Njeriu, kafsha më çnjerëzore ndaj njeriut

Nga Leonard Veizi

Njeriu ka zgjedhur një ditë të vitit për të kujtuar mbrojtjen e kafshëve, për t’u ndalur e për të folur për të drejtat e tyre. Por, paradoksalisht, ende nuk ka gjetur një ditë për të reflektuar mbi mbrojtjen e vetvetes – të njeriut nga vetë njeriu. Dhe ndoshta kjo është plagë më e thellë se çdo padrejtësi tjetër.

Natyra njeh rregulla të thjeshta. Ajo ka pajisur çdo krijesë me instinktet e veta të mbijetesës. Fjala vjen: një luan vret vetëm për të ngrënë. Pasi ha, shtrihet e fle dhe për një kahë të gjatë nuk është më kërcënim derisa uria ta zgjojë sërish. Në këtë cikël të thjeshtë jetese nuk ka as tepri, as etje për të shuar diabetin, as lakmi: vetëm nevojë. Një instinkt për të mbijetuar.

Por njeriu është ndryshe. Ai nuk njeh kufi. Ushqehet tri deri në pesë herë në ditë. Pi birra, raki e verë sa ai mban kandari. Por oreksi i tij nuk shuhet me kaq.

Përtej ushqimit, njeriu kërkon pasuri, pushtet, kontroll. Dhe kur i ka të gjitha këto përsëri kërkon diçka që nuk e ka. Ec e ta gjesh.

Pyetja që vjen më pas është e thjeshtë: Çfarë i duhen një njeriu Një Miliard dollarë në bankë? Sepse ai mund te jetoje normalisht edhe me 10-20 dollarë në ditë. Këto shifra, që nuk kanë më lidhje me nevojën, tregojnë lakminë e tij të pangopshme. Çfarë mund të bësh me Një Miliard, që nuk i bën dot me Një Milion? Vecc në do të ngresh një anije kozmike personale e të vish vërdallë në orbitë, si Juri Gagarini.

Historia e dëshmon këtë më qartë se çdo fjalë. Perandorët e lashtë nuk mjaftoheshin me kufijtë e sundimit të tyre: Aleksandri i Madh kërkonte të pushtonte botën e njohur; Cezari marshoi përtej kufijve; perandorët nga gjithfarë vendesh e bashkim kombësish ngrinin ushtri për të shtuar territor. Shekulli i njëzetë e çoi këtë anë çnjerëzore te njeriut në përmasa industriale: luftëra për hegjemoni, jo për bukë. Sot, në epokën e globalizimit, absurditeti vazhdon. Disa grumbullojnë pasuri miliardëshe, ndërsa miliona njerëz vuajnë urinë dhe mungesën e ujit të pastër.

Sidoqoftë, ka një të vërtetë që sakrifikon të gjitha arritjet materiale: pasuria, - sado zero të ketë prapa një Një-sh, - nuk e blen jetën. Mund të shtosh ca ditë, të blesh shërbime mjekësore më të shtrenjta, mund ti krijosh vetes komoditete dhe privilegje, por nuk mund ta mposhtësh vdekjen... dhe kur je multimiliarder. Mund ta zgjasësh pak kohën, por nuk e bën të përjetshme. Edhe nëse zotëron gjithë arin e botës, kufiri i trupit dhe kohës mbetet i pandryshueshëm. Jetëgjatësia ka limitet e veta — në praktikë, shumica e njerzve arrijnë të jetojnë rreth tetëdhjetë e pak vjet; edhe nëse jeton deri në 90, ky është një fund i mundshëm ku mundësitë për të shijuar jetën zbehen. Njeriu i moshuar pak a shumë shikon botën me kufizime, shpesh i mbytur në monotoninë e ekraneve dhe kujtimeve të largëta, jo duke përjetuar më intensitetin e rinisë.

Ky kontrast është thelbësor.

Ndërsa kafsha pjesë e ekuilibrit të natyrës vret për nevojë, njeriu vret shpesh për dominim; ai nuk ndërton thjesht për të jetuar më mirë, por për të pasur më shumë se tjetri. Dhe në qoftë se synimi i pasurisë është të sfidojë vdekjen, gënjeshtra bëhet më e madhe: pasuria shton përmasa, por nuk mëson kufirin. Kjo e bën njeriun rrezikun më të madh për veten, shoqërinë dhe planetin.

