Nga Leonard
Veizi
Mizoritë e një
lufte nuk mund të përshkruheshin më mirë se nga dora e një mendje brilante që
ishte instaluar brenda qenies njerëzore të Erih Maria Remark. “All Quiet on the
Western Front”, në anglisht por që në gjuhen orgjinale gjermane kishte këtë
kontekst: “Im Westen nichts Neues” do të ishte romani i tij i pazakontë i cili
edhe pse pas debateve e replikave të shumta u përkthye në rreth 50 gjuhë,
vazhdon të provokojë reagime të polarizuara...
...Për herë të
parë, - ajo që në shqip erdhi si përkthimi i pazakontë i Robert Shvarcit:
“Asgjë të re nga fronti i perëndimit”, - u botua në vitin 1929. Lufta e Parë
Botërore kishte të paktën 11 vjet që kishte mbaruar. Por gjurmët dhe dhimbja
ishte e freskët. Ndërsa sot, pas gati 100 vitesh romani mbetet si një nga
librat më të rëndësishëm të shkruar me subjekt ngjarjet e Luftës së Madhe.
Publikimi
“Im Westen nichts
Neues”, u publikua për herë të parë pjesë-pjesë nga datat 10 nëntor - 9 dhjetor
1928, në revistën “Vossische Zeitung”. Ndërsa u botua i plotë një vit më pas,
duke shitur mbi një milionë e gjysmë kopje brenda atij viti. Paraqitja realiste
nga Remark e luftës së llogoreve nga perspektiva e ushtarëve të rinj, provokoi
reagime të forta, si pozitive ashtu edhe negative, në mbarë botën. Romani u
përkthye në shumë gjuhë të botës, dhe u përshtat në një film të mirënjohur
amerikan që në vitin 1930. Ndërsa më pas pati edhe përshtatje të tjera filmike.
Kritikët më të ashpër të Remark, qenë vetë bashkatdhetarët e tij, shumë prej të
cilëve mendonin se libri denigronte luftën gjermane, dhe se shkrimtari i kishte
zmadhuar qëllimisht tmerret e luftës në funksion të axhendës së tij paqësore.
Nuk është e habitshme që zërat më të fortë kundër Remark erdhën nga Partia
Nacional Socialiste (naziste), një grup ultranacionalist i udhëhequr nga Adolf
Hitler. Në vitin 1933, kur nazistët u ngjitën në pushtet, “Asgjë e re nga
Fronti i Perëndimit”, u bë një nga librat e parë që u dogjën publikisht duke u
përjashtuar nga bibliotekat dhe leximet.
Romani
Libri i shkruar
nga Remark cilësohet si një roman klasik kundër luftës, i cili ofron një
portret të mprehtë e pikëllues të përvojës së ushtarëve gjermanë gjatë Luftës
së Parë Botërore. Protagonisti i romanit “Asnjë e re nga Fronti i Perëndimit”,
është Pol Baumer, një ushtar i ri gjerman që lufton në llogoret e Luftës së
Madhe.
Pikërisht në vitin
1914, një dhomë plot me nxënës gjermanë, me fytyra idealiste, nxiten nga
mësuesi i tyre të shkojnë në "luftën e lavdishme". Me zjarrin dhe
patriotizmin e rinisë ata regjistrohen në ushtri. Ajo që vijon më pas është
historia prekëse e një "ushtari të panjohur" që përjeton tmerrin dhe
zhgënjimin e jetës në llogore.
Në vitin 1917,
gjysma e kompanisë së Baumer - shumica e tyre shokë e gjimnazit – janë vrarë në
betejë. Vetë Pol plagoset dhe shtrohet në spital, kthehet në shtëpi me leje dhe
pas disa ditësh rikthehet në front, vetëm për t’u vrarë një javë para
armëpushimit dhe fundit të luftës në vitin 1918. Kantoreku është profesor i
Baumer, Kropit, Mylerit dhe Lerit, 18-vjeçarë gjermanë kur oshtimat e predhave
të luftës së madhe gjëmojnë nga njëra anë e Evropës në tjetrën. Një burrec i
rreptë i veshur në gri, me një fytyrë prej miu, kërkon të jetë udhëzues i të
rinjve në botën e punës, të kulturës dhe të progresit. Në orët e gjimnastikës,
ai i shigjeton djemtë me vështrim të rreptë dhe u mban fjalime për atdheun në
rrezik apo për madhështinë për t’i shërbyer shtetit, duke i udhëzuar e
frymëzuar që të shkojnë vullnetarë. Por kur janë në front, nxënësit e
Kantorekut, nga Albert Kropi më inteligjenti i shkollës e deri te Pol Baumer,
poeti që kërkon të shkruajë drama, e kuptojnë shpejt që nuk janë aspak “rinia e
hekurt”, e thirrur për të mbrojtur Gjermaninë në rrezik. Zbulimi se terrori i
vdekjes është më i fortë sesa madhështia për t’i shërbyer atdheut i befason
qysh atë ditë kur, gjatë një sulmi, Jozef Bem, një shok shkolle i shëndoshë dhe
i qetë, vritet egërsisht në llogore. Në pak muaj nxënësit e Kantorekut e
ndiejnë veten të plakur, të dërrmuar, të privuar jo vetëm nga rinia por nga çdo
e shkuar, ëndërr e shprese.
Në shqip
Sipas kujtimeve të
përkthyesit të njohur Robert Shvarc, të botuara në Revista Përpjekja, nr.
