O Zot na mbro fëmijët, se ne nuk dimë t’i edukojmë!

Nga 

Leonard Veizi

 

Ti ngrihesh në mëngjes me idenë e një dite të bukur e me diell dhe mendon se fati është me ty. E nis fëmijën tënd në shkollë. I ke përgatitur dhe pak ushqim për në pushimin e madh dhe i ke mbushur një bidon me ujë. Dhe si ka futur në çantë librat dhe fletoret e ditës, Ti ndahesh me të duke i dhënë porositë e zakonshme e për t’i thënë së fundi: Mirë ardhsh! Ai ikën me përqafimin e njërit prej prindërve por jo të tjetrit, i cili është larguar më herët për në punë. Dhe ti nuk e di nëse ai do të kthehet përsëri apo jo. Ndaj rri duke e përshëndetur me dorë aty tek pragu i derës.

Pse jo? Ç'është ky dyshim idiot? Në fund të fundit ai është një fëmijë. Nuk është pjesë e forcave komando dhe as e marinës që rrezikojnë jetën në frontet e luftës. Nuk ka shkuar as në emigracion dhe nuk dihet se çfarë e pret... Ai thjesht ka shkuar në shkollë, mes shokësh e mësuesish. Të mësojë ca e ca më shumë të bëjë gallatë. Sepse është vetë mosha e tillë.

Por ai nuk kthehet vërtet. Dhe ti e ndjen se diçka nuk shkon. Sepse për së largu e në mënyrë krejt telepatike, ke marrë në vijë ajrore thirrjen e tij për ndihmë: O nëna ime...

Vetëm pak më vonë merr një lajm të errët, të kobshëm, që të ther tej e tej po aq sa bajoneta e cila shpoi zemrën e djalit. Bota përmbyset para syve... Bota nuk ka më ngjyra... Nuk ka më kuptim. Ajo është krejt armiqësore.

Një 14 vjeçar u vra mizorisht nga një bashkëmoshatar i tij. Në mes të Tiranës. Njëqind metra nga Prokuroria e Përgjithshme. Por ky lokacion nuk ka kurrfarë vlere. Edhe rajoni i policisë po të ishte aty krimi do të ndodhte.

Nuk dua të bëj me faj askënd, sepse çdo nxënës mund të futet me armë të ftohtë në shkollë. Madje dhe me armë zjarri. Veç nëse në hyrjen e shkollës vendosen detektorë dhe bëhet një kontroll i imët po aq sa në aeroporte. Pastaj të fillojë mësimi. Ndaj kanë ndodhur masakra të herë pas hershme në Shtetet e Bashkuara, ku idiotër të lindur apo të bërë rrugës marrin një shotgan dhe qëllojnë kë t'u dalë përpara.

Edhe në Shqipëri kanë ndodhur raste të sherreve mes adoleshentëve që kanë përfunduar me plagosje por dhe me vdekje.

Këtë nuk e shmang dot policia.

Këtë e minimizon vetëm edukimi në familje dhe në shkollë. Hallka që duhet të jenë fort të lidhura me njëra-tjetrën.

Ndaj mbi të gjitha dua të bëj me faj familjen, institucionin e saj, edukimin e munguar ndaj fëmijët që si cuba armatosen me thika e vrasin shokët e tyre për një fjalë goje. Fryma në familje për t'i thënë si: Çfarë je ti, leckë të të përdorin? Dhe sedra që në këtë botë të sundimit mashkullor, duhet të jesh maço e luan, se ndryshe të veshin fustan. Prandaj fëmijët po na mbajnë dhe nga një thikë me vete. Për të treguar se janë burra e se frymën e familjes, edukimin e saj e përcjellin drejt e në terren. Se për çfarë mund të zihen dy 14 vjeçarë? Nuk besoj se beson njeri që sherri nisi për ndarje territoresh e influencash. Por thjesht për teka fëmijësh.

Familja është institucion i parë ku fëmijët marrin modelet e tyre të sjelljes. Nëse një fëmijë rritet në një mjedis ku dhuna tolerohet, ku nuk ka dialog, ku ndjenjat e zemërimit nuk kanalizohen si duhet, është e pashmangshme që ai të pasqyrojë këto modele në botën e jashtme. Për fat të keq, disa prindër fokusohen më shumë në sigurimin e mirëqenies materiale dhe më pak në edukimin emocional e moral të fëmijës. Por a mund të konsiderohet një shtëpi "e pasur" nëse është e varfër në dashuri, komunikim dhe vlera?

Shkolla mund të bëjë shumë për të ndihmuar, por nuk mund të zëvendësojë rolin e familjes. Mësuesit nuk janë të pajisur për të qenë edhe edukatorë emocionalë, psikologë dhe autoritete disiplinore në të njëjtën kohë. Kur fëmijët vijnë nga shtëpia me mungesë vëmendjeje dhe dashurie, është sfiduese për shkollën të ndërhyjë në mënyrë efektive.

Por duket se në këtë rast kemi dështuar me të dyja. Ndaj dhe përditë dëgjojmë për vrasje. Vrasje mes bandash, larje hesapesh, krim në familje...

Një faktor tjetër që kontribuon në rritjen e dhunës mes të rinjve është ndikimi i teknologjisë dhe rrjeteve sociale. Kur fëmijët janë lënë "të edukohen" nga videot agresive, filmat e dhunshëm dhe sfidat virale, ata e shohin dhunën si mjet për të fituar respekt apo për të zgjidhur konfliktet. Në mungesë të një udhëzimi nga prindërit, këto modele kthehen në mënyrë jetese.

Ngjarje të dhimbshme si përplasja mes dy 14-vjeçarëve, që përfundojnë në dhunë ekstreme, janë një thirrje alarmante për shoqërinë dhe, mbi të gjitha, për familjen. Në këtë moshë, kur fëmijët duhet të ëndërrojnë për të ardhmen, për të zbuluar pasionet dhe aftësitë e tyre, ata përfshihen në akte dhune që i japin fund jo vetëm jetës, por edhe ëndrrave dhe shpresave.

Një sherr banal, qoftë dhe për një vajzë që u buzëqesh të dyve njëkohësisht, kthehet në tragjedi. Mund të ishte mjaftuar vetëm më ca grushte e ndonjë nxirrje syri. Dhe kaq. Por jo, tjetri vjen i përgatitur për hakmarrje të thellë. Për marrjen e jetës së rivalit. Sepse për djall mendon se pas kësaj do të jetojë i lumtur në jetë të jetëve. Dhe nuk e di se pikërkisht ai çast i pamenduar, apo i menduar keq, do t’i mbeten si një shkëmb i rëndë mbi shpinë përgjatë pjesës tjetër të jetës. Dhe ai duhet të jetojë me këtë peshë çdo ditë. Sepse natyrisht është 14 vjeç, dhe sipas parimit normal e pa devijanca rrugës, ka ende shumë për të jetuar.

Kjo tragjedi duhet të na bëjë të reflektojmë për nevojën urgjente të një rishikimi të vlerave që transmetojmë te fëmijët tanë. Prindërit duhet të kuptojnë se nuk është vetëm detyrë e shtetit apo e shkollës të edukojë fëmijën. Edukimi nis në shtëpi, në mënyrën se si e trajtojnë ata njëri-tjetrin, në mënyrën si i zgjidhin konfliktet dhe si e modelojnë respektin për jetën.

Në vend që të hedhim fajin nga njëri tek tjetri, le të pyesim veten: Çfarë po bëjmë për të ndërtuar një brez më të mirë? Edukimi nuk është vetëm mësim për notat e larta në shkollë; është mbi të gjitha mësim për vlerën e jetës, respektin ndaj tjetrit dhe aftësinë për të menaxhuar emocionet.

Nëse duam të shmangim tragjedi të tilla në të ardhmen, është koha të ngremë familje që prodhojnë njerëz të përgjegjshëm, jo "monstra". Dhe kjo është një betejë që fillon me secilin prej nesh.