Ndonjëherë, të mendosh për kufijtë e jetës dhe absurditetin e akumulimit të pafund duhet të na kthejë tek një pyetje etike: për çfarë po punojmë dhe për kë? Nëse qëllimi është thjesht të grumbullojmë të mira materiale të konvertuara në para, atëherë humbasim thelbin e jetës. Nëse, përkundrazi, mësojmë të vendosim kufij moralë dhe të vlerësojmë kohën e përbashkët, mund të ndryshojmë drejtimin e këtij instinkti destruktiv.

Njeriu është me të vërtetë një kafshë çnjerëzore, jo vetëm nga dhuna që kryen, por sepse, ai ka tendencën ta kthejë shtëpinë e tij një varrezë, për atë që nuk mund ta blejë: kohën, mirësinë, dhe çastet e thjeshta të një jete të vërtetë.

Monika Belluçi, ikona e elegancës dhe artit

 

Nga Leonard Veizi

 

Ka emra që, sapo shqiptohen, evokojnë jo thjesht një figurë, por një përvojë të tërë estetike dhe emocionale; një prej tyre është Monika Belluçi. Ajo nuk është thjesht një aktore apo një modele, por një muze moderne, frymëzimi i së cilës e ka origjinën thellë në traditën e artit dhe bukurisë italiane. Përmes syve të saj, bota ka parë një reflektim të gjallë të shkëlqimit dhe misterit që e ka karakterizuar kinematografinë dhe modën, duke e kthyer elegancën mesdhetare në një gjuhë universale.

 

Nga kodrat e Umbrias në yllin botëror

1964 shënoi fillimin e këtij rrugëtimi magjepsës. Në qetësinë dhe gjelbërimin e kodrinave të Umbrias, në Città di Castello, lindi Monika Ana Maria Belluçi, një emër që shumë shpejt do të shndërrohej në një nga ikonat më të mëdha të kinemasë botërore. Me një bukuri që tingëllon si një jehonë e thellë e kohës, Bellucci nisi rrugëtimin e saj artistik në pasarelat e modës, ku statura dhe tiparet e saj klasike u krahasuan menjëherë me figurën e përkryer të Rilindjes Italiane. Megjithatë, bukuria e saj nuk mbeti kurrë thjesht sipërfaqësore; ajo ishte një portë drejt artit. Belluçi e shndërroi atë në një gjuhë të rafinuar aktrimi, ku estetika bashkohej me forcën e ndjeshmërisë dhe thellësinë psikologjike të personazheve.

 

Miti i gjallë i kinemasë

Hyrja në botën e kinematografisë ishte një kalim i natyrshëm, një ftesë e destinacionit për të shkëlqyer në ekranin e madh. Në një karrierë që i kalon tre dekada, Belluçi ka lënë një shenjë të pashlyeshme, duke u spikatur me role të guximshme, intensive dhe të paharrueshme. Ajo interpretoi në filma italianë, amerikanë dhe francezë.

Kujtojmë performancat e saj te "Bram Stoker’s Dracula" në vitin 1992, ku shkëlqeu me praninë e saj mistike, dhe sidomos te "Malèna" prodhim i vitit 2000, ku portretizoi me mjeshtëri fuqinë shkatërrimtare dhe jetëdhënëse të bukurisë në kohë lufte. Role të tjera si ato te "Tears of the Sun" i vitit 2003, "The Passion of the Christ" i vitit 2004, dhe roli magjepsës në sagën e Xhejms Bond te "Spectre" i vitit 2015, e konfirmuan statusin e saj si një aktore me diapazon të gjerë.

Roli i saj në trillerin francez "L'appartement" i vitit 1996, e çoi atë në një famë shumë të madhe pasi fitoi ekuivalentin francez të një nominimi për Oscar.

 

Bukuria mesdhetare

Me dhjetëra nominime dhe tre çmime si aktorja më e mirë protagoniste, Belluçi u kurorëzua jo vetëm si një artiste e kompletuar që di të balancojë komercialen me artin, por edhe si një simbol i përjetshëm i sofistikimit dhe bukurisë autentike mesdhetare. Për publikun, kritikën dhe historinë e kinemasë, Monika Belluçi mbetet një mit i gjallë, ku takimi i artit, ndjeshmërisë dhe bukurisë fizike arrin të sfidojë kohën, duke lënë pas një trashëgimi që do të vazhdojë të frymëzojë breza.

