Tragjeditë e betejave të ashpra, si vdiqën 8 milionë kuaj në Luftën e Madhe

“Kuajt e luftës”

 

Nga Leonard Veizi

 

Në tërësinë e saj të shprehjes, “një foto, sa njëmijë fjalë”, nuk është vetëm një slogan. Ditët e Luftërave Botërore kanë sjellë histori të panumërta njerëzore, të cilat janë shoqëruar edhe nga foto që kanë bërë xhiron e botës. E tillë është edhe fotoja e oficerëve të Departamentit nr.326 në Camp Cody, New Mexico....

 

...Fotografia fort e njohur tani konsiderohet edhe si art konceptual, ndaj është përfshirë në katalogët e artit modern. Lufta e Parë Botërore, apo siç njihet ndryshe, “Lufta e Madhe” ishte lufta që përfshiu pothuajse të gjithë botën, nga viti 1914 deri në vitin 1918.

E paparë ndonjëherë në historinë e njerëzimit, gjatë 52 muajve, Lufta e Madhe përfundoi me humbjen 20 milionë jetëve. Në një farë kuptimi, Lufta e Madhe ishte një luftë e modës së vjetër: gjermanët mobilizuan 715 mijë kuaj, ndërsa austriakët 600 mijë. Ushtria britanike ishte më e mekanizuara, por sërish kishte nevojë për kuaj dhe kjo kërkesë u rrit vetëm kur lufta përparoi. Në fillim të luftës, Ushtria Britanike kishte 25,000 kuaj por 115,000 të tjerë u blenë detyrimisht në kuadër të Skemës së Mobilizimit të Kuajve.

Në vitin 1918, ushtarët amerikanë përpunuan një set fantastik fotografik, për të nderuar miliona e miliona ekuipazhe që luftuan dhe dhanë jetën gjatë Luftës së Madhe.

 

Foto

Kjo foto tregon 650 ushtarakë të rreshtuar në formën e një koke kali, që paraqet një lloj solidarizimi për kuajt e vrarë gjatë kësaj lufte. Fotografia në fjalë, u kushtohet 8 milionë kuajve, - por dhe mushkave e gomareve, - të vrarë në Luftën e Parë Botërore. Ata vuajtën në kushte të tmerrshme dhe u vranë në vijat e para nga zjarri i armëve dhe sulmet me gaz. Kuajt ndihmuan në transportin e ushqimit, ujit, municionit dhe medikamenteve në distanca të gjata e terrene të ashpra. Trimëria e tyre frymëzoi librin “Kali i luftës”, shkruar nga Majkëll Morproger, i cili më vonë u përshtat në një film me të njëjtin titull të regjisorit Stiven Spiellberg. Secili nga ushtarët e fotos, humbi kalin e tij në Luftën e Madhe. Në këtë mënyrë ushtarët falënderuan kuajt me sloganin: “Nuk janë vetëm ushtarët që luftojnë për vendin e tyre”. Fotografia bardh e zi e 19 shkurt të vitit 1921mban titullin: "650 oficerë dhe njerëz të regjistruar në Departamentin e Ndihmës Nr. 326, Camp Cody, New Mexico, në një pozë simbolike të kokës së kalit të shalës “The Devil”. I shënuar si komandanti i montimit është kolonel Frank G. Brya ndërsa fotografia i atribuohet shkrepjes së aparatit nga Almeron Njumen.

 

Filmi

“War Horse” është një film i vitit 2011 prodhuar nga Stiven Spiellberg. Skenari i tij, i shkruar nga Li Holl dhe Riçard Kurtis, dhe bazohet në romanin e Majkëll Morproger të vitit 1982, “War Horse” si dhe përshtatjen e tij skenike të vitit 2007.

I vendosur para dhe gjatë Luftës së Parë Botërore, ai tregon për udhëtimin e Xhoit, një kalë irlandez i rritur nga Alberti, një adoleshent britanik, ndërsa blihet nga ushtria britanike. Kasti i filmit përfshin Xheremi Irvine, Piter Malan, Emili Uatsën etj.

Prodhuar nga “DreamWorks”, “Kali i Luftës” u bë një sukses duke fituar 177 milionë dollarë, ndërkohë që për realizmin e filmit u shpenzua një buxhet prej 70 milionë dollarësh. Por mbi të gjitha ai u prit me vlerësime pozitive. Nga Instituti Amerikan i Filmit dhe Bordi Kombëtar i Rishikimit, filmi u cilësua një nga dhjetë më të mirë të vitit 2011, dhe u nominua për gjashtë çmime Oscar, dy Golden Globes dhe pesë BAFTA.

