11 Shkurt 1978
Nga Leonard Veizi
Veç
të tjerash, 11 Shkurti si datë, por në kontekstin e vitit 1978, mbahet mend
edhe si dita kur në Kinën komuniste shfuqizohet ligji mbi ndalimin e veprave të
Aristotelit, Shekspirit dhe Dikensit. Sepse për të paktën 12 vjet rresht, gjatë
asaj që njihet si periudha e Revolucionit Kulturor, nënshtetasve të Republikës
Popullore të Kinës u ndalohej marrja e informacionit përmes artit të cilësuar
si borgjez.
Batutat e një filmi
Në filmin artistik Në çdo stinë, të Kinostudios Shqipëria e Re, me skenar të Bashkim Hoxhës dhe regji të Viktor Gjikës, ka një sekuencë ku flitet për Revolucionin Kulturor. Ndaj po e sjellim në vëmendje për ta kuptuar si funksiononin gjërat 60 vjet më parë, në një situatë jashtë logjike:
Sekuenca luhet në mensën e Qytetit Studenti në Tiranë. Pasi një studente ndau një shalqin sezoni në 10 pjesë, - aq sa studentë ishin në tavolinë, - batuta e radhës vazhdoi:
-Pjesën e parë po ia japim Tumbas sonte.
-Shyqyr që nuk ka ndonjë kinez, se do të na i ndante në tre pjesë.
Ndërkohë ndërhyn Fotaqi, që vinte vërdallë tavolinë më tavolinë tek mensa e Qytetit Studenti me qëllim që të gjente material për dramën e tij Dashuri dhe dimër.
-Ou, këtu u bë politika mbi një shalqin.
-Epo ç’ti bësh, për teoritë e Ten Hsiao Pinit merr kuptim edhe shalqini.
Kot nuk thonë që sportistët kanë këmbët në vend të kokës. Vetë Ten Hsiao Pini, që atë kohë udhëhiqte nga 700 a 800 milion kinezë, do të bëhej verem dhe do t’i binte vilani po ta merrte vesh se teoritë mbi reformat e tij ekonomike ishin futur në gojën e Mirës, që mezi merrte provimet e sezonit.
E ndërsa Bardhyli po flirtonte me Zanën, - një tjetër volejbolliste dhe kjo, - me ca poezi romantike ku thuhej: Çështë kështu me mua/ çfarë ka ndodhur vallë/ pak po të largohesh/ ndjej për ty veç mall, - në sfond dëgjohet tastiera e një pianoforteje që vinte nga altoparlanti i radios.
-Beethoven. Sonata e Hënës, - flet e përhumbur Tumba, që po festonte ditëlindjen me shalqin.
-Kur isha unë në Kinë, ai ishte i ndaluar, - e shtyn bisedën në debat një tjetër kongoleze, gjithashtu studente.
-Gjatë Revolucionit Kulturor Proletar aty u ndaluan të gjitha, edhe Beethoven, edhe Shekspiri, - ndërhyn një student tjetër i huaj, biond ky, pa origjinë.
-Kurse te ne vihej Simfonia e 9 dhe Arturo Ui.
Dhe për t’i vënë kapakun të gjithë bisedës, flet me kompetencë një student i inxhinierisë së minierave, me emrin Astrit:
-Ai nuk ka qenë as revolucion e as kulturor, e aq më tepër proletar.
Por Bardhyli kish marrë xhirot dhe nuk ndalej:
-E si mund të ndalonin Beethovenin? Ai u ka kënduar ndjenjave me të mëdha njerëzore, nga revolucioni e gjer tek dashuria.
Mirëpo Astriti, që donte të mbyllte kapakun, bën edhe një përpjekje tjetër, dhe kësaj here ia del kur flet me indiferentizëm dhe arrogancë të përziera bashkë, kundër ofensivës që na vinte nga Lindja e Largme sipas sloganit “Lindja është e Kuqe”:
E ku merren vesh kinezët. Një herë u vunë fshesën të gjithave. Ndërsa tani kanë hapur dyert që të hyjë derri dhe dosa bashkë.
