Gustav Klimt dhe “Puthja” e tij, simboli i dashurisë universale

 

Nga Leonard Veizi

 

E famshme në të gjithë botën “Puthja” është një pikturë e shprehjes së fuqishme të dashurisë, intimitetit dhe lidhjes ndërmjet dy qenieve njerëzore. Arketipi i butësisë dhe pasionit. Erotike në magjepsjen e saj. Por ajo është dhe një nga veprat më ikonike të piktorit austriak Gustav Klimt...

 

...Gustav Klimt, një nga artistët më të shquar të shekullit XX dhe figurë kyçe e lëvizjes së “Vienna Secession”, krijoi "The Kiss" - mes viteve 1907-1908, - apo siç njihet ndryshe në gjuhën gjermane “Der Kuss”, si një kryevepër që sintetizon fuqinë e dashurisë dhe ndërlidhjen shpirtërore midis dy qenieve. Piktura shquhet si një nga veprat më ikonike të artit modern dhe simbolizon kulmin e periudhës së tij të "artit të artë". Ajo ruhet në Muzeun “Belvedere” të Vjenës.

Klimt jetoi dhe punoi në kryeqendrën austriake në një kohë kur qyteti ishte dhe një qendër e rëndësishme kulturore dhe intelektuale. Periudha e “Art Nouveau”, e njohur në Gjermani si "Jugendstil", ishte në kulmin e saj, dhe Klimt ishte një nga figurat kryesore të kësaj lëvizjeje. "The Kiss" – një tablo me përmasa 180 me 180 centimetra, - u krijua në një kohë kur Klimt po eksperimentonte me stilistikën e tij të veçantë, duke kombinuar elemente të artit bizantin, simbolizmit dhe dekorativizmit.

Piktura përshkruan një çift të përqafuar, të mbështjellë në një mantel të stolisur me ar dhe motive dekorative. Në informacionet e botuara më herët mendohet se Klimt dhe shoqëruesja e tij Emilie Flozh kanë modeluar për veprën, ndërsa të tjerë kanë spekuluar se ishte kompozitorja austriake Alma Maler. Të tjerë sugjerojnë se femra ishte modelja e njohur si 'Red Hilda'. Por nuk ka asnjë provë për t’i vërtetuar të gjitha këto.

 

Teknika

"The Kiss" është një pikturë që përdor një kombinim të teknikave tradicionale dhe inovative. Klimt përdor një paletë të pasur me ngjyra të arta dhe argjendi, duke krijuar një atmosferë të shkëlqyer dhe të magjepsëse. Pjesa më e madhe e pikturës është e mbuluar me modele të ndërlikuara dhe motive gjeometrike, të cilat janë karakteristike për stilin e Klimt.

Figurat në pikturë janë të përfshira në një përqafim të ngushtë, me trupin e tyre të mbuluar nga një mantel i dekoruar me motive të ndryshme. Motivet e përdorura në mantel janë të frymëzuara nga arti bizantin dhe arti i lashtë egjiptian, duke shtuar një dimension simbolik në vepër.

Format janë të thjeshta, por të ndërlikuara për nga simbolika. Koka e gruas është e kthyer me delikatesë drejt burrit, me sytë gjysmë të mbyllur, duke pasqyruar dorëzimin emocional dhe intimitetin. Ndërsa burri, duke u përkulur drejt saj, sugjeron adhurim dhe pasion. Sfondi i artë e nxjerr çiftin jashtë kohës dhe hapësirës, duke i vendosur ata në një realitet universal të dashurisë.

 

Simbolika

Në "The Kiss," Klimt eksploron jo vetëm aspektin fizik të dashurisë, por edhe atë shpirtëror dhe kozmik. Motivet e përdorura – si rrethet, spiralet dhe format florale – përfaqësojnë lidhjen midis natyrës dhe njerëzimit, si dhe përjetësinë e ndjenjës njerëzore të dashurisë.

Figura e gruas simbolizon bukurinë natyrore dhe frymëzimin krijues, një temë që Klimt shpesh e trajtoi në veprat e tij. Nga ana tjetër, figura mashkullore mund të interpretohet si simbol i energjisë racionale dhe fuqisë mbrojtëse. Së bashku, ato formojnë një njësi të pandashme, një arketip të unitetit ndërnjerëzor.

Kritika e kohës shkruan se: Klimt përdor arin si medium kryesor, duke i dhënë veprës një cilësi të shenjtëruar, pothuajse hyjnore, e cila kujton mozaikët bizantinë. Figura e burrit është e veshur me modele gjeometrike të forta, ndërsa gruaja me motive lulesh dhe forma rrethore, duke krijuar një kontrast që thekson dallimin dhe harmoniën midis gjinive.

 

Konteksti

E krijuar gjatë periudhës së Art Nouveau dhe kulmit të periudhës së tij të artë, piktura përfaqëson një lloj rezistence ndaj normave të artit tradicional akademik. Në një Vjenë që po përjetonte transformime të mëdha kulturore dhe shoqërore, "The Kiss" përfaqësonte një estetikë të re që vendoste ndjenjën dhe bukurinë përpara racionalizmit dhe formalizmit.

Veç kësaj, piktura pasqyron marrëdhënien komplekse të Klimt me gratë. Ai e idealizonte gruan si burim frymëzimi, duke e portretizuar shpesh me një sensualitet të guximshëm, por edhe me një ndjeshmëri të thellë. "The Kiss" është një kulm i kësaj filozofie, duke mishëruar idenë se dashuria dhe bukuria janë forca transcendentale.

 

Interpretimet

"The Kiss" është një vepër e pasur me simbole dhe metafora. Ajo ka tejkaluar kufijtë e kohës dhe vendit, duke u bërë një simbol universal i dashurisë dhe intimitetit.

