë se gjysmë shekulli krijimtarie, Gordimer fitoi 31 çmime ndërkombëtare dhe u njoh si një nga zërat më të fuqishëm të prozës moderne. Por mbi të gjitha, ajo mbeti një ndërgjegje morale, e bindur se shkrimtari duhet t’i thotë shoqërisë së tij të vërtetën, pa frikë dhe pa u përkulur.

Akademia Suedeze e përshkroi atë si “një autore që, përmes shkrimeve epike me përmasa të mëdha, ka qenë një përfituese dhe përçues i realitetit të Afrikës së Jugut”. Dhe vërtet, Nadine Gordimer mbetet një kujtesë e gjallë se arti i vërtetë nuk është thjesht estetikë, por në thelb një ndërgjegje morale.

Ajo u shua më 13 korrik 2014, në moshën 90-vjeçare, duke lënë pas një trashëgimi letrare që vazhdon të frymëzojë breza të tërë. Zëri i saj ende kumbon, si dëshmi se letërsia mund të ndryshojë historinë.