Elizabet Tejlor, lindja e Yllit të përjetshëm të kinemasë

 

 

Nga 

Leonard Veizi

 

Përpara viteve 90, emri i Elisabet Tejlorit - apo Lis Tejlorit siç njihej për më shkurt, - ishte gati një herezi në Shqipërinë Komuniste. Ajo dhe Merlin Monro aq që mund të mendoheshin të shfaqeshin në ekranin e televizionit shtetëror. Por pas rrëzimit të Murit të Berlinit shqiptar, Televizioni me siglën “Tirana” nisi të trasmetojë filmat e saj. Dhe telespektatori u mahnit kur pa Lis Tejlorin të portretizonte mbretëreshën egjiptiane të dashuruar me gjeneralin romak Mark Antonin tek filmi “Kleopatra”. Ky ishte dhe një nga filmat më spektakolarë të karrierës së saj, Ndaj dhe sot, ajo vazhdon të jetë një figurë ikonike për dashamirësit e kinemasë në Shqipëri...

 

...Elizabet Tejlor nuk ishte thjesht një aktore hollivudiane; ajo ishte një ikonë e pavdekshme, një grua me një prani të rrallë artistike dhe një jetë plot pasion, sfida dhe humanizëm. Me sytë e saj të purpurt magjepsës dhe talentin e jashtëzakonshëm, Tejlor e shndërroi çdo rol në një vepër arti dhe çdo skenë në një moment të paharrueshëm të historisë së kinemasë.

 

Nisja

E lindur më 27 shkurt 1932 në Londër, Elizabet Rosemond Tejlor u shpërngul në Shtetet e Bashkuara bashkë me familjen e saj në prag të Luftës së Dytë Botërore. Babai i saj ishte një tregtar arti dhe biznesi i tij e solli atë në kontakt me anëtarët e elitës së Hollivudit. Ndonëse nëna e saj, një ish-aktore e skenës, fillimisht kundërshtoi lejimin e Tejlor-it të ri të hynte në industrinë e filmit, një prezantim me kryetarin e “Universal Pictures” përmes një prej klientëve të babait të saj çoi në një test ekrani.

 

Karriera

Karriera e saj nisi që në fëmijëri. Në vitin 1942, Taylor realizoi filmin e saj të parë, “There's One Born Every Minute”. Por në vitin 1944 u angazhua me filmin “National Velvet”, ku spikati si një yll premtues. Ishte vetëm fillimi i një rrugëtimi artistik që do ta bënte një nga aktoret më të vlerësuara të të gjitha kohërave. Në vitet ’50 dhe ’60, ajo u bë një figurë e pashmangshme në kinematografi me role të paharrueshme në filma si “A Place in the Sun”, në vitin 1951, “Cat on a Hot Tin Roof në vitin 1958 dhe “Cleopatra” në vitin 1963. Për rolin e saj në “Butterfield 8” në vitin 1960 dhe “Who’s Afraid of Virginia Woolf?” në vitin 1966, ajo fitoi dy çmime Oscar për aktoren më të mirë. Interpretimi i saj në këto filma nuk ishte vetëm një demonstrim i talentit të saj, por edhe një pasqyrë e emocioneve të fuqishme dhe kompleksitetit të karaktereve që portretizonte. Karriera e Taylor filloi të binte në fund të viteve 1960, megjithëse ajo vazhdoi të luante në filma deri në mesin e viteve 1970

 

Jeta

Elizabeth Taylor nuk ishte vetëm një aktore e jashtëzakonshme, por edhe një figurë e njohur për jetën e saj personale, e cila shpesh bëhej titull kryesor në media. Martesat e saj – tetë në total, përfshirë dy herë me Riçard Bërton – e bënë atë një simbol të dashurisë së madhe, pasionit të zjarrtë dhe dramës romantike. Ajo dhe Burton, përveçse ishin një çift ikonë, ndanë gjithashtu një dashuri të përbashkët për artin, poezinë dhe jetën luksoze. Të quajtur nga mediat si “Liz and Dick”, ata luajtën së bashku në 11 filma.

Pavarësisht nga skandalet dhe thashethemet që e rrethonin, Tejlor e mbajti gjithmonë dinjitetin dhe forcën e saj, duke u bërë një figurë e admiruar për vendosmërinë dhe sinqeritetin e saj.

 

Bamirësja

Përtej botës së filmit dhe bukurisë, Elizabet Tejlor ishte një grua me një shpirt bamirësie dhe guximi. Ajo ishte një nga figurat e para publike që u angazhua fuqishëm në luftën kundër HIV/AIDS në një kohë kur stigma ndaj sëmundjes ishte e lartë. Themeli i saj, “Elizabeth Taylor AIDS Foundation”, vazhdon të ndihmojë pacientët edhe sot. Humanizmi i saj, së bashku me vendosmërinë për të ndihmuar ata që ishin në nevojë, e bënë atë jo vetëm një legjendë kinematografike, por edhe një simbol të dhembshurisë dhe guximit.

 

Trashëgimia

Elizabet Tejlor iku nga kjo botë më 23 mars 2011, por trashëgimia e saj mbetet e paprekshme. Filmat e saj vazhdojnë të frymëzojnë gjenerata të tëra, ndërsa kontributi i saj në humanizëm dhe bukuria e saj e përjetshme e bëjnë atë një figurë të paharrueshme.

Në vitin 1999, Instituti Amerikan i Filmit e quajti atë legjendën e shtatë më të madhe të ekranit nga aktoret femra.

Në një epokë ku yjet lindin dhe shuhen shpejt, Elizabet Tejlor mbetet një simbol i pavdekshëm i artit, elegancës dhe forcës njerëzore. Një yll që nuk do të shuhet më.

 

 

“Për hir të dashurisë”, gratë ruse u poshtëruan në Shqipëri

 Ditët e Kujtesës

Nga Leonard Veizi

 

Zë fill që në periudhën e largët të antikitetit, kur Helena u dashurua me Paridin dhe “Për hir të dashurisë” u vranë mijëra burra dhe u shkretua e gjithë Troja. “Për hir të dashurisë”, gjithmonë ka sjellë viktima, deri tek Zhuljeta dhe Romeo në Veronën latine. Dhe dashuria e për hir të saj sakrifikoi Tanush Topinë dhe bashkëshorten Helena, që ishte pinjolle e derës së famshme të dinastisë franceze të Anzhuinëve dhe vajza e vetë Robert të Anzhusë, që aso kohe ishte dhe mbret i Napolit. Por nuk u mjaftua me kaq, sepse “Për hir të dashurisë” përveç ngjarjes së shekullit XIV solli mjaft viktima dhe në shekullin XX kur Shqipëria që tërhiqej nga Partia e Punës për tu bërë Socialiste bënte pjesë në Kampin Lindor. Flitet për gratë ruse që burrat shqiptarë me dashuri të madhe i morën në udhën e gjatë nëpër det... për të zezën e tyre të pafat.

 

...Burra shqiptarë, djem fare të rinj dhe të tjerë më në moshë, lanë pushkët trofe të Luftës dhe zbarkuan në botën e madhe të stepave, territori të cilës aso kohe quhej Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike. Moska ishte madhështore, me kupola kishash, portikë e kampanil, për më tepër po ta krahasoje me Tiranën. Dhe vetë jeta në metropolin lindor ishte shumë më e lirë dhe e gëzueshme se sa në vendin ku ndikimi oriental i Azisë së Vogël i mbante gratë pas portave me dryna ndërsa burrat pinin duhan dhe raki kazani nëpër akshihane. Herë me anijen “Irgis”, herë me atë që quhej “Krimea” por dhe me anijen “Transilvania” që bënte rregullisht linjën Odesa-Durrës, djemtë nga Shqipëria kalonin nga Adriatiku e Joni, nëpër Bosfor për të lunduar në Detin e Zi e për të ankoruar në portin e Sevastopolit. Krejt të parahur me jetën moderne por me instikte të forta mbijetese si shqiptarë safi, ish partizanët me yllin e kuq e këpucë angleze të Ushtrisë Nacionalçlirimtare u kthyen në nxënës shkollash ushtarake parësore dhe u ulën në bankat e akademive superiore “Vorollishov”  a “Frunze” për t’u bërë më pas drejtues  të lartë ushtarakë.