Nadine Gordimer, zëri i ndërgjegjes kundër apartheid-it

Nga Leonard Veizi

 

Ajo e shndërroi letërsinë në një akt rezistence të papërkulur. Sepse nuk ishte thjesht një shkrimtare. Nadine Gordimer ishte ndërgjegjja e një kombi të plagosur. Ndaj ajo derdhte shpirtin e një kombi të ndarë mbi letër. Në çdo faqe të saj, arti nuk ishte luks, por domosdoshmëri; fjala nuk ishte stoli, por thirrje. Me letërsinë e saj ajo u dha zë atyre që apartheid-i përpiqej t’i bënte të padukshëm...

 

...Çmimi Nobel në Letërsi i vitit 1991, – pikërisht më 3 tetor - nuk ishte thjesht shpërblim për mjeshtërinë e saj prozatore, por njohje e guximit moral. Gordimer nuk mbylli sytë para padrejtësisë. Me penë të mprehtë dhe një ndjeshmëri të thellë njerëzore, ajo zbërtheu kontradiktat e Afrikës së Jugut, duke i shndërruar dilemat private në kauza universale lirie. Romane si “My Son’s Story”, e vitit 1990 apo e ardhur në shqip si “Historia e birit tim” dhe “Crimes of Conscience”, e vitit 1991 që vjen në shqip si “Krime ndërgjegjeje”, tregojnë me forcë se si racizmi nuk vret vetëm trupin, por plagos shpirtin e një kombi. Gordimer i bëri lexuesit të shohin se pas çdo ligji çnjerëzor, fshihet një dramë intime; se pas çdo shtypjeje politike, qëndron një zemër e thyer.

 

Rrugëtimi

Ajo lindi më 20 nëntor 1923 në Springs, një qytet minatorësh afër Johanesburgut, në një familje me rrënjë të përziera: i ati, emigrant hebre nga Letonia, dhe e ëma, me origjinë angleze. Që fëmijë, ajo ndjeu kontrastet e mëdha të vendit të saj – privilegjet e të bardhëve dhe margjinalizimin e shumicës me ngjyrë. Këto përvoja të hershme e ushqyen ndjeshmërinë e saj letrare.

Ajo botoi tregimin e parë në moshën 15-vjeçare, dhe që atëherë fjala u bë arma e saj. Shumë prej librave të saj u ndaluan nga censura e regjimit të apartheid-it, por kjo nuk e ndali. Përkundrazi, e forcoi. Gordimer besonte se shkrimtari nuk duhet të rrijë i mënjanuar, por të përballet me kohën dhe vendin ku jeton.

Ajo ishte gjithashtu e angazhuar politikisht: një mbështetëse e hapur e Kongresit Kombëtar Afrikan dhe një mike e ngushtë e Nelson Mandelës, të cilit i qëndroi pranë edhe gjatë burgosjes së tij të gjatë. Në kohë kur ishte e rrezikshme të flisje kundër regjimit, Gordimer e bëri këtë pa kompromis.

 

Vlerësimi

Në më shumë se gjysmë shekulli krijimtarie, Gordimer fitoi 31 çmime ndërkombëtare dhe u njoh si një nga zërat më të fuqishëm të prozës moderne. Por mbi të gjitha, ajo mbeti një ndërgjegje morale, e bindur se shkrimtari duhet t’i thotë shoqërisë së tij të vërtetën, pa frikë dhe pa u përkulur.

Akademia Suedeze e përshkroi atë si “një autore që, përmes shkrimeve epike me përmasa të mëdha, ka qenë një përfituese dhe përçues i realitetit të Afrikës së Jugut”. Dhe vërtet, Nadine Gordimer mbetet një kujtesë e gjallë se arti i vërtetë nuk është thjesht estetikë, por në thelb një ndërgjegje morale.

Ajo u shua më 13 korrik 2014, në moshën 90-vjeçare, duke lënë pas një trashëgimi letrare që vazhdon të frymëzojë breza të tërë. Zëri i saj ende kumbon, si dëshmi se letërsia mund të ndryshojë historinë.