Abdullah Zeneli: Tirana dhe Prishtina, ja ku çalon puna me librin shqip

Nga Leonard Veizi

 
Një shoqëri është e mirëfilltë si e tillë nëse lexon dhe libri, pa dyshim, duhet të jetë pjesë e bibliotekave të qyteteve, por dhe e shkollave dhe institucioneve të tjera. I këtij mendimi është presidenti i Shtëpisë Botuese Buzuku, ndër  më të mëdhatë në trevat shqiptare, e cila vazhdon të jetë në pararojën e botimeve shqip…
 
…E themeluar prej tij në vitin 1990, “Buzuku” këtë vit e ka të 30-in e aktivitetit botues, ndërsa presidenti i saj, poet e prozator njëherazi, Abdullah Zeneli, vazhdon me këmbëngulje të ethshme të drejtojë këtë proces tejet të vështirë në kushtet shqiptare. Nuk ka pushime për të, as në bregdet e as në pyje me borë, edhe pse në fakt karantina e pandemisë i ka dhënë një mundësi të madhe, të jetë ca ditë i qetë në meditimin e tij, gjë që prej shumë vitesh nuk e kishte provuar. E me gjithë problematikat e mëdha me të cilat përballet libri sot Abdullah Zeneli tregohet fort optimist teksa i takon të flasë e të tregojë projektet e asaj që pa dyshim njeh më mirë në jetë. Po çfarë e shqetëson sot një botues, kur për librin e printuar në gjuhën shqipe, mendohet se ka ngërçe të vazhdueshme dhe herë-herë vihet në pikëpyetje ekzistenca e tij? Abdullah Zeneli, gjatë një interviste për gazetën “Fjala” ngre këto shqetësime.
 
– Edhe pse është në përfundim e sipër, gjithsesi, ishin dy muaj karantinë. Si i kaluat këto ditë?
Po! Ndodhi kjo. Tani mynxyrat e njerëzimit nuk i përjetojmë vetëm nga librat, leximi, apo nga ato përrallat me mbret, por i përjetuam dhe vetë. Duhet të kalojë një kohë për t’u kthyer lumi në shtratin e vet shekullor dhe të kuptohet çfarë në të vërtetë ndodhi. Qe një luftë titanësh të rinj kjo apo pakujdesi njerëzore. Sidoqoftë, ndodhi diçka e rrallë dhe do të mbetet gjatë në kujtesë.
Çuditërisht, mua m’u përshtat ky dyzetnim (neologjizëm për karantinim), sepse kisha kohë vite, të mos them dekada, që nuk kam pushuar një ditë të vetme. Mora veten, isha në zgrip të një kapitjeje vrapi marramendës pas kërkesash të përgjegjshme të një botuesi, familjari, miku e çfarë jo tjetër. Shto edhe pak kohë të vjedhur për krijimtarinë, pa të cilën do ta quaja të pakuptimtë gjëllimin. Me pak fjalë, iu përshtata situatës. Veti e mirë kjo e njeriut përballë sfidave të shfrenuara.
 
– A mund të quhet proces në vazhdim prodhimi i librit, apo ai ka ndaluar tashmë?
Në fakt, jam shumë optimist për të tanishmen dhe të ardhmen e librit. Edhe kur diskutohej para dhjetë e ca vitesh se librin fizik do ta konkurrojë libri elektronik, kam qenë këmbëngulës se nuk e konkurron asgjë librin fizik, atë tradicional, të prekshmin, aromatikun, të shijshmin, të ëmblin LIBËR! Kjo sfidë do të kalojë dhe do të vërshojnë përjetimet e bartura në format letrare dhe jo vetëm: poezi, tregime, romane, drama, skenarë (filma), kujtime… Ka çfarë të thuhet. Do të shkruhen e këndohen Iliadat e reja, sepse njeriu është po ai, përballë katastrofave. Lufta për ekzistencë, mbijetesë, ardhmëri. Ndalesat e rastit janë si rimarrje forcash për syrin e një cikloni. Ai, syri, di të tundë botën letrare, të librit në veçanti. Krizat e njerëzimit kanë prodhuar kryeveprat. Por, duhet ndarë shapi nga sheqeri, rrezik të eskalojë midis letërsisë së mirë dhe asaj negative, e cila di të jetë edhe e bezdisshme. Po këtë e vendos opinioni, lexuesi. Ai është gjykatësi më i mirë dhe i duhet lënë atij ta thotë fjalën e vet.