Dhe shkuan të vetëm në Rusinë e largët, pa e ditur se në kthim do t’i çudisnin punëtorët durrsak të portit kur nga anijet e transportit "Krimea" a "Irgis" do të zbrisnin shkallët me valixhe dërrase në dorë dhe vajza flokëverdha përkrahu. Ishin vajza plot hire ruse, që kishin braktisur familjet dhe vendin me klimën acar të ftohtë për të mbërritur milje larg në Shqipërinë e huaj, krejt të zhveshur por shumë të ngrohtë nga rezet e diellit dhe po aq miqësore në frymën njerëzore.

Ky ishte vetëm prologu i miqësisë 15 vjeçare mes shqiptarëve dhe rusëve në tërësinë e tyre, sepse prologu do të ishte i errët e me humbella të thella.

Duke sjellë në vëmendje dashurinë e shqiptarëve me gratë ruse dhe armiqësinë qeveritare ndaj tyre dhe burrave që i kishin marrë, flet dhe dokumentari “Për hir të dashurisë” i cili u promovua në ditët e fundit të shkurtit 2025 pikërisht në “Ditët e Kujtesës”.

Me skenarin e Blerina Gjokës dhe regjinë e Rezart Shehut, ky projekt përçoi në vëmendje një plagë të harruar të historisë, duke e sjellë atë përmes gojës dhe syve të atyre që e përjetuan në mënyrën më të dhimbshme. Një produksion i “Kujto.al”, me ndihmën e fondacionit “Kornad Adenauer Stiftung Albania” ky film shërben si një memorial për kujtesën historike dhe thirrje për drejtësi.

Historia e këtyre grave është një tragjedi në vetvete. Ato erdhën në Shqipëri të nxitura nga dashuria, por shumë shpejt u gjendën të ngujuara në një vend që nuk u dha as të drejtën për të jetuar të lira. Për regjimin, ato ishin "armike të popullit", një lidhje e rrezikshme me botën e jashtme, dhe për këtë u ndëshkuan rëndë.

Si skenariste e dokumentarit, gazetarja Blerina Gjoka, kishte mundur të gjente dëshmitare të gjalla të kohës, gra ruse që flisnin shqip, po aq sa mund ta flasë çdo rus këtë gjuhë të vështirë dhe të përveçme me rrënjë indoeuropiane.

Dhe ato folën, treguan se si u dashuruan me shqiptarët dhe Shqipërinë, dhe si u ndanë plot dhimbje familjet e tyre, pas divorcit spektakolar të Enver Hoxhës me Nikita Hrushovin.

-Do ta kërkojmë Vlorën admiral...

Dhe ishte fort e trishtë tortura 30 vjeçare e familjeve dy kombëshe ku “Për hir të dashurisë” shumë syresh do të përfundonin pas hekurave të qelive, të tjerë do të punonin në fermat e të internuarve, dhe po aq do të jetonin të ndarë, ca në Korçë e Tiranë e ca në Moskë e Leningrad.

Po pse gjithë ky mllef?

Ka raste kur për hir të politikës gjërat rregullohen. Por jo rrallë, shkatërrohen. Atëherë në sipërfaqe dalin inatet e vjetra, mëritë e pa treguara dhe armiqtë që penguan mbarëvajtjen. Ndaj mund të jesh ti aty, për rastisi, në orën e gabuar dhe vendin e gabuar... e të digjesh.

Në historinë e Shqipërisë, ka një kapitull të errët që mbart mbi vete dhimbjen e shumë grave ruse, të cilat u dashuruan, u martuan dhe ndanë jetën me burra shqiptarë, por më pas u ndanë me forcë nga familjet e tyre, u burgosën apo u persekutuan nën regjimin e hekurt të Enver Hoxhës. “Për hir të dashurisë” në këtë "Memory Days" apo Ditët e Kujtesës, është më shumë se një rrëfim artistik. Është një homazh për këto gra, të cilat u bënë viktima të një regjimi që nuk njohu mëshirë për dashurinë e tyre.

“Për hir të dashurisë” nuk është thjesht një film. Është një përpjekje për të mos lejuar që këto histori të fshihen nga kujtesa kolektive. Është një përkujtimore për gratë që u flijuan në një sistem që nuk pati mëshirë për to. Është një zë që ngrihet për të kujtuar dhe për të mos lejuar që historia të përsëritet.

Dhe ashtu siç thonë protagonistët dhe ideatorët e këtij dokumentari ky projekt na bën të reflektojmë mbi çmimin e dashurisë në kohë diktature dhe mbi dhimbjen e heshtur të mijëra grave, historitë e të cilave ende nuk janë thënë plotësisht. Ai është një dëshmi se kujtesa nuk mund të shlyhet dhe se, për sa kohë që të ketë zëra që tregojnë, e vërteta nuk do të shuhet kurrë.

Dhe për së fundi: a e dini sa studentë shqiptarë u shkolluan dhe u diplomuan në akademitë dhe universitetet Sovjetike? Spiro Mëhilli, kunsulent i dokumentarit në fjalë, gjatë intervistës dhënë po aty thotë se kanë qenë të paktën 5200 studentë shqiptarë në shkolla dhe akademitë ushtarake të ish-Bashkimit Sovjetik, në të gjitha degët e mundshme. Dhe të paktën 1200 të tjerë kanë studiuar për degë të tjera civile ku futen dhe artet, dhe mjekësia, dhe inxhinieritë e ndryshme.

Dhe sa gra ruse mbërritën në Shqipëri përmes këtyre martesave, duke përfshirë një periudhë kohe vetëm prej 9 vjetësh pasi deri në vitin 1951, qeveria sovjetike nuk ishte gjithmonë e gatshme të lejonte martesat me shtetas të huaj, përfshirë shqiptarët?

Këtu vështirë të të përgjigjet kush. Sepse nuk ka të dhëna të sakta mbi numrin e tyre. Madje kjo shifër nuk gjendet as në filmin e titulluar "Gratë ruse", me skenar të Juri Arabov, që trajton historinë e këtyre grave dhe fatin e tyre tragjik në Shqipërinë e asaj periudhe.

Xhorxhina Kavendesh apo Diana Spencer, një histori britanike për dy gra të fuqishme

 Dukesha e Devonshajerit

 Nga Leonard Veizi

 

Dukesha Xhorxhinë dhe Princesha Diana. Këto dy gra, të ndara nga shekujt, kanë pasur jetë të ngjashme, të mbushura me kufizime, pritshmëri të rrepta shoqërore dhe tragjedi personale.

Dukesha është Xhorxhina, një bukuroshe 17-vjeçare e kontraktuar nga nëna e saj, Ledi Spencer për t'u martuar me aristokratin më të fuqishëm të Anglisë, Dukën e Devonshajerit. Fshehurazi, marrëveshja i jep të drejtë Xhorxhinës një shpërblim të madh financiar pasi ajo të ketë lindur një trashëgimtar mashkull për dukën.

Kur Xhorxhiana dëgjon lajmet për të ardhmen e saj, fytyra i merr një përzierje kënaqësie dhe frike. Megjithatë, ajo qesh dhe pyet: A më do ai mua?

Pjesa tjetër e filmit shqyrton dashurinë dhe pasojat e saj brutale për dukeshën duke e kthyer në mjerim rezidencës së saj martesore vetëm për të dëgjuar zhurmat e seksit që burojnë nga dhoma e bashkëshortit të saj...

