Ca e ca e njohin
Shqipërinë përmes refugjatëve që kaptuan detin në përpjekje për të gjetur
Eldoradon. Një foto e anijes “Vlora” vlente sa një mijë fjalë. Ndoshta më shumë.
E cilësuan eksod biblik, sepse një e shkrepur e aparatit fotografik dokumentoi
më shumë se sa puna e një piktor që për të njëjtën pamje do t’i duheshin ditë e
net të tëra pune të mundimshme.
Kjo ishte Shqipëria
e viteve 1990.
Thuhet se ishim futur
thellësisht në kohët moderne. Por ne ishim shumë më të prapambetur nga ajo çka
ofronte Perëndimi. Pesëqind vite më parë, pas vdekjes së Gjergj Kastriotit,
duhet të ketë pasur një eksod thuajse në të njëjtat përmasa. Por asokohe nuk
kishte celuloid që fiksonte pamjet, dhe piktorëve të perëndimit nuk u bëri
peneli të ilustronin këtë histori
shqiptarësh. Ata u kujtuan më vonë, por gjithsesi u kujtuan. Sepse gjithmonë ka
dhe një Shqipëri tjetër. Ka tani, ka pasur dhe dikur.
Shqipëria e
viteve 1800. Ajo ishte po aq interesante sa dhe në kohën e Bizantit.
Duke bërë zbritje
ca zarare në shërbim të Portës së Lartë, me jeniçerë të përbetuar e pushtues të
mëdhenj, Shqipëria kishte dhe një tjetër faqe që ia tregonte me krenari fqinjëve
përtej Adriatikut. Në këtë mënyrë trojet e saj filluan të eksploroheshin nga
udhëtarët e huaj. Ca linin shënimet e tyre, të tjerët e ilustronin me pamje.
Gjithsesi dëshmitë nuk mungojnë.
Përmes veprave të
piktorëve francezë, në imagjinatën tonë rikrijohet jeta e shqiptarëve në rrugëtimet
e gjata të historisë.
Ishin kohëra pa
njerëz që largoheshin nga atdheu por me ata që e mbronin atë, pa trima që marketonin
prostituta, shisnin drogë me pako, i të vrasin pas shpine, por me ata që dinin
të dyluftonin në sheshin e burrave e syri nuk u trembej, e për më tepër në ato
vite Shqipëria ishte pa djem veshur kokë e këmbë me meshin, tokëza bronzi e
baseta poshtë veshit, por me ata që mbanin nga dy pëllëmbë mustaqe spic, të
veshur shik me xhubletën e fustanellën tradicionale.
Padyshim që
shekulli i XIX veç Rilindjes Kombëtare dhe lëvizjeve për Pavarësi, ishte dhe
shekulli i portretizimit të shqiptarëve. Deri asokohe qarkullonin vetëm
portretet e Heroit tonë Kombëtar, Skënderbeut. Por në shekullin XIX bota perëndimore
u njoh me imazhet e shqiptarëve të thjeshtë, pamjen e tyre, veshjet, gjë që me
sa dukej përcillte në vazhdimësi dhe këngët e vallet e tyre epike.
Të gjitha këto
nuk bëhen të njohura vetëm nga pena e shtegtarëve prej perëndimi, por dhe nga
peneli i piktorëve të tyre.
“Shqipëria dhe
shqiptarët në tablotë e autoreve franceze të shekullit të XIX”, është një libër
ku na ofrohet gjithçka tjetër, atë që jemi mësuar më pak ta shohim, sepse në
fund të fundit më pak dritë kemi pasur për to. Por tanimë, studiuesi skrupuloz Luan
Rama, na sjell një tablo të qartë se si është peneluar nga piktorët e perëndimit,
bota shqiptare që thënë të vërtetën i kishte shpëtuar paq asaj çka i imponohej vazhdimisht
nga Lindja, e për më tepër nga Lindja e Mesme, kultura e të cilëve ndryshonte
fort me atë të vendalinjve të cilët jetonin në atë pjesë të Evropës që quhej “Gadishulli
Ilirik”. Siç thotë vetë autori: “Delacrioix, Decamps, Corot, Gerome, Papety,
Bida, Gleyre etj., një plejadë artistësh të mëdhenj na ofrojnë sot imazhin e
shqiptarit të shekullit XIX, figurën e tij herë heroike e tragjike dhe herë
lirike.”
Ajo çfarë të bën
përshtypje në këtë panoramë kaq informuese janë dhe ilustrimet e një udhëtar
nga francez Normandia i quajtur Thodose du Moncel. Në morinë e vizatimeve të
tij pasqyruar në librin me mbresa: “Nga Venediku në Stamboll përmes Greqisë”,
krahas grekëve,
ndeshim shpesh dhe shqiptarët me fustanellat e tyre të bardha, diku në sfond
apo pranë tempujve të rrënuar, fragmenteve të kapiteleve, kishave të vjetra,
objekteve fetare etj.
Dhe kështu shqiptarët
vijnë fisnikë në librin e Luan Ramës, aspak demode e për më tepër të zhveshur. Por mbi të gjitha
të armatosur me shpata e kobure të stolisura me argjend.
“Shqipëria dhe shqiptarët në tablotë e autoreve franceze të
shekullit të XIX”, është një tjetër kontribut i madh që studiuesi i mirënjohur
Luan Rama jep për letrat shqipe.
No comments:
Post a Comment