Shënime udhëtimi
Nga
Leonard Veizi
Ai
është një vend mitik e plot ekspresion. Nëse do të kishin mundësi të flisnin
muret dhe kolonat, me siguri do të tregonin për qytetërimin e madh të këtij
vendi dhe luftërat e tmerrshme që janë zhvilluar ndër shekuj...
...Nëse
jeni të pasionuar pas historisë dhe antikitetit në veçanti, një vend i
jashtëzakonshëm si atraksion turistik mbetet Apolonia. E jashtëzakonshme për
nga vlerat. Në tokën shqiptare, ajo çfarë na ka mbetur si trashëgimi, e cila
për nga fama e kapërcen kufirin e shtetit, janë: Durrësi, Apolonia dhe
Butrinti. Por nëse Butrinti është zbuluar në një pjesë të mirë të tij, dhe
Durrësi është i destinuar të qëndrojë poshtë themeleve të ndërtesave urbane,
Apolonia ka në sipërfaqe vetëm një pjesë të vogël të thesarit, i cili është
zhytur nën dhè tanimë.
Rrugëtimi
Guida
elektronike tregon se nga qendra e kryeqytetit deri tek muzeu i Parkut të
Apolonisë janë 121 kilometra. Nëse nuk do të ndalosh rrugës, andej nga zona e
Lushnjes fjala vjen, ku janë disa lokale të shquara për byrekë e kos, do të
mbërrish në destinacion për 1 orë e 50 minuta.
Krahasimisht
me vendet e tjera turistike, të shkuarit në Apoloni të paktën ka një avantazh.
Prej mbikalimit në hyrje të Tiranës, e deri në dalje të Fierit, - ku një tabelë
gjigante që paralajmëron për praninë e Parkut Apolonia, - ecën nëpër
autostradë, pavarësisht nga cilësia e saj.
Mbetjet
arkeologjike të qytetërimit Apolon, ndodhen rreth 12 kilometra larg qytetit të
Fierit, pranë fshatit Pojan. Dhe vetëm pasi ke dalë nga autostrada do të
marrësh një rrugë të ngushtë. Sapo del prej fshatit e merr nëpër kodër, rruga
bëhet edhe më e ngushtë aq sa dy makina nuk kryqëzohen dot. Por këtu flitet
vetëm për një segment të shkurtër. Shumë shpejt të shfaqet një postbllok pranë
të cilit ndodhet një parkim natyral ku janë vendosur një seri makinash. Kjo
tregonte se brenda Parkut kishte një numër të konsiderueshëm vizitorësh.
Pasi
ke kaluar postbllokun e parë, ku mund të blesh dhe suvenire të vogla me emblemat
e qytetit antik, të pret një tjetër postbllok, por këtë herë aty ndodhet dhe
një kioskë ku duhet të presësh një biletë 600-lekëshe, ta skanosh në syrin
elektronik, i cili të hap “derën” që të mundëson futjen brenda territorit të
Parkut. Duhet të ngjitesh edhe ca metra të tjerë në këmbë që të përballesh me
godinën, në të cilën është shkruar “Muzeu”.
Gjëja
e parë që të bie në sy është se në Apoloni ka shumë turistë, sidomos të huaj,
të cilët janë të interesuar të vizitojnë sitet arkeologjike e të njihen më nga
afër me historinë e qytetit antik.
Nisur
dhe nga ky fakt do të më pëlqente t’i sugjeroja pushtetit lokal, - nëse dëgjon
dhe ia ka ngenë, - që meqenëse në këtë destinacion turistik vijnë përditë grupe
turistësh, ca me mikrobusë, ca me makina 5-vendëshe e ca të tjerë me autobusë
60 vendesh, të bëjnë rixha e ta zgjerojnë ca rrugën prej Parkut deri në hyrje
të autostradës, se nuk besoj të ketë ndonjë kosto aq sa ta rëndojë buxhetin e
Qarkut e ta thyejë në mes, aq sa të mos e marrë veten deri në fund të mandatit
qeverisës. Veç kësaj, rruga në vetvete do të bënte më dinjitoze, paraqitjen e
qytetit antik. Sepse rëndom ndodh në Shqipërinë tonë të tranzicionit, që një
qytetërim i vjetër të ketë pasur më shumë mundësi se sa ky qytetërimi ynë
modern që po e ngremë me kaq halle e zamet.
