Tmerri i ri në Tiranë… parkimi dysh

 

Nga Leonard Veizi

 

Duhet të jesh polic që të kuptosh çfarë do të thotë një polic. Dhe jo, kjo nuk është si ato barcaletat me policë që dikur na bënin të qeshnim. Kjo është më shumë si një shfaqje absurde teatri, ku polici flet seriozisht dhe publiku s’mundet më të qeshë nga frika se mos merret zvarrë për “shkelje të Kodit Penal”.

Pa të shohim si qëndron çështja?

Po e them troç që në filllim: përse duhet mbajtur në burg një person që ka bërë parkim të dyfishtë?

Që ta mbash në burg do të thotë t’i hapësh një proces gjyqësor, me prokuror, gjyqtar, sekretare gjyqësore, përkthyes (nëse drejtësia shqiptare është në modë ndërkombëtare), dhe në fund një urdhër ekzekutimi. Dhe gjithë kjo procedurë… për një makinë të parkuar dysh?

Para pa fund.

O Zot, na ruaj nga mendja!

Po pse gjithë kjo? Sepse dikush, ndoshta një baba që po nxirrte fëmijën me temperaturë nga makina, për ta çuar tek mjeku, “paska parkuar dysh”. Një tjetër, me një emergjencë të rastësishme, parkon për pak minuta jashtë rregullit, jo nga qejfi, por nga halli. Natyrisht, parkimi dysh nuk është qëllim në vetvete. Dhe në fund të fundit, në një qytet kaotik si Tirana, ku trotuari është i pushtuar nga tavolina kafenesh dhe tenda, kushdo mund të parkojë gabimisht dysh.

Por shteti shqiptar, në vend që të sillet si një administratë racionale – që vendos një gjobë të mirëfilltë (me gjasë më të lartë se rroga minimale) dhe ia kalon të ardhurat buxhetit – vendos të bëhet pronar burgu për çdo makinë që prek vijat e bardha me një rrotë.

Pra: në vend që të nxjerrë para, futet në borxh, sepse të mbash një njeri në burg nuk është më një koncept ndëshkimi, por një projekt shpenzimesh. Duhet bukë, roje, energji, ujë, sistem sigurie dhe një dyshek ortopedik që të ruash të burgosurin me shpinë drejt. Se ndryshe, ke shkelur të drejtat e njeriut dhe të bie mbi kokë Amnesty International.

Ndërkohë, ai person që mbahet me paratë e mia dhe të tuat, jashtë do ta nxirrte vetë bukën e gojës, do të paguante taksa dhe ndoshta do e kuptonte se parkimi dysh nuk është për t’u përsëritur. Por në burg, jo vetëm që nuk reflekton, por na kushton më shumë sesa na solli ndonjëherë.

Por jo. Drejtori i Policisë së Shtetit, z. Ilir Proda, ka vendosur që parkimi dysh është tashmë një kërcënim për rendin publik dhe lirinë qytetare. Në një deklaratë dramatike për mediat, ai na kujton: “Parkimi i dyfishtë në rrugë nuk do të konsiderohet më si një shkelje e lehtë, por si një bllokim i kalimit që cenon sigurinë dhe lirinë e qytetarëve…”

Njësoj si të thuash: “Parkimi i dyfishtë është arma e re e terrorit urban.”

S’kemi më frikë nga bombat, nga rrjetet e krimit, nga trafiku i drogës. Frikën na e sjell një Golf 4 ngjyrë qumshti, që ka zënë një gjysmë rruge në Kinostudio.

Pastaj futemi në Kodin Penal, neni 293, ku shkruhet: “Pengimi i qarkullimit të mjeteve… dënohet me gjobë ose me burgim deri në tre vjet.”

Tre vjet për një parkim të gabuar?

Në këtë pikë, Shqipëria nuk ka më nevojë për burgje. Mjafton të ngremë pallate me kangjella dhe t’i quajmë “rezidenca penale”. Në vend të administratorit, të ketë roje burgu. Në vend të ashensorit – polici me radio dore.

Në kohën e diktaturës, kishim nene për agjitacion e propagandë, për dëgjim të muzikës së huaj, për një fjalë të gabuar në kafene. Por, me gjithë çmendurinë e atyre kohëve, nuk kishte nen për "parkimin dysh".

Ushtria e 4 Dhjetorit dhe ajo e 10 Korrikut

Nga Leonard Veizi

 

Themelimi i ushtrisë së shtetit shqiptar daton më 4 dhjetor 1912, vetëm pak ditë pas shpalljes së pavarësisë kombëtare. Ishte një hap simbolik dhe politikisht i domosdoshëm, por me kufizime reale për sa i përket kapaciteteve luftarake. Kjo ushtri, e sapolindur dhe e brishtë, u përball në dekadat në vijim me kriza të brendshme, sulme të huaja dhe mungesë investimesh të qëndrueshme. Më 7 prill 1939, kur trupat fashiste italiane pushtuan Shqipërinë, ajo pushoi realisht së ekzistuari si forcë sovrane shtetërore.

Rezistenca që iu bë pushtimit ishte më shumë një shprehje vullneti qytetar sesa një mobilizim i organizuar ushtarak. Në disa pika bregdetare dhe qytete, popullata vendase, bashkë me oficerë të ndershëm dhe patriotë, u përballën me mjetet që kishin në dispozicion, ndërkohë që një pjesë e mirë e ushtrisë ose u shpërbë, ose iu bashkua pa kushte forcave pushtuese.

Më 10 korrik 1943, në kulmin e luftës së Dytë Botërore, Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Nacionalçlirimtare u krijua nga forcat komuniste shqiptare që po drejtonin Frontin Nacionalçlirimtar. Në përbërjen e tij hynin disa batalione të organizuara dhe shumë më tepër çeta partizane që vepronin në zona të ndryshme të vendit. Ky organizim shënoi një etapë të re në lëvizjen çlirimtare dhe u konsiderua pas Luftës si data e lindjes së ushtrisë së re popullore.

Pas çlirimit, 10 korriku u kremtua për dekada si dita zyrtare e Ushtrisë Popullore të Shqipërisë. Përmes paradave ushtarake, demonstrimeve të fuqisë dhe propagandës së centralizuar, ushtria u paraqit si mburojë e popullit dhe e pushtetit. Deri më 1974, Forcat e Armatosura shqiptare ishin të pajisura me tanke, artileri të rëndë, sisteme raketore dhe formacione të fryra numerikisht, të ndërtuara sipas modelit sovjetik dhe më pas atij kinez.

Pas vitit 1990, me rënien e sistemit komunist, 10 korriku ra në harresë, ndërsa autoritetet e reja e rikthyen 4 dhjetorin si datën zyrtare të themelimit të ushtrisë shqiptare, në përputhje me traditën institucionale të shtetit të vitit 1912.

Megjithatë, ushtria shqiptare hyri në një periudhë të gjatë rrudhjeje dhe mosinvestimi. Pjesa më e madhe e mjeteve të mëkanizuara, - që mbetën nga periudha e diktaturës -  dolën në ankande dhe u shitën për skrap.

Në kushtet e tranzicionit të vështirë politik dhe ekonomik, dhe në një botë që dukej më paqësore, u krijua ideja se nuk kishte më rrezik lufte për Shqipërinë, dhe se siguria kolektive e NATO-s do ta mbronte vendin nga çdo kërcënim.

Kjo qasje u përforcua më tej kur Shqipëria u anëtarësua në NATO më 1 prill 2009, duke u bërë pjesë e një prej aleancave më të fuqishme ushtarake në botë. Shpenzimet për mbrojtjen u mbajtën në nivele të ulëta dhe ushtria u orientua drejt një modeli më të vogël, më të specializuar dhe më të ndërveprueshëm me standardet perëndimore.