Përqafimi i dy figurave mund të interpretohet si një shprehje e dashurisë dhe intimitetit, por edhe si një simbol i lidhjes ndërmjet dy qenieve njerëzore. Manteli i dekoruar me motive të ndryshme mund të shihet si një simbol i kompleksitetit të marrëdhënieve njerëzore dhe të ndërlikimeve të dashurisë.

Një tjetër interpretim i mundshëm është se "The Kiss" përfaqëson një lidhje midis artit dhe jetës. Klimt ishte i interesuar në eksplorimin e lidhjeve ndërmjet artit dhe realitetit, dhe kjo vepër mund të shihet si një manifestim i këtij interesimi.

Ngrohtësia e pikturës, e kombinuar me ndërlikimet e saj simbolike, fton shikuesin të reflektojë mbi përvojat e veta emocionale dhe të gjejë një ndjeshmëri universale brenda saj.

Kjo kryevepër nuk është thjesht një pikturë; është një shprehje e ndjenjave më themelore të qenies njerëzore – dëshira për dashuri, për lidhje dhe për përjetësi. Në këtë mënyrë, Klimt krijoi një vepër që rezonon në mënyrë të përjetshme me çdo epokë dhe kulturë.

 

Ndikimi  

Kritika e ka konsideruar "Puthjen" jo thjesht si një pikturë, por një eksperiencë që na fton të depërtojmë në thellësitë e emocioneve dhe të lidhjeve njerëzore, duke na kujtuar fuqinë dhe bukurinë e artit.

Tabloja në fjalë ka pasur një ndikim të madh në artin modern dhe bashkëkohor. Stili i Klimt ka frymëzuar shumë artistë të rinj. Piktura është bërë një simbol i dashurisë dhe romancës, dhe është përdorur në shumë kontekste të ndryshme, nga libra dhe revista deri te filmat dhe reklamat.

 

Fundi

Gustav Klimt vdiq më 6 shkurt 1918 pas një goditjeje cerebrale dhe pneumoni të shkaktuar nga gripi spanjoll. Piktura të shumta prej tij mbetën të papërfunduara. I cilësuar si “mjeshtri i stolive” dhe “piktori i grave joshëse” ai u varros në një varr nderi në Varrezat “Hietzing” në Vienë. Ndërkohë, më parë se kaq,  Gustav Klimt u lind në 14 korrik të vitit 1862. Dhe jetoi 56 vite.

 

Një shkallë emergjence për të shpëtuar jetën

Nga 

Leonard Veizi

 

Brenda një jave, 200 metra poshtë apartamentit ku jetoj në Tiranë, - diku pranë asaj që njihet si “Komuna e Parisit”, -  dhe 200 metra sipër po të njëjtit apartament, kanë rënë zjarre problematikë, që vetëm falë ndërhyrjes së zjarrfikëseve, - por dhe fatit duhet me thënë – u neutralizuan pa viktima. Por mundësia për viktima ka qenë e madhe, sidomos në rastin e dytë ku shumë banorë mbetën të izoluar, pasi ishte natë dhe energjia elektrike u ndërpre.

Kjo do të thotë se zjarri është afruar më pranë. Sepse një shkëndijë elektrike duhet për ta shkaktuar. Një nga ato prizat ku ne fusim me shumicë spinat e televizorëve, të kompjuterëve e sidomos të celularëve. Dhe mbingarkesa dihet që sjell të papritura.

Në edicionet informative informohemi po aq shpesh për zjarre të rënë nëpër banesa apo institucione gjithfarësh. Dhe jo të gjitha kanë një fund aq pozitiv pa pasoja. Sepse ndodh rëndom që një zjarr dhe sidomos tymi i shkaktuar nga djegiet të krijojnë ambiente mbytëse dhe njërëz që humbin jetën nga asfiksia.

Shkurt, rënia e zjarrit jo vetëm nëpër pyje, por sidomos në qendra të urbanizuara shkaktojnë probleme të mëdha. Nuk e kam fjalën për vlerat materiale, se ato shkojnë e vijnë, por për jetët njerëzor, të cilat ikin e nuk kthehen më.-

Qytetet moderne janë ndërtuar mbi parime sigurie që i vendosin shkallët e emergjencës në qendër të planeve të evakuimit.

Pse?

Sepse në rast zjarri, tërmeti apo ndonjë emergjencë tjetër, ashensorët nuk mund të përdoren dhe ato shkallë bëhen rruga e vetme për t’i shpëtuar rrezikut.

Në Tiranë shkallët e emergjencës mungojnë. Ato i janë bashkangjitur vetëm disa hoteleve luksoze dhe vetëm kaq. Por pjesa tjetër e banesave, qoftë ato 4-5 kate të ndërtuara përgjithësisht para viteve '90, qoftë ndërtimet e reja 9 katëshe e më tej se kaq, nuk e kanë në konstrukt një element të tillë kaq të rëndësishëm.

Po jetojmë në një botë ku ndërtimet ngrihen gjithnjë e më lart dhe qytetet shtrihen drejt qiellit, siguria e njerëzve që jetojnë dhe punojnë në këto hapësira është një prioritet i pamohueshëm. Një nga elementët më të rëndësishëm të sigurisë në ndërtesa janë “shkallët e emergjencës”. Ato nuk janë thjesht një pjesë arkitekturore, por një domosdoshmëri që mund të ndryshojë rrjedhën e ngjarjeve në momentet më kritike.

Në çdo ndërtesë, shkallët e emergjencës janë një detaj i vogël që zakonisht kalon pa u vënë re, por rëndësia e tyre bëhet jetike në momentet më kritike. Ato janë një garanci e sigurisë, një shteg shpëtimi dhe shpesh, një vijë ndarëse mes jetës dhe vdekjes.

