16 shtatori 1942 kujtohet dhe sot si një ditë e
shënuar. E vetmja ku ka një konsensus gjithëpolitik. Sepse pas kësaj vështirë
se politika shqiptare mund të bëhej e gjithë bashkë në n jë mendim. Madje as
për të pasur një ditë të saktë çlirimi nga pushtuesit, për të cilën flitet se
është aty nga fundi i nëntorit 1944...
...Lufta
e Dytë Botërore dhe ngjarjet që e shoqëruan atë në Shqipëri përbëjnë një
kapitull të rëndësishëm të historisë sonë. Kjo Luftë, përveç se përfaqësoi një
periudhë dramatike për popujt e Europës dhe më gjerë, ishte gjithashtu një
moment vendimtar për Shqipërinë, një vend me një traditë të theksuar luftërash
për pavarësi. Në këtë kontekst, dy ngjarje të rëndësishme, Konferenca e Pezës
dhe ajo e Mukjes, u bënë pika kyçe në përpjekjet për organizimin e rezistencës
shqiptare ndaj pushtimit nazifashist dhe përpjekjeve për një aleancë ndërmjet
forcave politike shqiptare. Këto dy ngjarjet kryesore, shënojnë një periudhë
kur forcat politike shqiptare, pavarësisht dallimeve ideologjike, u bashkuan
për të luftuar kundër pushtuesve nazifashistë.
Megjithatë,
ky bashkëpunim, që për disa kohë kishte treguar shenja shprese, shpejt do të
shkatërrohej, duke çuar në ndarjen e thellë mes grupeve politike. Përpjekjet
për një bashkim të frontit politik dhe ushtarak përfunduan me ndarjen dhe
përçarjen e palëve kryesore.
Ngjarjet
nga Konferenca e Pezës deri tek ajo e Mukjes përshkruajnë një histori të
trishtueshme të ndarjes dhe rivalitetit mes forcave politike shqiptare në një
kohë kur vendi kishte nevojë më shumë se kurrë për unitet.
Konferenca e Pezës
Konferenca
e Pezës, e mbajtur më 16 shtator 1942, është njohur si një çast historik që
shënoi përpjekjen e parë serioze për të unifikuar forcat politike shqiptare në
luftën kundër fashizmit. Nën drejtimin e Partisë Komuniste Shqiptare, e formuar
në vitin 1941, konferenca arriti të mbledhë së bashku përfaqësues nga grupe të
ndryshme politike dhe kombëtare. Synimi kryesor i kësaj mbledhjeje ishte
formimi i një fronti të përbashkët çlirimtar, ku përfshiheshin komunistët,
nacionalistët e udhëhequr nga Abaz Kupi, dhe grupe të tjera atdhetare që kishin
si qëllim çlirimin e vendit.
Peza
përfaqësoi një përpjekje për të tejkaluar ndasitë ideologjike me qëllim të përqendrimit
të përpjekjeve kundër armikut të përbashkët – pushtuesve italianë. Parimi
themelor i kësaj konference ishte bashkimi i gjithë shqiptarëve pa dallim
ideologjik apo krahinor në një luftë çlirimtare, nën thirrjen “Shqipëria mbi të
gjitha.” Megjithëse në dukje ky ishte një çast premtues për bashkëpunim, nën
sipërfaqe fshiheshin ndarje të thella ideologjike, që më vonë do të dilnin në
pah.
Konferenca e Mukjes
Pas
suksesit të Konferencës së Pezës në krijimin e një strukture bazë për
rezistencën shqiptare, tensionet ndërmjet forcave të ndryshme politike filluan
të shfaqen me më shumë qartësi. Në korrik të vitit 1943, u thirr Konferenca e
Mukjes, një tjetër përpjekje për të krijuar një marrëveshje të gjerë ndërmjet
forcave kryesore politike shqiptare, sidomos ndërmjet Frontit Nacionalçlirimtar
të drejtuar nga komunistët, dhe Ballit Kombëtar që përfaqësonte forcat
nacionaliste.