Por zhvillimet gjeopolitike të viteve të fundit e kanë tronditur këtë qetësi iluzore. Lufta në Ukrainë, krizat në Gaza, Lindjen e Mesme dhe tensionet me Iranin kanë rritur ndjeshëm shqetësimin për sigurinë globale. Në këtë kontekst, koncepti i “paqes së përhershme” është venitur dhe po zëvendësohet nga një strategji e ripërforcimit ushtarak në të gjithë botën perëndimore.

Në këtë frymë, në Samitin e Hagës të NATO-s - që u mbajt më 24–25 qershor 2025, - udhëheqësit e 32 vendeve anëtare ranë dakord të rrisin shpenzimet për mbrojtje deri në 5% të PBB-së deri në vitin 2035, përfshirë 3.5% për mbrojtjen bazë dhe 1.5% për kapacitete sigurie (si infrastrukturë ushtarake, mbrojtje kibernetike, rezerva strategjike etj.).

Ky objektiv i ri përbën një sfidë të madhe për vende si Shqipëria, e cila aktualisht shpenzon rreth 1.7–1.8% të PBB-së për mbrojtjen, përkatësisht 370–400 milionë euro në vit. Nëse do të përmbushte objektivin e ri prej 5%, Shqipëria do të duhej të investonte rreth 1.1 miliardë euro në vit në sektorin ushtarak.

Kjo do të ishte një rritje më shumë se dyfish e buxhetit aktual, një barrë e rëndë për një ekonomi që përballet me sfida të mëdha sociale, demografike dhe infrastrukturore.

Në këtë pikë, Shqipëria ndodhet përballë një dileme strategjike:

ose të përpiqet të ndjekë ritmin e rritjes ushtarake të vendeve të NATO-s për të ruajtur seriozitetin në Aleancë,

ose të mbajë një qëndrim më të kujdesshëm, duke peshuar me realizëm nevojat kombëtare dhe mundësitë reale ekonomike.

Në çdo rast, historia e dy datave të ushtrisë shqiptare – 4 dhjetori dhe 10 korriku – përfaqëson dy vizione të ndryshme për mbrojtjen:

njëra e lidhur me shtetformimin kombëtar,

tjetra me luftën partizane dhe trashëgiminë ideologjike të së majtës.

Sot, Shqipëria ndodhet në një çast ku forcimi i mbrojtjes është më shumë çështje domosdoshmërie strategjike sesa zgjedhje politike. Nëse historiana  ka mësuar diçka, është se paqja nuk është e përhershme dhe siguria kërkon përgatitje – edhe në kohë kur ajo duket e padukshme.

 

Uji, biznesi më i madh në Shqipëri

 

 

Nga Leonard Veizi

 

Vera ka shtrënguar fort. Termometri ngjitet çdo ditë mbi 35 gradë. Dhe në këtë vapë përvëluese, etja nuk shuhet as me birra, as me pije të gazuara plot sheqer dhe konservantë. Njeriu kërkon vetëm një gjë: ujë. Thjesht, ujë të pastër. Dhe nuk është rastësi – rreth 60% e trupit të njeriut është i përbërë nga ujë, dhe kjo përqindje është thelbësore për jetën.

Uji është substanca kryesore që ndihmon në ruajtjen e funksioneve biologjike jetike si: transportimi i lëndëve ushqyese dhe oksigjenit në qeliza, rregullimi i temperaturës së trupit, largimi i mbetjeve toksike përmes urinës dhe djersës, dhe mirëmbajtja e funksioneve të trurit. Madje, vetëm truri dhe zemra përmbajnë rreth 73% ujë, ndërsa mushkëritë rreth 83%. Prandaj, mungesa e hidratimit ndikon jo vetëm te energjia fizike, por edhe te përqendrimi, gjendja emocionale dhe shëndeti i përgjithshëm.

Këtë e thotë mjekësia. Por në fund, është vetë nevoja fizike që na thërret – ajo ndjesia e padurueshme e etjes.

Dikur, nëpër qytetet shqiptare kishte çezma publike, ku mund të freskoheshe e të pije ujë pa pagesë. Ishte një e drejtë e qytetarit, një e mirë publike. Sot? Sot çezmat publike janë zhdukur thuajse krejt. Dhe arsyeja është sa praktike, aq edhe e trishtueshme: ujin dikush e ktheu në mall me vlerë tregu. Dikush mori atë që natyra na e ofronte falas dhe e futi në shishe plastike për ta shitur me lekë.

Dhe jo pak lekë.

Sot, uji i ambalazhuar është një nga bizneset më fitimprurëse në Shqipëri. Për këtë nuk ka tavan çmimi. Një shishe 0.5 litra mund të kushtojë nga 50 lekë deri në 150 lekë, në varësi të vendit ku shitet dhe markës. Shpeshherë, çmimet janë më të larta se në vendet e zhvilluara europiane, ku rrogat mesatare janë katër apo pesë herë më të larta se në Shqipëri.

Sipas të dhënave zyrtare, deri një vit më parë Shqipëria prodhonte rreth 170 milionë litra ujë të ambalazhuar në vit. Për vitin 2025, pritet që kjo shifër të kalojë 200 milionë litra, me tendencë rritjeje çdo vit. Kjo do të thotë qindra milionë euro xhiro vjetore, një fitim i madh për pak duar që kontrollojnë tregun.

Hajde biznes, hajde!

Të marrësh ujë nga burimet, ta fusësh në shishe plastike dhe ta shesësh më shtrenjtë se qumështi apo nafta – një fitim thuajse i garantuar. Dhe ndërkohë që flitet për zhvillim të sektorit të ndërtimit apo farmaceutikës, askush nuk përmend “ujitjen” më të mirë: biznesin e ujit, që në heshtje është kthyer në një nga kolonat e ekonomisë private shqiptare.

Ndërsa në vendet e zhvilluara, qytetarët e thjeshtë nuk janë detyruar të blejnë çdo pikë ujë që konsumojnë. Vetëm në Romë ka mbi 1,200 çezma publike, të quajtura “nasoni”, që shpërndajnë falas ujë të freskët dhe të pijshëm. E njëjta gjë ndodh në qytete si Vjena, Parisi, Berlini apo Amsterdami – ku pikat publike për furnizim me ujë janë pjesë e infrastrukturës urbane moderne dhe kulturore.

Në Tiranë? Të gjesh një çezmë publike është një mision pothuajse i pamundur. Dhe ky është tregues jo vetëm i një strategjie tregtare, por edhe i një politike të heshtur për privatizimin e ujit – një të mirë që historikisht ka qenë e përbashkët dhe falas.

Në një vend ku paga minimale është më pak se 40,000 lekë në muaj, blerja e përditshme e ujit të pijshëm është një kosto që shtohet mbi koston e jetesës. Dhe ndërkohë që uji rrjedh pa ndalim nga burimet natyrore, qytetari i zakonshëm mbetet gjithnjë e më i varur nga industria që shet diçka që dikur e kishte falas.

Në fund, uji nuk është luks. Është një produkt jetik. Por në Shqipëri, po shndërrohet me shpejtësi në një nga lukset më të padukshëm të përditshmërisë.

Mos e digjni librin, mjafton që njerzit mos lexojnë dhe ke fituar një ushtri idjotësh

Nga Leonard Veizi

 

Ka një qetësi të rreme që rëndon mbi raftet e pluhurosura. Në dhomën ku librat heshtin, mendimi ftohet si prush i fikur. Nuk dëgjohet zhurmë hekuri, as kërcitje flake, as klithmë ndalimi – vetëm heshtje. Dhe kjo është pikërisht mënyra më e rafinuar për të mbytur një kulturë: jo me zjarr, por me harresë. Jo me dhunë, por me mospërfillje.