 

...Filmi “The Duchess” apo e njohur në shqip si  "Dukesha e Devonshajerit", është një dramë historike britanike e vitit 2008, me regji të Soul Dib dhe me aktorët Keira Najtli dhe Ralf Fienes në rolet kryesore. Filmi është bazuar në jetën e Xhorxhiana Kavendesh, Dukeshës së Davenshajerit, dhe merr frymëzim nga biografia e saj e shkruar nga Amanda Foreman

Historia zhvillohet në Anglinë e shekullit të XVIII dhe përqendrohet në jetën e Xhorxhiana Kavendesh që interpretohet nga  Keira Najtli, e cila martohet me Dukën e Devonshajerit që interpretohet nga Ralf Fienes, në një martesë politike. Pavarësisht bukurisë dhe karizmës së saj, martesa është e ftohtë dhe plot zhgënjime. Duka ka marrëdhënie jashtëmartesore, dhe Xhorxhina, e izoluar dhe e mposhtur nga presioni shoqëror, fillon një lidhje dashurie me politikologun Çarls Grei që interpretohet Dominik Kuper.

Filmi trajton temat e shtypjes gjinore, tradhtisë dhe dilemave morale në një epokë kur gratë ishin kryesisht të privuara nga pavarësia personale dhe shoqërore.

 

Historia e Dukeshës Xhorxhina

Xhorxhinës, një aristokrate e bukur, inteligjente dhe me ndikim, iu desh të martohej që në moshë të re me Duken e Devonshajerit, një burrë i ftohtë dhe indiferent, i cili kërkonte vetëm një trashëgimtar mashkull. Megjithëse ishte një grua e dashur nga populli dhe një ikonë e modës dhe politikës, martesa e saj ishte e mbushur me dhimbje dhe tradhti. Burri i saj kishte një marrëdhënie jashtëmartesore me mikeshën e saj më të afërt, ndërsa asaj iu mohua dashuria e vërtetë.

 

Ngjashmëritë me Princeshën Diana

Ashtu si Xhorxhina, edhe Diana Spencer, Princesha e Uellsit, u martua me një burrë që nuk e donte vërtet – Princi Çarls, i cili ishte i lidhur me një tjetër grua, Kamila Parker Bouls. Diana, një grua e bukur dhe me një zemër të madhe, u bë e dashur nga populli për humanizmin dhe karizmën e saj, por prapa dyerve të pallatit ajo vuante nga një martesë e ftohtë dhe nga kontrolli i rreptë i familjes mbretërore.

 

Libri

Libri që frymëzoi filmin "Dukesha e Devonshajerit" është biografia me titullin "Georgiana, Duchess of Devonshire" nga Amanda Foreman, botuar në vitin 1998. Ky libër ka marrë shumë vlerësime për mënyrën se si paraqet jetën e Xhorxhiana Kavendesh - e cila ka jetuar mes viteve 1757-1806, - një nga figurat më të famshme dhe komplekse të shekullit të 18-të.

Libri përshkruan ngritjen e saj si një yll i shoqërisë londineze, martesën e trazuar me Uilliam Kavendesh, Dukën e Devonshajerit, dhe ndikimin e saj në politikë, modë dhe kulturë.

Xhorxhina ishte një figurë kyçe në Partinë “Whig” dhe përdorte popullaritetin e saj për të ndikuar te votuesit dhe politikanët.

Libri thekson betejat e saj me borxhet, varësinë nga bixhozi dhe pasionet e saj romantike, përfshirë marrëdhënien me Çarls Grei.

Amanda Foreman tërheq vëmendjen te ngjashmëritë midis jetës së Xhorxhina-s dhe figurave moderne si Princesha Diana, duke trajtuar sfidat që gratë me profil të lartë përballojnë në jetë publike. Autorja ka bërë një hulumtim të thellë, por stili i saj i të shkruarit është i gjallë dhe i lexueshëm.

Libri ofron një pamje të detajuar të shoqërisë britanike në shekullin e 18-të, përfshirë jetën aristokratike, politikën dhe rolin e grave.

Ky libër fitoi çmimin “Whitbread Prize “për Biografinë, një dëshmi e cilësisë së tij.

 

Filmi

Jeta e Xhorxhina Spenser shpesh krahasohet me atë të Princeshës Diana, pasi të dyja ishin pjesë e familjes Spencer dhe përballeshin me presione të ngjashme publike dhe personale.

Filmi fitoi çmimin Oscar për kostumet më të mira dhe është vlerësuar për rikrijimin e atmosferës së shekullit të 18-të. Najntli dhe Fienes janë vlerësuar për interpretimet e tyre të fuqishme dhe emocionale.

Filmi është mirëpritur për ndjeshmërinë dhe realizmin me të cilin portretizohet historia, megjithëse disa kritikë kanë vënë në dukje një rrjedhshmëri të ngadaltë të ngjarjeve. Në përgjithësi, ai mbetet një portret i fuqishëm i jetës aristokratike dhe sfidave të saj.

 

Epilogu

Të dyja gratë ndanë të njëjtin fat: një jetë të ndërlikuar mes luksit dhe vuajtjeve personale. Historia e Xhorxhinës, ashtu si ajo e Dianës, është një tregim i fuqishëm për gratë që sfiduan normat shoqërore, por u ndëshkuan nga rrethanat. Tema si shtypja e grave, sakrificat për familjen dhe kërkimi i dashurisë dhe lirisë janë të pranishme si në librin "The Duchess", ashtu edhe në filmin e bazuar në të.

Diana dhe Xhorxhina Spencer ishin gra të fuqishme, të cilat, pavarësisht dhimbjes dhe kufizimeve të vendosura nga rrethi i tyre, arritën të linin gjurmë në histori. Filmi "The Duchess" nuk është thjesht një dramë historike, por edhe një reflektim i fateve tragjike të grave që jetuan për popullin, por jo për veten e tyre. Ngjashmëritë mes tyre tregojnë se historia shpesh përsëritet, dhe se fati i grave në shoqëritë patriarkale mbetet një temë aktuale edhe sot.

Mes Kërtis Jarvin dhe Aleksandër Dugin, dy filozofët e prerjes radikale

Nga 

Leonard Veizi

 

Në prurjet e mëdha dhe shpeshherë të pakuptueshme të mendimit filozofik, ndodh që herë të duket sikur nuk njeh asnjë prej rrymave, e më pas kupton se shumica e tyre janë kopje të njëra-tjetrës. Në këtë kaos, është e vështirë të evidentosh detajin që bën dallimin.

Të paktën që prej filozofëve të parë në Greqinë e Lashtë, për aq sa njohim, gjithçka që thonë filozofët është një grumbull fjalësh, të cilat ndryshojnë renditjen si në një makineri që luan me sintaksën. Sepse, në 6000 vjet civilizim – nga të cilat rreth 3500 janë më të dokumentuara – tollovia e fjalëve është mbështjellë si një lëmsh me fije leshi dhe është shmbështjellë dhjetëra mijëra herë.

Kështu mbërritëm në mijëvjeçarin e tretë.

Por nëse gërmon pak më thellë, apo të rekomandon dikush, sheh se ka ende gjëra për t’u thënë, edhe pse më së shumti duken si diçka që e ke dëgjuar dhe më parë, thjesht në një formë tjetër – ose më të thjeshtë, ose më arkaike. Tani gjithçka është thjesht koklavitur dhe modernizuar.

Ajo që më ka rënë në sy më së shumti, mes mendimtarëve apo filozofëve të viteve të fundit – pra atyre që janë kryesisht prodhim i fundit të mijëvjeçarit të kaluar dhe fillimit të këtij mijëvjeçari – janë dy autorë: Aleksandër Dugini, rus, dhe Kërtis Jarvin, amerikan.

Për të parin – Aleksandër Duginin, i lindur më 1962 – thuhet se teoritë e tij qëndrojnë ose mbi tryezën e Putinit, ose në mendjen e tij, po aq sa, 100 vite më parë, Niçja qëndronte mbi tavolinën e Adolf Hitlerit.

Kërtis Jarvin është i njohur, së bashku me filozofin Nik Land, për themelimin e lëvizjes filozofike anti-barazi dhe antidemokratike, të njohur si Lëvizja e Iluminizmit të Errët ose neo-reaksionarizmi.