 

Libri

Majkëll Morproger shkroi romanin për fëmijë të vitit 1982 “War Horse” pasi takoi veteranët e Luftës së Parë Botërore në fshatin Devon të Idëzlei ku ai jetonte. Njëri përfshirë me kuajt; Kapiteni Bodet, një tjetër veteran në fshatin e tij, ishte me kalorësinë britanike dhe i tha atij se si i kishte besuar të gjitha shpresat dhe frikën e tij kalit të tij. Të dy i treguan atij për kushtet e tmerrshme dhe humbjen e jetëve njerëzore dhe kafshëve, gjatë Luftës së Madhe. Majkëll Morproger e hulumtoi më tej këtë temë dhe mësoi se një milion kuaj vdiqën në anën britanike; ai unifikoi një shifër të përgjithshme prej 10 milionë vdekje kuajsh nga të gjitha anët. Nga miliona kuaj që u dërguan jashtë vendit nga Britania e Madhe, vetëm 62,000 u kthyen, pjesa tjetër vdiqën në luftë ose u therën në Francë për mish.

Lufta e Madhe pati një ndikim masiv dhe të pashlyeshëm në popullsinë mashkullore të MB: 886,000 burra vdiqën, një në tetë nga ata që shkuan në luftë dhe 2% e popullsisë së gjithë vendit. Pasi vëzhgoi një djalë të ri me belbëzim duke krijuar një marrëdhënie të dashur me të, Morproger gjeti një mënyrë për të treguar historinë përmes kalit dhe marrëdhënieve të tij me njerëz të ndryshëm që ai pati.

 

Ngjarja

Në 1912, një kale race, i tipit “gjuetar irlandez” lind në Devon, Angli. Në një ankand, fermeri Ted Narrekot ble mëzin, për tmerrin e gruas së tij Roz, sepse familja kishte nevojë për një kalë pune që mund të lëronte fushën, jo një kalë sportiv. Djali i tyre Alberti, kundër të gjitha gjasave, mësoi kalin, - të cilit i vuri emrin Xhoi, - të lërojnë një fushë shkëmbore, duke shpëtuar fermën e familjes.

Në vitin 1914, kur shpallet lufta me Gjermaninë, një breshër i madh shkatërron të korrat e familjes, duke e detyruar Tedin t'ia shesë Xhoin ushtrisë. Albertit i thyhet zemra. Kapiteni Xhejms Nikëlls sheh lidhjen e Albertit me kalin dhe premton të kujdeset për të. Por kapiteni vritet në një aksion me kalorësit e tij dhe gjermanët kapin kuajt e anglezëve si trofe. Gunter, një ushtar gjerman, caktohet për t'u kujdesur për Xhoin dhe Topthon, të dy kuaj race. Kur vëllai i tij më i vogël dërgohet në vijën e parë të frontit, Gunter merr kuajt dhe ata arratisen. Por njësia gjermane i ndjek djemtë, i kap dhe i ekzekuton si dezertorë. Mëngjesin tjetër kuajt pa zot gjenden nga Emilie, një vajzë franceze.

Kur ushtarët gjermanë mbërrijnë në fermën e gjyshit të saj, ajo i fsheh kuajt në dhomën e gjumit. Për ditëlindjen, gjyshi lejon Emilie të kalërojë Xhoin, por ata ndeshen me ushtarët gjermanë që konfiskojnë kuajt. Gjermanët përdorin Xhoin dhe Topthon për të tërhequr artilerinë malore, nën kujdesin e Friedrih Hengelman. Ai kujdeset për ta sa më mirë që mundet, por Topthon i rraskapitur nga puna e tepërt vdes. I dëshpëruar nga kjo humbje, Hengelman rebelohet kundër komandantëve të tij dhe arrestohet, por jo para se ta çlirojë Xhoin nga frerët i cili galopon në tokën asnjanëse por ngatërrohet tek telat me gjemba që ndanin frontin. Kolin, një ushtar britanik, shkon te Xhoi nën një flamur të bardhë dhe përpiqet ta çlirojë atë. Peter, një ushtar gjerman, vjen me prerëse teli dhe së bashku ata e shpëtojnë Xhoin. Për të vendosur se kush duhet ta marrë kalin, ata hedhin një monedhë. Kolin fiton dhe merr Xhoin në llogoren britanike.

Në vitin 1918, Alberti i rritur tashmë është regjistruar në ushtri dhe po lufton në front. Ai dëgjon për shpëtimin e Xhoit. Të dy janë ribashkohen pas katër vitesh.

Lufta e Parë Botërore përfundon por Xhoi urdhërohet nga komanda ushtarake të nxirret në ankand. Shokët e Albertit mbledhin para me qëllim që të mund ta blejë kalin. Por ankandi fitohet nga gjyshi i Emilisë, i cili lë të kuptohet se mbesa e tij ka vdekur dhe kali është gjithçka që i ka mbetur prej saj. Megjithatë, pasi Alberti i lutet, plaku ia kthen Xhoin. Alberti kthehet me kalin në fermën e familjes së tij.