Në këtë realitet të zbehtë, tingëllon sërish zëri i Ray Bradbury-t, si një kambanë që bie në mes të një qyteti të përgjumur:

“Nuk ka nevojë të djegësh libra për të shkatërruar një kulturë. Mjafton t’u thuash njerëzve të mos i lexojnë.”

Në këtë fjali lakonike, Bradbury e çmonton me gjakftohtësi iluzionin se kultura zhduket vetëm nën goditjen e censurës apo dhunës institucionale. Në të vërtetë, më e rrezikshme se djegia fizike e librave është harrimi i tyre. Harresa është një zjarr i heshtur që përhapet më thellë dhe zgjat më shumë. Dhe ndryshe nga censura klasike, që e bën librin më të dëshirueshëm, harresa e bën atë të padukshëm.

Në Fahrenheit 451, Bradbury përshkruan një botë të ardhshme distopike ku librat janë të ndaluar dhe digjen nga “zjarrfikës” të kthyer në roje ideologjikë. Por kjo skenë e zymtë është në fakt vetëm një metaforë: ajo çka Bradbury i trembej më shumë nuk ishte thjesht djegia e librave, por zbrazja e mendjes nga përmbajtja, shndërrimi i qytetarëve në konsumatorë pasivë të spektaklit dhe informacionit të shpejtë.

Sot, kjo fabul tingëllon më aktuale se kurrë. Jetojmë në një kohë ku librat nuk digjen më nëpër sheshe, por thjesht nuk hapen. Nuk përndiqen nga pushteti, por braktisen nga vetë shoqëria. Nuk ndalohen, por shpërfillen. Dhe kjo shpërfillje nuk ndodh si pasojë e ndonjë urdhri autoritar. Ajo ndodh me miratimin tonë të heshtur.

Nëse në shekujt e kaluar duhej një inkuzicion për të djegur librin, sot mjafton një klikim për ta shmangur. Shkollat nuk janë më vende leximi, por pika grumbullimi të informacionit të skematizuar. Mediat i zëvendësojnë analizat me tituj sensacionalë. Rrjetet sociale promovojnë një komunikim të menjëhershëm, por pa thellësi. Dhe ndërkohë, një brez i tërë rritet pa e përjetuar magjinë e një faqeje të lexuar me zë në një dhomë të heshtur.

Bradbury nuk ishte i vetmi që paralajmëroi këtë apati kulturore. George Orwell, në 1984, parashikonte një shoqëri të shtypur nga një regjim që manipulon gjuhën dhe historinë për të kontrolluar mendimin. Aldous Huxley, në Brave New World, përfytyronte një botë ku njerëzit nuk ndalohen të lexojnë, por thjesht nuk kanë më nevojë për libra sepse janë dehur me argëtim. Në këtë drejtim, Huxley dhe Bradbury janë më profetikë se Orwell-i: ata parashikuan jo vetëm forcën e censurës, por edhe fuqinë e indiferencës.

Kultura nuk është thjesht një koleksion librash në rafte. Ajo është kujtesa e një kombi, vetëdija e një shoqërie, burimi i mendimit të lirë dhe i shpirtit kritik. Dhe librat janë enët ku ajo ruhet. Kur këto enë mbeten bosh, sepse askush nuk i hap, kultura zbrazet dalëngadalë, pa britma, pa revolucion, pa asnjë flakë që të na zgjojë. Zbrazet në heshtje. Dhe në vend të qytetarisë, vjen nënshtrimi; në vend të dijes, manipulimi; në vend të fjalës, slogani.

Prandaj paralajmërimi i Bradbury-t duhet të lexohet si një thirrje: nëse dëshiron të mbrosh kulturën tënde, mos e kërko vetëm në monumente, në simbole, në fjalime patriotike. Kërkoje në faqe libri. Në një roman. Në një poezi. Në një ese. Në një faqe të nënvizuar me dorë.

Sepse përballë harresës, leximi është akti më i thjeshtë dhe më revolucionar. Ai është zjarr që nuk shkatërron, por ndriçon. Dhe siç thoshte vetë Bradbury:

“Ti nuk e ke jetuar ditën nëse nuk ke lexuar diçka të mirë.”

Bekim Fehmiu, legjenda shqiptare e filmave të huaj

 

 

Ai njihet si aktori më i famshëm ndër shqiptarët. Luajti në të gjithë hapësirën e ish-Jugosllavisë dhe u hodh në Evropë ku më së shumti bëri epokë në kinemanë italiane. Por jo vetëm kaq. Ai, si rrallëkush nga shqiptarët, arriti deri në Hollivudin e largët e skeptik

 

Nga Leonard Veizi

 

Si në një film triller ku do të kishte rolin e fundit si aktor, ai u gjet i vdekur në apartamentin e tij. Ishte 15 qershor 2010. Pasmesditë. Beogradi zyrtar, qytet në të cilin kishte rezidencën, njoftoi se ishte një vetëvrasje.

Ajo që e gjeti shtrirë mbi çarçafët e bardhë, një peshqir në kokë dhe gjakun që i dilte nga tëmthi, ishte bashkëshortja, e cila, sapo kishte hyrë në banesën e tyre të përbashkët, ishte përballur me skenën tragjike. Askush nuk e pa të tërhiqte këmbëzën.

Por askush nuk ngriti teza për një vdekje enigmë a një komplot brenda saj. Sepse një testament që iu gjend aty pranë, shkruar me dorën e tij, vërtetonte atë çfarë kishte ndodhur. Pistoleta që shtrëngonte në dorë ishte regjistruar me emrin e tij. Dhe kaq duhej që çështja të konsiderohej e mbyllur.

Ishte 74 vjeç dhe quhej Bekim Fehmiu….

 

…Uliksi i tij është ndoshta më i miri ndër Uliksët e tjerë që bota e kinemasë ka prodhuar. 8 seri televizive me ngjyra, aventura gjithfarësh, ku një grup luftëtarësh që ktheheshin nga Lufta e Trojës për në atdheun e tyre, lundronin nëpër dallgët e Mesdheut. Dhe ai në qendër të gjithçkaje. Për një rastësi të çuditshme, Radio Televizioni Italian, që ishte prodhuesi i filmit “Odisea”, kishte bërë bashkë në rolet kryesore Irene Papas si Penelopa, një aktore greke me origjinë arvanitase dhe Bekim Fehmiun, një aktor jugosllav, por gjithashtu shqiptar për nga origjina. Dikush kishte shtruar pyetjen se mos ndoshta ata, të dy shqiptarë në gjen, nuk bënin gjë tjetër veçse luanin vetveten, por në një kohë më të largët?

Nuk ishte nevoja të diskutohej më në këtë pikë, sepse polemikat kishin nisur dhe ai, Bekim Fehmiu, edhe pse aktor klasi, do të përndiqej si shqiptar në qenie dhe me një emër po të tillë.

 

Fama

Ai njihet si aktori më i famshëm ndër shqiptarët. Luajti në të gjithë hapësirën e ish-Jugosllavisë dhe u hodh në Evropë ku më së shumti bëri epokë në kinemanë italiane. Por jo vetëm kaq. Ai, si rrallëkush nga shqiptarët, arriti deri në Hollivudin e largët e skeptik.

U bë i famshëm me filmin “Mbledhësit e puplave”, një realizim jugosllav i vitit 1967, ku flitej për jetën e romëve të Vojvodinës. Ky film u konsiderua si kryevepër e kinematografisë jugosllave, kurse aktrimi i Bekim Fehmiut u cilësua gjithashtu brilant.