Historitë e fatkeqësive na tregojnë me qartësi se mungesa ose neglizhimi i shkallëve të emergjencës ka qenë shpesh fatale. Në situata emergjente, paniku mund të jetë një armik i padukshëm. Gjithkund nëpër manuale bëhet e qartë se shkallët e emergjencës janë të dizajnuara për të lehtësuar lëvizjen e njerëzve në mënyrë të organizuar dhe të sigurt, duke reduktuar mundësinë e ngatërresave dhe aksidenteve.

Pothuajse të gjitha vendet në botë kanë rregullore strikte që kërkojnë që çdo ndërtesë mbi një lartësi të caktuar të ketë shkallë emergjence. Kjo nuk është thjesht një kërkesë ligjore, por një detyrim moral ndaj sigurisë së njerëzve.

Por si mund të kuptojmë më thellë domosdoshmërinë e tyre?

Një shkallë emergjence e ndërtuar sipas standardeve nuk është thjesht një seri hapash për të dalë nga një ndërtesë. Ajo është projektuar për të përballuar kushte ekstreme: tym, nxehtësi dhe mbingarkesë nga turma. Materialet, hapësira dhe orientimi i saj duhet të jenë të menduara me kujdes, duke siguruar që secili të mund të dalë në mënyrë të sigurt.

Çdo pronar ndërtese, arkitekt dhe institucion ka përgjegjësinë për të garantuar që shkallët e emergjencës jo vetëm të jenë të pranishme, por edhe funksionale. Ato duhet të jenë të hapura, të mirëmbajtura dhe lehtësisht të arritshme. Çdo pengesë, si bllokimi i tyre me sende apo mungesa e sinjalistikës, mund të bëhet shkak për tragjedi.

Ndërsa shumë individë e shohin sigurinë si diçka që u takon institucioneve, përgjegjësia është kolektive. A jemi të vetëdijshëm për vendndodhjen e shkallëve të emergjencës në vendet ku punojmë, jetojmë apo frekuentojmë? A marrim kohën për të lexuar planin e evakuimit në hotele, qendra tregtare apo teatro?

Në botë, kemi parë katastrofa si ato të kullave binjake më 11 shtator, ku shpëtimi i shumë jetëve erdhi pikërisht nga aksesueshmëria e shkallëve të emergjencës. Në raste të tjera, mungesa e tyre ose projektimi i gabuar ka shkaktuar pasoja të rënda, duke u bërë një mësim për rregullatorët dhe inxhinierët.

Teknologjia po ndihmon në revolucionarizimin e sigurisë. Disa shkallë emergjence tashmë janë të pajisura me ndriçim të drejtuar, sisteme ventilimi kundër tymit dhe sinjalizime elektronike për t’u udhëhequr më mirë gjatë evakuimeve. Por përmirësimet nuk vlejnë nëse nuk shoqërohen me trajnime dhe ndërgjegjësim të vazhdueshëm.

Shkallët e emergjencës nuk janë luks, janë domosdoshmëri. Ato janë dëshmi e humanizmit dhe përgjegjësisë kolektive, një përpjekje për të mbrojtur atë që është më e shtrenjtë: jetën njerëzore. Çdo hap që hedhim mbi to gjatë një emergjence na kujton se siguria është gjithmonë një prioritet i përbashkët, që kërkon kujdes, ndërgjegjësim dhe përkushtim. Ato nuk janë thjesht një shpenzim për ndërtuesit.

Ato janë një investim në jetën e njerëzve. Çdo ndërtesë pa shkallë të dedikuara emergjence është një kërcënim i vazhdueshëm për banorët e saj. Në një botë ku rreziqet janë gjithnjë e më të ndryshme dhe të paparashikueshme, shkallët e emergjencës janë një mjet i thjeshtë, por i fuqishëm për të ruajtur jetën.

Tek e fundit, shkallët e emergjencës nuk janë thjesht një dalje; ato janë një simbol i shpëtimit dhe shpresës.

Në një kohë kur ndërtimet bëhen gjithnjë e më komplekse dhe të larta, shkallët e emergjencës mbeten një simbol i thjeshtë, por i fuqishëm i përgatitjes dhe kujdesit për të tjerët. Ato janë një shprehje e mençurisë që na kujton se, ndonëse ne mund të ndërtojmë drejt qiellit, siguria jonë fillon nga toka.

Superaksioni i shpëtimit të policisë italiane për gjeneralin amerikan të NATO-s që mbahej peng nga Brigadat e Kuqe

Xhejms Li Dozier 

Nga Leonard Veizi

 

Një aksion i pazakonte dhe me një sukses maksimal i policisë italiane, bëri të mundur që më 28 janar të vitit 1982, gjenerali amerikan Xhejms Li Dozier të lirohej nga ngujimi 42 ditor, pas rrëmbimit që i kishte bërë organizata e ekstremit të majtë e njohura si "Brigate Rosse" apo “Brigadat e Kuqe”.  Në njoftimet e kohës thuhet se policia italiane liroi gjeneralin pa asnjë të shtënë të vetme, gjatë bastisjes se një banese në Padova, ku mbahej peng...

 

...Më 17 dhjetor 1981, një grup prej katër anëtarësh të Brigadave të Kuqe, të maskuar si hidraulikë, hynë në apartamentin e gjeneralit Dozier në Verona, Itali. Ata e detyruan atë me armë dhe e morën peng. Gjenerali 50-vjeçar, shërbente në selinë qendrore të Forcave të NATO-s në Verona si zëvendëskomandant i forcave tokësore të NATO-s në Evropë

 

Filmi

“Çështja Dozier”, e njohur ndryshe dhe me titullin: “Gjendja e Emergjencës - Çështja Dozier”, është një film televiziv i vitit 1993 me regji nga Karlo Lizani dhe skenar nga:

Andrea Porporati dhe Alesandro Sermoneta. Filmi bazohet në historinë e gjeneralit amerikan Xhejms Li Dozier. Karakteri i nënkomisarit Vinçenzo Mashi bazohet lirshëm në oficerin e policisë Umberto Improta. Me një kohëzgjatje prej 89 minutash protagonistëe e tjerë të filmit janë Enio Fantastikini dhe aktori i njohur amerikan Marri Abraham.