Edhe ky i dyti, – Kërtis Jarvin, i lindur më 1973 – thuhet se ka simpatinë e Trampit, ndaj dhe ai e ka ftuar me ceremoninë e inaugurimit si president.

Në vija të përgjithshme, këta dy mendimtarë e filozofë bashkëkohorë bien dakord se demokracia liberale është e dështuar, por kanë vizione të ndryshme për sistemin që duhet ta zëvendësojë: njëri promovon një autoritarizëm euroaziatik dhe spiritualist, ndërsa tjetri propozon një monarki teknokratike dhe kapitaliste, ku shteti drejtohet si një kompani.

Ndoshta hegjemonia dhe rivaliteti mes dy superfuqive vazhdojnë të prodhojnë jo vetëm testata bërthamore, por edhe mendim filozofik, mbi të cilin mbështeten platforma partish apo platforma individësh me pushtet.

 

Aleksandër Dugin

Ai është një filozof, politolog dhe ideolog rus i njohur për teoritë e tij mbi gjeopolitikën. Mendimi i tij filozofik është kompleks dhe shpesh polemik, duke ndikuar në qarqe politike dhe intelektuale, veçanërisht në Rusi.

Dugini promovon një ideologji të quajtur "Eurasianizëm", e cila kundërshton hegjemoninë perëndimore dhe sidomos liberalizmin perëndimor. Ai beson se Rusia dhe vendet e tjera euroaziatike duhet të bashkohen në një bllok kundër ndikimit të SHBA-së dhe NATO-s. Në këtë kontekst, ai përqafon një botë multipolare, ku nuk dominon vetëm një fuqi globale, por disa civilizime të mëdha.

Dugini është ndikuar nga filozofë tradicionalistë si Rene Genon dhe Julius Evola, të cilët theksojnë një kthim te vlerat tradicionale dhe shpirtërore kundër modernizmit dhe materializmit. Ai argumenton se civilizimi perëndimor është në dekadencë për shkak të laicizmit dhe individualizmit ekstrem. Për këtë arsye, ai propozon një qasje mistike dhe konservatore, që mbështetet në identitetin kombëtar dhe fetar.

Në librin e tij më të njohur, "The Fourth Political Theory" apo i ardhur në shqip: “Teoria e Katërt Politike”, Dugini argumenton se tri ideologjitë kryesore të shekullit XX – liberalizmi, komunizmi dhe fashizmi – kanë dështuar. Ai propozon një teori të re politike që synon të kapërcejë këto ideologji duke përzier elemente të ndryshme nga traditat kombëtare dhe religjioze.

Dugini e sheh Rusinë si qendrën e një civilizimi të veçantë euroaziatik, i cili duhet të sfidojë dominimin e Perëndimit. Ai mbështet një shtet të fuqishëm, autoritar dhe të udhëhequr nga një elitë shpirtërore, duke e cilësuar demokracinë liberale si një sistem të korruptuar dhe dekadent.

Aleksandër Dugini është një filozof i cili sfidon paradigmat perëndimore dhe promovon një qasje alternative, të bazuar në konservatorizëm kulturor, misticizëm dhe gjeopolitikë euroaziatike. Pavarësisht se është një figurë kundërthënëse, ai mbetet një nga mendimtarët më me ndikim në Rusi dhe në disa qarqe të tjera anti-liberale në botë.

Mendimet e Duginit kanë ndikuar në qarqet politike në Rusi, dhe ai shpesh përshkruhet si një nga ideologët që frymëzuan politikat ekspansioniste të Moskës, veçanërisht në Ukrainë. Megjithatë, ai është një figurë e debatueshme, dhe shumë kritikë e akuzojnë për ekstremizëm dhe për promovimin e një ideologjie neo-imperialiste.

 

Kërtis Jarvin

Me pseudonimin "Mencius Moldbug", është i njohur për themelimin e lëvizjes filozofike anti-egalitariane dhe anti-demokratike të njohur si "Ndriçimi i Errët" ose lëvizja neo-reaksionare.

Jarvin argumenton se fuqia reale politike në Shtetet e Bashkuara qëndron në atë që ai e quan "Katedralja", një bashkim joformal i universiteteve dhe medias kryesore, të cilat bashkëpunojnë për të ndikuar opinionin publik. Sipas tij, një klasë sociale që ai e quan "Brahmin" dominon shoqërinë amerikane, duke predikuar vlera progresive për masat. Yarvin dhe lëvizja e Ndriçimit të Errët pretendojnë se përkushtimi i "Katedrales" ndaj barazisë dhe drejtësisë gërryen rendin shoqëror.

Duke u mbështetur në metafora kompjuterike, Jarvin sugjeron se shoqëria ka nevojë për një "rivendosje të fortë" ose një "rinisje", në vend të reformave graduale politike. Ai propozon një filozofi "neo-kameraliste", bazuar në kameralizmin e Frederikut të Madh të Prusisë. Në këtë model, qeveritë demokratike të paefektshme dhe të shpërdoruara duhet të zëvendësohen me korporata sovrane me aksione, ku "aksionarët" (pronaret e mëdhenj) zgjedhin një ekzekutiv me fuqi të plotë, por që duhet të shërbejë sipas dëshirës së tyre. Ky ekzekutiv, i pakufizuar nga procedurat liberale-demokratike, mund të qeverisë në mënyrë efikase, ashtu si një CEO-monark.

Jarvin mbështet autoritarizmin nga një këndvështrim të djathtë-libertarian, duke argumentuar se ndarja e sovranitetit politik zgjeron fushën e shtetit, ndërsa qeveritë e forta me hierarki të qarta mbeten minimale dhe të fokusuara ngushtë. Ai ka shprehur mbështetje për martesat e të njëjtit seks, lirinë e fesë dhe përdorimin privat të drogës, dhe ka shkruar kundër ligjeve diskriminuese bazuar në racë ose gjini.

Idetë e Jarvin kanë ndikuar disa investitorë të shquar në Silicon Valley dhe politikanë republikanë. Strategu politik Steve Bannon ka lexuar dhe admiruar punën e tij, dhe zëvendës-presidenti JD Vance ka përmendur Yarvin si një ndikim. Në janar 2025, Yarvin mori pjesë në një gala inaugurale të Trump në Uashington, ku u raportua se ishte "një i ftuar joformal nderi" për shkak të ndikimit të tij të madh mbi të djathtën trumpiane.

 

Epilogu

Kërtis Jarvin dhe Aleksandër Dugini janë dy mendimtarë bashkëkohorë të ndryshëm, me ndikim në sferën e filozofisë politike por kanë disa pika të përbashkëta në kritikën e tyre ndaj liberalizmit dhe rendit aktual global. Të dy autorët besojnë se demokracia liberale perëndimore është një sistem i dështuar që nuk i shërben popullit, por elitave të fshehura.

Pavarësisht dallimeve, të dy janë ndër zërat më kritikë ndaj rendit global aktual dhe ofrojnë alternativa radikale për të ardhmen e politikës.

 

 

 

 

 

 

 

 

Diploma, më shumë një status sesa një mundësi punësimi

Nga Leonard Veizi

 

Diploma nuk është më një mjet me të cilin mund të çash në jetë. Madje, ndodh të jetë më shumë një aksesor për ta varur në mur me një kornizë të bukur ose për ta shpërndarë në rrjetet sociale, ku dukshëm do t’u tregosh të tjerëve se ke përfunduar studimet e larta.

Në një botë që evoluon me shpejtësi, edukimi është cilësuar gjithmonë si një nga asetet më të çmuara që një individ mund të ketë në jetëshkrimin e tij. Megjithatë, ndërsa shumë njerëz përpiqen të arrijnë një diplomë dhe të ndjekin një karrierë në përputhje me fushën e studimeve, ka edhe shumë të tjerë që, pavarësisht se kanë përfunduar studimet në një drejtim të caktuar, përfundimisht nuk punojnë në atë fushë.