Në institucionin arsimor ku 14 vjeçarët frekuentonin mësimin, ka veç heshtje. Fotografitë e një fëmije dhe dhjetëra qirinj të ndezur në kujtim të tij. Dhe njollat e gjakut aty-këtu nëpër rrugë. Njolla të cilat do t'i lajë veç shiu, se nuk do të ketë guximin t'i fshijë dikush. Ato janë gjurma shokuese që na ndërgjegjësojnë të gjithëve: Pse kështu?

Por duket se njerëzit në përgjithësi dhe për më tepër fëmijë e adoleshentë të pandërgjegjësuar, nuk e njohin mirë konceptin e vdekjes. Duket sikur ai që vdes e ka një mundësi për t'u ngjallur përsëri. Ndaj dhe vrasësi gjakftohtë, me moshë vetëm 14 vjeç, poston në rrjetet sociale trimërisht foton e tij pas aksionit ku duket sikur thotë: E pe si të vrava, mbylle gojën pra!

Por tjetri nuk ngrihet më. Sepse e ka mbyllur llogarinë me botën e të gjallëve. Dhe pas ka lënë tmerrin e gjakut qe i derdhej nga trupi.

“Lufta e Stalingradit”, presioni që shpërtheu në letërsi e kinema

 
 

Nga Leonard Veizi
 
Pamjet e kamerave që regjistronin luftën reale na kanë dhënë mundësinë të shohim në një dimension krejt origjinal se çfarë ndodhi në një luftë moderne si ajo që mes viteve 1939 – 1945. Qytete krejtësisht të rënuara nga bombardimi i artilerisë dhe i aviacionit. Të tilla pamje na janë ofruar edhe për qytetin Vollgograd, por që aso kohe quhej Stalingrad...
 
...”Lufta e Stalingradit”, një nga betejat më të ashpra dhe më të rëndësishme të Luftës së Dytë Botërore, ka pasur një ndikim të thellë në artin dhe kulturën e pasluftës. Kjo luftë, - që u zhvillua nga 17 korriku 1942 deri më 2 shkurt 1943, dhe që përfundoi me humbjen e ushtrisë naziste dhe fitoren e Bashkimit Sovjetik, - është pasqyruar në shumë forma arti, duke përfshirë pikturën, kinemanë, letërsinë dhe muzikën. Lufta e Stalingradit është parë jo vetëm si një moment i rëndësishëm historik, por edhe si një ngjarje që ka formësuar përjetimet dhe përqëndrimet e shkrimtarëve, artistëve dhe film-makerëve në të gjithë botën.
 
Piktura
Në pikturë, Lufta e Stalingradit është trajtuar kryesisht nga perspektiva sovjetike, duke pasqyruar heroizmin dhe sakrificat e ushtarëve dhe popullatës civile. Artisti sovjetik, si Viktor Vasnetsov dhe Aleksandr Deineka, e përdorën Stalingradin si një simbol të qëndresës dhe forcës popullore. Pikturat që paraqesin betejat e qytetit të shkatërruar shpesh ilustrojnë përpjekjet e ushtarëve sovjetikë dhe heroizmin e luftëtarëve të paepur që e mbrojnë qytetin.
Në anën tjetër, artistët nga vendet e tjera, përfshirë ata të Evropës Perëndimore, kanë trajtuar Luftën e Stalingradit në mënyra më kritike. Kjo reflekton ndjenjën e tmerrit dhe tragjedisë që ajo shkaktoi, si dhe humbjet e tmerrshme njerëzore. Pikturat dhe ilustrimet e realizuara nga artistë të tjerë të pasluftës kanë shpesh me një ton të errët dhe apokaliptik, duke u fokusuar në pasojat shkatërruese të luftës dhe imazhet e trupave të mbuluara nga mbeturinat dhe shkatërrimi.
 
Skulptura
Monumenti i "Mbrojtësit e Stalingradit" gjendet në Volgograd, qyteti i dikurshëm Stalingrad, dhe është një nga simbolet më të njohura të luftës në këtë rajon. Ai përbëhet nga një grup skulpturash që paraqesin ushtarë të ndryshëm, të cilët luftuan në mbrojtje të qytetit.
"Nëna e Madhe" është një nga skulpturat më ikonike që lidhet me Luftën e Stalingradit. Ai ndodhet në kompleksin memorial “Mamayev Kurgan”, në Volgograd. Kjo skulpturë është një nga më të mëdhatë në botë, duke arritur lartësinë prej 85 metrash, bashkë me piedestalin.
Skulptura “Ushtarët në panik" është  një tjetër skulpturë që nderon Luftën e Stalingradit është ajo që paraqet ushtarë të trembur dhe të lodhur që përpiqen të mbijetojnë në kushtet e betejës së përgjakshme. Ky lloj skulpture shpesh përdoret për të përshkruar tragjeditë që shoqëruan luftën dhe pasojat e saj për ushtarët që ishin pjesë e saj.
"Luftëtari i Stalingradit" është një skulpturë më e thjeshtë, por gjithashtu e fuqishme, që tregon një ushtar, duke përshkruar forcën e tij shpirtërore dhe angazhimin për mbrojtjen e qytetit.
Skulptura "Heroi i Stalingradit". Në disa vende të Volgogradit dhe përreth, ekzistojnë skulptura të heronjve të veçantë të Luftës së Stalingradit, që janë shpallur "Hero të Bashkimit Sovjetik". Këto skulptura i nderojnë ushtarët dhe komandantët që luajtën role kyçe në fitoren mbi nazistët.
 
Letërsia
Letërsia është një tjetër fushë ku Lufta e Stalingradit ka gjetur një vend të shprehur të fuqishëm. Shkrimtarë sovjetikë, si Vasili Grosman në romanin "Jetë dhe Fat" botuar në vitin 1959, e trajtuan Stalingradin jo vetëm si një betejë ushtarake, por si një ngjarje që preku thelbin e ekzistencës njerëzore. Grossman, që vetë kishte shërbyer si gazetar i Luftës, ofron një pasqyrë të tmerrshme të saj, ku shkatërrimi dhe vuajtja janë përjetime universale. Përkundrazi, shkrimtarët perëndimorë dhe ata të tjerë që ishin pjesë e "kampit të kundërt", kanë shprehur një qasje më skeptike dhe kritike ndaj luftës. Një shembull i kësaj është romani "Stalingradi" i britanikut Antoni Bivor, ku shkrimtari tregon betejën nga një perspektivë tërësisht historike, duke theksuar edhe tragjedinë e ushtarëve të zakonshëm që luftuan në këtë betejë, si dhe përpjekjet e pasuksesshme të komandave ushtarake.
 
Muzika
Një nga ndikimet më të drejtpërdrejta të Luftës së Stalingradit në muzikë ishte krijimi i këngëve dhe himnave që nderonin heronjtë dhe betejën. Këto kompozime shpesh ishin thirrje për mobilizim dhe guxim, duke u përdorur si mjete për të ngritur moralin e ushtarëve dhe të civilëve. Në Bashkimin Sovjetik, shumë këngë të tilla shpërthyen në periudhën e luftës, duke nënvizuar nevojën për të mbrojtur atdhenë.
Kompozitorët sovjetikë si Dmitri Shostakoviç, i cili kompozoi "Simfoninë e 7-të", e njohur si “Simfonia Leningrad”, i dedikuan krijimet e tyre luftës, ndonëse ky veprim nuk është në mënyrë të drejtpërdrejtë i lidhur me Stalingradin, ai pasqyron frymën e sakrificës dhe qëndresës.
Pas Luftës së Stalingradit në vitin 1944, Sergei Prokofiev krijoi "Simfonia Nr. 5". Simfonia e tij shpesh është interpretuar si një himn për fitoren mbi fashizmin dhe si një përpjekje për të shprehur triumfin mbi vuajtjet e luftës.
 
