Intervista/ Astrit Leka: Unë, njeriu kyç i marrëveshjes NATO-UÇK

Astrit Leka, rrëfen peripecitë e jetës: "Enveri më shpëtoi nga vdekja e më çoi në kazmë".

Lidhja me Partinë Komuniste. Demaskimi i marrëveshjes së Mukjes dhe si i shpëtoi vendimi për pushkatim me ndihmën e Nako Spirut. Lidhjet me NATO-n dhe UÇK-në.

 

Astrit Leka

Leonard Veizi

-Ai vazhdon të bëjë një jetë shumë aktive edhe pse është gati 90-vjeç. Megjithatë thotë se do të vazhdojë të luftojë sidomos për “ngritjen e prestigjit të shqiptarëve në botë”. Gjatë një interviste për “Shekullin” Astrit Leka rrëfen jetën e tij që nga njohja me Enver Hoxhën në Liceun Francez e deri tek lidhjet që bëri mes NATO-s dhe UÇK-së.

Keni prejardhjen nga Bregu, pikërisht nga Borshi. Mund të na tregoni diçka rreth familjes suaj të Lekajve?
Si familje jemi me origjinë nga Borshi i Sarandës dhe pse brezi im s’ka jetuar atje. Nga studimet që kam bërë, ku jam përpjekur të jap ndihmesën time si atdhetar, mund të them se në Borsh ekziston një kishë me emrin “Kisha e Lekajve”. Vura re se atje ndiznin qirinj të rinj myslimanë, ortodoksë edhe pse rrënojat e kësaj kishe janë ato të kishës katolike të Lekajve të themeluar në vitin 1272, në kohën kur kishim si mbret Karl Anzhu të Regnum Albbaniae (mbretëria shqiptare). Për mua, vetëm fakti që tradita e respektimit të një kulti si katolicizmi që nuk ekziston më në atë krahinë, është një vlerë kombëtare që mund t’ia paraqesim Evropës, si një bashkëjetesë fetare.

Si ka qenë arsimimi juaj?

Shkollën fillore e kam bërë në Elbasan, ku im atë ishte Prokuror Shteti. Kam mendimin më të mirë për mësuesit e mij, që kishin studiuar të gjithë në Austri. Shkollën e Mesme e kam filluar në Liceun Francës të Korçës, ku kam pasur mësues kujdestar Enver Hoxhën me të cilin bëja 6 ditë në javë mësim. Por e ndërpreva pas pushtimit Italian. Kam vazhduar shkollën e mesme “Francesko Krispi” në Tiranë e më pas vazhdova në kolegjin Çikonjini, në Itali, ku më ndodhi një incident që u bë shkak për drejtimin e ri që mori jeta ime. Një ditë pasi Vasil Laçi qëlloi Viktor Emanuelin, e gjithë Italia u ngrit në këmbë kundër shqiptarëve. Sekretari i rinisë fashiste të shkollës, një arrogant, para gjithë shkollës përdhosi flamurin e Skënderbeut, duke përmendur Spatat e Liktorit që kishin aplikuar anash shqiponjës. E humba dhe e godita. Ai ra përtokë u përgjak dhe u shtrua në spital. Qemal Stafa që ishte student në Firence, vjen në kolegj dhe më këshillon si të mbrohesha, për të mos më përjashtuar nga shkolla.

Çfarë ju motivoi që bëheshit pjesëtar aktiv në Luftën NAÇL, pasi ju vini nga shtresat e pasura?

Unë nuk luftoja për komunizmin por për Atdheun, si gjithë të tjerët. Takimi me Qemal Stafën bëri që të kthehesha në Shqipëri e të filloja luftën me Grupin e Shkodrës kundër pushtuesit. Në gjimnazin e Tiranës me qëlloi të jem në një klasë, ku që me krijimin e Rinisë Komuniste Shqiptare u krijua një grup luftëtarësh. Dhe ishim të gjithë pa përjashtim mirë nga ana ekonomike, me përjashtim të Ramiz Alisë që vinte nga shtresa e varfër. Grupi ynë i dha Luftës 11 dëshmorë, gjë e rrallë në Evropë, për një klasë, si p.sh. Manush Alimani, Siri Kodra, Bedri Karapici, Bahri Shaqiri, Thoma Kuqali, Gjergj Frashëri, etj. Po nga ky grup KQ i Rinisë dërgoi nëpër Qarqe, Ramiz Alinë në Berat, Manush Alimanin në Shkodër, mua në Elbasan, Siri Kodrën n./komandant batalioni në Dumre etj.