Po pse ndodh kjo dhe çfarë nënkupton për të ardhmen e individëve dhe shoqërisë?

 

Përgjigje pikëpyetjes

Edukimi ka një ngarkesë të rëndësishme shoqërore dhe kulturore. Shumë njerëz e ndjekin atë jo vetëm për të fituar njohuri të thelluara, por edhe për të siguruar një diplomë që mund t’u mundësojë pozita të larta, një punë të mirëpaguar dhe një status në shoqëri. Megjithatë, nuk është gjithmonë e qartë se sa janë të interesuar individët për fushën e studimeve apo se sa do të ndikojë kjo në karrierën e tyre në të ardhmen.

Për shumë të rinj, universiteti dhe diplomimi janë shpesh më shumë një detyrim sesa një zgjedhje e bazuar në interesin e vërtetë. Kjo mund të lidhet me pritshmëritë e familjes dhe shoqërisë, të cilat i shtyjnë ata të ndjekin degë studimi që mund të duken si mundësi më të sigurta ose më prestigjioze për të arritur sukses. Ky fenomen i "studimit për diplomë" është i përhapur gjerësisht. Studentët mund të kalojnë vite duke studiuar një fushë të caktuar, por përfundimisht nuk e ndjekin atë në karrierën e tyre. Shpesh, shumë të diplomuar nuk arrijnë të shfrytëzojnë njohuritë dhe përvojën e fituar ose thjesht nuk kanë mundësi punësimi në fushën për të cilën janë specializuar.

 

Pse ndodh kjo?

Ka disa arsye pse shumë individë nuk mund të punojnë në fushën e studimeve të tyre.

Së pari, mund të jetë mungesa e mundësive në tregun e punës. Shumë fusha akademike ofrojnë mundësi të kufizuara, dhe mund të jetë e vështirë të gjesh një punë që lidhet drejtpërdrejt me studimet e kryera.

Nga ana tjetër, ndoshta fushat që kanë studiuar nuk janë ato që i pasionojnë individët, dhe ata mund të gjejnë mundësi të tjera më tërheqëse ose më të përshtatshme për aftësitë dhe interesat e tyre. Raste të tilla nuk janë të pakta. Në fund të fundit, vendimi për të ndjekur një drejtim të caktuar në jetë shpesh merret në një periudhë kur individi mund të ndodhet në një udhëkryq dhe, si pasojë, mund të marrë vendime të nxituara ose të diktuara nga rrethanat.

Një tjetër arsye është presioni shoqëror. Shumë të rinj ndihen të detyruar të ndjekin një degë që është në modë ose që shihet si më fitimprurëse, edhe nëse kjo nuk përputhet me pasionet apo prirjet e tyre. Kështu, ata përfundojnë duke punuar në një fushë që nuk i motivon, duke u ndjerë të shkëputur nga njohuritë që kanë fituar gjatë studimeve.

Diplomat dhe titujt akademikë janë padyshim një pjesë e rëndësishme e jetës profesionale të individëve, por ato janë vetëm njëra anë e medaljes. Tregu i punës, nga ana tjetër, kërkon aftësi, përvojë dhe fleksibilitet – elementë që nuk mund të maten vetëm me një diplomë.

 

Ç’mund të bëjmë?

Një nga mënyrat për të adresuar këtë fenomen është krijimi i mundësive më të gjera për zgjedhjen e fushave të studimit në përputhje me interesat dhe aftësitë e individëve. Kjo kërkon jo vetëm një ndryshim në mënyrën se si sistemet arsimore i qasen karrierës, por edhe një ndryshim në mentalitetin shoqëror, i cili shpesh e sheh edukimin dhe diplomën si mjetin kryesor të suksesit, duke lënë në hije pasionin dhe dëshirën për të mësuar.

Në shumë raste, një individ mund të ketë një diplomë të shkëlqyer, por të mos zotërojë aftësitë praktike të nevojshme për të punuar në atë fushë. Tregu i punës është shumë më i gjerë dhe kompleks sesa një grup kriteresh të përcaktuara në një diplomë.

Për të ndihmuar individët të gjejnë suksesin e tyre, është e rëndësishme që ata të kuptojnë se diploma është vetëm një pjesë e gjithë procesit. Kjo do të thotë se duhet të zhvillojnë dhe të përsosin aftësitë që kërkohen në tregun e punës, si dhe të krijojnë mundësi për të fituar përvojë praktike, e cila do t’i ndihmojë të jenë më të përgatitur për sfidat profesionale. Pra, duhet të ketë një integrim mes njohurive të marra në shkollë dhe kërkesave të tregut të punës.

 

Në përfundim

Edhe pse shumë individë përfundojnë studimet dhe nuk punojnë në fushën që kanë zgjedhur, është e rëndësishme të kuptohet se arsimi dhe karriera janë shumë më tepër sesa një diplomë. Më e rëndësishmja është mënyra se si individët arrijnë të shfrytëzojnë aftësitë dhe pasionet e tyre për të ndërtuar një të ardhme të suksesshme, pavarësisht nga degët që kanë studiuar.

Diploma është një faktor i rëndësishëm, por jo i mjaftueshëm për suksesin në tregun e punës. Ky i fundit kërkon një kombinim të aftësive praktike, përvojës dhe fleksibilitetit për t’u përshtatur dhe për të përballuar sfidat. Në këtë kuptim, individët duhet të kuptojnë se diploma mund të jetë një pasaportë që hap dyer, por janë aftësitë dhe përvoja praktike ato që e bëjnë një person të shkëlqejë brenda atyre dyerve.

Milan Shuflaj, albanologu i shquar që u vra prej ekstremistëve jugosllav

 

Nga Leonard Veizi

 

Ai është një figurë thuajse mitike për shqiptarët. Padyshim për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në studimet historike dhe albanologjike, si dhe për mbështetjen e tij për çështjen shqiptare. Dhe sepse ai është konsideruar si një nga historianët dhe albanologët më të rëndësishëm të fillimit të shekullit XX...

 

...Nuk ishte rastësi që Milan Shuflaj, ekzekutohet vetëm një ditë pasi ai ishte kryer nga një vizitë që kishte bërë në Shqipëri. I ftuar dashamirësisht nga qarqet intelektuale shqiptare ai mbërriti në Tiranë në 12 janar të vitit 1931.

 

Në Shqipëri

Nga dokumentacioni i bërë publik tashmë thuhet se gjatë qëndrimit në Shqipëri, më 16 janar 1931 Shuflaj mbajti një fjalim në Parlamentin shqiptar. Hollësisht ai shtjelloi punën rreth botimit të vëllimeve në vazhdim të “Acta Albaniae”, si dhe të “Historisë së Shqipërisë”. Për këtë gjë, Parlamenti shqiptar nga buxheti i shtetit, urdhëroi ministrin e arsimit, Hilë Mosin, që në emër të shpenzimeve të paguante në “Banque Commerciale de Bâle á Zurich”, në llogari të Dr. Milan Šuflaj-t, shumën prej 75.000 frangash ari

Ditët e qëndrimit në Shqipëri Shuflaj i shfrytëzoi për të mbledhur edhe disa të dhëna për disa monumente mesjetare që kishin ngel të patrajtuara në studimet e mëparshme. Ai kërkoi të merrte përsipër gjurmimin e burimeve të periudhës 1406-1536, të cilat më vonë do t’i botonte në vëllimet e tjera të “Acta Albaniae”

Në 17 shkurt 1932 Milan Shuflaj gjendej përsëri në shtëpinë e tij në Zagreb. Një ditë më pas anëtarët e organizatës “Jugosllavia e Re”, i zunë pritë në pragun e derës dhe e goditën me mjete të forta në kokë. Ishte 51-vjeç. Ndërsa thuhet se pas këti akti brutal atentatorët hynë në banesën e tij dhe morën dorëshkrimin e librit të tretë "Codex Albanicus".