Kinemaja
Lufta e Stalingradit, si një nga betejat më të famshme dhe më të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore, ka qenë një burim i pasur për filmat dhe produksionet kinematografike duke inspiruar një numër të madh filmash. Disa prej këtyre filmave kanë arritur të përçojnë dramën dhe tragjedinë e këtij konflikti, duke pasqyruar jo vetëm aspektet ushtarake dhe taktike, por edhe përvojat personale të ushtarëve dhe civilëve të përfshirë në këtë luftë të ashpër.
Filmografia mbi Stalingradin shpesh është e ndikuar nga qëndrimet politike të kohës, veçanërisht në periudhën e Luftës së Ftohtë. Stalingradi shfaqet si simbol i rezistencës dhe sakrificës, si për sovjetikët ashtu edhe për perspektivën ndërkombëtare.
Shumica e filmave, sidomos ata gjermanë dhe rusë, përpiqen të ruajnë saktësinë historike, duke shfaqur dimensionin brutal dhe tragjik të betejës. Filmografia mbi betejën e Stalingradit, përfshin vepra të shumta artistike. Këto filma, realizuar nga vende të ndryshme, shfaqin perspektiva të ndryshme. Ja disa nga filmat më të njohur:
 
"The Battle of Stalingrad" - Ky është një film sovjetik i vitit 1949, i cili ishte një nga fillimet e para të pasqyrimit kinematografik të betejës së Stalingradit nga një këndvështrim sovjetik. Filmi është i mbushur me propagandë, duke u fokusuar në lavdinë e Ushtrisë Sovjetike dhe heroizmin e popullit rus gjatë periudhës së luftës. Edhe pse nuk ka pasur një ndikim të madh jashtë Bashkimit Sovjetik, ky film është një pjesë interesante e historisë kinematografike të Luftës së Dytë Botërore dhe pasqyrën e saj të asaj periudhe.
 
“The Fall of Berlin” - Është prodhuar në vitin 1950, në Bashkimi Sovjetik. Edhe pse fokusohet kryesisht në fundin e Luftës së Dytë Botërore, ky film përfshin skena të rëndësishme nga Stalingradi për të theksuar rëndësinë e betejës në fitoren sovjetike.
 
“Stalingradskaya bitva” - Është një prodhim Sovjetik i vitit 1969. Një dokumentar historik i ndarë në dy pjesë që përshkruan betejën me detaje kronologjike, duke përdorur pamje autentike dhe intervista me pjesëmarrës.
 
"The Crossing" - Ky film është një prodhim sovjetik i vitit 1990 që trajton Luftën e Stalingradit dhe betejën për qytetin nga një këndvështrim sovjetik. Ajo ndjek jetën e një ushtari të rinj, që është dërguar në një nga betejat më të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore. Pavarësisht që është një film i prodhuar pas luftës, "The Crossing" e pasqyron betejën me shumë detaje, duke treguar sfidat e ushtarëve dhe mbijetesën në kushtet e tmerrshme të Stalingradit.
 
"Stalingrad" - Ky film gjerman i vitit 1993 është një nga më të njohurit dhe më të përfshirë në pasqyrimin e betejës së Stalingradit. I drejtuar nga Josif Vilsmaier, "Stalingrad" ndjek një grup ushtarësh gjermanë që janë dërguar në qytet për të luftuar kundër Ushtrisë Sovjetike. Filmi përshkruan humbjet dhe sakrificat e mëdha që bëjnë ushtarët, duke përfshirë pasigurinë, vuajtjet dhe dëshpërimin që ata ndiejnë ndërsa luftojnë në kushte të tmerrshme. Ai shquhet për realizmin e tij të lartë dhe për ndjenjën e pafuqisë që përjetojnë ushtarët, si dhe për mënyrën se si lufta i shkatërron ata, si fizikisht ashtu edhe emocionalisht.
 
"Enemy at the Gates" - Ky film i vitit 2001 i drejtuar nga Zhan-Zhak Anaud, ndjek një aspekt të veçantë të Luftës së Stalingradit, duke u fokusuar te përballja mes dy snajperëve, një sovjetik dhe një gjerman. Filmi është i bazuar në ngjarje reale dhe përqendrohet në duelimin mes Vasili Zaitsev - i luajtur nga Xhud Lov, - një snajper i famshëm sovjetik, dhe Major Konig - i luajtur nga Ed Harris, - një snajper i ushtrisë gjermane. Ky film është i njohur për tensionin e tij të vazhdueshëm dhe për paraqitjen e asaj se si lufta ndikon te individët, duke i kthyer ata në armik të njëri-tjetrit, madje në një betejë që duket më shumë psikologjike sesa fizike. Ai gjithashtu shfaq betejat e pamëshirshme dhe pasigurinë që mbizotëronte në rrethana të tilla.
 
"War of the Dead" - Ky është një film finlandez i vitit 2011 i cili përfshin elemente fantastiko-shkencore dhe luftën e Stalingradit. Në këtë film, një grup ushtarësh finlandezë dhe sovjetikë përballen me një forcë të pashpjegueshme e të mbinatyrshme, pasi ata zbulojnë një eksperiment sekret të bërë nga nazistët që përfshin krijimin e një ushtrie zombish. "War of the Dead" është një shembull interesant i fizionimit të historisë së Luftës së Dytë Botërore me elemente fantastiko-shkencore dhe horror, duke ofruar një këndvështrim të ndryshëm.
 
"Stalingrad" - Ky është një film rus i vitit 2013 që i ofron audiencës një pamje shumë të detajuar dhe dramatike të betejës së Stalingradit, me një fokus te shkatërrimi që solli lufta dhe mbi periudhën e rrethimit të qytetit. I drejtuar nga Fjodor Bondarçuk, filmi përpiqet të shprehë heroizmin dhe sakrificat e ushtarëve sovjetikë, si dhe përballjen e tyre me forcat gjermane që përpiqen të marrin qytetin. "Stalingrad" është një film i mbushur me emocione dhe veprim, por gjithashtu është një përpjekje për të nderuar kujtimin e atyre që ranë në këtë betejë të tmerrshme.
 
Epilogu
Lufta e Stalingradit ka lënë një shenjë të thellë në artet e ndryshme, duke u trajtuar si një simbol i luftës, sakrificës dhe tragjedisë njerëzore. Pavarësisht nga perspektiva e autorëve, piktorëve, regjisoreve dhe shkrimtarëve, një temë e përbashkët ka qenë pasqyrimi i tmerrit dhe i vuajtjes, por gjithashtu një ndjesi e fuqishme e heroizmit dhe qëndresës në kushte ekstreme.

17 nëntor 1944/ “Radiostacioni” dhe çlirimi i një kryeqyteti

Nga Leonard Veizi

 

“Tirana u çlirua”. Këto kanë qenë fjalët e para që Radiostacioni i vetëm shqiptar ka thënë më 17 nëntor të vitin 1944. Më pas është transmetuar Himni i Flamurit Kombëtar...

 

...Jo vetëm pika strategjike si Pallati i Brigadave, Banka e Shqipërisë, kompleksi i Ministrive, Komandatura, Centrali dhe burgjet, por dhe stacioni i vetëm radiofonik i Shqipërisë ishte një nga shënjestrat kryesore të njësive që do të sulmonin për çlirimin e Tiranës nga pushtuesi nazist. Në këtë mënyrë kompanisë së dytë të batalionit të dytë të Brigadës së Parë Sulmuese iu dha detyra e marrjes me çdo kusht të zërit propagandistik, që prej pesë vitesh drejtohej nga pushtuesit. Por edhe nazistët, të cilët vazhdonin të kishin nevojë për ngritjen e moralit të ushtrisë së tyre, e kishin përforcuar mirë godinën e Radio Tiranës që në ato vite ndodhej te Rruga e Kavajës, pranë rrugës “Kont Urani”. Në këtë mënyrë, sulmi për të marrë Radiostacionin e vetëm, bëhej edhe më i vështirë. Kështu Batalioni III, me komandant Xhelo Idrizin, Kompania I e Batalionit II, nën drejtimin e Hekuran Pobratit, kanë qenë mbështetëse në luftime. Por Kompania e II e Batalionit të II, nën drejtimin e Mane Sevranit, ka marrë pjesë direkt për marrjen e godinës. Ndërsa Kompania I e Batalionit të I, e drejtuar nga Dalan Memushi, ka shkuar për përforcime. Në atë kohë, komanda gjermane në tërheqje e sipër kishte dhënë urdhër për hedhjen në erë të Radiostacionit. Mëngjesin e 17 nëntorit nga aerodromi i Tiranës erdhën katër tanke të shoqëruara me rreth 150 trupa naziste, të cilët kishin vënë përpara të paktën 20 qytetarë të pafajshëm. Forcat gjermane tentuan të merrnin godinën e Radiostacionit, ata vranë robërit duke i shkelur me zinxhirët e tankeve dhe hynë në katin e parë të godinës. Nga përleshja mbetën të vrarë një kolonel, një kapiten dhe një toger. Nga forcat partizane mbeti i plagosur vetëm borizani Haki Kapaj. Nga hedhja në erë, shpëtoi gjithashtu edhe centrali i qytetit, i cili ishte minuar nga trupat gjermane në tërheqje.