Cilat janë disa nga aksionet më të spikatura tuajat, sigurisht bashkë me shokët?

Pata rast të dallohem në Luftën e Njësiteve Guerile, si anëtar i njësiti dhe si drejtues njësiti e aksionesh të një rëndësie kombëtare, por studiuesit e sotëm thonë dhe ndërkombëtare. Psh: për të realizuar një aksion të madh në Kosovë, ku u sigurua ushqim për brigadat e krijuara, m’u desh të hyja në zyrën e ministrit të ekonomisë së asaj kohe, megjithëse ai me dy truproje te dera dhe me një kobure në kokë t’i marr një autorizim të bardhë. Kjo kërkesë i ishte bërë Mustafa Gjinishit nga Enver Hoxha, po ai edhe pse ishte shumë trim nuk i takonte të bënte gjë të kësaj natyre. Është interesant fakti që me rastin e 40 vjetorit të PPSH në konkursin e shpallur, një dramë e Ndrek Lucës “Një firme me revole” ku ai vendos emrin e protagonistin nga Astrit në Petrit, fitoi konkursin letrar. Ndërsa unë isha dënuar për veprimtari armiqësore. Dhe vuaja dënimin duke punuar në kazmë. Gjatë luftës kam bërë më se 44 aksione që kanë hyrë në histori, apo figurojnë në pllaka bronzi etj. Por emri im nuk është.

Përse nga regjimi komunist, prurjen e të cilit e ndihmuat me luftën tuaj, ju trajtoi me ashpërsi?

Me porosi të Enver Hoxhës bëra një shërbim te misionet britanike në Shqipëri, ku kërkohej të zëvendësohej Koço Tashko. Kur u ktheva në Labinot, konstatova se mbledhjet e Këshillit të Përgjithshëm NÇL po prishin marrëveshjen e Mukjes, një gabim fatal që e pagoi shtrenjtë kombi ynë. U shpreha kundër prishjes së marrëveshjes. Këtë e pagova shumë shtrenjtë gjatë luftës e gjithë jetën, sepse disa herë kanë dashur të më pushkatojnë, por vendimet nuk u zbatuan. Herën e fundit në 1945 kur vendimi ishte i sigurt u bë garant presidenti i Rinisë, Nako Spiru. Edhe pse maturën e mora pas çlirimit me çmimin e ministrisë së Arsimit ku konkurronin gjithë maturantët që kishin marrë pjesë në luftë mua nuk m’u tha kurrë një bursë studimi. Fillova studimet me korrespodencë, se duhet të siguroja bukën e gojës, ku në 1950 nga 600 të regjistruar u diplomuan 3 kandidatë, Qemal Haxhihasani, folkloristi më i mirë, Shaban Demiraj, kryetar i Akademisë dhe unë që u diplomova në dy fakultete Gjuhë-Letërsi dhe Histori Gjeografi. Por që gjithë jetën kam njohur vetëm pushime nga puna. Më pas m’u desh të studioja paralelisht në dy fakultete, Fakulteti Ekonomik dhe ai 4 vjeçar Histori-Gjeografi, jo se doja koleksion diplomash , por isha i motivuar

Jeni pushuar nga arsimi dhe keni punuar si punëtor i thjeshtë krahu?

Në vitin 1967 Shqipëria komuniste imitoi revolucionin kulturor kinez. Në atë kohë jepja frëngjisht e gjeografi duke kryer detyrën shumë mirë. Pas fjalimit të 6 shkurtit të Enver Hoxhës, filluan fletërrufetë, u goditën në Tiranë disa kuadro të institutit të shkencave, prof. i shquar Selman Riza, Dhimitër Pilika, Zija Shkodra, me transferime. Dy prej tyre, një shoku im i Brigadës I, Dilaver Radëshi u burgos ndërsa një tjetër Bektash Bedo, vrau veten. Manush Myftiu e Fadil Paçrami bënë një goditje kundër meje, në shkollën Partizani, se nuk bëra autokritikë. U pushova nga puna me motivin për “veprimtari armiqësore”. Nuk më çuan në burg pasi sekretariati i KQ të PPSH me Enver Hoxhën, Hysni Kapo, Ramiz Alinë e Xhafer Spahiun e njihnin luftën time, por më dërguan të punoj në kazmë. Gruan time, Emine Leka, me dy fakultete meqenëse nuk më ndahu e çuan të punonte në një stallë me derra.