Elegant dhe plot pasion, si aktor i një kalibri të veçantë, Bekim Fehmiu do të bashkëpunonte ngushtë me emrat e njohur të kinemasë së viteve ‘70-‘80, si: John Houston, Ava Gardner, Dirk Bogart, Sharl Aznavur, Irene Papas, Claudia Cardinale, Candice Bergen.

Por gjithsesi, në Shqipërinë e izoluar, Bekim Fehmiu do të njihej gjerësisht edhe me një prodhim tjetër televiziv italian që u realizua në vitin 1989: “Përgjithmonë Xhulja”.

 

Emri shqiptar

Dukej si diçka rastësisht gabim kur Dino de Laurentis njëri prej regjisorëve të “Odisea”-s e prezantoi Bekim Fehmiun në shtypin italian si aktor me origjinë greke. Por ky i fundit nuk mund ta anashkalonte këtë “incident minor” dhe kërkoi të përgënjeshtrohej “lapsusi”, përndryshe do të braktiste xhirimin e filmit.

Ky ishte një rast, por jo i vetmi.

Shtypi spanjoll, e kishte prezantuar aktorin shqiptar si jugosllav të amerikanizuar. Por edhe këtu u desh ndërhyrja për t’u korrigjuar e thënë se Bekim Fehmiu ishte një shqiptar nga Kosova.

Për më tej producenti i njohur amerikan Louis Gilbert, i kishte kërkuar Bekim Fehmiut të ndërronte emrin dhe origjinën përndryshe “Paramaunti” duhet të ndërronte aktorin.

Kërcënimi ishte i hapur. Por dukej që edhe ky presion nuk bënte për një tip si Bekim Fehmiu, i cili ishte gati ta rrezikonte karrierën, por të mos hiqej ai që nuk ishte.

Ai ishte shqiptar dhe kërkonte të ishte vetëm vetvetja, edhe pse në Kosovën e asaj kohe, martesa e tij me një aktore serbe dhe jetesa në Beograd nuk shihej aspak me sy të mirë nga nacionalistët e patundur.

Në librin e tij autobiografik “Shkëlqimi e tmerri” Bekim Fehmiu shkruan: “Në Romë për xhirimet e filmit “Aventurierët”, pas pesë javësh xhirimi, më thërrasin dhe më urdhërojnë të ndërroj emrin. – Jo, – u them prerë. – Ky është emri im dhe unë vetëm me këtë emër do të punoj, në qoftë se nuk pranoni ju, unë e prish kontratën e filmit me ju…”

Në vitin 1987 Fehmiu në shenjë proteste kundër propagandës antishqiptare dhe përhapjes së urrejtjes ndaj shqiptarëve, braktisi shfaqjen “Madame Kolontine” të Anete Playel. Ky do të ishte dhe fundi i karrierës së tij në Jugosllavi.

Ishte dhe mbeti shqiptar natyrisht, në të gjithë kompleksitetin e tij.

 

Qershori i Bekimit

Qershori është muaji i Bekim Fehmiut. Sepse ai lindi dhe vdiq në këtë muaj pranveror. U lind më 1 qershor 1936 në Sarajevë të Bosnjë-Hercegovinës, por rridhte nga një familje e njohur gjakovare.  Bekim Fehmiu e ka ndarë jetën mes Sarajevës ku lindi, Shkodrës ku kaloi disa vite të fëmijërisë, por dhe Prizrenit, Prishtinës dhe Beogradit. Roli i tij i parë ishte një shitës gazetash te filmi “Opstinsko dete”  i realizuar në vitin 1953. Ndërsa i fundit është ai i Gormond te “Cuore e la spada, II” një film televiziv që u realizua në vitin 1998. Dhe mes këtyre dy skajeve Bekim Fehmiut i numërohen më shumë se 40 role në teatër dhe 50 role në kinema.

 

Vizitat në Shqipëri

Në vitin 1972 Bekim Fehmiu vizitoi Shqipërinë. Ftesa i erdhi nga dy regjisorë shqiptarë, Piro Milkani dhe Dhimitër Anagnosti, pasi ata e kishin takuar kolegun e tyre të famshëm gjatë javës së filmit shqiptar në Beograd. Dhe ai nuk kishte se si ta refuzonte një mundësi të tillë. Gjatë qëndrimit në Tiranë mori pjesë si i ftuar në tribunën e kuqe, ku ndodhej edhe Enver Hoxha, të shihte parakalimin e klasës punëtore në 1 maj. Vizitoi disa qytete mes të cilave Durrësin,  Krujën dhe Shkodrën. Por me Shkodrën e lidhnin kujtime të hershme. Në një fletë të muzeut të atëhershëm të Shkodërs, në datën 30 prill 1972, aktori i madh shqiptar shkruan: “Jam i lumtur që mbas tridhjetë e nji vjetë të gjindem në Shkodër, në qytetin ku kam kaluar vitet e para të fëminisë s’ime, rrajët kishin qenë të thella dhe të pa shpërngulta… Bekim Ibrahim Fehmiu… Shkodër më 30 Prill 1972”.

Vizita e dytë e tij në Shqipëri ishte në vitin 2001, i ftuar në spektaklin “Dua më shumë Shqipërinë”, ku shoqërohej nga gruaja e tij serbe, Branka Petriç, dikur një ish-shoqe e shkolle me të cilën kishte dy djem, Uliksin dhe Hedonin.

“Shkëlqimi e tmerri” është libri i tij i botuar më vitin 2001, një udhëtim personal i kujtimeve të jetës e krijimtarisë së tij artistike.

 

Epilogu

Aktori i famshëm shqiptar kreu vetëvrasje në 15 qershor 2010, në banesën e tij në zonën Zvezdara të Boegradit. Ndihej nën depresion, pasi punët me shëndetin nuk i kishte mirë, pas një goditje cerebrale që kishte marrë në tru. Dhe meqenëse nuk donte të tërhiqej zvarrë a të dergjej nëpër krevate spitalesh, zgjodhi të vdiste me dinjitet, por nga dora e vet. Në testamentin e tij, kishte kërkuar të digjej në krematorium dhe hiri të shpërndahej mbi lumin Lumbardhi të Prizrenit. Dhe kështu u bë.

Përpjekja e fundit me dorën mbi zemër... vrapo Martin

Nga Leonard Veizi

Martini më tronditi sërish.
Djali që prej muajsh qëndronte në mendjen time si emër dhe imazh, dhe jetonte në zemër si një avatar i paqtë. Një copëz drite që binte mbi kujtesë...
Martini i qeshur, me sy të hapur ndaj botës dhe jetës. Martini që u rrëzua nga dora e një bashkëmoshatari, aty, në një rrugicë pranë qendrës së Tiranës — qytetit ku jeta duhej të gjëmonte, jo të shuhej.
Ka qenë nëntor në atë kohë.
Sot do të ishte në provimet e minimaturës, pranë shokëve të tij, duke menduar thellë se cila ishte rruga e së ardhmes. Se futbollist ai ishte ndërkohë. Por ndoshta do të donte të bëhej edhe mjek, apo inxhinier, programues ose jurist.
Por jemi në qershor.
Vendi i tij është bosh në bankë, e në regjistër nuk ka më nota të reja që prej 18 nëntorit 2024.
Martini u plagos rëndë. Pas mësimit. Dhe ishte veç një nxënës. E çuan në spital me puls të dobët, si një dritëz që dridhet para se të shuhet. Por nuk ia doli. Jeta nuk ia dha një shans të dytë.
Sot, shtatë muaj pas ikjes së tij në amëshim, në rrjetet sociale shpërtheu zhurma:
“Ja pamjet e vrasjes së 14-vjeçarit!”
Thirrje të mëdha. Tituj sensacionalë. Emocione të shkelura me këmbë. Kamerat e sigurisë ishin zbërthyer.