Kjo ishte situata e transmetuar në një film shqiptar, kur marrëdhëniet me Kinën ishin drejt fundit të tyre.
Fjalimi Programatik
Gjithsesi, Revolucioni Kulturor, edhe pse u ideua në Kinë, shumë milje larg, pati një ndikim edhe në Shqipërinë komuniste, që aso kohe cilësohej si “motra e vogël”. Me fjalimin e tij programatik më 6 shkurtin e vitit 1967, Enver Hoxha paralajmëroi nisjen e një fushate të re spastrimi si një miniaturë e Revolucionit Kulturor, ku në Kinën e Kuqe shkrimtarët u çuan për riedukim në orizore. Në Shqipëri ata u “qarkulluan” në fshat, me qëllim që të njihnin jetën. Dhe kjo bëhej, - sipas regjimit, - për t’i hapur rrugën krijimit të “njeriut të ri”.
Por diku, pasi bënë një raprezalje të tipit “alla kinez”, vetë lidershipi shqiptar e kuptoi se adoptimi i Revolucionit Kulturor ishte një idiotësi, ndaj nuk e çuan më tej. Por vendimet e marra në eufori e sipër nuk patën rikthim, duke lënë shenja problematike në jetën kulturore shqiptare, qoftë me shembjen fizike të objekteve të kultit, por edhe me heqjen e gradave në ushtri.
Ndalimet absurde
Po çfarë i gjeti kinezët që ndalimin e dhunshëm të kryeveprave botërore ta cilësonin si një “Revolucion Kulturor”? Sepse djegia librash ishte bërë edhe në kohën e Rajhut të III. Por duket se kinezët shkuan edhe më tej.
Revolucioni i Madh Kulturor Proletar ishte një periudhë 10-vjeçare e kaosit politik dhe social të shkaktuar nga përpjekja e Mao Ce Dunit, duke përdorur masat për të rivendosur kontrollin e tij mbi partinë komuniste.
Në mes të një periudhe të errët dhe të trazuar në historinë e Kinës, ku çdo hap ishte një hap në drejtim të një epoke të re, lindi një fenomen që nuk mund të kuptohej ndryshe përveçse si një shenjë e epokës post-moderniste të shekullit të XX – Revolucioni Kulturor. Ky ishte çasti kur ndodhi ajo që mund të quhet "Rivaliteti më i madh i Kulturës Botërore", ku Kultura Perëndimore dhe të gjitha vlerat që ajo përfaqësonte u ndaluan me një intensitet të pashoq.
Shumica e historianëve pajtohen se Revolucioni Kulturor filloi në mesin e majit 1966, kur krerët e partisë në Pekin lëshuan një dokument të njohur si Njoftimi i 16 majit. Ai paralajmëroi se partia ishte infiltruar nga "revizionistë" kundërrevolucionarë, të cilët po komplotonin për të krijuar një "diktaturë të borgjezisë".
Por si ndodhi që Aristoteli, si themelues i logjikës, nga një filozof i lartësuar u kthye në një përfaqësues të "perandorisë reaksionare" dhe si një mbështetës i një rendi të vjetër? Ai u bë simbol i mendimit perëndimor reaktiv, që ngadalësoi përparimin dhe mundësoi rinovimin e kulturës së vjetër.
Si mundi Shekspiri të ishte një "armik i klasës punëtore"? Madje u konsiderua si një simbol i kulturës borgjeze. Ndërsa Dikensi, një emër aq i njohur për veprat e tij, ishte një tjetër shembull se sa larg kishte shkuar kultura reaksionare dhe si ajo duhej të eliminonte çdo lloj ndikimi që mund të nxirrte popullin nga rruga e "revolucionit të shëndetshëm".