 

Synimi i rrëmbimit

Gjatë rrëmbimit të gjeneralit amerikan Xhejms Li Dozier, Brigadat e Kuqe synuan të dërgonin një mesazh politik dhe strategjik, më shumë sesa të arrinin kërkesa të drejtpërdrejta materiale apo negociata. Megjithatë, objektivat e tyre kryesore përfshinin:

Diskreditimi i NATO-s dhe SHBA-së: Brigadat e Kuqe e konsideronin NATO-n si një simbol të "imperializmit perëndimor" dhe rrëmbimi i një gjenerali të rangut të lartë të NATO-s ishte një përpjekje për të goditur prestigjin e kësaj organizate ushtarake dhe për të demonstruar aftësinë e tyre për të goditur objektiva të rëndësishme ndërkombëtare.

Rrëmbimi ishte pjesë e strategjisë së tyre për të tërhequr vëmendjen ndaj kauzës së tyre revolucionare. Brigadat e Kuqe synonin të krijonin një atmosferë terrori dhe pasigurie në Itali, duke promovuar një mesazh kundër kapitalizmit dhe institucioneve perëndimore.

Si në shumë raste të tjera, një nga objektivat kryesore ishte të negocionin për lirimin e anëtarëve të tyre të burgosur nga autoritetet italiane. Megjithatë, autoritetet italiane nuk pranuan asnjë negociatë në këtë rast.

Rrëmbimi i një figure kaq të rëndësishme si një gjeneral amerikan ishte një akt për të treguar aftësinë e tyre për të sfiduar autoritetet italiane dhe aleatët e tyre ndërkombëtarë.

 

Operacioni i shpëtimit

Pas një hetimi intensiv, policia italiane arriti të zbulojë vendndodhjen e saktë të Dozier. Policia e kishte mbajtur për tri ditësh nën vëzhgim banesën në Padova. Më 28 janar 1982, një njësi speciale e policisë italiane, e njohur si NOCS apo përndryshe “Nucleo Operativo Centrale di Sicurezza”, kreu një operacion të befasishëm në apartamentin ku mbahej Dozier. Një sërë oficerësh të trajnuar enkas, thyen derën e apartamentit me 5 dhoma, dhe u përballën me 5 terroristët, duke përfshirë një grua, e cila u dorëzua menjëherë. Një nga terroristët, i cili bëri fillimisht rezistencë duke i vënë pistoletën në kokë gjeneralit, u neutralizua shpejt. Operacioni u zhvillua pa shkëmbim zjarri dhe pa lëndime, duke rezultuar në lirimin e sigurt të gjeneralit dhe arrestimin e rrëmbyesve.

Thuhet se rrëmbyesit e Brigadës së Kuqe, përfshinin udhëheqësin e Brigadave të Kueqe në Venecia, Antonio Savasta dhe partneren e tij, Emilia Libera. I dyshuari i tretë u identifikua si Cesare Leonardo.

Shpëtimi i suksesshëm i gjeneralit Dozier përfaqësonte një goditje të rëndësishme kundër Brigadave të Kuqe dhe shënoi një pikë kthese në luftën kundër terrorizmit në Itali. Operacioni demonstroi efektivitetin e forcave speciale italiane dhe përmirësoi bashkëpunimin ndërkombëtar në çështjet e sigurisë.

Ky rast mbetet një shembull i rëndësishëm i përgjigjes së suksesshme ndaj kërcënimeve terroriste dhe rëndësisë së koordinimit të forcave të zbatimit të ligjit në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar.

 

Rezultati

Asnjë kërkesë e Brigadave të Kuqe nuk u përmbush. Përkundrazi, rrëmbimi i Dozier çoi në një operacion të suksesshëm të policisë italiane dhe në një humbje të madhe për grupin, duke përfshirë arrestime të shumta të anëtarëve të tij pas shpëtimit të Dozier. Ky rast shënoi fillimin e rënies së aktivitetit të Brigadave të Kuqe.

 

 

BOX

Pengjet e tjera nga Brigadat e Kuqe

 

“Brigate Rosse” ishin një organizatë terroriste italiane që veproi kryesisht në vitet 1970 - 1980. Gjatë aktivitetit të tyre, ata përdorën rrëmbimet si një mjet kryesor për të arritur qëllimet e tyre politike. Brigadat e Kuqe ishin përgjegjëse për qindra rrëmbime dhe sulme, duke përfshirë politikanë, zyrtarë, biznesmenë dhe personalitete të tjera të shquara. Shumë nga viktimat e tyre u vranë pas rrëmbimit, ndërsa disa u liruan pas negociatave ose operacioneve të policisë.

 

1. Aldo Moro 1978 - Ish-kryeministri dhe lideri i Partisë Demokristiane të Italisë, Aldo Moro u rrëmbye më 16 mars 1978 në Romë, gjatë një sulmi ku u vranë pesë truproja të tij. Ai u mbajt peng për 55 ditë dhe u vra më 9 maj 1978. Trupi i tij u gjet në një makinë në Romë.

 

2. Mario Sosi 1974 - Prokuror italian, i njohur për përndjekjen e anëtarëve të grupeve ekstremiste të majta. U rrëmbye në prill 1974 dhe u mbajt për më shumë se një muaj. Ai u lirua më pas pas presionit të madh publik dhe dështimit të negociatave për lirimin e të burgosurve politikë.

