5 Maji në Shqipëri/ Dita e Dëshmorëve, gjaku që u kthye në devizë politike

Nga 

Leonard Veizi
 
5 Maji në Shqipëri është dita kur nderohen dëshmorët e atdheut – ata që dhanë jetën për lirinë, për kombin, për një ideal më të madh se vetja – për lirinë, për çlirimin, për një të ardhme, që shpeshherë nuk mundën ta shohin të realizuar. Është një nga ato ditë që mbart peshën e një historie të përgjakshme, por edhe të shenjtë. Është një ditë solemne, e mbushur me kujtime, fjalime, kurora lulesh, vizita në Varrezat e Dëshmorëve dhe përmendore me emra të gdhendur mbi gur. Ajo kujton ata që dhanë jetën për një ideal që shpesh nuk e panë kurrë me sy. Por ndërsa vargjet solemne recitohen dhe kurorat vendosen mbi gurët e ftohtë të varreve, një heshtje e rëndë qëndron pezull: me gjakun e tyre është luajtur shumë.
Por në heshtjen që mbulon këto ceremoni, fshihet një e vërtetë e hidhur: me gjakun e tyre është luajtur shumë.
Pas Luftës së Dytë Botërore dhe më pas në tranzicionin demokratik, figura e dëshmorit u përdor – jo vetëm për të frymëzuar, por edhe për të ndërtuar legjitimitetin e pushtetit. Ata që erdhën në krye të shtetit me flamurin e luftës, i kthyen dëshmorët në një pasuri politike.
Familjet e dëshmorëve përfituan jo vetëm respekt – që pa dyshim u takonte – por edhe favore, privilegje, poste dhe status të privilegjuar në një shoqëri të ngujuar mes heroizmit të së kaluarës dhe kaosit të së tashmes. Flitej për një punë të mira, poste në administratë, ndonjë të drejtë studimi jashtë radhe, privilegje të heshtura, dhe mbi të gjitha, një moral të pakontestueshëm që mbështetej në një fjali të vetme: “Jemi familje dëshmori. Kemi dhënë gjakun për këtë vend.”
Por ai që ra për atdhe, nuk mori asgjë. Ai mbeti me një pllakë betoni ku janë gdhendur tri gjëra: një emër, një datëlindje dhe një datë vdekjeje. Dhe kaq. Ai nuk kërkoi lavdi, as shpërblim, as politikë. Ai dha gjithçka, dhe në këmbim kërkoi vetëm që emri i tij të mos përdhoset. Por historia shqiptare e pasluftës, shpesh e ka përdorur dëshmorin si një mall që vlen vetëm për sa kohë shërben.
Në vend që kujtimi për dëshmorët të jetë një frymëzim për ndërtimin e një Shqipërie më të drejtë, më të lirë, më të ndershme – ai shpeshherë është deformuar në një kartë krediti morale që përdoret sipas nevojës. Disa janë ngjitur në majat e pushtetit në emër të atyre që ranë, ndërsa të tjerë janë fshehur pas statusit të “familjes së dëshmorit” për të shmangur përgjegjësinë morale dhe për të përfituar aty ku të tjerët nuk mundin.
Kjo nuk është faji i dëshmorëve – por faji ynë, si shoqëri, që kemi lejuar që sakrifica më e madhe të banalizohet, të kthehet në instrument përfitimi, në flamur boshti që valëvitet sipas erës së politikës.
5 Maji nuk është ditë për fjalime bosh. Është ditë për të parë të vërtetën në sy: dëshmorët nuk janë medalje që varen në qafë, as trampolina për karrierë, as pengesa për kritika. Ata janë zëri që na kujton se kombi ndërtohet mbi sakrificë të pastër – jo mbi përfitim.
5 Maji duhet të jetë më shumë sesa një ditë kur vendosen lule. Duhet të jetë një ditë reflektimi. Të pyesim veten: Çfarë kemi bërë me gjakun që u derdh? A kemi ndërtuar një vend që i ngjan ëndrrës së atyre që ranë? Apo kemi ngritur mbi ta një teatër ku të gjallët përfitojnë dhe të vdekurit heshtin?
Sepse e vetmja gjë që i mbetet dëshmorit është ajo pllakë betoni. Dhe një heshtje që, nëse do fliste, ndoshta do thërriste: “Mos luani me gjakun tim.”