Drejtësia e Re në Shqipëri: 34 vjet fatura zullumesh mbi shpinë

Nga 

Leonard Veizi

 

Një herë e një kohë, kur njerëzia merrte lejen vjetore e shëllohej në diell para detit, u bë e zakonshme të përsëritej shprehja se as më pak e as më shumë por në shtator rrjeta e drejtësisë do të kapte një peshk të madh, sepse grepi nuk e mbante dot e këputej filispanja.

Shtatorët ikën një e nga një, dhe vetëm shkolla fillonte në këtë muaj të mbarë. Peshkimi nuk ecte për qamet.

Këto dy vitet e fundit, fushata e peshkimit është shtyrë për në tetor. Por keni parë ju që funksionoi e në rrjetë kanë mbetur goxha peshq të mëdhenj. Ndoshta peshkaqenë... Edhe pse thuhet që në Adriatik nuk para notojnë nga këto lloj speciesh.

Me këtë rast ndoshta shpëtojmë dhe nga shprehja e moçme proverbiale se: peshku i madh e ha të voglin.

Shqipëria është në një pikë kthese, një periudhë ku drejtësia është bërë temë diskutimi i vazhdueshëm dhe shpesh i zjarrtë. Reforma në drejtësi, e cila mori hov të madh disa vite më parë, premtoi një epokë të re të drejtësisë së pavarur dhe të barabartë për të gjithë qytetarët. Megjithatë, pyetja që sot mbetet pezull në mendjet e shqiptarëve është: a po funksionon vërtet kjo drejtësi?

Ec e t’i japësh xhevap kësaj pyetjeje “Një” milion dollarëshe.

Në rrënjën e kësaj pyetjeje qëndron perceptimi publik, i ndërtuar ndër vite mbi një sistem të lëkundur nga korrupsioni, ndërhyrjet politike dhe mungesa e transparencës. Kjo trashëgimi e vjetër nuk është thyer me lehtësi. Reformimi i institucioneve si Prokuroria e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar – SPAK - dhe Gjykata Kushtetuese pati qëllim të largojë influencat politike dhe të krijojë një drejtësi të lirë nga presionet e jashtme. Mirëpo, për një pjesë të shoqërisë, veprimet konkrete ende duken të mangëta.

-Fshijeni atë parrullë, mos shkruani budallallëqe: Plani dyvjeçar do sjellë begatinë. Eh, sa djersë duhet derdhur që të vijë begatia.

Kanë kaluar 34 vite që Shqipëria po përpiqet të ndërtojë një sistem drejtësie që i ngjan diçkaje të drejtë. Megjithatë, për këta 34 vite, ka pasur një shpërfillje kolektive ndaj drejtësisë, si një restorant ku të ftuarit hanin e pinin pa e vrarë mendjen për faturën. Dhe, kur më në fund fatura erdhi, si çdo shqiptar me ‘kurajo’ financiare, kushdo që kishte tepruar nuk e kishte me mendjen të paguante.

Hajde simbolikë hajde. Shqiptarët vdesin të paguajnë... Por jo në këtë lloj restoranti, ama.

Ç’është e vërteta për më shumë se 30 vite me radhë drejtësia ngjante më shumë me një kalë që shinte grurin në lëmë.

-Hop, hop si në Evropë. Hop Salooo... hop Kuqooo...

Por ngjante dhe me një makinë pa motor që herë-herë duhej të shtyhej nga dikush për të marrë tatëpjetën. Por a ishte kjo për shkak të infrastrukturës së vjetër ligjore, apo mos ishte ndonjë marifet për të mbajtur ‘të ngopur’ ata që hanin shumë dhe nuk paguanin asgjë? Pikëpyetje që ndoshta edhe sot e kësaj dite mbetet ende pa përgjigje.

Një ndër arsyet kryesore për skepticizmin që ekzistonte ndaj sistemit të drejtësisë ishte fenomeni i pandëshkueshmërisë për figura të larta politike apo të biznesit. Nëse një qytetar i zakonshëm përballet me gjykatën për një shkelje të thjeshtë, ai e ndjen peshën e ligjit. Por kur bëhet fjalë për krime më të mëdha, si korrupsioni në nivele të larta, qytetarët shpesh shohin gjyqe të zvarritura, akuza të tërhequra dhe dënime të papërfillshme. Kjo diferencë në trajtim krijon një hendek të thellë midis drejtësisë teorike dhe asaj praktike.

Kur në sekuencën e filmit “Nëntori i Dytë” Luigj Gurakuqi iu kthye mytesarifit të Durrësit me shprehjen se: Nuk ishin 500 vjet vëllazëri me turqit-osmanë, por 500 vjet hasha... të jep idenë e një paralelizmi, si të thuash se pasi fituam Pavarësinë, përveç 50 viteve që kaluam në diktatin komunist, të paktën 30 vite të jetës i kaluam me zullume pas dajakut, ku ata që ishin më të zotët në luftën e tregut, e konsideruan “Nënën Shqipëri” si një çanak ku mund të shtroheshe me lugën në brez. Dhe merr ç’të mundesh.

Mirëpo dhe ahengu me çingije mbaron një ditë. Ndaj duhet ta dish se pasi ke larë buzët dhe duart, - si Ponc Pilati, - të vjen dhe fatura. Se nuk beson më njeri tek “duart e pastra”. Ndaj duhet të paguash.

Por, duhet të kuptojmë se transformimi i një sistemi kaq të rrënjosur kërkon kohë e vet. Në të njëjtën kohë, presioni i brendshëm dhe ai ndërkombëtar për reforma të thella mbetet i lartë. Pyetja se sa do të zgjasë ky tranzicion drejt një sistemi të vërtetë të drejtësisë mbetet e hapur, por ajo që është e qartë është se Shqipëria nuk mund të vazhdojë të qëndrojë në pragun e reformës. Drejtësia funksionon vetëm kur është e barabartë dhe e lirë për të gjithë, pa dallime për pushtet, pasuri apo status.

Megjithatë janë 30 vjet zullume. Ndaj dhe fatura është shumë e gjatë.

Në fund të ditës, ky është një çast për reflektim të thellë. A ka kuptim drejtësia kur ajo shërbehet vetëm pasi të gjithë janë shqepur së ngrëni dhe darka ka përfunduar? Kjo mbetet ironia e madhe e drejtësisë në Shqipëri – ajo që gjithmonë vjen vonë, por më në fund mbërrin me pretendimin se çdo gjë është e ndershme dhe e barabartë.

Sot, në Shqipëri, qytetarët e shohin drejtësinë ende si një fushë beteje midis të shkuarës së errët dhe të ardhmes që ka dritë në fund të tunelit. Ajo që kërkohet është një drejtësi që jo vetëm mbështetet mbi ligj, por që gjithashtu ndan drejtësinë me integritet dhe përgjegjësi. Drejtësia nuk është thjesht një proces ligjor – ajo është një kontratë morale me shoqërinë. Dhe Shqipëria ende po përpiqet të gjejë çelësin e saj.