U nxitova t’i shihja. S’e di pse. E kam një peng. Dhe e kam marrë një faj mbi vete…
Se pse atë ditë, atë çast, nuk isha aty, pranë tij, për ta ndihmuar...
Është një brerje e kotë ndërgjegjeje, por është, gjithsesi.
Ndaj nuk mund të qëndroja pa e parë.
Sepse doja ta shihja.
Ndoshta nga kureshtja e tepërt për të kuptuar më shumë rreth asaj që kishte ndodhur, të fshehur në tymnajë. Ose si një lloj borxhi ndaj dhimbjes.
Dhe e pashë…
E pashë vrapin e tij të panatyrshëm, si një zog i plagosur që përpiqet të fluturojë me një krah të gjymtuar.
E kishte dorën mbi zemër. Gjaku rridhte ngadalë poshtë bluzës.
Por ai vraponte.
Me shpresë... Me frikë...
Vrapo, Martin.
Dhe pastaj mbaroi...
2 minuta e 33 sekonda. Kjo ishte videoja.
Pas kësaj, ndjeva sikur më ishin ngrirë të gjitha ndjesitë.
Nuk u shokova. Jo si zakonisht.
U tmerrova.
Thellë.
Dhe, njëkohësisht, u pendova.
"Vrapo, Martin," — thirra përsëri, edhe pse skena kishte stopuar.
U pendova që doja aq shumë të dija, të shihja, të përjetoja mbi trupin e atij fëmije diçka që s’duhej parë kurrë.
Ishte një skenë makabre, një tmerr i tejskajshëm, një fragment nga një ferr që nuk duhej të ekzistonte në asnjë realitet.
Përse duhet të përjetojmë emocione të tilla, mendova një çast?
Vetëm sepse jemi njerëz?
A është ky ndëshkimi më i madh që na ka dhënë Zoti?
Të vuajmë e të marrim goditje të vazhdueshme?
A është kjo mënyra për të kuptuar sa vlejnë jeta dhe paqja?
Vrapo, Martin... vrapo drejt jetës...
Kjo ishte përpjekja jote e fundit.
Por jo.
Mesa duket, pas kësaj vjen një tjetër goditje.
Pastaj një tjetër.
Dhe ato nuk sosin.
Ndaj vendosa: nuk do ta shihja më kurrë atë video.
As për më të madhin motiv.
Jo për kureshti.
Por as për “dëshmi”.
Sepse ai imazh — Martini që vraponte me një plagë të hapur në gjoks dhe një dritë të mbytur në sy — është më shumë se sa mund të përballojë një zemër e gjallë.
Ai ishte lutja që nuk mbërriti kurrë.
Një thirrje pa përgjigje.
Një jetë që iku, ndërsa shpresa ende vraponte përpara tij.
Pusho në paqe, Martin.
Fati nuk ishte me ty në këtë jetë tokësore.
Por unë dua të besoj — dhe besoj sigurt — se atje lart ku je ngjitur, i çliruar nga dhimbjet dhe presioni, e sheh botën tonë hipokrite me buzëqeshjen tënde naive…
...ose me përbuzjen tënde naive, gjithashtu.
Sepse vetëm një fëmijë di të përbuzë me pafajësi.
Dhe vetëm një fëmijë di të falë edhe atë që s’duhet falur.

Nami i zi… me diplomat: Nga Akademia e Barinjve te Universiteti i të Moshuarve

 

Nga Leonard Veizi

 

Të them të drejtën, diploma që kam marrë shumë vite më parë nuk më pëlqen hiç, dhe gjithmonë e kam vuajtur faktin që s’arrita të bëja atë fakultet që kisha ëndërruar që në rininë e hershme. Por shpresat nuk duhen humbur kurrë. Doli dielli edhe për mua!

Që nga çasti kur u dha lajmi se Qeveria ka vendosur të ngrejë “Universitetin për Moshën e Tretë”, për të gjithë personat mbi 50 vjeç, thashë me vete: “Tani i ke të gjitha konditat. Pas të 50-tave mos u mbaj më si i ri se e ke kap moshën e tretë. Regjistrohu dhe bëj më në fund studimet që ke ëndërruar gjithë jetën! Një herë bie dasi në kos.”

Kështu që nga shtatori e tutje, ata që më duan dhe më respektojnë do të më shohin sërish me libra nën sqetull, me një stilolaps të futur në xhepin e këmishës, duke nxituar për në auditor. Vajti ora e leksionit, le që kemi dhe seminar sot... Dhe aty, kush e di, ndoshta do të gjej ndonjë pedagog, për të cilin dikur kam ndërhyrë që të merrej në punë, e tani do të më japë leksione.

Ja si vjen jeta...

Po pse jo? Edhe Noli, – për Fan Nolin e kam fjalën, – pas të pesëdhjetave, u diplomua në muzikë. Madje kompozoi dhe një operë për Skënderbeun! Mirë që nuk konkurroi Verdin. Ai kompozoi Aidën.

Kjo do të thotë që shanset në jetë të jepen gjithmonë, edhe atëherë kur nuk e pret.

Universiteti i të Moshuarve është një tjetër shpikje e epokës së blofeve me kravata. Ai ofron gjithçka: nga leksionet për kujtimet e fëmijërisë te seminaret për mënyrën e duhur të palosjes së gazetës. Sa për leximin, aha... Një program i gjerë, që më shumë i ngjan një klubi nostalgjik sesa një instituti shkencor.

-Me gjithë mend e keni ore?

-Jo po tallemi, posi...

Ndërkohë, arsimi parauniversitar po ikën për lesh – jo lesh shkencor, - por ai që fshati e shet me kile për eksport. Sistemi universitar, për sistemin baçelor, ka hyrë në ujë e duket sikur po mëson ato që ke përsëritur nga 9-vjeçarja. Masteri shkencor është kthyer në biznes. Paguaj faturën një herë, pastaj shohim e bëjmë.

– Qe, baba, paret...

Mësuesit janë lodhur duke shpjeguar përqindjen, ndërsa drejtuesit nuk dinë të llogarisin as dëmet që sjell injoranca. Shkollat publike rrënohen më shpejt se argumentet në një konferencë të Akademisë, dhe nëse qeveria do të kishte sadopak mend, do t’u vinte veshin këtyre mureve që po shemben, e jo tullumbaceve me diploma që fluturojnë pa timon.

Të moshuarve, me gjithë respektin, nuk u duhet universitet për të “mbajtur trurin në formë”. Mjafton një karrige në bibliotekën e lagjes, një gazetë e përditshme dhe ndonjë laps për të nënvizuar titujt. Po patën dhe një filxhan çaji afër, janë më në rregull se pas një seminar të radhës për “rolin e të shkuarës në të ardhmen që nuk po vjen kurrë”.

-E viva...

Por qeverisë i pjell mendja. Ndaj duhet lënë në habitatin e saj për prodhim idesh, nga “fabrika”. 

Ca kohë më parë, një ministre qeveritare ndërmori një nismë edhe më fantastike se kjo: ngritjen e Akademisë së Barinjve. Po Akademi, ama – më e mirë se ajo e Shkencave, që s’dihet ku është e as çfarë bën.

Barinj me shkollë, jo gdhë si dikur. Barinj që tu flasin dhënve anglisht, dhe në vend të fyellit t’i bien flautit. Se do ketë më shumë rendiment qumështi, jo për gjë. 

Në një vend ku kullotat janë shumë më të mëdha se bibliotekat dhe idetë, nuk është çudi që shkenca po i ngjan gjithnjë e më shumë një tufë delesh që ndjekin njëra-tjetrën rreth e qark një gardhi të padukshëm. Kështu ka lindur edhe Akademia e Barinjve – një institucion që, ndonëse pa statutin e shkencës, ka zënë vend në altarin e zhurmës, protokollit dhe tullumbaceve me helium. Këto të fundit ngrihen në qiell me parulla “Rroftë Partia!”, duke harruar se graviteti i realitetit arsimor nuk i lejon të zbresin më në tokë.