 

Për shqiptarët

Shuflaj kishte një lidhje të veçantë me Shqipërinë dhe çështjen shqiptare. Ai ishte një nga studiuesit kryesorë të historisë shqiptare mesjetare dhe autori i disa veprave themelore në albanologji. Një nga kontributet e tij më të rëndësishme ishte pjesëmarrja në botimin e "Acta et Diplomata Res Albaniae," një koleksion i jashtëzakonshëm dokumentesh historike që përmban burime nga shekulli XIII deri në shekullin XV. Ky vëllim, i përgatitur në bashkëpunim me studiuesin Ludvig Thalleksi dhe Konstantin Jiriçek, përbën një nga bazat më të rëndësishme për studimet mbi historinë e Shqipërisë mesjetare. Ai përmban diploma, traktate dhe dokumente të tjera të rëndësishme që hedhin dritë mbi marrëdhëniet politike, shoqërore dhe ekonomike të Shqipërisë me fuqitë e kohës.

Ky punim monumental ndihmoi në ndriçimin e historisë shqiptare dhe ofroi një perspektivë të re mbi rëndësinë e Shqipërisë në zhvillimet rajonale dhe evropiane. Sufflay gjithashtu mbështeti përpjekjet për pavarësinë e Shqipërisë dhe kishte lidhje me intelektualët shqiptarë të kohës.

Kontributi i Shuflaj-t në historinë dhe kulturën shqiptare është vlerësuar lart nga studiuesit dhe historianët shqiptarë. Ai konsiderohet si një nga figurat kryesore të albanologjisë dhe një mbrojtës i çështjes shqiptare në një kohë kur Shqipëria përballej me sfida të mëdha për të ruajtur identitetin dhe pavarësinë e saj. Disa nga librat e tij kryesorë janë: “Kufijtë e Shqipërisë në mesjetë”, “Shqipëria mesjetare”, “Biologjia e fiseve të popullit shqiptar”, “Qytete e fortifikata të Arbërisë, kryesisht gjatë mesjetës”, “Serbët dhe Shqiptarët” etj. 

Në Shqipëri, Shuflaj është kujtuar dhe nderuar si një mik i madh i kombit shqiptar. Punimet e tij kanë qenë një burim i çmuar për historianët shqiptarë dhe kanë ndihmuar në ndriçimin e periudhave të errëta të historisë së vendit. Akademia e Shkencave e Shqipërisë dhe institucione të tjera shkencore e kanë përmendur shpesh në studime dhe konferenca shkencore mbi historinë mesjetare shqiptare.

Në vitet e fundit, vepra dhe kontributi i tij kanë marrë vëmendje më të madhe, duke u përfshirë në botime akademike dhe ekspozita të organizuara në Shqipëri dhe Kosovë. Historianët shqiptarë e vlerësojnë Shuflaj-n si një figurë të pazëvendësueshme në studimet albanologjike, duke e cilësuar si një nga të huajt që ka dhënë një ndihmesë të madhe për ruajtjen dhe dokumentimin e identitetit shqiptar.

 

Atentati

Milan Shuflaj ishte bërë pengesë e madhe në realizimin e projekteve të mëdha antishqiptare. Ndaj më 18 shkurt 1931, ai u godit nga atentatorë të paguar nga shërbimet sekrete jugosllave. Ndërroi jetë disa orë më pas nga plagët e marra. Ky akt shkaktoi zemërim të madh në qarqet intelektuale evropiane. Sipas të gjithë dokumentacionit thuhet se Albert Einshtein dhe Hajnrik Men, të alarmuar nga dhuna shtetërore kundër Shuflaj-t, i shkruan një letër Lidhjes së Kombeve duke dënuar regjimin jugosllav për shtypjen e fjalës së lirë dhe persekutimin e intelektualëve. Por nuk ishin të vetmit këta që reaguan ngaj atentatit makabër.

Në qershor të vitit 1940, në Banovinën e Kroacisë, u organizua një gjyq për vrasjen e Shuflaj-t. Vrasësit ishin agjentët e policisë Branko Zverker, Lubomir Bellosheviç dhe Stevo Veçerinca

Të nxjerrë në gjyq ata deklaruan se vendimi për likujdimin e Sufflayt u muar me 15-16 shkurt 1938 në zyrën e shefit të policisë Politike të Zagrebit. Të akuzuarit më pas arritën të largoheshin për në Beograd. Të gjitha përpjekjet e mëvonshme për t'i ekstraduar ishin të pafrytshme.

Vrasja e Shuflaj-t nuk ishte vetëm një sulm ndaj tij personalisht, por edhe një përpjekje për të heshtur një brez intelektualësh që kërkonin të mbronin identitetin dhe të drejtat e popujve të shtypur nga regjimi jugosllav. Megjithatë, puna e tij në fushën e historisë dhe albanologjisë mbetet një dëshmi e përkushtimit të tij ndaj së vërtetës dhe dijes.

 

Epilogu

Milan Shuflaj, një nga intelektualët më të shquar kroatë të fillimit të shekullit XX. Ndërsa akti tragjik ndaj tij konsiderohet si një goditje ndaj dijes, kulturës dhe rezistencës intelektuale ndaj diktaturës mbretërore serbo-kroato-sllovene.

I lindur më 9 nëntor 1879 në Lepoglava, Shuffaj ishte historian, albanolog, dhe politikan i shquar. Ai dha një kontribut të madh në studimet mbi historinë mesjetare të Ballkanit, veçanërisht mbi Shqipërinë dhe marrëdhëniet e saj me Europën Perëndimore. Si një ndër themeluesit e albanologjisë moderne, ai bashkëpunoi me dijetarë të shquar evropianë dhe ishte pjesë e një rrjeti akademik që synonte të thellonte studimet për shqiptarët.

Milan Shuflaj la pas shumë studime të papërfunduara në dorëshkrim, një pjesë e mirë e të cilave ruhet në Arkivin Shtetëror të Kroacisë në Zagreb.

Sot, Milan Shuflaj kujtohet si një nga figurat më të rëndësishme të studimeve mbi historinë shqiptare dhe si një dëshmor i luftës për liri intelektuale dhe të drejtat e popujve të Ballkanit.

Ish-Presidenti i Republikës Alfred Moisiu, në sesionin shkencor “Shuflai dhe Shqiptarët’” të organizuar nga Akademia Shqiptare e Shkencave në Tiranë, e dekoroi Shuflajn pas vdekjes me Urdhrin “Naim Frashëri i Artë”, me motivacionin “Për kontribut të shquar në studimet albanologjike, për karakterin shkencor dhe objektiv të mbrojtjes së çështjes shqiptare në veprën e tij”.

Posta Shqiptare në vitin 2013 emetoi një sesion pullash me portretin e tij.

 

Kosova sot, 26 vjet liri e 17 vjet Pavarësi

 

Nga 

Leonard Veizi

 

Kosova kishte mbetur mënjanë që prej asaj periudhe kur Enver Hoxha na bëri me dijeni në kujtimet e tij, se Josip Broz Tito i paskësh thënë që në një ditë të bukur – ndoshta jo behari, - nën frymën internacionaliste e ndonjëherë Marksist-Leniniste, Kosova do të vetëvendoste për fatin e saj. Dhe në këtë kuadër nuk do ishte habi e madhe nëse do t’i bashkëngjitej Shqipërisë mëmë. Por zeniti i marrëdhënieve Shqiptaro Jugosllave, që zgjati vetëm nja tre a katër vjet, ra me shpejtësi në humnerë që në vitin 1948 dhe çështja ende e pashtruar për zgjidhje mbeti e pazgjidhur.

Prandaj u shtrënguan kufijtë e vendosur nga Ambasadorët në Londër në vitin e mbrapshtë 1913.

Pas Luftës së Dytë Botërore Kosova u bë pjesë e Serbisë si Krahinë Autonome Socialiste, por kishte shumë më pak të drejta sesa republikat e tjera të Jugosllavisë.

Por Kosova kërkonte zgjidhje medoemos.

