Nostalgji/ “A nuk i vrasin dhe kuajt kështu”

Nostalgji për një roman të harruar dhe një film të pa transmetuar

Nga Leonard Veizi

Nëse ke qëlluar dikë, mban një pistoletë në dorë dhe kur në vendngjarje vjen policia, ke pak gjasa të thuash se nuk e ke kryer ti krimin e të shpëtosh pa u dënuar. Dhe nuk të vjen në ndihmë as deklarata se me atë veprim veç ke plotësuar një dëshirë të personit mbi të cilin ke qëlluar...
 
...Xhejn Fonda në rolin e Glorias do të kishte një prej roleve më të realizuara prej saj ku do t’i kërkonte partnerit Robert - që interpretohet nga Majkëll Sarrejzen, -  me të cilin kishin garuar për të fituar një çmim prej 1000 dollarësh, t’i tërhiqte këmbëzën e revolverit mbi tëmth.
-A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?
Në fakt filmi “They Shoot Horses, Don't They?” është bazuar në romanin e Hores Mekkoi (Horace McCoy) të vitit 1935 me të njëjtin emër: “They Shoot Horses, Don't They?”.
Historia ndjek rrëfimtarin, Robert Suverten, një i ri naiv në Hollivud, i cili ëndërron të bëhet regjisor filmi.
Roberti dënohet për vrasje. Ky është prologu, sepse epilogun tanimë e njohim: Roberti qëllon Glorian me një plumb të vetëm.
-A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?
Sipas vëllimit “Biografia Kombëtare Amerikane”, libri i parë i Mekkoit ishte "një përshkrim mbresëlënës i pjesës së poshtme të errët të Hollivudit gjatë depresionit, duke ekspozuar një mjedis që minoi dinjitetin njerëzor dhe shkatërroi ëndrrat për sukses".
Romani i Mekkoi ishte më i popullarizuar jashtë vendit sesa në Amerikë kur u botua në kulmin e Depresionit. Libri u lexua në rrethet ekzistencialiste të Francës. Por botimi i tij i parë në frëngjisht u shfaq vetëm në vitin 1946.
-A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?
Roberti dhe Gloria janë personazhe që marrin pjesë në një garë për një çmim jo të vogël, vlerësuar në dollarë. Jemi në Amerikën e vitit 1932 kur ajo ishte e mbuluar nga Depresioni i Madh. Në mes të këtij depresioni, Roki regjistron garues për një maratonë kërcimi duke ofruar një çmim prej 1000 dollarësh për çiftin që reziston më shumë. Midis tyre janë: një aktore e dështuar, një marinar i moshës së mesme, një bionde deluzive dhe një vajzë shtatzënë. Ditët kthehen në javë ndërsa konkurrenca zvarritet dhe njerëzit ose braktisin garën e çmendur ose skartohen. Roki, megjithatë, do të bëjë gjithçka për publicitet dhe nis një seri derbish rraskapitës por që i ngrenë në këmbë plot ovacione spektatorët, të cilët kanë prerë bileta për të parë spektaklin mizor.
-A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?
Roberti takohet me Glorian në një mëngjes kur të dy nuk kanë mundur të marrin pjesë në një audicion. Ajo i thotë atij që të marrë pjesë në një garë maratonë kërcimi. Ashtu si Roberti, edhe Gloria po përpiqej të gjente punë në Hollivud dhe besonte se konkursi mund të ishte një mënyrë për t'u vënë re nga producentët e studios ose yjet e filmit. Gloria dhe Roberti hyjnë në maratonë, e cili mbahet në një skelë të madhe në plazhin e Santa Monikës.
Maratona është e gjatë dhe rraskapitëse. Ajo zhvillohet gjatë disa javëve. Garuesit kërcejnë për një orë e pesëdhjetë minuta, më pas marrin një pushim dhjetë minutash. Njëqind e dyzet e katër çifte fillojnë konkursin. Roberti dhe Gloria, si shumica e garuesve, janë të rinj, të papunë dhe të tërhequr po aq nga ushqimi falas sa edhe nga çmimi prej 1000 dollarësh.
-A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?
Që në fillim, Gloria i thotë Robertit se do të donte të kishte vdekur, një pikë që ajo e përsërit në shumicën e bisedave të tyre. Prindërit e saj kanë vdekur. Në Dallas, ajo u përpoq të bënte vetëvrasje, më pas iku në Hollivud me ëndrrat për të luajtur në filma, por po gjen vetëm refuzim. Ajo i thotë shpesh Robertit se nuk ka guxim të vrasë veten.
Organizatorët e maratonës provojnë skema të ndryshme për të rritur pjesëmarrjen. Çdo mbrëmje, ata organizojnë një derbi eliminator, në të cilin çiftet ecin me shpejtësi nëpër një pistë, çifti i vendit të fundit s'kualifikohet.
-A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?
Pas 879 orësh vallëzimi dhe me 20 çifte të mbetura, konkursi mbyllet kur ndodh një vrasje në lokalin e vallëzimit. Promovuesit vendosin t'u japin kërcimtarëve të mbetur 50 dollarë secili për përpjekjet e tyre. Roberti dhe Gloria dalin jashtë për herë të parë në pesë javë dhe ulen në skelë duke parë oqeanin. Gloria nxjerr një pistoletë nga çanta dhe i kërkon Robertit që ta qëllojë. Roberti nuk heziton. Ai kujton kur ishte i ri, dhe gjyshi i tij qëlloi kalin e dashur të familjes, i cili i kishte thyer këmbën. Policia e pyet Robertin pse e qëlloi Glorian dhe ai përgjigjet: “Sepse ajo ma kërkoi”. Polici e pyet sërish dhe Roberti i përgjigjet:
-"A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?"
Libri ishte baza e filmit “A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?” prodhuar në vitin 1969 nga Sidni Polak me aktorët Xhejn Fonda, Majkëll Sarrejzen, Suzana Jork, Gig Joung, Boni Bedilio dhe Red Botens.
Në vitet e diktaturës komuniste, filmi në fjalë u transmetua nga “TVSH”, nën titullin “A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?” dhe ishte ndër filmat e paktë realizuar nga një studio hollivudiane që jepej për publikun shqiptar. Por kjo kishte të bënte me tendencën për t’i treguar popullit të “lumtur” shqiptar se çfarë ndodh në kapitalizmin e egër të përtej Atlantikut.
Filmi u publikua në kinematë e Shteteve të Bashkuara më 10 dhjetor 1969 dhe u shfaq premierë gjithashtu në Festivalin e Filmit në Kanë 1970. “A nuk i vrasin dhe kuajt kështu?” u bë një sukses kritik dhe komercial. Recensentët vlerësuan regjinë, skenarin, përshkrimin e epokës së depresionit dhe shfaqjet e tij. Ai mori nëntë nominime në çmimet e 42-ta të Akademisë.