Por një ditë, kur më erdhën më në fund mendtë në kokë, u ula t’i vija pikat mbi “i”: Ore, këta barinjtë nga majat e thepisura të Labërisë janë edhe hajdutë me nam. Për çfarë u duhet Akademia? Se këta të vjedhin sy për sy e s’të japin as mundësinë ta kuptosh. Po iu futën Akademisë, mirë që do mbesin në klasë, por do t’i kapë edhe policia e shtetit e t’i plasë brenda – ngaqë do t’u humbasë instinkti i hajdutllëkut.

– Akuzohesh se ke vjedhur dashin e komshiut nga fshati përtej lumit.

– Çfarë thua o babam! Ec e kontrollo shtëpinë, po gjete ndonjë brinjë, hiç mos më kurse – prangat e të 313-ës e mbaj frymën! 

Ja kështu po shkon puna e arsimimit në Shqipëri.

Në fund të fundit, arsimi s’është fushë për barinj, as pistë tullumbacesh. Është tokë ku mbillet mendimi dhe korret e ardhmja. Dhe kjo tokë, sot për sot, po mbillet me pluhur dhe po korret me hije.

Refleksion/ Mes pasionit dhe realitetit për ta shqepur Serbinë

Nga Leonard Veizi

 

Kur një shqiptar merr rrugën për të parë ndeshjen e Kombëtares, ai nuk po blen thjesht një biletë. Ai po blen një përjetim, një shpresë, një pjesë krenarie. Bileta nuk ka çmim. Madje çmimi nuk ka pukë rëndësia pr një shqiptar, se kemi treguar se mund ta blejmë dhe sa vlejnë kursimet tona. Por ajo biletë stadiumi është një simbol, si flamuri kuq e zi që valëvitet në ballkon, si shalli me mbishkrimin “Albania”, si fanella me numrin e Canës apo plisi i bardhë që vendoset në kokë si kurorë krenarie.

Këto nuk janë vetëm objekte. Janë mjete simbolike të një besimi të fortë se edhe ne, shqiptarët, kemi vend në elitën e futbollit botëror. Dhe pikërisht për këtë arsye, ndeshjet me Serbinë marrin një ngjyrim tjetër, më të thellë sesa sportiv. Aty përplasen histori, identitete, padrejtësi dhe një nevojë e pashpjegueshme për të fituar jo vetëm me gola, por me dinjitet.

Tifozë ishte ai që guxoi të lëshonte një dron mbi stadiumin e Beogradit – jo thjesht si provokim, por si akt simbolik që çau heshtjen e dekadave. Një flamur me Shqipërinë e Madhe në mes të një turme që bërtiste "Vdekje shqiptarit" ishte më shumë se guxim: ishte një shpërthim historie në formën e një imazhi lundrues në ajër.

Në këtë kontekst, është e kuptueshme që shumëkush kërkon nga Kombëtarja jo vetëm lojë të mirë, por fitore. Përballë Serbisë? Patjetër! Madje ne duam ta shkepim Serbinë... aq sa të mos ketë kirurg ta qepi dot.

Dhe pse jo – për herë të parë në Botëror?

E kemi dhe këtë ëndërr, që vjep pasi shkelëm dhe për herë të dytë në Evropian.

Është një aspiratë kolektive që, në mënyrë të pavetëdijshme, bëhet një kompensim për shumë mungesa të tjera që si komb kemi ndier ndër vite: mungesë shteti, përfaqësimi, dinjiteti ndërkombëtar. Kombëtarja bëhet një lloj ambasade e shpirtit shqiptar.

Por realiteti qenka më kokëfortë se dëshirat.

Një kualifikim në Botëror nuk vjen me entuziazëm patetik, por me sistem, me një organizim të brendshëm që funksionon, me talent që rritet që në fëmijëri, me trajnerë që nuk janë zgjedhje politike apo kompromis, me një federatë që nuk i shërben vetes por futbollit. Dhe më e rëndësishmja: me durim.

Fitorja ndaj Serbisë nuk është thjesht një çështje përballjeje në 90 minuta – është një përballje mes vizioneve për futbollin, mes mënyrave se si një komb investon në sportin e vet.

Kur humbasim – një penallti, një rast i shpërdoruar, një gabim në mbrojtje – gjithmonë kërkojmë fajtorin. "Kush e prishi? Loajtari? Trajneri? Federata?" Gishtat ngrihen me shpejtësi, por mendja rrallë herë ndalet. Rrallë herë analizojmë me gjak të ftohtë, ashtu siç do të duhej një komb që do të ecte përpara. Kjo është ndoshta pika ku dështojmë më shpesh: nuk mësojmë nga gabimet.

Me sa duket ketu ngre krye gjeni ynë prej shqiptari për te bërë, jo atë që i bëhet pësim, atë që i thote koka.

Ndoshta nuk kemi mjaftueshëm një kulturë sportive të vetëreflektimit. Kemi emocione të mëdha, por shpesh një kujtesë të shkurtër dhe një qasje impulsive.

Gjeni ynë kombëtar është herë-herë si një vullkan: shpërthen në çasti më pak të përshtatshëm. Në vend të përpiqemi të ndërtojmë një skuadër që di të menaxhojë presionin dhe humbjen, shpesh ndërtojmë një narrativë të heronjve dhe tradhtarëve. Sot një lojtar është simbol kombëtar, nesër “armik i popullit” sepse gaboi një pasim. Një penallti e humbur kthehet në metaforë kombëtare. Kjo është e padrejtë dhe vetëshkatërruese.

Ka ardhur koha që dashuria jonë për Kombëtaren të rritet bashkë me maturinë tonë si tifozë dhe si komb. Ëndrrat e mëdha kërkojnë punë të mëdha. Nëse duam të shkojmë në Botëror, nuk mjafton ta duam. Duhet ta meritojmë. Dhe për ta merituar, duhet të ndryshojmë mënyrën si e qasemi futbollin – jo si një çlirim emocional, por si një proces serioz, ku nuk dominojnë rastësia, por struktura.

Deri atëherë, le të mbajmë shallin kuq e zi e plisin mbi kokë, por edhe të mësojmë të analizojmë. Le të valëvitim flamurin, por të kuptojmë pse humbëm. Le të ngrejmë zërin për fitore, por edhe për reformë.

Vetëm atëherë, kur Kombëtarja të reflektojë jo vetëm pasionin, por edhe urtësinë e këtij kombi, do të jemi vërtet gati për të zënë vendin tonë në skenën më të madhe të futbollit botëror.

Nga pista e ambicieve të Rinasit drejt terminalit të rinovuar të Veronës

Shënime udhëtimi

 

Nga Leonard Veizi

 

Me sa duket, e gjithë bota është në arnim e sipër. Qep e shqep. Para pak muajsh isha në Nju Jork. Rajoni "Queens" po bëhej me rrugë të reja. Domethënë, rrugët janë të vjetra, por po hidhej asfalt i ri. Se rrugët e Nju Jorkut, në tërësinë e tyre, ishin bërë si ato të Tiranës 30 vjet më parë. Po të bije në gropë, do thyeje amortizatorë. Ose do krisje sotokartin.

Tani së fundi, m'u shkrep të bëja një vizitë në Itali. Edhe andej gjeje punëtorë zifti që të ngatërroheshin nëpër këmbë.