 

3. Xhovani D'Urso 1980 - Zyrtar i Ministrisë së Drejtësisë. U rrëmbye në dhjetor 1980 dhe u mbajt për disa javë. Brigadat e Kuqe kërkonin përmirësime në kushtet e burgut për anëtarët e tyre. D'Urso u lirua pas një ndërhyrjeje të fuqishme policore.

 

4. Cesare Kasela 1977 - Një zyrtar lokal i Partisë Demokristiane. U rrëmbye dhe u lirua disa muaj më vonë, pasi kërkesat e Brigadave të Kuqe nuk u plotësuan.

Xhuzepe Verdi, miti botëror i operës italiane

Nga Leonard Veizi
 
Jetoi vetëm një vit në shekullin e XX. Por mbeti i shquar në shekullin e tij paraardhës. Dhe prej atëherë e sot e kësaj njihet si një mit...
 
...Repertori i Teatrit të Operës shqiptare, padyshim që ka disa nga veprat më të rëndësishme të Verdit, por masivisht kompozitori i shquar italian u njoh nga shqiptarët përmes një seriali televiziv, - i trasmetuar disa herë në ekranin e televizionit Tirana në fillim të viteve ’80 të shekullit të kaluar -  me 9 pjesë i prodhuar në vitit 1982, dhe titulluar thjesht “Verdi” por që në anglisht njihet dhe si “The life of Verdi”. Ky mini-serial biografik në gjuhën italiane u realizua nga regjisor Renato Kastelani me një kast aktorësh të njohur si Ronald Pikap, Karla Fraçi dhe Xhiampiero Albertini.
 
Filmografia
Xhuzepe Verdi ishte një nga kompozitorët më të mëdhenj të operës që ka jetuar ndonjëherë dhe një figurë thelbësore e kulturës italiane. Pavarësisht nga jeta e tij e vështirë, me humbje dhe sfida, ai arriti të krijonte një trashëgimi të pasur që ende ka ndikim të thellë në muzikën klasike dhe teatrin operatik të ditëve tona.
Natyrisht rreth figurës së Verdit janë realizuar disa filma biografik.
“Giuseppe Verdi in Life and Glory” apo “Xhuzepe Verdi, Jeta dhe Lavdia” është një film pa zë italian i vitit 1913 me regji të Xhuzepe De Liguoro .
“Giuseppe Verdi” është një film i vitit 1938, me regji nga Karmine Galone. Filmi i xhiruar në “Cinecittà” dhe u prezantua në Festivalin e Filmit të Venecias 1938 ku fitoi Kupën PNF.
“Verdi King of Melody” apo  “Verdi, Mbreti i Melodisë”, është një film melodramë muzikor biografik italian i vitit 1953 me protagonist Pier Kresoi dhe me regji të Rafaello Mataraco.
“Giuseppe Verdi” është një film i shkurtër i vitit 1958, me regji të Silvana Pampanini
“Giuseppe Verdi” është një film i vitit 2000 me regji të Françesko Barili.
 
Fillimet
Xhuusepe Verdi  Ai u rrit në një familje modeste dhe fillimisht kishte një edukim muzikor të kufizuar. Pavarësisht kësaj, ai tregoi një talent të jashtëzakonshëm për muzikën që e mundësoi të studiojë në qytetin e Parmës. Pas studimeve të tij të hershme, ai u bë pjesë e botës muzikore të Italisë, ku përjetoi një karrierë që do të kishte ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e operës dhe kulturës europiane.
Jeta e Verdit ishte shoqëruar nga një sërë tragjedish personale, të cilat ndoshta ndikuan thellë në krijimtarinë e tij. Në vitin 1838, Verdi humbi gruan e tij, Margerita, dhe dy fëmijët e tij të vegjël. Ky humbje e thellë ka lënë një gjurmë të rëndësishme në karakterin e tij, dhe ndoshta është një nga shkaqet që Verdi ka zhvilluar një qasje më të thellë dhe më pasionante ndaj muzikës dhe operës. Pas këtyre ngjarjeve, ai e ka ndjerë nevojën për të krijuar vepra që të shpreheshin me një intensitet emocional të jashtëzakonshëm.
 
Krijimtaria
Verdi ishte një inovator në përdorimin e melodi, dramatizimit dhe harmonive. Një element dallues i veprave të tij është përdorimi i arritjeve vokale të karaktereve, që ka fuqizuar natyrën e tij dramatike. Kjo e bëri atë të qëndrojë veçmas nga kompozitorët e mëparshëm, duke sjellë një intensitet të ri emocional në operën italiane.
Në periudhën e hershme të krijimtarisë së tij, ai u përball me shumë kritika, duke pasur vështirësi në pranim dhe suksese. Por kjo nuk e pengoi, ai vazhdoi të krijojë operë pas operës, çdo herë më të përmirësuar dhe të kompletuar. Vepra si “Nabucco” e vitit 1842, ku përfshihet një nga koralet më të njohura në historinë e operës, "Va pensiero", e shndërroi Verdin në një simbol të nacionalizmit italian, një temë që do të zinte një vend të rëndësishëm në shumë nga veprat e tij të ardhshme.
Në mes të karrierës së tij, Verdi krijoi disa nga operat më të njohura dhe më të rëndësishme në repertorin operistik botëror. Vepra si “La Traviata” në vitin 1853, “Aida” në vitin 1871, “Otello” në vitin 1887 dhe “Falstaff” në vitin 1893 janë me të vërtetë pika kthese në historinë e operës. Pavarësisht se ato ndodhen në periudha të ndryshme të karrierës së tij, secila ka një ndikim të thellë dhe të gjithanshëm në zhvillimin e muzikës dramatike dhe vokale.
“La Traviata” është një shembull i fuqishëm i aftësisë së Verdit për të shfrytëzuar elemente emocionale dhe sociale në muzikën e tij, duke theksuar lidhjen midis ndjenjave personale dhe realitetit shoqëror. Kjo operë, që trajton një histori dashurie të tragjike, është një shembull i përdorimit të melodiave të mrekullueshme dhe zhvillimit të karaktereve të thella.
“Aida”, një operë e krijuar për skenën e Teatrit të Kairos, është një tjetër shembull i shkëlqimit të Verdit në trajtimin e skenave epike dhe dramatizimin e konflikteve të mëdha. Ajo është një shembull i përdorimit të orkestrës dhe koret dramatike për të krijuar një atmosferë të pasur dhe të ngarkuar emocionalisht.
Në periudhën e vonë të jetës së tij, Verdi arriti të krijojë dy nga operat më të mëdha që mund të konsiderohen kulme të karrierës së tij: “Otello” dhe “Falstaff”. Të dyja këto vepra janë shfaqje të mjeshtërive të Verdit në fushën e karakterizimit të personazheve dhe përdorimit të dramës emocionale. “Otello”, i bazuar në tragjedinë e Shakspirit, është një shembull i përdorimit të muzikës për të theksuar tensionin dhe pasionin e ngjarjeve, ndërsa “Falstaff” është një komedi e brilantë që tregon për një Verdi më të ngrohtë dhe më të lirshëm.
 