Impresioni
Në
Apoloni impresionohesh. Fillimisht nga Manastiri dhe kisha bizantine që daton
rreth vitit 1250. Impresionohesh nga objektet dhe artefaktet e tjera që do të
gjesh në muzeun që ndodhet brenda godinës së manastirit. Do të impresionohesh
nga muret e mbetura prej lashtësisë, pasi janë zhvatur “denjësisht” për të
ndërtuar saraje bejlerësh në mesjetën e vonë. Dhe së fundi impresionohesh nga
pamja madhështore e kolonadave që ngrihen aty pranë, për të të treguar se një
qytetërim i madh e plot kulturë ka ekzistuar në të gjithë atë vend që kishte
marrë emrin e Hyjit Apolon.
Duhet
thënë se Apolonia ka qenë në vazhdimësi një vend grabitjesh. E megjithëse janë
gjetur statuja prej mermeri plot, shumë të tjera kanë përfunduar nëpër muzeumet
e botës. Por ky nuk është rasti i vetëm
Gërmimet
arkeologjike
Rizbulimi
i Apolonisë i atribuohet arkeologut francez Leon Rei, pasi ai në vitin 1923, në
krye të një misioni arkeologjik francez, nisi kërkimet në terren pas
nënshkrimit të së parës konventë arkeologjike në historinë e shtetit shqiptar.
Më parë se kaq, gjatë Luftës së Parë Botërore, mbërritën në Shqipëri arkeologët
austriakë Kamilo Prashniker dhe Arnold Shober. Prashnikeri nisi gërmimet në
Apoloni, e cila ndodhej nën goditjen e
artilerisë italiane, si vija e parë e frontit. Arkeologu austriak disa prej
skulpturave të gjetura në Apoloni i dërgoi në Vjenë. Rreth këtyre ngjarjeve
flet dhe filmi "Dëshmorët e monumenteve" me regji të Fehmi Oshafit
dhe skenar të Luan Ramës, një prodhimi i vitit 1980 nga Kinostudio “Shqipëria e
Re”. Ishin austriakët gjithashtu, të cilët pushkatuan tre ushtarakë shqiptarë
sepse iu kundërvunë ekipit që po trafikonte vlerat e kulturës kombëtare.
Epo...
luftë hesapi.
Megjithatë,
hulumtimet e para për Apoloninë i kemi nga studiues të huaj në gjysmën e parë
të shekullit XIX, ku i pari që e ka vizituar Apoloninë dhe që ka shkruar për të
ishte Pukvili.
Historiku
Ata
që kanë shkruar historinë thonë se ky qytet i lashtë u formua në fillim të
shekullit të shtatë para Krishtit në tokat e Taulantëve Ilirë nga kolonizatorët
grekë, që vinin nga Korinti. Mund të jetë vërtet kështu por ec e ta gjesh,
meqenëse kolonizatorët e asaj kohe nuk kishin noterë me vete që të saktësonin
me vulë e firmë praninë e tyre në hapjen e themeleve të para dhe vendosjen e
gurëve në to.
Gjithsesi,
për Apoloninë kanë shkruar të gjithë historianët e rëndësishëm grekë të
antikitetit që nga Hekateu i Miletit për të vijuar me Herodotin, Thuqididin,
Aristotelin, e për të vazhduar me historianët e Romës, Polibi, Tit Livi e
Ciceroni. Madje ky i fundit e ka cilësuar Apoloninë “qytet të madh e
hijerëndë”.
Apolonia
nuk ka kaluar pa vëmendje edhe nga Marin Barleti, i cili e përmend atë si një
mundësi për të zhvilluar Kuvendin e Besëlidhjes
Shqiptare.
I
gjithë qyteti antik është i rrethuar nga një mur me gjerësi prej 3 metrash e
rreth 4 kilometrash të gjatë, i punuar më blloqe ranore katërkëndëshe, i cili
përfshinte në vete një hapësirë prej rreth 140 hektarë.
Në
historikun zyrtar shkruhet se Apolonia ishte asokohe një qytet i madh e i
rëndësishëm në afërsi të lumit Vjosë apo Aoos siç njihej në lashtësi.