Jeni kthyer në Perëndim me fillimet e liberalizimit të jetës në vend. Përvoja juaj si emigrant?

Kur “iku” Çaushesku, regjimi komunist i Tiranës për t’i dhënë shenja liberalizimi botës lëshoi pasaporta për herë të parë, pasi në Tiranë do vinte Peres De Kuelar nga OKB dhe senatori amerikan Lantosh. Unë u largova në Amerikë për të shoqëruar vëllanë e vogël Gencin për një problem shëndetësor, ku na priste vëllai ynë i madh dr.Agim Leka një ish i ri ballist, i fundit i mbetur gjallë nga atë që asistuan në Konferencën e Mukjes. Në Nju Jork në Universitet dekani Grinberger më propozoi vendin e bibliografit për gjuhët e huaja dhe pse isha 65 vjeç. Nuk pranova, pasi dëgjova direkt nga goja e Mandelës fjalimin e tij për paqen e vuajtjet në burg. Në atë kohë Shqipëria kishte filluar të lëvizte me ngjarjet e ambasadave, ndërsa Kosova me parlamentin e Kaçanikut. Falënderoj përjetë profesorin Grinberger i cili më propozimin e tij më largoi kompleksin e inferioritetit me të cilin dola nga Shqipëria e ndrojtjen e përballimit të intelektualëve të botës perëndimore. Vendosa që t’i kushtohesha çështjes kombëtare. Dhe kjo mund të bëhej vetëm në Gjenevë. Në Zvicër arrita të vendosem me shumë vështirësi, por rektori i universitetit të Friburgut pas një bashkëpunimi ma dërgoi me shkrim: “Puna, përgatitja, personaliteti juaj na bën ta kemi për nder që ju të jeni bashkëpunëtor e kuadri ynë”. Kjo më dha kurajë që mund të përballoja këto rrethe të ngritura intelektuale botërore

Astrit  Leka, autor i vënies së bustit të Skënderbeut në Gjenevë

---------------------------------------------------------------------------------------

Nga cili aktivitet ktheheni së fundit?

Isha në Kongresin e 39 të Komisionit Ndërkombëtar të Historisë Ushtarake, që u zhvillua në Torino, Itali. Atje kishin ardhur delegatë e 40 shteteve edhe 15 universitetet më të mëdha të botës, që nga SHBA, Japonia, Kina, Rusia, Gjermania, Franca, etj. Sigurisht me erdhi keq që Shqipëria nuk ishte e përfaqësuar, sepse edhe ne kemi një histori ushtarake që ka lënë gjurmë të mira, që nga lashtësia e deri më sot.

Me çfarë statusi ishit i ftuar në Kongres?

Isha i ftuar si veprimtar i historisë ushtarake, anëtar i Shoqatës së Historianëve Ushtarakë të Zvicrës. Unë jam qytetar zviceran, por në këtë kongres përfaqësova edhe ngjyrat e Shqipërisë. Para se të shkoja në Kongres me rastin e pranimit në Shoqatën e Historianëve Ushtarakë zviceranë, pata një letër falënderimi nga kryetari i shoqatës, gjeneral divizioni, Domenik Juliand që i shkruante këto fjalë “Nuk do të doja ta mbyllja këtë letër pa ju përgëzuar për punët dhe kërkimet e rëndësishme të bëra nga ju, për angazhimet për një botë më demokratike dhe t’u shpreh juve respektin tim përpara kaq dëshmive të shumta të mbështetjes dhe të homazhit që u janë bërë nga personalitete të tjera botërore”. Unë isha i futur në këtë kongres jo vetëm si historian, por edhe si aktor i historisë ushtarake. Rasti e ka dashur gjatë jetës time, prej 7 prillit 1939 e deri në ditët e kongresit, të marrë pjesë në ngjarje historike përcaktuese për fatin e njerëzimit.

Cilat kanë qenë këto ngjarje përcaktuese?