Konferenca
e Mukjes u mbajt në një kohë kur vendi po kalonte një fazë të re të pushtimit,
pasi Italia fashiste ishte në prag të kapitullimit dhe forcat gjermane po
përgatiteshin të merrnin kontrollin e territorit. Përballë këtij ndryshimi të
situatës, liderët e dy kampeve ranë dakord për nevojën e bashkëpunimit për
çlirimin e Shqipërisë dhe diskutuan gjithashtu për formimin e një qeverie të
përkohshme pas çlirimit.
Pikërisht
në Mukje më 2 gusht 1943 u nënshkrua marrëveshja që parashikonte krijimin e një
“Komiteti për Shpëtimin Kombëtar,” që do të drejtonte luftën kundër okupatorëve
dhe do të shërbente si një strukturë kalimtare për qeverisjen e vendit pas
çlirimit. Po ashtu, në Mukje u diskutua edhe për çështjen e Kosovës dhe të
bashkimit të trojeve shqiptare, që ishte një temë e ndjeshme për të dyja palët.
Ndërsa kjo marrëveshje dukej si një hap i rëndësishëm për unitetin kombëtar, tensionet
ideologjike dhe strategjike mes komunistëve dhe nacionalistëve vetëm sa u
thelluan.
Dështimi i marrëveshjes
Ndryshe
nga Peza, Mukja u shndërrua në një platformë për përplasje ideologjike dhe
rivalitet. Pas Mukjes, bashkëpunimi i brishtë nisi të shpërbëhej. Dallimet mes
forcave komuniste dhe nacionaliste u theksuan, duke çuar në një ndarje të
thellë. Problemi thelbësor ishte ndarja ideologjike midis komunistëve dhe
nacionalistëve. Partia Komuniste Shqiptare, e drejtuar nga Enver Hoxha, kërkonin
një dominim të qartë në lëvizjen e rezistencës duke e konsideruar Ballin
Kombëtar si një rival të rrezikshëm për pushtetin pas lufte, ndërsa Balli
Kombëtar i udhëhequr nga Mit’hat Frashëri kishte shqetësime për ndjekjen e një
rruge të ekstremit të majtë influencuar mundshëm nga Bashkimit Sovjetik dhe
ideologjia staliniste.
Shumë
shpejt pas Mukjes, udhëheqësit e Frontit Nacionalçlirimtar hodhën poshtë
marrëveshjen, duke akuzuar Ballin Kombëtar për mungesë të angazhimit serioz
ndaj luftës kundër nazistëve dhe për qëndrimin e tij të paqartë lidhur me
bashkëpunimin me forcat gjermane. Në anën tjetër, Balli Kombëtar akuzoi
komunistët për tradhti ndaj interesave kombëtare dhe përpjekje për të
monopolizuar pushtetin pas luftës.
Ndërkohë
që situata ushtarake në Shqipëri përkeqësohej me ardhjen e gjermanëve, përçarja
ndërmjet dy kampeve u bë e pakthyeshme. Lufta midis partizanëve komunistë dhe
forcave nacionaliste të Ballit Kombëtar filloi të intensifikohej, duke shënuar
fundin e çdo përpjekjeje për bashkëpunim të mëtejshëm.
Ndikimi i emisarëve të huaj
Në
kontekstin e luftës së rezistencës shqiptare, jo vetëm forcat e brendshme
politike luajtën një rol vendimtar, por edhe ndikimi i fuqive të huaja u bë një
faktor thelbësor që formësoi drejtimin e kësaj lufte. Dy ndërmjetës kryesorë,
të cilët ndihmuan në formësimin e strategjive të forcave shqiptare, ishin
përfaqësuesit jugosllavë dhe britanikë.