Në fakt, në këtë periudhë, të gjithë ata mendimtarë të Perëndimit që dikur ishin konsideruar të jenë të dritësuar, madje edhe të shenjtë, papritmas morën një shpërthim të fuqishëm të kritikave. Çdo autor perëndimor që i përkiste një periudhe të shoqërisë kapitaliste, që shprehte ide individualiste, ose që nuk i përkiste linjave marksiste, u ndalua gjatë Revolucionit Kulturor. Ky izolim kulturor ishte pjesë e një përpjekjeje të gjerë për të kontrolluar mendimin dhe për të ndaluar ndikimet perëndimore që mund të kishin ndikim negativ në ideologjinë komuniste kineze.
Sidoqoftë, një prej pasojave më të mëdha të Revolucionit Kulturor ishte fshirja e muzikës klasike, sidomos veprave të Beethovenit. Të dëgjoje një simfoni të Beethovenit në këtë periudhë ishte një akt jopatriotik dhe, si pasojë, ishte diçka që "luante në duar të armiqve të popullit". Tingujt e Beethovenit, që njëherë mbushnin sallat me entuziazëm, u bënë simbol i një "zhvlerësimi të njeriut të thjeshtë". Çdo shenjë e artit perëndimor u shndërrua në një mjet të përdorur nga elita për të mbajtur nën kontroll masat, duke i larguar ato nga mendimi revolucionar.
Në këtë panoramë të ngarkuar me ironi, mund të thuhet se Revolucioni Kulturor Kinez është një mësim për të kuptuar se si mund të përdoren të gjithë ata autorë, artistë dhe filozofë të mëdhenj për qëllime politike, si një mjet për të mbajtur në kontroll dhe ndaluar atë që quhet "tregu i perëndimor". Dhe kjo është ndoshta arsyeja pse në këtë periudhë, të gjithë ata që ishin të njohur për shpalljen e lirisë dhe mendimit të pavarur, u shndërruan në “përfaqësues të perandorisë që duhet të shuhet”.
Epilogu
Por desh Zoti dhe 10 vite më pas, në vitin 1976, ai u quajt zyrtarisht i përfunduar, duke lënë pas mijëra apo miliona viktima. Sepse padyshim, mund të kishte vazhduar shumë më tepër, nëse presidenti Nixon nuk do të bënte vizitën e tij në Pekin në shkurtin e vitit 1972.
Në filmin artistik Në çdo stinë, të Kinostudios Shqipëria e Re, me skenar të Bashkim Hoxhës dhe regji të Viktor Gjikës, ka një sekuencë ku flitet për Revolucionin Kulturor. Ndaj po e sjellim në vëmendje për ta kuptuar si funksiononin gjërat 60 vjet më parë, në një situatë jashtë logjike:
Sekuenca luhet në mensën e Qytetit Studenti në Tiranë. Pasi një studente ndau një shalqin sezoni në 10 pjesë, - aq sa studentë ishin në tavolinë, - batuta e radhës vazhdoi:
-Pjesën e parë po ia japim Tumbas sonte.
-Shyqyr që nuk ka ndonjë kinez, se do të na i ndante në tre pjesë.
Ndërkohë ndërhyn Fotaqi, që vinte vërdallë tavolinë më tavolinë tek mensa e Qytetit Studenti me qëllim që të gjente material për dramën e tij Dashuri dhe dimër.
-Ou, këtu u bë politika mbi një shalqin.
-Epo ç’ti bësh, për teoritë e Ten Hsiao Pinit merr kuptim edhe shalqini.
Kot nuk thonë që sportistët kanë këmbët në vend të kokës. Vetë Ten Hsiao Pini, që atë kohë udhëhiqte nga 700 a 800 milion kinezë, do të bëhej verem dhe do t’i binte vilani po ta merrte vesh se teoritë mbi reformat e tij ekonomike ishin futur në gojën e Mirës, që mezi merrte provimet e sezonit.