Ndikimi
Verdi kishte një ndikim të jashtëzakonshëm në zhvillimin e operës italiane dhe asaj botërore. Ai jo vetëm që revolucionarizoi përdorimin e orkestrës, por gjithashtu ndikoi në transformimin e shoqërisë italiane përmes operës. Me një aftësi të pabesueshme për të trajtuar temat e dashurisë, tradhtisë, luftës dhe shoqërisë, ai e çoi operën në një nivel më të lartë emocional dhe intelektual.
Disa kompozitorë të mëdhenj si Xhiakomo Puçini dhe Riçard Vagner kanë pasur ndikim të madh nga Verdi, ndërsa operat e tij vazhdojnë të interpretohen në skena operistike të gjithë botës.
I lindur më 10 tetor 1813 në Ronkole, një fshat në Provincën e Parmës në Itali,.Xhusepe Verdi vdiq më 27 janar 1901, në moshën 87 vjeçare, në Milano. La një pasuri të pasur të muzikës dhe operës që mbetet e gëzuar dhe e shijuar nga publiku dhe artistët edhe sot. Krijimtaria e tij ka kaluar kohën, duke ofruar gjithmonë një mundësi për të ndjerë, për të reflektuar dhe për të dashuruar operën në mënyra të ndryshme.

"Montserrati", heroi që u ngrit mbi viktimat e tij të pafajshme

Nga Leonard Veizi
 
Si mund të ndihet një person i vendosur në një presion të jashtëzakonshëm, ku për hir të qëllimit të tij të lartë, të sakrifikojë jetën e disa të pafajshmëve që pushkatohen para syve të tij?
Më fakt këtë gjë mund ta dijë vetëm personazhi në fjalë. Me siguri i afrohet deri diku dhe autori që e ka përshkruar. Edhe aktori që e interpreton, padyshim. Por asgjë nuk mund të jetë shteruese.
Sepse ky personazh duhet të tregojë diçka që nuk e tregon dhe njerëz pa asnjë lidhje me ngjarjen vdesin duke u lutur për jetën. Sepse nuk kanë bërë asgjë për të merituar një dënim të tillë. Për ta ekzistonte vetëm shprehja që: ishin në kohën e gabuar në vendin e gabuar.
Është mes tyre edhe një djalosh revolucionar, një aktor, një vajzë të bukur, një tregtar i pasur edhe një poçar i varfër, por edhe një nënë që ka lënë dy fëmijët e saj të vegjël të vetëm në shtëpi. Dhe ai duhet të të përplaset e të durojë gjithfarë ofshamash njerëzore, lutje, përgjërime e falje pasurie. Por ai edhe pse në një presion të madhe e të vazhdueshëm, nuk lëviz nga pozicioni i tij edhe pse në fakt tutet të dorëzohet...
 
...Drama "Montserrat" e shkruar në vitin 1948 nga Emanuel Robles është një nga veprat më të njohura të dramaturgjisë franceze të gjysmës së dytë të shekullit XX. Ajo trajton temat e lirisë, moralit dhe sakrificës në kontekstin e represionit kolonial.
 
Drama
Ngjarja luhet në korrik 1812. Njihet si drama më popullore e Robles-it, ku është historia e një oficeri të ri spanjoll që zgjedh të vdesë për çlirimin e Venezuelës në vend që të tregojë vendin e fshehur të Simón Bolívarit, që ishte dhe kreu i levizjes për pavarësi.
“Montserrat” është një shfaqje në 3 akte. Shfaqja u shfaq për herë të parë më 23 prill 1948 në Teatrin “Montparnasse” në Paris dhe po atë ditë në Teatrin “Colisée” në Algjer1. Ajo mori çmimin “Portique”. Që nga krijimi i saj, kjo dramë, nuk pushoi së luajturi në të gjithë botën. Është përshtatur në më shumë se tridhjetë gjuhë, veçanërisht në anglisht.
 