– Jemi në prag të Panairit të Librit që në Prishtinë zhvillohet gjatë muajit qershor. Në fakt a do të arrini ta zhvilloni një aktivitet kaq të madh në kushtet e raja?
Sipas të gjitha gjasave nuk do të zhvillohet në qershor. Duhet të mësohemi edhe me këtë. Ishim përgatitur për Salond du Livre të Parisit (20-23 mars), po na iku ky rast i mirë për të qenë pjesë e një evenimenti me shumë interes për librin shqiptar. Shto dhe përgjegjësinë që kam si botues, duke qenë në 30-vjetorin e themelimit të Buzukut, atëherë në shumë pikëpamje, ky vit po del të jetë shumë i veçantë! Kam marrë shumë të drejta të autorëve botërorë, që nga fitues të Nobelit (Patrick Modiano, J.M.G. Le Clézio, etj.), të Goncourt (Éric Vuillard, Nicolas Mathieu, Jean-Paul Dubois) e deri tek autorët tanë më të frytshëm si dhe prurjet nga konkursi për roman i Buzukut me rastin e 30-vjetorit të themelimit. Nuk është fshehtësi të them se lexuesi do të ketë në dorë të paktën 10 romane shumë të mira!  Po, për këtë mbase do të flasim herë tjetër, duke mos anashkaluar natyrën e kësaj interviste. Fundvera dhe vjeshta mbase do të kurorëzojnë aktivitete të shtuara për librin: Prishtina (mbase shtator), Frankfurti (tetor) dhe kulmi, Tirana (nëntor).
 
– Cila është situata me librin, këtej dhe andej kufirit që ndan shqiptarët?
Libri pa përkujdesje institucionale është si fëmija pa prindër. Botuesit e pavarur (nuk parapëlqej t’i quaj privatë) bëjnë punën e tyre, por libri fillimisht e ka vendin në bibliotekat e qyteteve, shkollave, institucioneve relevante, spitaleve, azileve po kjo nuk ndodh, apo ndodh aq zbehtë sa nuk ia vlen të jargavitemi me stigmatizime. Një shoqëri është shoqëri e mirëfilltë nëse lexon. Kam mësuar shumë nga një libër që ka një problematikë të tillë, të cilin e kam në proces botimi, të kryeministrit të Francës, Z. Édouard Philippe, “Njerëz që lexojnë” (Des hommes qui lisent), e cila është shqetësuese për vetë Francën, derisa ne jemi akoma më keq, të mos them afër pikës së vlimit. Ka dhe një paradoks, derisa bibliotekat e Kosovës blejnë jo pak libra të botuesve të Shqipërisë, kjo nuk ndodh me botimet e botuesve të Kosovës në Shqipëri. A thua Tirana zyrtare pret Beogradin të na i blejë neve librat që dergjen depove? Ky është një dështim institucional dhe është shumë shqetësues. Po të mos ishin dy panairet e librit tashmë të konsoliduar, i Tiranës dhe i Prishtinës, gjendja do të ishte vërtet katastrofike.
 
– Personalisht cila ka qenë primare në ditë e izolimit, leximi apo krijimtaria?
Leximi gjithsesi. Është ushqimi shpirtëror dhe vesi apo shprehia që nuk të lë të qetë. Leximi në shumë kuptime, leximi si kënaqësi personale, leximi  “i detyrueshëm” si botues i dorëshkrimeve të shumta që presin botimin dhe, natyrisht, krijimtaria. Plotësojnë njëra-tjetrën, në rastin tim, nga “lodhja” e leximit pason “çlodhja” duke bartur në shkrim atë që ndiej se duhet shkruar dhe i duhet lexuesit. Në fakt, i duhet vetvetes për t’u zbrazur. Nëse pëlqehet nga lexuesi, kjo do të ishte mrekullia e çdo krijuesi që dëshiron të jetë i lexueshëm. Rrjetet sociale ndihmojnë shumë në këtë drejtim dhe ai e përgatit lexuesin për procesin e krijimit dhe të bën të ndihesh rehat. Është kënaqësi e papërshkrueshme kur sheh se të ndjekin, të duan, të lexojnë, të inkurajojnë. Për harkun kohor më pak se dy vjet kam shkruar pesë libra krejtësisht të ndryshëm poetikë, njëri nga të cilët është i karantinës, por që nuk ngutem t’i botoj. E kam thënë dhe herë tjetër, Buzukun nuk e kam krijuar për vete, por për letërsinë e të tjerëve! Sepse fjala ecën me shpejtësi meteorike në të gjitha kontinentet. Bota tani është ngushtuar në kuptimin e mundësisë për të qenë koherent me atë çfarë i serviret. Por, duhet profesionalizëm, siç e thashë dhe më sipër, të ndahet shapi nga sheqeri. Letërsia e mirëfilltë nga ajo mediokre. Dhe këtu vjen në shprehje ajo çfarë këshillonte dikur i madhi Faik Konica me Lutjen e shkrimtarit: “Ati ynë që je në qiell, jepna fuqinë të mbajmë gojën mbyllur, kur s’kemi gjë për të thënë! Falna durimin të thellojmë një punë përpara se të shkruajmë mbi të!”