Zgjimi i ndërgjegjes kombëtare tek shqiptarët nën ish Jugosllavi, përkon me ngjarjet e vitit 1968 ku pas presionit dhe trazirave, Tito nisi të lejonte më shumë autonomi për Kosovën, duke dobësuar kontrollin serb. Kushtetuta e vitit 1974 ishte çast i rëndësishëm për Kosovën sepse i dha një status pothuajse të barabartë me republikat e tjera. Edhe pse Kosova fitoi më shumë autonomi, Tito refuzoi që ajo të bëhej republikë e veçantë brenda Jugosllavisë. Tito u përpoq të mbante ekuilibrin mes shqiptarëve dhe serbëve, por pas vdekjes së tij më 1980, situata ndryshoi krejt. Shumë shpejt do të fillonin demonstratat e rinisë shqiptare dhe popullit në Kosovë në vitin 1981, për të kërkuar statusin federative. Në vitin 1989, revoltat ishin kundër shtypjes dhe represionit të lartë ushtarako-policor të regjimit të Milosheviçit.

 

Urdhri “Top Secret”

Po Shqipëria çfarë roli ka luajtur në arritjen e qëllimit: Pavarësi për Kosovën?

Padyshim, ajo ka qenë mbështetësi kryesor i saj, pavarësisht regjimeve dhe ata që drejtojnë vendin për një kohë të caktuar. Kështu, rreth fundit të viteve ’70 të shekullit të kaluar, Enver Hoxha dha një urdhër, por nën siglën “tepër sekret”: Duhej përgatitur një plan ushtarak, se si forcat e armatosura të Shqipërisë të mund të futeshin në territorin jugosllav e të aneksonin Kosovën.

A ishte një lajthitje kjo?

 

Përballja e forcave

A ishte në gjendje Shqipëria të përballej me ushtrinë Jugosllave?

Në raportin e forcave thuhej se:

 

Jugosllavia

Në vitet ’80 Jugosllavia ishte e organizuar në 6 armata 10 brigada me gjithsej 2100 tanke, 7346 gryka zjarri artilerie e mortajash, 383 avionë luftarakë, përfshi 46 aeroplanë transporti 125 anije luftarake me një efektiv të përgjithshëm prej 264.000 trupash.

Në krahinën e Kosovës para demonstratave të vitit 1981 ishin dislokuar 3 njësi të inkuadruara në grupin 52 operativ me rreth 12.234 njerëz, 308 gryka zjarri artilerie, 72 tanke dhe 36 avionë luftarakë. Por demonstratat në Kosovës u shoqëruar me rritjen e forcave ushtarake. Për rrjedhim në fundin e vitit 1981 në Kosovë ishin dislokuar 8 njësi dhe 5 regjimente të ndryshme. Në vend të grupit operativ 52 u krijua korpusi 52-të dhe 44.594 njerëz.

 

Shqipëria

Në kulmin e saj në vitin 1980, Ushtria Shqiptare kishte një kapacitet prej 60 mijë ushtarësh të gatshëm që ishin inkuadruar në 800 batalione të ndarë 127 brigada dhe 34 regjimente dhe që formonin tre armata me nga 7 divizione. Shqipëria kishte në organikë rreth 16.500 oficerë, rreth 9.000 nën/oficerë, rreth 8.000 civilë, rreth 450.000 rezervistë, rreth 230.000 Forca Vullnetare. Këmbësorisë i bashkoheshin dhe rreth 1200 tanke dhe mjete të blinduara, rreth 240 avionë dhe helikopterë, më shumë se 200 raketa tokë-ajër si dhe të paktën 100 anije të formateve të ndryshme që ishin në përbërje të Flotës Detare.

Në vitet 1970-‘83, në drejtimin verilindor të Shqipërisë ishin përqendruara 3 Korpuse gjitharmëshe, Brigada Sulmuese, batalione kufiri, brigada tankesh dhe artileri e rëndë.

 

“Shpërthimi”

Plani i përgatitur nga katër ushtarakët madhorë të Shtabit të Përgjithshëm u kodua “Shpërthimi”. U bë edhe një strërvitje e madhe, - ose më e madhja e kryer ndonjëherë në Shqipëri, - me rreth 60 mijë trupa në terren dhe shumë më tepër të tjerë në prapavijë, koduar nën emrin “Shebeniku-80”. Por pas kësaj plani i detajuar u mbyll në kasafortë duke u cilësuar si “një plan rezervë”.

Ushtarakw tw lartw janw shprehur senë hartën e Drejtorisë së Zbulimit të Shtatmadhorisë Shqiptare, mbi dislokimin e forcave ushtarake në drejtimin Kosovë - Shqipëri, ishin të pasqyruara saktësisht forcat e Z2-3U të Armatës së Jugosllavisë, me qendër Nish e Shkup. Por operacioni i mundshëm i ushtrisë shqiptare, ishte i vështirë. Duheshin pasu r parasysh dhe  në raportet nw zhvillimet ndërkombëtare.

 

Lufta

Në Kosovë situata nuk ishte e qetë. Në fakt nuk ka qenë e qetë asnjëherë. Përderisa në një tokë shqiptare dhe institucione shqiptarwsh krekoseshin serbët.

Në vitin 1998 në institucionet e shtetit shqiptar ra kambana e alarmit. Ishte koha e ndërprerjes së marrëdhënieve diplomatike me Serbinë. Në një farë mënyrë, midis dy vendeve lufta ishte në mes. Në atë kohë Shqipëria vinte nga një situatë të rënduar, për shkak të goditjes që morën elementët e Sigurisë Kombëtare në ngjarjet tragjike të vitit 1997. Megjithatë ushtria kishte në përbërje 8 divizione dhe një sasi repartesh të Komandës së Përgjithshme. Divizioni i Kukësit, në kontakt të drejtpërdrejtë me ushtrinë serbe në kufi, mbronte një shtrirje frontale prej 187 kilometrash. Ndaj në kufirin verior shteti shqiptar mori masa përforcuese. U thirrën “nën armë” struktura rezerviste vendore. U urdhëruan njësitë e repartet e vartësisë së Komandës së Përgjithshme, respektivisht Divizioni i Tiranës dhe disa njësi të specializuara, Brigada "Komando", BrK së Mekanizuar në Laç, batalione të forcave speciale, Regjimenti i Policisë Ushtarake, reparte të Brigadës Xheniere, si dhe të Brigadës së Ndërlidhjes, të Brigadës së Transportit Ushtarak dhe elementë të tjerë logjistik, të cilat u integruan brenda elementëve të rendimit të luftimit të Divizionit të Kukësit. Këtu shtohet dhe një sasi të konsiderueshme e trupave të UÇK-së, të dislokuara në 4 qendra stërvitore brenda zonës së Mbrojtjes së Divizionit: në Burrel, Feken, Durrës e Mamurras. Në manovrën taktiko-operative të Divizionit të Tiranës u dislokuan në Kukës reparte të tankeve, të artilerisë së rëndë top obuz 152 mm, të artilerisë reaktive 189 mm, që njihen si “katjusha”, dhe  mjete të tjera të mekanizuara.

 

Epilogu

Lufta e Kosovës nuk ishte një ngjarje e papritur, por rezultati i një akumulimi të gjatë të tensioneve etnike dhe politike.

Në vitin 1999, pas masakrave të shumta dhe krizës humanitare, u sensibilizua NATO  e cila nisi një fushatë bombardimesh kundër Serbisw. “Operation Allied Force”, që zgjati 78 ditë – prej 24 marsit deri më 10 qershor 1999, - ku NATO kreu rreth 38,000 fluturime, nga të cilat 10,484 ishin sulme ajrore kundër objektivave serbe. Sulmet u përqendruan në infrastrukturë ushtarake dhe komunikimi, aeroporte dhe baza ushtarake serbe, si dhe kundër forcave tokësore dhe artilerisë.

Kjo forcë detyroi Millosheviçin të pranojë tërheqjen e trupave të tij nga Kosova.

Pas gati një dekade nën administrimin ndërkombëtar, Kosova shpalli pavarësinë e saj.