Në shqip
“Montserrati” por që në shqip vjen si Monserrati, është ngjitur në skenë dhe nga trupa e Teatrit Popullor në vitin 1983 përmes regjisë së të mirënjohurit Pirro Mani, ku në rolin kryesor interpreton Bujar Lako, në rolin e oficerit spanjoll Iskerdo, që drejton operacionin është Ahmet Pasha e më pas vijnë në role të tjera Roza Anagnosti, Anastas Kristofori, Xhemil Tagani, Anil Frashëri etj.
Natyrisht “Montserrat” është vënë në skenë edhe nga pedagogia Drita Pelinku me studentët e Institutit të Lartë të Arteve në Tiranë.
Ndërkohë që ka edhe një version tjetër interpretuar nga trupa e teatrit profesionist të Prizrenit “Bekim Fehmiu” me regji të Roland Roshit ku interpretojnë: Gëzim Rudi, Alban Krasniqi, Xheilane Tërbunj. Rrezarta Foniqi, Bislim Muçaj, Fetah Paçarizi, Alban Çela, Luan Kryeziu, etj
 
Ngjarja
Drama vendoset në Venezuelën e fillimit të shekullit XIX, gjatë luftës për pavarësi kundër kolonizatorëve spanjollë. Personazhi kryesor, Monserrat, është një oficer spanjoll 28 vjeçar që ka vendosur të mbështesë revolucionarët vendas i tmerruar nga trajtimi që bashkatdhetarët e tij u bëjnë vendasve. Në këtë mënyrë, Robles na vendos përballë dilemave morale që shfaqen kur individi zgjedh të sfidojë detyrimet e tij ushtarake dhe patriotike për hir të një ideali më të lartë – lirisë.
Kur spanjollët planifikojnë të arrestojnë Bolivarin, udhëheqësin e revolucionarëve venezuelianë, Monserrat i paralajmëron ata dhe Bolivar arrin të arratiset. Spanjollët, nën komandën e togerit të parë Iskerdo, të vetëdijshëm se ishte Monserrat ai që e kishte paralajmëruar Bolivarin për ardhjen e tyre, e prangosin atë. Para se ta ekzekutojnë, ata përpiqen ta bëjnë atë të tregojë se ku fshihet Bolivar duke kapur gjashtë pengje të pafajshëm, të marrë rastësisht në rrugë, duke i mbyllur me të dhe duke i thënë se pengjet do të pushkatohen pas një ore nëse ai nuk tregon. Secili nga gjashtë të pafajshmit më pas do të përpiqet ta bindë Monserratin të rrëfejë, ose duke e bërë të ndihet fajtor, ose duke i shpjeguar se Bolivar mund të vdesë, edhe pa duke u kapur, pasi ai ishte i plagosur, dhe atëherë vdekja e tyre nuk do të kishte asnjë dobi.
Këtu Monserrati përballet me dilemën e tij tragjike: të zgjedhë midis të qëndruarit në heshtje dhe të sakrifikojë jetën e gjashtë të pafajshmëve, ose të tregojë duke e komprometuar revolucionin venezuelas.
 
Analiza
Monserrat është mishërimi i heroit tragjik dhe intelektualit idealist. Ai e kupton se liria është një e drejtë universale dhe vendos të ndjekë parimet e tij, edhe pse kjo e bën armik të vendit të tij. Monserrat nuk është thjesht një rebel; ai është një figurë morale që vendos ndjenjën e drejtësisë mbi besnikërinë ndaj shtetit. Ai përfaqëson një personazh që guxon të sfidojë autoritetin dhe të sakrifikojë gjithçka për lirinë e një populli tjetër.
Në zemër të dramës është pyetja: Sa vlen jeta përballë idealeve? Vendimi i Monserrat për të ndihmuar revolucionarin Simon Bolívar, duke e ditur se kjo do ta çojë drejt vdekjes, është qendror për temën. Drama eksploron idenë se liria është një ideal që kërkon sakrifica të mëdha, madje edhe flijimin e jetës.
Pjesa është e ngarkuar me tension dramatik. Oficerët spanjollë kapin Monserratin dhe përballë tij vendosin një zgjedhje tragjike: të zbulojë vendndodhjen e Bolívarit ose të shohë se si vriten të pafajshëm një nga një. Ky mekanizëm dramatik shërben për të thelluar kontrastin midis moralit personal të Monserratit dhe brutalitetit të sistemit kolonial.
 
Mesazhet
Edhe pse ngjarjet zhvillohen në një kontekst të veçantë historik, "Montserrat" ka një mesazh universal. Ajo flet për konfliktin midis njeriut dhe autoritetit, për guximin moral për të sfiduar padrejtësitë, dhe për ndjenjën e përbashkët të humanizmit. Në fund, sakrifica e Monserratit është një kujtesë se liria shpesh arrihet përmes përpjekjeve të individëve që janë të gatshëm të rrezikojnë gjithçka.
Autori i dramës përdor një stil të drejtpërdrejtë, të mbushur me dialog të tensionuar dhe situata të skajshme. Simbolika është e fuqishme: Monserrati përfaqëson lirinë, ndërsa oficerët spanjollë simbolizojnë represionin dhe brutalitetin e një sistemi të korruptuar. Drama ndërthur realizmin historik me një analizë filozofike të moralit dhe veprimit njerëzor.
"Montserrat" mbetet një vepër aktuale, që rezonon me luftën për liri në çdo epokë. Ajo fton audiencën të reflektojë mbi çështjet e moralit, guximit dhe sakrificës, duke e kthyer atë në një klasik të dramaturgjisë me vlera universale.

21 janari, 2 prilli, ‘97-ta e Gërdeci, krimet shtetërore që s’kanë shanse të zbardhen

Nga 

Leonard Veizi

 

Zakonisht ato mbeten pa emër e pa autorë. Kujtohen vetëm datat dhe viktimat. Por kujtohet gjithashtu edhe një proces që nuk të çon askund...

 

...Ngjarjet tragjike si 21 Janari, 2 Prilli dhe Gërdeci janë plagë të hapura në ndërgjegjen kolektive të shoqërisë shqiptare. Ato nuk janë thjesht çaste dhimbjeje apo kriza humanitare, por shembuj të errët të asaj që ndodh kur shteti, i cili duhet të mbrojë qytetarët, bëhet agresori i tyre. Ajo që i bashkon këto ngjarje nuk është vetëm dhimbja e familjeve të viktimave, por edhe fakti se drejtësia ka dështuar të triumfojë.