Në Labinot të Elbasanit, natën e 8 shtatorit 1943, i kthyer nga misioni britanik ku më kishte dërguar Enver Hoxha për të zëvendësuar Koço Tashkon, sapo u mor vesh kapitullimi i ushtrisë italiane, u ngarkova të merrja kontakt me drejtuesit italianë në qytete, që ata të dorëzoheshin te partizanët, lënien e armëve dhe shpëtimin e jetës së tyre nga ana jonë nëpër male, edhe pse në kushte të vështira. Ky ishte një aksion i madh për të mos i lënë italianët në dorën e ushtrisë gjermane.

Po pas luftës, cili ka qenë kontributi juaj?

Vite më vonë më është dashur që në Gjenevë të marr pjesë në ngjarje të rëndësishme historike ndërkombëtare, por ajo që është më e rëndësishmja ndërmjetësimi, midis përfaqësuesve të Xhorxhio Napoletanos, president i Italisë dhe të Romano Prodit, ish-kryeministër i Italisë, të autorizuar nga NATO, për të zgjidhur çështjen e karakterizimit terrorist ose jo, të UÇK-së. Përfaqësuesit e NATO-s me këtë rast u paraqitën tek unë me kërkesën që t’i ndërlidhja me përfaqësuesit e UÇK-së, pasi siç shkruan gazetari Maurizio Stefanini: “Astrit Leka ishte studiuar dhe kishte rezultuar se nuk bënte pjesë në asnjë rrjet spiunazhi në Gjenevë, i njohur si qytet jo vetëm diplomatik, por edhe i spiunazhit botëror”. Ata dinin gjithashtu se unë gëzoja besimin e shqiptarëve, por edhe besimin e shqiptarëve të Kosovës. Sipas tyre, unë isha personaliteti më i përshtatshëm për ta zgjidhur këtë çështje kaq të rëndësishme midis palëve. Nga takimet e ndryshme që u bënë doli se UÇK nuk ishte organizatë terroriste, por luftonte për lirinë e popullit të vet nga zgjedha serbe. Iu kërkua palës së autorizuar nga NATO që ta sanksionon këtë çështje në shtyp me një personalitet të njohur botërisht që të vinte në Gjenevë. Amerikani Gelbart, i njohur si një person kundër UÇK-së deri atëherë, erdhi në Gjenevë, mori kontakt direkt me përfaqësuesit e Ushtrisë Çlirimtare dhe çdo gjë u shpall në shtyp. Kështu shpjegohet që gazetari Stefanini më paraqiti mua si çelësi i zgjidhjes së çështjes midis NATO-s dhe UÇK-së, që solli më pas luftën e Kosovës, duke mos lejuar në këtë mënyrë që Kosova të bëhej një Bosnje e dytë.

Të kthehemi te kongresi. Çfarë ndodhi atje?

Kongresi  u hap me solemnitet dhe mediat e përmendën shumë rëndësinë e tij, por ajo që na intereson ne si shqiptarë është një artikull nga gazeta “Libero” e Italisë. Ja citime nga një artikull me titull: “Kështu jeton një armik i popullit të kësaj gazete: “Astrit Leka është një nga atdhetarët më të mëdhenj shqiptarë. Ai ishte një hero i rezistencës…” Artikulli vazhdon “…deri të shtunën vazhdon në Torino Kongresi i 39 me delegacione ushtarake të 40 vendeve e me historianë të 15 universiteteve, ku midis pjesëmarrësve një nga më të moshuarit është shqiptaro-zvicerani Astrit Leka, një 89-vjeçar i kthjellët, që mund të quhet kujtesa e gjallë e shekullit XX e më tutje”. Në një paragraf tjetër shkruhet: “Në Shqipëri kanë bërë një vepër teatrale për aksionet e tij, gjatë luftës partizane dhe kjo vepër ka marrë çmimin e konkursit të 40-vjetorit të themelimit të Partisë Komuniste Shqiptare. Kryetari i Komisionit të historianëve ushtarakë të Shqipërisë, i përcakton aksionet e tij me njësitet guerilje të rëndësisë evropiane. Kështu ai përmend aksionin që udhëhoqi në bodrumet e bankës së Durrësit, u mori mallin e destinuar për 15 mijë ushtarë gjermanë, që ishte lesh për veshje ushtarësh, më të cilat do të përballonin të ftohtin rus. Ky lesh u vu në dispozicion të partizanëve”. Që të kthehemi te kongresi, unë i ndoqa të gjitha punimet, i bëra vërejtje substanciale kumtesave të delegacioneve të ndryshme, si provë që ndërhyrjet e mija ishin të sakta e shkencore dhe dinjitoze për një historian shqiptar i cili në atë kongres ishte dhe aktor i historisë. Këtë e provoi me faktin se anëtari i komisionit ndërkombëtar të historianëve ushtarak, personaliteti i shquar zviceran, gjeneral dhe prof, dr. Fritz Joeckli, disa herë laureat i disa universiteteve, erdhi e më përgëzoi duke më pyetur çfarë kombësie kisha. Më erdhi mirë që i thashë: “jam shqiptar”. Në këtë kongres nisa përpjekjet për të futur Kosovën anëtarë të këtij Komisioni Ushtarak dhe për këtë mora kontakt  të drejtpërdrejtë me institucionin e drejtuar nga Agim Çeku në Prishtinë.