E ndërsa Bardhyli po flirtonte me Zanën, - një tjetër volejbolliste dhe kjo, - me ca poezi romantike ku thuhej: Çështë kështu me mua/ çfarë ka ndodhur vallë/ pak po të largohesh/ ndjej për ty veç mall, - në sfond dëgjohet tastiera e një pianoforteje që vinte nga altoparlanti i radios.
-Beethoven. Sonata e Hënës, - flet e përhumbur Tumba, që po festonte ditëlindjen me shalqin.
-Kur isha unë në Kinë, ai ishte i ndaluar, - e shtyn bisedën në debat një tjetër kongoleze, gjithashtu studente.
-Gjatë Revolucionit Kulturor Proletar aty u ndaluan të gjitha, edhe Beethoven, edhe Shekspiri, - ndërhyn një student tjetër i huaj, biond ky, pa origjinë.
-Kurse te ne vihej Simfonia e 9 dhe Arturo Ui.
Dhe për t’i vënë kapakun të gjithë bisedës, flet me kompetencë një student i inxhinierisë së minierave, me emrin Astrit:
-Ai nuk ka qenë as revolucion e as kulturor, e aq më tepër proletar.
Por Bardhyli kish marrë xhirot dhe nuk ndalej:
-E si mund të ndalonin Beethovenin? Ai u ka kënduar ndjenjave me të mëdha njerëzore, nga revolucioni e gjer tek dashuria.
Mirëpo Astriti, që donte të mbyllte kapakun, bën edhe një përpjekje tjetër, dhe kësaj here ia del kur flet me indiferentizëm dhe arrogancë të përziera bashkë, kundër ofensivës që na vinte nga Lindja e Largme sipas sloganit “Lindja është e Kuqe”:
E ku merren vesh kinezët. Një herë u vunë fshesën të gjithave. Ndërsa tani kanë hapur dyert që të hyjë derri dhe dosa bashkë.
Kjo ishte situata e transmetuar në një film shqiptar, kur marrëdhëniet me Kinën ishin drejt fundit të tyre.
Gjithsesi, Revolucioni Kulturor, edhe pse u ideua në Kinë, shumë milje larg, pati një ndikim edhe në Shqipërinë komuniste, që aso kohe cilësohej si “motra e vogël”. Me fjalimin e tij programatik më 6 shkurtin e vitit 1967, Enver Hoxha paralajmëroi nisjen e një fushate të re spastrimi si një miniaturë e Revolucionit Kulturor, ku në Kinën e Kuqe shkrimtarët u çuan për riedukim në orizore. Në Shqipëri ata u “qarkulluan” në fshat, me qëllim që të njihnin jetën. Dhe kjo bëhej, - sipas regjimit, - për t’i hapur rrugën krijimit të “njeriut të ri”.
Por diku, pasi bënë një raprezalje të tipit “alla kinez”, vetë lidershipi shqiptar e kuptoi se adoptimi i Revolucionit Kulturor ishte një idiotësi, ndaj nuk e çuan më tej. Por vendimet e marra në eufori e sipër nuk patën rikthim, duke lënë shenja problematike në jetën kulturore shqiptare, qoftë me shembjen fizike të objekteve të kultit, por edhe me heqjen e gradave në ushtri.
Po çfarë i gjeti kinezët që ndalimin e dhunshëm të kryeveprave botërore ta cilësonin si një “Revolucion Kulturor”? Sepse djegia librash ishte bërë edhe në kohën e Rajhut të III. Por duket se kinezët shkuan edhe më tej.
Revolucioni i Madh Kulturor Proletar ishte një periudhë 10-vjeçare e kaosit politik dhe social të shkaktuar nga përpjekja e Mao Ce Dunit, duke përdorur masat për të rivendosur kontrollin e tij mbi partinë komuniste.