Por aventura nis nga Rinasi. Dhe për të shkuar deri në Rinas, do ecësh mbi autostradën që po ziftoset e gjitha, pasi nga 2 korsi anash do bëhet me 4 korsi. 8 gjithsej. E papame. Risi për Shqipërinë, por edhe për ca vende të rajonit.

– Të na rrojë qeveria, more shokë.

E hapi thesin që të na rregullojë jetën. Por inshallah e vë dorën në zemës nuk na fut ndonjë tra, se do na bëhet Durrësi sikur po shkojmë në Selanik.

 

Në Rinas

Aeroporti i Rinasit është zgjeruar: marshallah. Punimet vazhdojnë – zhurmojnë, betonojnë. Ambicia është e madhe: të kemi aeroportin më të madh në botë. Se ne, si shqiptarë, jemi egoistë të mëdhenj. Duam që edhe portin ta kemi më të madhin në Evropë. Por edhe turizmin e duam të madh fare. Madje duam ta kemi të madhe edhe shprehjen e dashamirësisë që të huajt kanë për ne, kur na shkelin pragun.

– Tahmaja e madhe të lë pa gjë – ka thënë sovrani dikur.

Ore po, dikur edhe sot.

– Mjaft, mor, me këto të gjyshes dhe ti.

E drejtë. Duhet hequr dorë nga e vjetra.

Por kush ka pak mend në kokë, e di: edhe sikur Shqipëria të bëhet aq e madhe sa e duam të gjithë, përsëri mbetet e vogël. Dhe duhet me iu ruajt të voglit, se ai të fik llambën.

 

Intimitet

Unë dhe bashkëshortja kishim vendosur të shkonim në Itali, e të zbarkonim në Verona. Mjaft i duruam italianët që na sillen nëpër këmbë, aq sa po na duket Shqipëria pjesë e stemës së Savojës.

– Do shohim ballkonin e Xhuljetës... apo të Romeos? – e pyes time shoqe.

Ajo tund kokën si për të më thënë: Ku të rreh mendja ty. Dhe ma kthen:

– Edhe po se pamë, s’na prish punë. E rëndësishme është të shohim njerëzit tanë.

Ka të drejtë. Ne kemi njerëz në Itali, kemi edhe në Gjermani, në Greqi po e po. Në Amerikë kemi madje. Po të bësh një xhiro te secili, del rrisku.

– O t’u bofsha moj demokraci. Shyqyr që ia arritëm kësaj dite.

 

Terminali

Nga jashtë, terminali i Rinasit duket birinxhi, sidomos me fasadën e re që na ka çuditur të gjithëve. Por sapo futesh brenda, ai të duket më i vogël se më parë.

-Qenka fut në ujë, - më kap paniku mua.

Me sa duket, zgjerimi është bërë nga jashtë – për video me dron.

Nisesh nga pista e re. Tani është 3.2 kilometra – ka qenë 2.8 km. “Vetëm” 400 metra më shumë. Po për këto 400 metra janë dashur… dy vjet punë. Mund të pyesi ndonjëri: pse kaq gjatë? Ke të drejtë ti – por kjo nuk është rrugë fshati që shtrohet me një kamion riportabel dhe tre punëtorë me cigare në buzë. Kjo është pistë! Dhe jo çfarëdo piste – shyqyr që më në fund e bëmë për Boeing-ët e mëdhenj dhe Airbus-ët me 500 vende. Jo se kemi aq fluturime, por është mirë që pista është gati, në rast se ndonjëherë vendos të zbresë ndonjë anije kozmike direkt nga NASA.

Mirëpo, aty te hyrja e terminalit, vonohesh për të marrë internet. Duhet të japësh kredencialet, të krijosh një llogari, të pranosh kushte që s’i lexon askush, dhe të provosh të hysh në një rrjet që s’të do sinqerisht.

– E tërci e vërci...

Shpenzim kohe dhe nervash – një sfidë më vete para fluturimit. Në botë, interneti është me dy lëvizje të thjeshta: klik – dhe je brenda. Këtu? Klik, klik, lutu, dërgo kodin, fut kodin, prit sinjalin... dhe prapë “error”.

– Pika internetit!

 

Turistët

Brenda, mizëria e njerëzve të merr frymën. Kjo do të thotë se terminali nuk është parashikuar as për këtë kapacitet, sepse që në ditët e para të qershorit ai është i tejmbushur.

Lerë kur të vijë piku korrik-gusht. Duhet me u mbyll në shtëpi. Mediat e huaja thonë se Shqipëria do përmbytet nga 30 milionë turistë.

Njerëzit vijnë, hyjnë e dalin, shohin Shqipërinë.

Na ore babam, ku shkoni. Ne të tërë 2 milionë bëhemi a s’bëhemi. Duhet të merrni masa: bukë e dyshek gome, se as me të ngrënë s’u mbajmë dot dhe as vend për të fjetur s’kemi.

Turista, mo. Gjëmojnë atë që quhet “ndryshe”. Ne po ndryshe jemi nga koka te këmbët. Këtu i plotësojmë kuotat.

Disa thonë që nuk harxhojnë para, por në katin e dytë të terminalit kërciste bira me byrek që ç’të të them.

“Harxhoje paren, mos kurse/ nuk vlen një kursimtar/

këndo, kërce edhe dëfre/ se gjë nuk merr në varr”

Kështu thuhet në një këngë folku moderne shqiptare.

Thua ta kuptojnë gjë këta të huajt?

Terminali dikur ka pasur vetëm 5 a 6 porta. Sot ka 13. Në fakt, 14 – por porta 13 nuk ekziston. Epo, numër ters. Ka njerëz që kanë fobi nga 13-ta. S’luajnë nga vendi po ta shohin në biletë. Rrezik edhe datën 13 të çdo muaji ta bëjnë ditë pushimi, sa për të qenë të sigurt që nuk ndodh gjë e keqe. Kështu që pas portës 12, vjen 14. Ashtu si në disa avionë, ku s’gjen rreshtin 13.

Ne shqiptarët e kemi me sy të keq. E kemi zhdukur numrin 113 edhe nga urgjenca. Se mos na sjell ters kur telefonojmë për ndihmë...

 

Tualetet

Tani, një ndalesë e domosdoshme: tualetet. Shqiptarët mund të kenë mëkate të tjera, por nuk janë ata që i bëjnë pis tualetet e aeroportit. Kemi prova shkencore: janë të huajt ata që na menderosin! Muret janë të pastra, por pllakat e dyshemesë… epo, le të themi që nuk janë vendosur për estetikë, por për të përballuar çdo sulm nga kultura të ndryshme higjienike.

 

Dhurata

Në aeroport kujtohem të marr një “regalo”. Në dyqanet e “Duty Free”-s syri më zë një shishe raki kumbulle për merak me ngjyrë si uiski. E blejmë. E dua për baxhanakun italian. Te kasa më kërkojnë dhe biletën e fluturimit, që të më kalojnë shishen.

– U jallah, masa të forta, jo shaka.

Kasierja buzëqesh. E instruktuar të ketë durim maksimal. Se do merret me shqiptarët, por do merret dhe me italianët e spanjollët... e ca të tjerë.

Në kafene, teksa prisnim orën e nisjes, e pyes gruan:

– Me gjithë mend morëm raki kumbulle për baxhanakun italian?

– Pse, ore, ç’të keqe ka? – ma kthen ajo.

– Se këta italianët janë mësuar me verë tavoline. Pijnë dy-tre gota dhe sikur kanë pirë ujë me gaz. Rakinë e kumbullës e zjenin fshatarët tanë që me dy gota bëhesh aq trim sa nxjerr nga qilari topin, si njëherë e një kohë si Mato Gruda që kërkoi ta shuante me fis e me farë Merë Fizin. I ke dëgjuar ata që s’na duan të mirën që thonë se dhe Selam Musai ishte tapë kur kapi topin nga gryka. Domethënë tapë-topi. Mbase s’kishte pirë raki kumbulle, por verë të siguroj që nuk kishte pirë asnjë gram. Çne Selami nga Salaria të pine vetë “Chianti” nga Italia. Mos është ca e rëndë për italianët kjo rakia me ngjyrë uiski?