 

 Filmi

“Tirana u çlirua”... u dëgjua përmes fonisë së radios, e cila kishte ndërprerë transmetimit prej ditësh. Dhe njerëzit kishin zgjatur veshët për t’u njohur me të rejat pas “blackout”-it total.

Por çfarë ka ndodhur pak para se të publikohej ky lajm?

Filmi emblemë i Kinostudios “Shqipëria e Re” me regji të Rikard Ljarjes dhe prodhuar në vitin 1979 “Radiostacioni”, u ekranizua mbi romanin e Ismail Kadaresë "Nëntori i një kryeqyteti". Romani në fjalë u botua në vitin 1974. Ngjarjet e romanit ishin të përqendruara rreth ndërtesës së Radiostacionit të kryeqytetit shqiptar në ditët e luftës për  çlirimin e tij, nëntor i vitit 1944.

“Ju flet Tirana. Po japim Lajmet. Armata e lavdishme 21 e Rajhut, pritet nga çasti në çast të arrijë në Tiranën e rrethuar. Rebelët e kuq po i pret në bulevardin Musolini...”. 

Këto ishin lajmet e fundit që Radio Tirana transmetonte nën dirigjimin e pushtuesve, derisa mitraljeri i skuadrës Sherifi do të qëllonte me mitraloz e do të këpuste sinjalin transmetues. Pas kësaj Radio Tirana heshti për ditë të tëra.

Por që në ditët e para të çlirimit të kryeqytetit u dha urdhri që Radio Tirana të fliste sërish. Ndaj një skuadër partizane në të cilën ishin anëtarë dhe Sherifi, Teuta e Mete Aliu mori urdhër të ringrinin Radiostacionin e ta bënin të fliste. Partizanët mblodhën punonjësit e mëparshëm të Radio Tiranës të cilët mundësuan nisjen e transmetimit.

Por cila është panorama që na jep filmi?

-Ju flet Tirana. Po japim lajmet.

Miriam Morina, folësja zyrtare e Radio Tiranës, edhe pse kishte dyshuar duke i thënë patrullës partizane që e kishte rekrutuar, se kishte “folur në një regjim tjetër”, sërish u bind të ulej para mikrofonit për të lexuar lajmet e para të Tiranës së sapoçliruar. Por kjo nuk i erdhi hiç për shtat Mete Aliut, - për të cilin thoshin se ishte trim i marrë dhe madje ishte plagosur nga ushtarët e Vermahtit teksa hapte portat prej hekuri të radiostacionit. Ndaj ai iu përvesh Miriamit, - me zërin e butë e pa nerv, - për t’i thënë se lajmet e reja në një rend të ri duheshin dhënë me aq zë të lartë sa ta merrnin vesh të gjithë nga Moska deri në Berlin.

-Nepërkë, borgjeze. Fol fol. Ju flet Tiranaaaaaaaaaaaaaa...

Janaq Kristo, që ishte nëpunësi i diskotekës në Radio, i alarmuar i ra i ra ballit me dorë. Miriami u ngrit e përhumbur nga poltroni dhe u largua nga radiostacioni. Kështu që Teuta, e vetmja femër në skuadër u bë folësja për Radio Tiranën, e cila që prej atij çasti do të udhëhiqej nga komunistët.

-Ju flet Tirana. Radiostacioni i Tiranës së lirë po fillon transmetimet e tij me valë të mesme 275 metra dhe valë të shkurtra 60 metra...

Gjithsesi ky është vetëm një film artistik mbështetur mbi një roman, dhe ana fiksionale nuk mund të mungonte. Ndërsa realiteti fliste dhe për shumë gjëra të tjera.

 

Lufta për Tiranën

Në realitetin e mbështetur në dokumente dhe dëshmi, lufta për çlirimin e Tiranës ka pasur këto rrethana:

Plani i Komandës së Përgjithshme caktonte si detyrë kryesore çlirimin e Tiranës me çdo kusht, asgjësimin e forcave armike e mënjanimin e grabitjes e të shkatërrimit të qytetit nga gjermanët. Një grup artilerie gjendej në kodrat rreth Pallatit të Brigadave, një tjetër në Tiranën e Re, shumë mortaja të rënda e të lehta, një repart tankesh, ishin vendosur në kryqëzime të rrugëve. Në urdhrin e Komandantit të Përgjithshëm, Enver Hoxha thuhej: “Duhet sulmuar Tirana dhe të merret me çdo kusht”. Mësymja në Tiranë do të bëhej nga dy forca kryesore. Në të parën, do të hynte në mësymje Divizioni I Sulmues, që në përbërje të tij ishin tri Brigada I, IV dhe XXIII, e cila kishte zëvendësuar Brigadën V, që kish shkuar në Kosovë, së bashku me Brigadën e III, për çlirimin e krahinës. Në fazën e dytë do futeshin në luftim dhe Brigadat VIII, X, XXIV.

Komandant i Divizionit ishte Mehmet Shehu, i cili organizoi shtabin operativ dhe drejtoi operacionin për çlirimin e kryeqytetit. Veprimet për çlirimin e Tiranës përbënin një operacion të kombinuar. Në kohën që Divizioni I dhe Brigadat VIII e X do të mësynin brenda në qytet e në periferi të tij, Brigadat II, XX, XV, XVII, XI e XII do t’i jepnin goditje forcave gjermane gjatë rrugëve që nga Qafa e Thanës-Elbasan-Tiranë, Tiranë-Shkodër, Elbasan-Durrës si dhe brenda në qytetet Elbasan, Peqin, Kavajë, Durrës.

Ndërkohë sulmet ajrore britanike mbështeten sulmin tokësore të forcave partizan, duke shkaktuar dëme të mëdha të pozicioneve gjermane në qytet.

 

Përballja e trupave

Mësymja për çlirimin e Tiranës filloi në orën 18.00 të 29 tetorit 1944. Trupat gjermane, që mbanin kryeqytetin shqiptar, i përkisnin Gruparmatës “E”, në të cilin bënte pjesë edhe Korpusi XXI, me qendër në Tiranë. Garnizoni gjerman i Tiranës, i përbërë prej 3000 vetash, kishte detyrë të mbronte qytetin për të siguruar tërheqjen e trupave naziste që vinin nga Greqia e Maqedonia, duke ndjekur rrugët Strugë-Elbasan-Tiranë dhe Durrës-Shkodër. Në Tiranë kishte mbetur edhe një forcë me rreth 500 xhandarë, ballistë e zogistë. Në mësymje hyri Divizioni i I Sulmues, që në përbërje të tij ishin tri Brigada e I, IV dhe XXIII, e cila kishte zëvendësuar Brigadën e V, që kish shkuar në Kosovë. Në kohën që Divizioni i I dhe Brigadat VIII e X sulmoi brenda në qytet e në periferi të tij, Brigadat II, XX, XV, XVII, XI e XII i dhanë goditje forcave të Vermahtit gjatë rrugëve që nga Qafa e Thanës-Elbasan-Tiranë, Tiranë-Shkodër, Elbasan-Durrës si dhe brenda në qytetet Elbasan, Peqin, Kavajë, Durrës. Deri në 10 nëntor u zhvilluan luftime të ashpra rrugë më rrugë e shtëpi më shtëpi, sulme e kundrasulme të shpeshta nga të dy anët. Trupat e partizanëve jo vetëm që mbajtën pozicionet e zëna, por i përmirësuan ato më tej, duke hyrë në brendësi të qytetit. Në mëngjesin e 11 nëntorit mori fund faza e parë e mësymjes. Në fazën e dytë, mësymja u mbështet dhe nga Brigadat VIII, X, XVII, XXIV, kjo e fundit vinte nga Kukësi. Mësymja vendimtare filloi në ora 16.00 të datës 11 nëntor. Më 14 e 15 nëntor forcat e Brigadës I u takuan me ato të Brigadës IV dhe VIII në Rrugën e Kavajës. Mëngjesin e 17 nëntorit përfundoi beteja për çlirimin e Tiranës. Pas 19 ditë luftimesh të pandërprera e të përgjakshme, - ku vetëm në qytet humbën jetën 127 luftëtarë, 94 prej të cilëve ishin të Brigadës I, - kryeqyteti shqiptar u çlirua.