Në mes të një periudhe të errët dhe të trazuar në historinë e Kinës, ku çdo hap ishte një hap në drejtim të një epoke të re, lindi një fenomen që nuk mund të kuptohej ndryshe përveçse si një shenjë e epokës post-moderniste të shekullit të XX – Revolucioni Kulturor. Ky ishte çasti kur ndodhi ajo që mund të quhet "Rivaliteti më i madh i Kulturës Botërore", ku Kultura Perëndimore dhe të gjitha vlerat që ajo përfaqësonte u ndaluan me një intensitet të pashoq.
Shumica e historianëve pajtohen se Revolucioni Kulturor filloi në mesin e majit 1966, kur krerët e partisë në Pekin lëshuan një dokument të njohur si Njoftimi i 16 majit. Ai paralajmëroi se partia ishte infiltruar nga "revizionistë" kundërrevolucionarë, të cilët po komplotonin për të krijuar një "diktaturë të borgjezisë".
Por si ndodhi që Aristoteli, si themelues i logjikës, nga një filozof i lartësuar u kthye në një përfaqësues të "perandorisë reaksionare" dhe si një mbështetës i një rendi të vjetër? Ai u bë simbol i mendimit perëndimor reaktiv, që ngadalësoi përparimin dhe mundësoi rinovimin e kulturës së vjetër.
Si mundi Shekspiri të ishte një "armik i klasës punëtore"? Madje u konsiderua si një simbol i kulturës borgjeze. Ndërsa Dikensi, një emër aq i njohur për veprat e tij, ishte një tjetër shembull se sa larg kishte shkuar kultura reaksionare dhe si ajo duhej të eliminonte çdo lloj ndikimi që mund të nxirrte popullin nga rruga e "revolucionit të shëndetshëm".
Në fakt, në këtë periudhë, të gjithë ata mendimtarë të Perëndimit që dikur ishin konsideruar të jenë të dritësuar, madje edhe të shenjtë, papritmas morën një shpërthim të fuqishëm të kritikave. Çdo autor perëndimor që i përkiste një periudhe të shoqërisë kapitaliste, që shprehte ide individualiste, ose që nuk i përkiste linjave marksiste, u ndalua gjatë Revolucionit Kulturor. Ky izolim kulturor ishte pjesë e një përpjekjeje të gjerë për të kontrolluar mendimin dhe për të ndaluar ndikimet perëndimore që mund të kishin ndikim negativ në ideologjinë komuniste kineze.
Sidoqoftë, një prej pasojave më të mëdha të Revolucionit Kulturor ishte fshirja e muzikës klasike, sidomos veprave të Beethovenit. Të dëgjoje një simfoni të Beethovenit në këtë periudhë ishte një akt jopatriotik dhe, si pasojë, ishte diçka që "luante në duar të armiqve të popullit". Tingujt e Beethovenit, që njëherë mbushnin sallat me entuziazëm, u bënë simbol i një "zhvlerësimi të njeriut të thjeshtë". Çdo shenjë e artit perëndimor u shndërrua në një mjet të përdorur nga elita për të mbajtur nën kontroll masat, duke i larguar ato nga mendimi revolucionar.
Në këtë panoramë të ngarkuar me ironi, mund të thuhet se Revolucioni Kulturor Kinez është një mësim për të kuptuar se si mund të përdoren të gjithë ata autorë, artistë dhe filozofë të mëdhenj për qëllime politike, si një mjet për të mbajtur në kontroll dhe ndaluar atë që quhet "tregu i perëndimor". Dhe kjo është ndoshta arsyeja pse në këtë periudhë, të gjithë ata që ishin të njohur për shpalljen e lirisë dhe mendimit të pavarur, u shndërruan në “përfaqësues të perandorisë që duhet të shuhet”.
Por desh Zoti dhe 10 vite më pas, në vitin 1976, ai u quajt zyrtarisht i përfunduar, duke lënë pas mijëra apo miliona viktima. Sepse padyshim, mund të kishte vazhduar shumë më tepër, nëse presidenti Nixon nuk do të bënte vizitën e tij në Pekin në shkurtin e vitit 1972.
No comments:
Post a Comment