Lufta dhe pavarësia e Kosovës përfaqësojnë dy faza kyçe të një rrugëtimi të gjatë historik për liri dhe vetëvendosje. Konflikti i armatosur i viteve 1998-1999 ishte kulmi i një përpalljeje të gjatë me represionin serb, ndërsa shpallja e Pavarësisë më 17 shkurt 2008 ishte finalizimi politik i këtij rrugëtimi. Por rruga e pasluftës ka qenë e mbushur me sfida të shumta.

Deri më sot, 117 shtete kanë njohur pavarësinë e Kosovës. Kjo Pavarësi është njohur nga shumica e vendeve perëndimore, përfshirë SHBA-të, Mbretërinë e Bashkuar, Francën, Gjermaninë dhe Italinë. Shteti i parë që e njohu Kosovën ishte Kosta Rika, më 17 shkurt 2008, ditën e shpalljes së pavarësisë. Njohja më e fundit erdhi nga Izraeli, më 4 shtator 2020.

 

“Para lindjes së diellit”, nata që ndau botën e ndjenjave njerëzore

Nga 

Leonard Veizi

 

Ajo është një ngjarje e konsideruar minimaliste, por që përbëhej nga monologë të zgjeruar e dialog personazhesh, e ku u eksploruan tema dhe këndvështrime të ndryshme mbi jetën, dashurinë, kohën, vdekjen, zbulimin e vetvetes dhe romancën postmoderne. Do duhej vetëm kaq dhe gjithçka do të përkthehej 22.5 milionë dollarë arkëtim, kundrejt një shpenzimi prej 2.5 milionë dollarësh. Ndërkohë ngjarja e hedhur në pelikul mori vlerësime nga kritikët, veçanërisht për skenarin, regjinë dhe interpretimin...

 

...“Before Sunrise” apo siç njihet në shqip “Para lindjes së diellit” është një prodhim i vitit 1995 nga regjisori amerikan Riçard Linkletër me bashkë-skenar të tij dhe Kim Krizan. Filmi ndjek dy të huaj të rinj, Xhesi që interpretohet prej aktorit amerikan Et’han Huke dhe Selin e cila interpretohet nga aktorja franko-amerikane Zhyli Delpi. Më 16 qershor 1994, dy personazhet takohen në një tren që niset nga Budapesti dhe udhëton përmes Europës.  Xhesi do të shkojë në Vjenë ku do të marrë një fluturim për në Shtetet e Bashkuara, ndërsa Selin po kthehet në universitet në Paris pasi ka vizituar gjyshen e saj. Në mungesë të parave për të fjetur në hotel, ata vendosin të bredhin nëpër Vjenë deri në fluturimin e Xhesit të nesërmen në mëngjes. Por shëtitja rreth Vjenës, konsiston se përmes bisedave të thella e filozofike ata njohin njëri-tjetrin

 

Ngjarja

Tema kryesore e “Before Sunrise” është lidhja spontane që krijohet mes dy njerëzve që takohen rastësisht. Ajo që e bën këtë lidhje të veçantë është autenticiteti i saj dhe mungesa e parafytyrimeve. Ndryshe nga filmat romantikë të zakonshëm, ky film nuk mbështetet në një gjest romantik madhor ose në kthesa dramatike. Në vend të kësaj, ai fokusohet në fuqinë e bisedës dhe përvojave të përbashkëta. Të dy, Jesse dhe Céline, janë të hapur, të brishtë dhe të gatshëm të eksplorojnë mendimet, ëndrrat dhe frikërat e njëri-tjetrit, gjë që e bën lidhjen e tyre të duket të vërtetë.

Koha është një tjetër temë e rëndësishme në “Before Sunrise”. Filmi zhvillohet gjatë një nate, e cila thekson idenë se marrëdhëniet dhe momentet e lidhjes mund të jenë të kalueshme dhe efemera. Fakti që ata kanë vetëm një periudhë të kufizuar kohe për të qenë së bashku rrit tensionin në ndërveprimet e tyre, duke e bërë secilën bisedë dhe moment të duket të rëndësishëm. Koha gjithashtu luan në idenë e natyrës kalimtare të jetës dhe dashurisë - ideja që ndoshta kemi vetëm një moment të shkurtër për të përjetuar diçka vërtet të rëndësishme.

Pjesa qendrore e filmit qëndron te dialogët mes Xhesi dhe Selin. Bisedat e tyre mbulojnë një gamë të gjerë temash: dashuria, jeta, vdekja, fati, natyra e marrëdhënieve dhe kush është njeriu. Skripti i filmit është i mbushur me meditime filozofike që duken natyrale dhe të vërteta, pasi të dy personazhet janë në kërkim të kuptimit në jetët e tyre. Bisedat e tyre janë intelektuale dhe introspektive, por nuk duken të mbushura me arrogancë; përkundrazi, ato pasqyrojnë kuriozitetin dhe brishtësinë që lindin nga bisedat intime.

Të dy personazhet, Xhesi dhe Selin, kalojnë një zhvillim të ndjeshëm, por të rëndësishëm gjatë filmit. Xhesi është një amerikan cinik që fillimisht duket i zhgënjyer, ndërsa Selin është një vajzë më ideale dhe introspektive franceze. Ndërsa nata kalon, ata hapen për njëri-tjetrin, duke zbuluar frikërat, dëshirat dhe shpresat për të ardhmen. Filmi thekson se si njerëzit mund të rriten dhe ndryshojnë kur i lejojnë vetes të jenë të brishtë dhe të lidhur me të tjerët.

Vetë qyteti i Vjenës luan një rol kyç në krijimin e atmosferës së filmit. Ky qytet duket gati si një personazh i tretë në film, duke ofruar një sfond romantik dhe të amshuar për takimin e Xhesit dhe Selines. Puna me kamerën shpesh i ndjek ngushtësisht personazhet, duke rritur ndjesinë e intimitetit dhe duke panoramuar bukurinë e qetë të rrugëve natën. Përdorimi i planeve të gjata e të pandërprera gjithashtu shton ndjesinë e përfshirjes, duke i tërhequr shikuesit në botën e personazheve dhe duke lejuar që fluksimi natyral i bisedave të tyre të jetë në qendër të vëmendjes.

 

Epilogu

“Before Sunrise” dallohet në gjininë romantike për shkak të fokusit të tij te biseda dhe lidhja njerëzore, në vend të konventave të zakonshme narrative. Ai kap magjinë e një takimi kalimtar dhe shqyrton kompleksitetin e dashurisë, kohës dhe mënyrës se si ne gjejmë kuptim në jetët tona. Suksesi i filmit qëndron në autenticitetin e tij, thjeshtësinë dhe interpretimet e aktorëve kryesorë, të cilët i japin jetë idesë filozofike të skenarit në një mënyrë natyrale e tërheqëse. Theksi i filmit mbi dialogun dhe rritjen personale ka një jehonë te shikuesit, duke e bërë atë një eksplorim të pavdekshëm të marrëdhënieve njerëzore.

Pas një nate së bashku, Xhesi dhe Selin ndahen, duke rënë dakord të takohen përsëri pas gjashtë muajsh. Filmi përfundon pa një zgjidhje të qartë, duke lënë të pasigurt të ardhmen e marrëdhënies së tyre. Kjo pasiguri pasqyron realitetin e shumë marrëdhënieve, ku rezultatet shpesh janë të panjohura dhe natyra e dashurisë është e paparashikueshme. Përfundimi sugjeron se ndonjëherë, ajo që ka rëndësi është lidhja në çast, sesa të shqetësohesh për atë që do të ndodhë në të ardhmen.

 

Post

“The Before trilogy” përbëhet nga tre filma romantikë me regji të Riçard Linkletër dhe aktorët Et’han Huke dhe Zhyli Delpi. Triologjia nis me “Before Sunrise” që u prodhua në vitin 1995, duke vazhduar me “Before Sunset” në vitin 2004 si dhe “Before Midnight” në vitit 2013.