Gazeta italiane:

Astrit Leka çelësi i tratativave NATO-UÇK

Maurizio Stefanini, në “Gazeta Liberal”, Romë, më 28 nëntor 2012 boton artikullin “Ndërmjetësimi i Lekës” me nëntitull: “Astrit Leka qe njeriu çelës i raporteve midis shërbimeve të fshehta italiane dhe luftëtarëve të UÇK”, ku shkruan: “Kjo ndodhi në kohën e luftës së Kosovës, para ndërhyrjes së NATO-s. Perëndimi i ngarkoi detyrë Italisë që të realizonte një kontakt me luftëtarët e UÇK që të mund ta bënte veprën e tyre në pajtim me kërkesat e NATO-s. Në Gjenevë ishte një personazh, autoriteti i të cilit kishte bërë atë të besueshëm ndaj italianëve, shqiptarëve e kosovarëve, pra ishte njeriu që mund të bënte ndërmjetësimin e palëve. Pikërisht me atë, i dërguari italian foli një ditë të tërë dhe ra në ujdi duke mbetur pa mend kur Leka refuzoi të pranojë çfarëdo shpërblimi financiar nga ana jonë. UÇK pranoi të kufizonte disa veprime të saja. Pastaj Italia vuri në dispozicion bazat ushtarake për avionët e NATO-s që vepruan kundër regjimit të Milosheviçit. Kosova arriti një pavarësi nën administrimin e OKB-së, pastaj erdhi shpallja e pavarësisë më 17 shkurt 2008. Sot Kosova njihet nga 95 vende prej 193 shteteve anëtare të OKB. Qe pikërisht Astrit Leka, njeriu i Gjenevës, dikur viktimë e regjimit të Enver Hoxhës, çelësi i tratativave midis NATO-s dhe UÇK por edhe zgjidhës i kaq shumë çështjeve themelore gjatë këtyre 70 viteve të historisë së Shqipërisë”.

Në federatën e veteranëve

Astrit Leka thotë ka qenë aktiv dhe në forumet botërore të veteranëve të luftës: “Federata Botërore e veteranëve me 37 milionë anëtarë me kujdesin e zv/presidentit të saj Zh.Guzha, mbështeti kërkesën Organizata e Bashkuar e Veteranëve të Luftës, themeluar nga Ymer Dishnica në vitin 1994 por e drejtuar sot nga “Heroi i Popullit” Rrahman Përllaku, për aderimin tonë në Federatë. Në asamblenë e përgjithshme të Federatës në Johanesburg në vitin 2003 u ftova si vëzhgues. Fjala e parë që më tha presidenti i nderit i Federatës qe; “Zoti Leka, hyrjen e organizatës tuaj në Federatë e pranuan 180 organizata veteranësh të botës, vetëm Organizata e Veteranëve të Shqipërisë dha mendim shumë të keq dhe kërkoi mospranimin si anëtare”. Pasi mora dekoratat e luftës për 60 vjet u hesht për mua. Vitet e fundit bota më ka dhënë 8 dekorata ndërkombëtare, prej të cilave 2 janë shqiptare”.

Botuar në gazetën SHEKULLI - tetor 2013