– Mos më lodh me të tilla muhabete. Le ta mbajë në bufe për zbukurim, se nuk prishet, – ma kthen gruaja.

Punë me mend, them me vete. E gjej aty rakinë dhe kur të shkoj herën tjetër.

Hajd se e siguruam rakinë e kumbullës.

 

Në Verona

Domethënë, të shkosh nga Tirana në Verona, fluturimi zgjat 1 orë e 20 minuta. Por, derisa të ngrihesh, kalon më shumë kohë duke shkuar në Rinas sesa në ajër. Tridhjetë minuta rrugë – nëse s’ka ndonjë protestë, aksident, ose karrocë me fruta-perimet e stinës që bllokon autostradën. Dy orë të tjera duhet të jesh aty para nisjes – sepse aeroporti është zgjeruar, por nuk është thjesht një hapësirë: është një stacion testimi për durimin. Pra, për një udhëtim minimalist që zgjat më pak se një episod seriali, humbet gjithë ditën. Dhe ironikja? Avioni, sa ngjitet në kuotën e 6 mijë metrave, nis zbritjen. Bam, Verona! As një kafe s’të sjellin rehat, se stjuardesa, sapo mbaron me "mirësevini në bord", ia fillon menjëherë: "Ju lutem, lidheni rripin e sigurimit për ulje."

Në terminalin e Veronës punohej. Ai është ende në ristrukturim. Kështu ishte edhe para ca kohësh, kur i rashë sërish në qafë baxhanakut. Edhe atëhere punohej. Se aeroporti i Veronas është një më një me atë të Rinasit. Punohet edhe te i Rinasit. Duket sikur kjo punë s’ka fund. Sa mbarojnë riparimet, dikush ia jep pallmës: Fluksi është në rritje, duhet zgjeruar. Dhe punimet nisin nga e para. Ndaj kësaj fjale i thonë: prisht tenxhere e bëj kanoçe.

Piro Milkani, jeta si kineast në dritën e projektorit

 

Nga 

Leonard Veizi

 

Në labirintin e krijimtarisë së tij mund të humbasësh lehtë. Sepse është një galeri e tërë titujsh dhe ngjarjesh, dhe për më tepër, një pafundësi personazhesh të gdhendura me kujdes, përkushtim dhe dashuri. Po aq sa mbahet mend Meçoja që u vra në majë të kambanores së kishës, po aq kujtohen edhe pesë djemtë që u vranë në Vig. Sa mbahet mend Mësuesi i Kalcës, po aq mbahet mend dhe frat Engjëlli apo Kalosh Cami. Sa mbahet mend Visar Shundo aq mbahet mend edhe Kanani, bashkë me Rremën e Shabanin. Dhe ndoshta si qershia mbi tortë, ndër të gjitha figurat e krijuara prej tij, ajo që mbetet më e pashlyer në kujtesë është Ollga e Stefanit, apo teto Ollga, zonja që u kthye në shoqe.

Dhe ky ishte Piro Milkani.

Themi "ishte", por vetëm në kuptimin fizik. Sepse ai mbetet.

Ai nisi rrugëtimin e tij regjisorial më 1967 me filmin “Ngadhnjim mbi vdekjen” – një vepër që fliste me gjuhën e dhimbjes, rezistencës dhe triumfit. Ishte një film me temë shqiptare, por rezonanca e tij kaloi përtej kufijve të Shqipërisë. Në Kinë, u përjetua si një ngjarje e madhe artistike – një fenomen që e bëri emrin e tij të njohur ndërkombëtarisht në një kohë kur kjo ishte pothuajse e pamundur për një regjisor shqiptar.

Ishte kjo vetëm porta hyrëse e një karriere të pasur dhe të ndritur. Pasuan “Përse bien këto daulle”, “Kur zbardhi një ditë”, “Shtigje lufte”, “Çifti i lumtur”, “Zonja nga qyteti” – tashmë një klasik që mbetet në kujtesën e çdo brezi – pastaj “Militanti”, “Besa e kuqe”, “Ngjyrat e moshës”, “Pranvera nuk erdhi vetëm”, “Në kufi të dy legjendave”, “Shembja e idhujve”, “Eja”... Dhe, si për të vënë një pikë të thellë ndjeshmërie në fundin e krijimtarisë së tij regjisoriale, në vitin 1994 solli “Trishtimi i zonjës Shnajder”, një film që pasqyronte më mirë se çdo tjetër maturimin e një artisti që kishte jetuar me kinemanë dhe për kinemanë.

Por vepra e tij nuk mbaron me filmat që ai vetë drejtoi. Ai ishte bashkautor dhe bashkëpunëtor në disa prej filmave më përfaqësues të ekranit shqiptar, si “Ballë për ballë”, me Kujtim Çashkun, dhe kontribuoi si këshilltar në filmin italian “Lamerica” të Gianni Amelio-s – ku përvoja e tij u bë një busull artistike për një tjetër kulturë.

Në një mënyrë ose tjetër, ai i preku thuajse të gjitha zhanret që zhvilloheshin në Kinostudion “Shqipëria e Re”. Një studio me kufizime të njohura ideologjike, por që gjithsesi bëri të mundur lindjen e një kinemaje që do të formësonte identitetin vizual të një kombi. Në këtë realitet, Milkani u bë një figurë kyçe.

Karriera e tij përfshin mbi 20 filma artistikë dhe dokumentarë. Ishte njëkohësisht regjisor, skenarist, operator, producent – gjithnjë një punëtor i heshtur dhe vizionar, që nuk i dha asnjëherë rëndësi protagonizmit personal, por e kërkoi gjithmonë përmasën e thellë të njeriut në vepër.

Piro Milkani, kjo figurë emblemë e kinematografisë shqiptare, u nda nga jeta të dielën e 24 majit 2025, në moshën 86-vjeçare. Por ai nuk iku – thjesht kaloi në një dimension tjetër, ku drita e projektorit mbetet gjithmonë ndezur.

Në jetëshkrimin zyrtar thuhet se u lind më 9 dhjetor 1939 në Korçë – një vatër e kulturës shqiptare. Më pas, pas përfundimit të shkollës së mesme, ndoqi Akademinë e Arteve të Bukura në Pragë, ku u diplomua në degën e operatorit – një profesion që kërkon sy të ndjeshëm dhe zemër të hapur.

Në vitin 1987 iu dha titulli “Artist i Popullit”, një nderim për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në artin filmik. Ndërsa më 1997, në Euro-Festivalin e Saint-Étienne, Francë, ai u vlerësua me “Çmimin e Veçantë” për gjithë krijimtarinë e tij.

Në vitin 2024, vetëm një vit para ndarjes nga jeta, ai do të jetonte një moment prekës: dorëzimin zyrtar të diplomës së Fakultetit të Filmit në Pragë, pas 63 vitesh. Ishte një ceremoni simbolike dhe e vonuar, por që nderonte përvujtërinë e tij të natyrshme. Ai vetë e quajti “aktin e fundit të jetës sime” – një kapitull që u mbyll me dinjitet, si çdo vepër që mbante firmën e tij.

Piro Milkani do të mbahet mend për filmat që solli, por më shumë akoma për dashurinë me të cilën rrëfeu njerëzit, vendin dhe kohën. Ishte nga ata artistë që nuk largohen – ata mbeten aty ku ndjenjat ngjizen në imazh dhe historia merr frymë në dritë.