Shqiptarët radhë në Panair, të blejnë libra me kile

 

Nga 

Leonard Veizi
 
Panairi i Librit në Shqipëri asnjëherë nuk e ka ngritur stekën për të pasur një qasje europiane. Sepse ai është parë gjithmonë si një tezge shitjesh.
-Hajde brekë, kanotiere, sutjena për gra...
Si eveniment, Panairi i Librit është një prej atyre ngjarjeve ku pritet që letërsia të përqafohet nga më shumë lexues, shkrimtarët të nënshkruajnë kontrata të reja, e mbi të gjitha, të ndihmojë letërsinë të ecë përpara me hapa të sigurt. Por çfarë shohim në të vërtetë? Shndërrimi në një markatë, ku titujt qëndrojnë ngjeshur njëri mbi tjetrin, si të ishin kartolina nga pushimet e verës. Një panair që pret shumë shpresa e fjalë të mëdha, por shndërrohet shpejt në treg me zëra të lartë e zbritje çmimesh, ku një letërsi e vërtetë e gjen veten në një konkurrencë të pabarabartë me gjithfarë lëtyrash që rëndojnë në tavolinat provizore të Shtëpive Botuese.
Dhe kjo është mënyra më e mirë që i bën shqiptarët të kthejnë kokën e të bëjnë ndonjë blerje, ku më shumë se sa vetë kopertina e librit, shumëkujt i pëlqen qesja me logo e ambalazhit.
-Qepë domate, mollë Korçe, patate Kukësi... grurë flori. Na kanë rënë thonjtë për këtë të shkretë.
-Sa e mban grurin...? Meqë ra llafi.
-Aq sa e mban gjithë pazari... 120.
-Ç'thua mo... nuk të duket si shumë i kripur ky çmim?
Ndërkohë, Panairi nuk bën punën e tij kryesore, atë për të cilën është organizuar ky event:  të promovojë letërsinë dhe të nënshkruajë kontrata mes botuesve dhe shkrimtarëve. E për më tej, të angazhohet dhe në marrëdhëniet e përkthimit të letërsisë shqipe në gjuhë të tjera. Çështje kontratash në fund të fundit. Por nëpër panaire, unë nuk kam parë njeri të nënshkruajë kontrata.
Në çdo kënd panairi, gjen drita të ndezura dhe radhë njerëzish, që megjithatë, në shumë raste, më shumë kërkojnë ofertat e librave të preferuar, sesa përballjen me ide të reja. Ku mbeti pra thelbi i këtij eventi? Larg, humbur në një det ofertash e broshurash. Dhe më keq, shkrimtarët e rinj, me pena të forta e ide unike, kanë pak shpresë të dalin mbi sipërfaqen e detit të librave të prodhuar masivisht. Panairi, në vend që të krijojë ura bashkëpunimi mes botuesve dhe shkrimtarëve, më shumë i ngjan një dritareje që reklamon një “trend” të çastit, pa menduar për të nesërmen.
Në këtë panoramë, panairi ndoshta nuk është më vendi për të promovuar letërsinë, por një vend për të shitur librat që sigurojnë fitime të shpejta.
-Kam kaq vjet librar po Shekspir me metër nuk kisha shitur, - shprehej i madhi i humorit Skënder Sallaku në një skeç të estradës së Tiranës, kur një personazh, që interpretohej nga e mirënjohura Mexhide Pici, i kërkonte të blinte libra me qëllim të qartë estetik, ku kapakët e tyre t’i shkonin me ngjyrën e perdeve dhe ato të kolltukëve.
Libri shitet me metër e me kile po deshe. Pavarësisht se lexueshmëria vlen vetëm kur bëhet faqe më faqe. Po ku ta gjesh lexuesin. Blerës po, gjen. Të mbushi qeset tjetri sa të mos i mbajnë më krahët. Dhe ky quhet sukses në tregti.
Po sa kontrata të reja shkrimtar-botues firmosen? Sa autorë të rinj gjenden përkrah botuesve të mëdhenj? Shumë pak ose aspak. Ironikisht, në një panair libri ku pritej të festohej letërsia dhe fuqia e saj për të frymëzuar, më shumë përshëndetet fuqia blerëse sesa ajo krijuese.
Panairi i Librit duket se ka kaluar nga sheshi i artit tek pasarela e rekreativitetit. Qindra njerëz mbushin sallat, po sa prej tyre janë aty për letërsinë? Duket se më shumë janë për argëtim, për një shëtitje të çastit në pedonalen kulturore, ku libri, i vendosur si dekor i bukur, shërben vetëm si sfond për fotografitë e rastit. Syprinat e stendave plot me tituj ofrojnë mundësinë ideale për të bërë një foto me librin që “do donim të lexonim,” ndërsa po aq lehtë harrohet në çantë ose lëshohet në raft.
Njerëzit që mbushin ditët e panairit mundimin më të madh e kanë të gjejnë këndin ku do shkrepin celularin sepse fotoja duhet të jetë e kuruar që të marrë vëmendjen kur postohet në rrjet, gjë e cila të tregon disi më... intelektual. Ose thënë troç të tregon Akademik dhe... pikë.
Kjo është një një prej elementeve, sepse elementi tjetër i intelektualizmit që janë syzet, tanimë i ka thuajse çdo shqiptar, pasi dhe më idioti ka qorruar sytë duke para video në celular. Kështu që këtu është ca e vështirë të ndahet shapi nga sheqeri. Ndaj me syze dhe me një libër në dorë, intelektualizmi bëhet krejtësisht i besueshëm.
-Hajde profesor të të jap një kafe, se mbete tërë ditën me libra në duar.
Ja kështu, duke u treguar si intelektual me shkollë të mesme, - siç thoshte Filipi i Mejremes e që shkurt e quanin Pile, - fiton dhe ndonjë kafe qyl. Se qylin na e pranoka dhe mbreti, thonë, e jo më intelektuali.
Ironikisht, panairi ka filluar të shihet më shumë si një arenë sociale sesa një event kulturor. Shohim njerëz që shkëmbejnë përshëndetje, zënë rrugët mes stendave e ndalen të bëjnë selfie, por sa janë të interesuar të diskutojnë për ndonjë roman të ri, ndonjë përmbledhje poetike të guximshme, ose ndonjë autor që sapo ka dalë në treg? Në vend që të frymëzojë lexuesit për një udhëtim në botën e letërsisë, panairi ngjan më shumë me një aktivitet që përmbush listën e programeve argëtuese, ku libri është thjesht një aksesor për një sfond pak më kulturor.
Shkrimtarët e rinj, që shpresojnë të bëjnë hapa drejt botuesve dhe lexuesve të vërtetë, e gjejnë veten në një skenë ku thirrjet për ulje çmimesh dhe fotografitë zënë më shumë hapësirë se sa rreshtat e librave të tyre.
Nëse ky është realiteti i një panairi libri, atëherë, ndoshta, letërsia ka nevojë për më shumë se një “festë” të tillë. Ka nevojë për lexues të vërtetë e për vëmendje të sinqertë, më shumë se një shëtitje në pedonale dhe më shumë se një foto për të bërë përshtypje.
Madje libri ka nevojë shumë për një promovim që të jetë më pranë vlerave letrare, dhe jo lavdërimeve unikale të tipit: Librin s’e kam lexuar por autori është çun i mirë...