Apolonia
e Ilirisë mbetet si qyteti më i rëndësishëm ndër 30 qytete në të gjithë botën
mesdhetare, të cilët mbanin këtë emër në antikitet. Ai luajti një rol të madh si
ndërmjetës tregtar mes helenëve dhe ilirëve. Gjithashtu shkruhet se qyteti, në
kohët e tij më të mira, duhet të ketë pasur një shifër rekord banorësh për
antikitetin, rreth 60.000 frymë. Thënë më qartë, po aq sa banore ka qyteti i
Fierit në ditët e sotme.
Të
dhëna
I
referohemi faqeve zyrtare, qoftë të Ministrisë së Kulturës por dhe asaj të
Parkut të Apolonisë, për të përsëritur edhe një herë, gjëra që janë thënë por
që gjithsesi kanë vlerë.
Të
paktën 800 objekte të ndryshme, që tregojnë ritmet e zhvillimit epokal në
Apoloni, janë ekspozuar në muzeun arkeologjik të këtij qyteti antik. Gjithçka
qëndron e ekspozuar në një sipërfaqe prej 1000 metër katrorë, e të vendosura në
25 stenda.
Në
Apoloni ka ende shumë mure për të cilët specialistë janë shprehur se janë
pellazgjike e që nuk kanë asnjë lidhje me kulturën greke.
Tempulli
është zhdukur nga Ibrahim Pasha, i cili në fillim të shekullin XIX ka marrë në
këtë vend 70 karroca me material guri dhe i ka dërguar në Berat për të ndërtuar
sarajet e tij. Padyshim, për këtë reprezalje masive, Ibrahim Pashës i ka
munguar dhënia e një dekorate, të cilën e meritonte, sepse i vetëm mundi të
bënte atë që s’e bëri dot një ushtri e tërë.
Në
mesjetë, Apolonia e kishte humbur rëndësinë e saj. Vetë qyteti ka qenë nën
zotërimin e Muzakajve. Dhe duhet thënë se Muzakajt në ditët e tyre më të mira
kishin në zotërim gjithë Myzeqenë dhe Beratin.
Por
duket se tërmetet e forta e të njëpasnjëshme, dy prej të cilave në vitet 1273
dhe 1284, kanë bërë të mundur shkatërrimin e qytetit i cili pas pushtimit osman
të Arbërisë mbeti krejtësisht i braktisur.
Vizita
Në
Apoloni ke mundësi të vizitosh të paktën 34 pika atraktive, që fillon me:
Qendra Monumentale, Shëtitorja A, Harku i Triumfit, Biblioteka, Buleterioni,
Odeoni, për të shkuar tek Akropoli, Obelisku e Teatri, e për ta mbyllur me
Bastionin.
Me
interes të madh për vizitorin në Apoloni janë monumenti i Agonotetëve, Odeoni,
Biblioteka, muri rrethues, Portiku, vila me impluvium, vila romake me mozaikë,
muzeu arkeologjik, Kisha e Shën Mërisë.
Manastiri
mesjetar, pjesa më e madhe e të cilit është ndërtuar me materiale të marra nga
monumentet antike të qytetit, përfshin në perimetrin e tij dhe Kishën e
Hyjëlindëses, fillimet e së cilës datojnë në shek. XIII. Po këtu gjendet që
prej vitit 1985 edhe muzeu arkeologjik, në të cilin mund të vizitoni një
koleksion të pasur gjetjesh që vijnë nga gërmime të periudhave të ndryshme në
Apoloninë e Ilirisë.
Epilogu
Pasi
ke marrë adrenalinën e nevojshme dhe ke bërë një set fotografish nëpër objektet
më simbolike të Apolonisë, nis të mendosh se vizita edhe pse jo tërësisht e
ezauruar sërish e ka përfunduar misionin, ndaj duhet të kthehesh për në
kryeqendër, Tiranë. Ndërsa merr të kthehesh në rrugën e ngushtë që të nxjerr në
Pojan, e prej andej në autostradë, nis të mendosh se ku duhet të drekosh, në
ndonjë restorant që të josh me peshk e midhje apo tek ato buzë rrugës që
shquhen për byrek e kos.
No comments:
Post a Comment