13-14, 1998 thuhet se romani “Asgjë e re nga Fronti i Perëndimit”, u botua në
shqip në vitin 1988, në tre numra radhazi në të vetmen revistë letrare të asaj
kohe, “Nëntori”. Ndërsa në vitin 1992, romani u ribotua edhe si libër më vete,
me një parathënie nga Ismail Kadare. Në parathënien e tij mes të tjerash Kadare
do të shkruante: "Asgjë e re nga Fronti i Perëndimit" ishte një
paralajmërim në kohën e duhur. Në qoftë se nuk hyri sa duhej në punë në kohën e
vet, ai e ruan vlerën e tij për aq kohë sa në botë do të ketë kërcënim,
agresorë, ethe dhune dhe barbari. Një letërsi e tërë, një opinion i tërë
botëror përparimtar u kundërvihet gjithmonë forcave agresive kudo në botë. Në
këtë arsenal të fuqishëm libri i Remarkut mund të duket i thjeshtë, por s'duhet
harruar se ai u shkrua më se gjysmë shekulli më parë, nga një ish – ushtar i
frontit, të cilit, kur afronin vranësirat e vjeshtës, i dhembnin vendet e
plagëve të luftës. Si i tillë ai të trondit, veç të tjerash, me autenticitetin
e tij”.
Në fakt “Im Westen
nichts Neues” apo siç njihet në anglisht “All Quiet on the Western Front” nuk
është thjesht autobiografik, siç supozojnë shumë lexues. Studiuesit shkruajnë
se Remark nuk shërbeu në llogore, por si pjesë e trupave xheniere prapa vijave
të frontit, dhe ai ishte në aksion vetëm për rreth gjashtë javë përpara se një
plagë e marrë do ta nxirrte nga detyrimi për të punuar. Megjithatë, ai e njihte
temën dhe ritmi i rrëfimit të tij, me shpërthime të egra që ndërhynin në
magjitë e mërzisë, u bë një shabllon për histori të panumërta të mëvonshme të
luftës.
Po me të njëjtin
përkthim të Robert Shvarc “Asgjë e re nga Fronti i Perëndimit” njohu dhe botime
të tjera nga shtëpi të tjetra botuese, si nga shtëpia “Horizont” në vitin 1999
por dhe nga “Dituria” në vitin 2018
Filmi 1930
I konsideruar si
një nga përshkrimet më të sinqerta dhe autentike të luftës në letërsi, romani i
njohur i Remark u përshtat për herë të parë për ekranin në filmin: “Gjithçka e
qetë në Frontin Perëndimor”. Ai është një film amerikan epik antiluftë i vitit
1930. Me regji të Luis Milestone, në film luajnë Lev Aires, Luis Volheim, Xhon
Vrai, Arnold Lusi dhe Ben Aleksandër. “Gjithçka e qetë në Frontin Perëndimor”
pati një vlerësim të gjerë në Shtetet e Bashkuara. Në vitin 1990, filmi u
zgjodh dhe u ruajt nga Regjistri Kombëtar i Filmit i Bibliotekës së Kongresit
të Shteteve të Bashkuara i konsideruar si "kulturor, historikisht ose
estetikisht i rëndësishëm".
I konsideruar si
një rrëfim realist dhe tronditës i Luftës së Parë Botërore, ai u rendit në
listën e 100 filmave të Institutit Amerikan të Filmit në 1997. Një dekadë më
vonë, pasi e njëjta organizatë anketoi mbi 1501 filma, “All Quiet on the
Western Front” u rendit filmi i shtatë më i mirë epik amerikan.
Filmi ishte i pari
që fitoi çmimet e Akademisë si për prodhim të jashtëzakonshëm ashtu edhe për
regjisorin më të mirë. Është fituesi i parë i filmit më të mirë i bazuar në një
roman. Për shkak se është një film i prodhuar në vitin 1930, ai do të hyjë në
domenin publik më 1 janar 2026, pas skadimit të së drejtës së autorit për
romanin në vitin 2024.
Filmi 1979
“All Quiet on the
Western Front” është një film epik televiziv kundër luftës i prodhuar nga ITC
Entertainment. Ai u publikua më 14 nëntor 1979. Bazuar në librin e vitit 1929
me të njëjtin emër nga Erih Maria Remark, në të luajnë Riçard Tomas dhe Ernest
Borgnine. Me regji të Delbert Man, ky film është një prodhim i përbashkët
britanik dhe amerikan për të cilin shumica e xhirimeve u zhvilluan në
Çekosllovaki.
Filmi 2022
“Qetësi në frontin
perëndimor” që në gjermanisht njihet si: “Im Westen nichts Neues”, është një
film epik gjerman i prodhuar në vitit 2022. Ky prodhim është përshtatja e tretë
filmike e librit, pas versioneve të 1930 dhe 1979. Drejtuar nga Eduard Berger,
në film luajnë Feliks Kamerer, Albriht Shuh, Daniel Brühl, Sebastian Hulk, Aron
Hilmer, Edin Hasanovic dhe Devid Shtrisov.
“Im Westen nichts
Neues” u shfaq premierë në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Toronto më 12
shtator 2022 dhe u publikua për transmetim në Netflix më 28 tetor. Materiali
burimor, me disa sekuenca kryesore nga romani janë hequr ose ndryshuar.
Ndërkohë që kritikët ishin të ndarë ndaj Remark në lidhje me besnikërinë e
filmit. Megjithatë filmi mori vlerësime pozitive të drejtuara ndaj tonit të
tij, grimit, partiturave muzikore të Volker Bertelmann, regjisë së Bergerit dhe
mesazhit përkatës kundër luftës. Ai mori 14 nominime kryesore në çmimet e 76-të
të Akademisë Britanike të Filmit. Ai u nominua në dymbëdhjetë kategori për
Çmimet e Filmit Gjerman 2023, dhe fitoi tetë prej tyre, plus Çmimin e Argjendtë
për filmin më të mirë.
No comments:
Post a Comment