“Shpëtoni ushtarin Rajan”, u sakrifikua një skuadër për të shpëtuar një njeri

 

 Nga Leonard Veizi

 

Një skuadër ushtarësh amerikanë futen në thellësi të armikut me një mision, duhet të tërhiqnin nga fronti i luftës një ushtar. Ai nuk kishte asgjë të çmuar në veten e tij, por për familjen ishte vërtet më se i çmuar. Dhe kish mbetur i vetëm mes katër vëllezërish. Të gjithë të vrarë në të njëjtën luftë...

 

...Sakrifica e individëve për të mirën e të tjerëve është një nga temat kryesore të Luftës, ku ushtarët janë të gatshëm të rrezikojnë jetën për një shok të tyre, për të ruajtur dinjitetin njerëzor edhe në kushtet ekstreme të luftës. Dhe për këtë temë flet dhe filmi i përbotshëm “ Shpëtoni ushtarin Rajan”.

 

Filmi

“Saving Private Ryan”, është një nga filmat më të njohur për temën e Luftës së Dytë Botërore dhe për mënyrën e tij realiste dhe të ashpër të përshkrimit të luftës. Duke vendosur ngjarjet menjëherë pas “Ditës D” apo siç njihet ndryshe “D Day” që ka të bëjë me zbarkimin e aleatëve në Normandi, filmi ndjek grupin e ushtarëve amerikanë të udhëhequr nga Kapiteni Xhon H. Miller  - luajtur nga Tom Henks, - të cilët kanë një mision të veçantë: shpëtimin dhe kthimin e një ushtari, Xhejms Fransis Rajan i cili interpretohet nga Mat Demon, - pasi tre vëllezërit e tij janë vrarë në luftë.

Skena fillon me një pamje të vendosur të fushës së betejës, më pas kalon në varkat dhe në këtë skenë ne mund të shohim kamerën duke lëvizur vertikalisht në një mënyrë agresive. Kjo tregon pikat e forta të baticave dhe sa intensive do të bëhet lufta. Skena më pas fillon ndërsa dyert e anijeve hapen dhe njerëzit vriten, duke ilustruar se lufta ka filluar.

Filmi portretizon valën e parë të trupave aleate që zbarkonin në plazhin Omaha në Normandinë e pushtuar nga nazistët, në 6 qershor 1944, në një skenë 24-minutëshe që është përshkruar si një nga përshkrimet më brutale të filmit. Pushtuesit pësojnë humbje të mëdha, me ushtarë që vdesin në ekran në mënyra të ndryshme të frikshme dhe të paparashikueshme.

 

Ngjarja

“Saving Private Ryan” është një film epik luftarak amerikan i vitit 1998 me regji të Stiven Spielberg dhe shkruar nga Robert Redat. I vendosur në vitin 1944 në Francë gjatë Luftës së Dytë Botërore, ai ndjek një grup ushtarësh, të udhëhequr nga kapiteni John Miller, në misionin e tyre për të gjetur privatin Xhejms Fransis Rajan dhe për ta sjellë atë në shtëpi të sigurt pasi tre vëllezërit e tij janë i vrarë në aksion. Kasti përfshin gjithashtu Eduard Bërns, Tom Sajzmo, Barri Peper, Ghiovani Rebisi, Ven Diesol, Adam Goldberg dhe Xheremi Dejvis.

Spielberg trajton luftën jo si një akt heroik idealizuar, por si një përvojë brutale që shkakton humbje të mëdha dhe trauma. Skenat në fillim të filmit, ku zbarkimi në Normandi përshkruhet me detaje të dhimbshme, janë shembull i rrallë i përdorimit të realizmit brutal për të paraqitur përvojën e ushtarëve.

Përmes portretizimit të marrëdhënieve të ushtarëve dhe vendimeve morale që marrin, filmi vë theksin te rëndësia e humanizmit në luftë. Kapiteni Miller dhe ekipi i tij luftojnë jo vetëm për fitoren, por edhe për mbajtjen e vlerave humane dhe të drejtësisë në një botë të zhytur në dhunë.

Spielberg dhe drejtori i fotografisë, Xhanus Kaminski, krijuan një estetikë unike për skenat e luftës, me kamera të lëkundshme dhe ndriçim të zvogëluar, për të krijuar ndjesinë se shikuesit janë në mes të betejës. Kjo teknikë ofron një ndjesi të lëvizshme dhe të paqëndrueshme, duke reflektuar kaosin dhe pasigurinë e luftës.

Filmi përdor efekte speciale për të portretizuar ashpërsinë e luftës. Kjo ndihmon shikuesit të përjetojnë nga afër frikën, dhimbjen dhe vuajtjen e luftëtarëve, duke bërë që filmi të jetë një nga përshkrimet më realiste të luftës në kinematografi.

“Saving Private Ryan” u vlerësua në mënyrë kritike për portretizimin realist e të palëkundur të terrorit të luftës. Shumë recensues gjithashtu vlerësuan performancën e Tom Henks. Megjithatë, disa kritikë e gjetën skenarin konvencional, klishe dhe sentimental. Filmi ishte një sukses komercial, duke fituar më shumë se 480 milionë dollarë në mbarë botën, duke e bërë atë filmin e dytë me fitimin më të madh të vitit 1998. “Saving Private Ryan” fitoi pesë çmime Oscar, duke përfshirë çmimin për regjisorin më të mirë, dhe filmi është vlerësuar me interesin e rinovuar për Lufta e Dytë Botërore në fillim të shekullit të XXI dhe frymëzimi i shumë prej filmave të luftës që e pasuan. Filmi fitoi dhe çmimet Golden Globe, Academy, BAFTA dhe Saturn.

“Saving Private Ryan” konsiderohet si një nga filmat më të mirë të realizuar ndonjëherë. Teknikat e saj të xhirimit të skenës së betejës ndikuan në shumë filma të mëvonshëm të luftës, aksionit dhe superheronjve, dhe regjisorë të shumtë kanë përmendur “Saving Private Ryan” si ndikim. Në vitin 2014, filmi u zgjodh për t'u ruajtur në Regjistrin Kombëtar të Filmit të Shteteve të Bashkuara nga Biblioteka e Kongresit si "kulturor, historikisht ose estetikisht i rëndësishëm".

 

Skenari

“Saving Private Ryan” u frymëzua nga historitë e familjeve ushtarake që pësuan humbjen e disa anëtarëve gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Skenari i filmit u mbështet nga një histori e vërtetë që i përkiste Luftës së Dytë Botërore, historia e vëllezërve Niland. Vëllezërit Niland ishin katër vëllezër amerikanë që shërbenin në forcat e armatosura gjatë luftës, dhe kur tre prej tyre u raportuan të vrarë, autoritetet amerikane vendosën të kthenin në shtëpi vëllain e mbetur gjallë, Fritz Niland, për të mos rrezikuar që familja e tij të humbiste të gjithë djemtë.

Kohë më pas, një nga vëllezërit e Niland, i cili besohej se kishte vdekur, u lirua nga një kamp burmez i të burgosurve të luftës (POW) dhe u kthye në shtëpi para përfundimit të luftës.

Kritika në shtypin e përditshëm është shprehur se” Shumë veteranë të Luftës së Dytë Botërore që ndoqën filmin raportuan se ata gjetën se skenat e luftimit ishin tepër realiste, madje duke shkuar më larg aq sa folën dhe pët shkaktimin e simptomave të tyre të çrregullimit të stresit post-traumatik.

 

Mesazhi

A ia vlen të sakrifikosh jetën e 8 ushtarëve për të shpëtuar ushtarakun Ryan?

Me këtë film, Steven Spielberg krijoi një nga filmat e tij më të mëdhenj, një tablo lufte të modës së vjetër me sekuenca beteje tejet bindëse dhe të guximshme.

“Saving Private Ryan” ngre pyetje të thella etike mbi vlerën e jetës dhe përkushtimin për të shpëtuar jetën e një individi përkundrejt sakrificës së shumë të tjerëve. Ai nxit reflektimin mbi peshën e humbjeve njerëzore në luftë dhe kuptimin e heroizmit në kontekstin e përpjekjeve për mbijetesë dhe nder. Spielberg krijon një përvojë emocionale që bën thirrje për paqe dhe respekt për sakrificat e atyre që kanë luftuar për vlerat njerëzore.

