“Diktatori i Madh”, kur arti guxoi të qeshë me frikën

85 vjet nga shfaqja e parë e filmit që shndërroi komedinë në manifest humanist

 

Nga Leonard Veizi
 
Ka vepra që lindin për të argëtuar dhe ka të tjera që lindin për të zgjuar ndërgjegje. Më 15 tetor 1940, në një botë të rënë në errësirë, Çarli Çaplin solli “The Great Dictator” apo siç vjen në shqip: “Diktatori i Madh”  – një komedi që guxoi të qeshë me vetë tiraninë. Në atë kohë, kur Europa dridhej nën çizmet e nazizmit dhe frika kishte zëvendësuar fjalën e lirë, Çaplini ngriti zërin e artit si mburojë të njeriut të thjeshtë.
 
Një komedi në kohë lufte
Filmi doli në ekran në kulmin e Luftës së Dytë Botërore, kur propaganda fashiste kishte përpirë realitetin dhe artistët rrallë guxonin të flisnin. Çaplin – njeriu me bastun, kapelë dhe buzëqeshjen e heshtur – i vuri përballë botës dy fytyra: diktatorin Adenoid Hynkel, një karikaturë gjeniale e Hitlerit, dhe berberin hebre, simbolin e pafajësisë dhe dinjitetit njerëzor.
Kjo dyfishim nuk ishte vetëm zgjedhje artistike. Ishte një thirrje për reflektim: se brenda çdo diktatori mund të fshihet një njeri i frikësuar, dhe brenda çdo njeriu të thjeshtë – një shpirt i madh që refuzon të përkulet.

Çaplin, artisti që e ktheu humorin në armë
Në një epokë ku heshtja vlente më shumë se fjala, Çaplini zgjodhi të fliste me gjuhën e humorit. “Diktatori i Madh” nuk është një komedi në kuptimin klasik, është një pasqyrë e dhimbjes, e kthyer në ironi. Filmi e përdor humorin si mjet për t’i hequr frikës fuqinë.
Në këtë mënyrë, Çaplin e shndërroi artin në një akt rezistence.
Kritika e kohës u nda: disa e quajtën të pamatur, të tjerë gjenial. Por historia i dha të drejtë. Filmi u bë një nga kolonat morale të kinemasë së shekullit XX dhe dëshmi se arti mund të jetë më i fortë se propaganda.
 
Një fjalim për njerëzimin
Në fund të filmit, Çaplin heq maskën e personazhit dhe flet si vetvetja. Fjalimi i tij – një lutje për paqe, për dashuri dhe për arsyen njerëzore – është ende një nga momentet më prekëse të historisë së kinemasë.
“Ne kemi nevojë për dashuri, jo për urrejtje. Ne kemi nevojë për mirësi, jo për cinizëm,” thotë ai, duke e kthyer ekranin në një tribunë universale të humanizmit.
Në atë çast, Çaplin nuk është më aktor, por profet i ndjeshmërisë njerëzore. Ai na kujton se edhe në errësirën më të thellë, njeriu mbetet i aftë të ndriçojë botën me buzëqeshjen e tij.
 
Një mesazh që s’ka moshë
Sot, tetëdhjetë e pesë vjet pas premierës, “Diktatori i Madh” ruan një fuqi të papërkulur. Në kohën e propagandave të reja, manipulimeve dixhitale dhe kultit të pushtetit, filmi i Çaplinit është një pasqyrë që na detyron të pyesim veten: a kemi mësuar diçka nga e shkuara?
Vepra mbetet një testament për rolin e artit – për aftësinë e tij për të folur kur të tjerët heshtin, për të qeshur kur frika sundon, dhe për të kujtuar se çdo epokë ka diktatorët e vet, por edhe njerëzit që guxojnë t’u thonë “jo”.
“Diktatori i Madh” është më shumë se një film – është një kujtesë e përjetshme se, përballë tiranisë, njeriu nuk humbet asnjëherë të drejtën për të qeshur.