Një
nga ndikimet më të theksuara mbi zhvillimet në Shqipëri gjatë kësaj periudhe
ishte ai i jugosllavëve, në veçanti përmes Lëvizjes Partizane të Josip Broz
Titos. Ndërsa Jugosllavia ishte vetë në luftë kundër pushtuesve gjermanë, Tito
dhe Partia Komuniste Jugosllave shihnin Shqipërinë si një vend kyç për
interesat strategjike të Jugosllavisë pas lufte. Emisarët jugosllavë, të cilët
ishin dërguar për të asistuar Partinë Komuniste Shqiptare, kishin një ndikim të
madh në formësimin e strategjive të saj. Një ndër figurat më të njohura
jugosllave në Shqipëri ishte Dushan Mugosha, i cili luajti një rol kyç në
bashkëpunimin me udhëheqësit shqiptarë, sidomos me Enver Hoxhën. Emisarët
jugosllavë ndikuan fuqishëm në mënyrën se si PKSH zhvilloi raportet e saj me
Ballin Kombëtar. Një nga motivet kryesore të këtij qëndrimi ishte se udhëheqja
jugosllave dëshironin që Shqipëria të ishte në orbitën e influencës së
Jugosllavisë, dhe një bashkëpunim i ngushtë me Ballin Kombëtar, që promovonte
një Shqipëri etnike, mund të krijonte tensione me synimet jugosllave për
dominim rajonal dhe çështjen e Kosovës.
Ndërkohë,
britanikët, të cilët ishin ndër mbështetësit kryesorë të rezistencës
antifashiste në Europë, kishin një qëndrim më pragmatik ndaj forcave shqiptare.
Përmes misioneve të tyre ushtarake në Ballkan, ata përpiqeshin të ndihmonin çdo
forcë që luftonte kundër boshtit nazifashist, duke përfshirë komunistët dhe
nacionalistët. Nga njëra anë, britanikët siguruan armë dhe mbështetje
logjistike për forcat partizane, sepse këto forca ishin ato më aktive në terren
dhe të organizuara më mirë. Nga ana tjetër, britanikët nuk ishin të përkushtuar
ndaj një ideologjie komuniste dhe shpesh përpiqeshin të mbanin një ekuilibër
midis forcave partizane dhe atyre të Ballit Kombëtar, duke kërkuar të shmangnin
një përplasje të brendshme që do të dobësonte luftën kundër pushtuesve. Britanikët,
megjithëse mbështetën luftën antifashiste, nuk arritën të ndikojnë në ruajtjen
e një uniteti të gjerë kombëtar. Ata u përqendruan më shumë në suksesin
ushtarak sesa në balancat e brendshme politike të Shqipërisë.
Epilogu
Nga
Peza tek Mukja, bashkëpunimi i forcave politike shqiptare për luftën kundër
pushtuesve u duk si një rrugë e mundshme për të arritur çlirimin kombëtar dhe
krijimin e një Shqipërie të lirë e të bashkuar. Një tjetër faktor ishte
ndryshimi i situatës ndërkombëtare. Me avancimin e ushtrive aleate dhe rënien e
nazizmit, forcat politike shqiptare filluan të shqetësoheshin për pasluftën dhe
për ndarjen e pushtetit. Kjo krijoi një klimë mosbesimi, e cila e ndihmoi në
shkatërrimin e bashkëpunimit që ishte ndërtuar në Pezë. Kështu që përçarjet
ideologjike dhe ambiciet për pushtet pas luftës shkatërruan këtë bashkëpunim të
brishtë.
Shkatërrimi
i bashkëpunimit ndërmjet forcave politike shqiptare kishte pasoja të thella.
Ngjarjet
e Pezës dhe Mukjes na kujtojnë se historia shqiptare gjatë Luftës së Dytë
Botërore nuk ishte vetëm një luftë kundër pushtuesve të huaj, por edhe një
përplasje e thellë ndërmjet forcave që do të përcaktonin të ardhmen e vendit.
No comments:
Post a Comment