Rënia e Murit, të Berlini dhe... Tiranës

Nga 

Leonard Veizi

 

Rënia e Murit të Berlinit më 9 nëntor të vitit 1989 mbetet një nga ngjarjet më tronditëse e të paharrueshme të shekullit XX. Për gati 30 vite muri ishte bërë simbol i ndarjes ideologjike, kulturore dhe politike midis Lindjes dhe Perëndimit. Duke ndarë dhe fatet njerëzore, shpesh me kosto të mëdha sociale. Pas 9 nëntorit 1089 u shfaqën dukshëm shpresat për një Europë të bashkuar, për liri, demokraci dhe të drejta njerëzore.

Sot, 35 vjet pas asaj ngjarjeje madhore, ngrihet pyetja: a e kreu ky akt historik misionin e tij, apo mbetet një ëndërr e paplotësuar?

 

Liria pas Diktaturës

E keqja e Murit të Berlinit nuk ishte vetëm ndarja fizike e një qyteti. Ai përfaqësonte izolimin e një ideologjie të ngritur mbi frikën, shtypjen dhe kontrollin. Me rrëzimin e tij, bota përjetoi një çlirim simbolik. Me këtë rrëzim u mbartën edhe aspiratat e shumë popujve të Evropës Lindore për t'u larguar nga zgjedha e sistemeve diktatoriale.

Në rrafshin ndërkombëtar, rënia e murit shënoi edhe fundin e Luftës së Ftohtë. Shtetet filluan të lidhnin më shumë ura bashkëpunimi sesa të ngrinin barriera. Lindja dhe Perëndimi, më parë rivalë të betuar, filluan të përafrohen drejt një bote më pak të polarizuar.

Megjithatë 35 vjet më pas ngrihet sërish pyetja: a jemi ne në të vërtetë aty ku na çoi ky ideal i lirive të fituara?

Procesi i bashkimit politik dhe ekonomik brenda Evropës së re rezultoi të jetë një sfidë komplekse. Pabarazitë e trashëguara të sistemeve socialiste në Evropën Lindore ende lënë gjurmë të thella, duke krijuar distanca socio-ekonomike ndërmjet vendeve perëndimore dhe lindore të BE-së. Asimetritë ekonomike e përkeqësuan integrimin dhe lindën dallime që vazhdojnë të ushqejnë ndjenjat populiste dhe të ekstremit politik.

Sot, sfidat e rritjes ekonomike, krizave të migracionit dhe tensioneve të brendshme në Bashkimin Evropian shfaqin një tablo ku enden dyshimet për suksesin e misionit që rënia e murit përfaqësonte. Po ashtu, ngritja e mureve të reja – fizike dhe ideologjike – për të përballuar flukset e refugjatëve ose për të ruajtur “sigurinë” brenda kufijve shtetërorë ka ngjallur polemika që sfidojnë idealet për një Evropë të hapur dhe gjithëpërfshirëse.

Kur e kthejmë kokën mbrapa, është e lehtë të themi që rënia e Murit të Berlinit nuk përmbushi plotësisht misionin e saj; se bashkimi politik dhe ideali i lirive universale ende mbeten të pakonsoliduara. Në anën tjetër, duhet të kuptojmë që misioni i lirisë dhe i përparimit nuk përfundon kurrë – ai është një proces që duhet mbajtur i gjallë përmes angazhimit të përbashkët.

Në fund të fundit, rënia e murit përfaqësoi një epokë të re dhe një angazhim për përmirësim, por ndryshimi i vërtetë nuk ndodh vetëm me rrëzimin e një barriere fizike.

 

Shqipëria dhe Demokracia

Në Shqipëri, rënia e Murit të Berlinit u reflektua më shumë se një vit më pas, në dhjetor 1990, kur edhe regjimi komunist shqiptar nisi të lëkundej nën presionin e protestave studentore dhe kërkesave të qytetarëve për liri e ndryshim. Pas dekadash izolimi dhe shtypjeje nën diktaturë, Shqipëria hyri në një epokë të re me përmbysjen e regjimit në mars 1991, që solli për herë të parë pluralizmin politik dhe hapjen e dyerve drejt botës.

E megjithatë edhe në këtë pikë ngrihet pyetja e përhershme: Ku ndodhet Shqipëria sot me demokracinë?

Demokracia në Shqipëri ka qenë një rrugëtim i ndërlikuar që nga vitet ‘90 e deri më sot. Pas dekadave të një regjimi autoritar, krijimi i institucioneve demokratike u pa si një nevojë urgjente. Por ky proces nuk është ndjekur gjithnjë nga një vizion i qëndrueshëm apo i bashkërenduar për një të ardhme demokratike, shpesh për shkak të sfidave të shumta: papunësia, varfëria, konflikti politik, dhe korrupsioni janë disa nga pengesat që kanë vështirësuar konsolidimin e demokracisë shqiptare.

Një nga sfidat më të mëdha të demokracisë shqiptare është kultura politike e polarizuar dhe mungesa e besimit të ndërsjellë midis institucioneve dhe qytetarëve. Krizat e herëpashershme politike, bojkoti i parlamenteve, dhe akuzat e vazhdueshme për korrupsion e abuzim me pushtetin, kanë dobësuar besimin e qytetarëve tek demokracia si një sistem që funksionon për të mirën e përbashkët. Shpesh, zgjedhjet janë shoqëruar me tensione, akuza për manipulime dhe përplasje, gjë që ka krijuar një cikël të gjatë mosbesimi dhe ndjenjë pasigurie për të ardhmen.

Megjithë sfidat e dukshme, Shqipëria ka bërë përpjekje të rëndësishme drejt forcimit të institucioneve demokratike dhe integrimit evropian.

Procesi i integrimit në Bashkimin Evropian dhe Reforma në Drejtësi, shënojnë një përpjekje të madhe për të larguar ndikimin politik nga sistemi gjyqësor dhe për të ndëshkuar korrupsionin.

Megjithatë, progresi shpesh duket i ngadaltë dhe i brishtë.

Kur reflektojmë për rrënimin e Murit të Berlinit dhe idealet e lirisë që ai përfaqësonte, kuptojmë se demokracia nuk është një arritje e vetme; është një proces që kërkon përkushtim të përhershëm.

 

Rreziku nga autoritarizmi

35 vite pas rrënies së Murit të Berlinit rreziku nga regjimet autoritare për Evropën dhe botën perëndimore është i vërtetë dhe gjithnjë në rritje. Ndikimi i regjimeve autoritare si ato në Rusi dhe Kinë është bërë më i dukshëm dhe përfshin një sërë fushash të rëndësishme për stabilitetin global: politikën, ekonominë, teknologjinë dhe sigurinë. Ky ndikim nuk është më i kufizuar vetëm brenda kufijve të tyre, por synon të zgjerojë ndikimin në arenën ndërkombëtare, shpesh duke sfiduar ose minuar vlerat demokratike.

Përhapja e ndikimit autoritar përbën një sfidë themelore për vetë thelbin e demokracisë si sistem dhe model qeverisës. Shumë vëzhgues paralajmërojnë se, nëse regjimet autoritare vazhdojnë të avancojnë pa sfidë dhe të krijojnë modele alternative që sfidojnë vlerat demokratike, mund të ndodhë një dobësim i rëndësishëm i rendit ndërkombëtar të bazuar në ligje, të drejta dhe barazi.

Demokratitë perëndimore duhet të angazhohen për të mbrojtur themelet e tyre. Për të mbrojtur lirinë dhe të drejtat, nuk mjaftojnë vetëm ligjet; nevojiten përpjekje të përbashkëta për të përmirësuar edukimin dhe për të krijuar një shoqëri më të qëndrueshme që mund t’i përballojë sfidat e reja. Vetëm me këtë përkushtim, Evropa dhe bota perëndimore mund të ruajnë idealet e demokracisë dhe të mbeten të forta përballë sfidave në një botë gjithnjë e më të ndërlikuar.

“Trashëgimtari”, ekzekutimi i një prej njerëzve më të pasur të Evropës

 

 Nga Leonard Veizi

 

“Trashëgimtari” është një nga filmat ikonik të kinemasë së përbashkët franko-italiane. Cilësohet si një film brilant që trajton temën mbi misteret e financave dhe pushtetit të lartë, i realizuar në mënyrë mjeshtërorë nga aktori që luan në rolin kryesor. Ky film është transmetuar edhe nga ekrani i “Tirana”-s, që në fund të viteve ’70, ndaj ai është i njohur edhe për spektatorin shqiptar...

 

... “L'Héritier” në origjinal, apo i përkthyer në shqip si "Trashëgimtari", është një filmi thriller i vitit 1973, ku Zhan-Pol Belmondo interpreton protagonistin, Bart Kordell. “L'Héritier” është një film dramatik dhe i mbushur me tension, që pasqyron kompleksitetin e pushtetit, korporatave, dhe një rrjeti të ngatërruar intrigash politike.

Regjia e filmit është nga Filip Labro, ndërsa skenari nga Filip Labro dhe Zhak Lonzman. Kasti i aktorëve kryesohet nga Zhan Pol Belmondo, për të vazhduar me Karla Gravina, Zhan Rushifor, Sharl Diner, dhe emra të tjerë njohur të kinemasë franceze dhe asaj italiane

 

Ngjarja

Hugo Kordell, manjati mediatik dhe industrial, vdes një aksident misterioz kur avioni i tij shpërthen gjatë fluturimit midis Gjenevës dhe Parisit. Ekzaminimi i mbeturinave të avionit nuk mund të përcaktojë shkakun e rrëzimit.

Bart Kordell, është një i ri i suksesshëm dhe i pavarur, i cili kthehet në Francë pasi ka jetuar për dhjetë vjet në Shtetet e Bashkuara.  Ai është i detyruar të marrë përsipër drejtimi e biznesit të fuqishëm të babait të tij. Bart Kordell trashëgon "Le Globe" një perandori përrallore industriale dhe mediatike, dhe padyshim kjo e bën një nga njerëzit më të pasur të Evropës.

Në Paris, drejtuesit e 'Globe', e përjavshme franceze dhe media kryesore e perandorisë Kordell, presin me ankth ardhjen e trashëgimtarit të Hugo Kordell, Bartit - që interpretohet nga Zhan-Pol Belmondo, - i cili dëshiron të lexojë numrin e fundit të revistës përpara se të dalë në shtyp. Megjithatë, disa nuk e vlerësojnë shumë faktin që ky i fundit është tashmë në krye të grupit.

Në fluturimin e kthimit nga Shtetet e Bashkuara, Bart flirton me një femër joshëse, Lorenën, e cila tinëz fut në xhepin e tij një biletë bagazhesh. Në aeroport Bart pritet nga menaxhmenti i 'Globe' dhe reporterët e televizionit. Pas kontrollit nga një agjent doganor gjendet një çantë të mbushur me drogë që korrespondon me biletën që Bart mban në xhep. Ai akuzohet për trafik të paligjshëm. Kjo i lë të kuptojë se ardhja e tij në krye të perandorisë “Cordell” nuk ka miratimin universal.

Me të mbërritur, Bart kundërshtoi imazhin e një “playboy” që i kishin dhënë revistat, duke imponuar një autoritet dhe kompetencë të papritur. Menjëherë, ai u bë njeriu i ditës, duke krijuar një ton të ri dhe marrëdhënie më të drejtpërdrejta me punonjësit e tij, duke menaxhuar pasurinë me ndihmën e këshilltarit të tij David Lovenstein.

Bart trashëgon një perandori industriale të ndërlikuar që përfshin media, energji dhe ndërtim, dhe së shpejti kupton që pushteti që e rrethon është i lidhur ngushtë me korrupsionin dhe interesa të errëta. Barti kupton se disa njerëz të fuqishëm të lidhur me kompaninë e tij nuk duan që ai të hedhë dritë mbi mënyrën e funksionimit të saj. Ai gjithashtu ndjen se grupi i tij kërcënohet nga një komplot i gjerë.

I ndihmuar nga miku i tij besnik, David – i cili interpretohet nga Sharl Diner, - Bart Kordell vendos të kryejë hetimin e tij. Duke ndjerë erën e komplotit kundër grupit të tij nga rryma të fuqishme industriale evropiane, Kordell punëson një detektiv për të hetuar rrethanat e vdekjes së babait të tij. Ai do të zbulojë se avioni i Hugo Kordell u sabotua nga një grup industrialistësh të lidhur me të djathtën ekstreme, përfshirë vjehrrin e tij të pasur, për ta penguar atë të zbulonte ekzistencën e një komploti të udhëhequr nga ky grup.

Bart ka dyshime edhe tek gruaja e tij Xhovanela, dhe mendon se ajo është manipuluar nga i ati. Xhiovanela është vajza e një manjati italian, Luixhi Galaci, të cilin babai i Bartit e urrente dhe që rezultoi të ishte armiku numër Një i grupit Kordel. Babai nuk e kishte miratuar martesën e djalit të tij me Xhovanela Galacin, vajzën e Luixhi Galaci, manjatit të çelikut dhe liderit të së djathtës së re italiane. Hugo e kishte zhvendosur Bartin në Nju Jork, por ende e kishte vendosur atë në krye të interesave të tij në Amerikën e Veriut.

Gjatë filmit Bart bëhet viktimë e disa sulmeve me armë. Ai po përgatit një numër special të "Globe" në bashkëpunim me Lizën, redaktoren e cila bëhet shumë e afër dhe intime, për të kaluarën e dyshimtë të industrialistit italian ku mes të tjerash gjatë Luftës së Dytë Botërore ai do të ishte përgjegjës për dëbimin e kolonisë hebreje romake. Ndërkohë Luixhi Galaci financonte partinë neofashiste dhe shpresonte në fitoren e zgjedhjeve të ardhshme.

Përgatitja e shkrimit për botim rezultoi të ishte një gabim fatal...

Duke ndjerë rrezikun Bart i dorëzon stafetën djalin e tij Hugo Kordell i riu. Rrugës për në aeroport ai i thotë të njëjtat gjëra që i kishte thënë babai i tij rreth tridhjetë vjet më parë: "Ti nuk je si të tjerët, ti je trashëgimtari".

Dhe në fund, teksa ndodhej në terminalin e aeroporti të Romës, Bart pengohet nga disa burra ndërsa një tjetër, shumë pranë tij e qëllon dy herë me pistoletë për ta lënë të vdekur në vend. I shqetësuar, David Loveinstain mbërrin në vendngjarje, por është tepër vonë. Bart Kordell ka vdekur. Dhe këtu filmi mbaron.

 

Mesazhi

Filmi sjell në vëmendje idenë e një trashëgimie që bart jo vetëm pasuri, por edhe përgjegjësi të mëdha si dhe rrezik. Po ashtu, eksplorohet lufta e brendshme e Bart Kordell për të ruajtur vlerat e tij personale, përballë presionit për të përqafuar botën e korruptuar.

"Trashëgimtari" e lë shikuesin të mendojë mbi çmimin e vërtetë të pushtetit dhe përgjegjësitë që vijnë me të. Filmi flet për ndershmërinë e individit kundër korrupsionit të fuqive të mëdha dhe për sfidën e të mbajturit të vlerave në një botë të dominuar nga interesa të ngushta.

Kritika e ka vlerësuar rolin e  Bart Kordellit si ideal për Zhan-Pol Belmondon, i cili në këtë film ka sjell me mjeshtëri guximin dhe shpirtin rebel të personazhit të tij. Me stilin e tij të veçantë, Belmondo i jep Bart Kordellit një energji të brendshme që e bën atë të duket vendimtar dhe të papërkulur. Përballja e tij me sfidat dhe të papriturat rrit tensionin dhe misterin në film.

Me këtë thriller elegant, Filip Labro bëri disa goditje të gjykuara me kujdes, ndërkohë që iu referuar disa shqetësimeve kryesore të kohës - duke përfshirë korrupsionin në politikë dhe industri.