 

21 Janar 2011

Protesta e 21 Janarit 2011 u shndërrua në një masakër shtetërore. Katër qytetarë të pafajshëm u qëlluan për vdekje nga forcat e sigurisë, ndërsa ata po protestonin në bulevard për çështje që prekën thelbin e shtetit të së drejtës. Pamjet tronditëse të atyre çasteve mbeten një aktakuzë e heshtur për ata që kanë gëzuar pushtetin në kurriz të së vërtetës. Pavarësisht provave të pamohueshme, drejtësia ka mbetur një premtim i pambajtur.

 

15 mars 2008

Një nga rastet më të tmerrshme ku pushteti u bashkua me korrupsionin për të krijuar një katastrofë ishte shpërthimi i fabrikës së demontimit të municioneve në Gërdec më 15 mars 2008. Tragjedia shkaktoi 26 viktima dhe dhjetëra të plagosur. Ajo ekspozoi jo vetëm një papërgjegjshmëri kriminale nga ana e zyrtarëve, por edhe një sistem të tërë që i vë interesat private mbi jetën e qytetarëve. Ende sot, drejtësia për Gërdecin mbetet një farsë.

 

Viti i mbrapshtë 1997

Në histori, ka momente që mbeten enigma jo sepse janë të pamundura për t’u kuptuar, por sepse forcat që i krijojnë janë po ato që i fshehin. Viti 1997 është një prej tyre. Ai përfaqëson jo vetëm një krizë të përgjakshme në jetën shqiptare, por edhe dështimin monumental të shtetit, që vijon të fshihet pas mjegullës së harresës dhe mungesës së drejtësisë.

Ajo që nisi si një shpërthim i pakënaqësisë ndaj skemave piramidale shpejt u kthye në një kaos kombëtar. Pyetja kryesore që nuk ka marrë ende përgjigje është: si mund të kolapsojë një shtet në këtë mënyrë?

Humbja e kursimeve të qindra mijëra qytetarëve ishte vetëm maja e një ajsbergu që përfshinte korrupsion masiv, mungesë transparence dhe lidhje të ngushta mes politikës dhe botës kriminale. Asokohe, shumëkush pyeti në heshtje: a ishin këto skema një aksident financiar apo një makineri e menduar mirë për të zhytur një popull të tërë në varfëri dhe pasiguri?

1997 ishte një vit ku kufiri mes paqes dhe luftës u zhduk. Qytetarët u armatosën, bandat kriminale morën kontrollin e qyteteve, dhe qindra jetë u humbën. Vrasjet në masë, shkatërrimi i pronave dhe rrëzimi total i rendit publik e bëjnë atë periudhë të krahasueshme me një luftë civile të heshtur. Por kush i dha urdhër të hapeshin depot e armëve? Kush përfitoi nga kaosi? Këto pyetje mbeten pa përgjigje, ndërsa institucionet heshtin.

Përse viti 1997 nuk është zbardhur? Pse institucionet dhe politika shqiptare ngurrojnë të përballen me këtë periudhë?

Përgjigjja është e thjeshtë: shumica e aktorëve të asaj kohe janë ende pjesë e sistemit. Politika shqiptare, e ndërtuar mbi kompromise të errëta dhe mosndëshkueshmëri, nuk ka interes të hapë plagët e një viti që nxori në pah dështimin total të saj.

Mosndëshkimi i përgjegjësve ka lënë një boshllëk të madh në kujtesën historike dhe drejtësinë kombëtare. Vrasjet masive, shkatërrimet dhe humbjet financiare të miliona njerëzve mbeten pa autorë, ndërsa të fuqishmit e asaj kohe jetojnë të qetë, duke fshehur të vërtetën pas ndikimit të tyre politik dhe ekonomik.

 

2 Prilli 1991

Ngjarjet e 2 Prillit 1991, ku katër të rinj humbën jetën në Shkodër gjatë një proteste kundër regjimit komunist, shënojnë një tjetër shembull të errësirës shtetërore. Me gjithë kalimin e dekadave, e vërteta mbi këto vrasje vazhdon të mbetet e mjegullt. Ndërhyrjet politike dhe mungesa e vullnetit për të hetuar thellë e kanë bërë të pamundur zbardhjen e plotë të asaj dite fatkeqe.

 

Moszbardhja

Arsyeja kryesore për dështimin e drejtësisë qëndron në faktin se krimet janë kryer nga vetë shteti ose janë lehtësuar prej tij. Kur autorët janë ata që kontrollojnë institucionet, drejtësia kthehet në një iluzion. Provat zhduken, dëshmitarët heshtin ose intimidohen, dhe proceset ligjore shndërrohen në mjete për të vonuar të vërtetën.

Një tjetër faktor është mungesa e një drejtësie të pavarur. Pushteti politik ka pasur gjithmonë ndikim të madh mbi sistemin gjyqësor në Shqipëri, duke e bërë atë të paaftë për të ndjekur penalisht ata që janë në pushtet ose të lidhur me të.

 

Kalendat greke

Krimet shtetërore janë ndër aktet më të rënda dhe më tronditëse që një regjim apo qeveri mund të kryejë kundër qytetarëve të vet. Ato janë të rënda jo vetëm për shkak të viktimave të tyre, por edhe për pasojat e thella që lënë në shoqëri, në drejtësi dhe në vetë ndërgjegjen kombëtare. Në Shqipëri, krimet e mëdha shtetërore – si ato të 21 Janarit, 2 Prillit, Gërdecit apo kaosi i vitit 1997 – nuk janë thjesht plagë të hapura, por edhe dëshmi të qarta të një prirjeje për t’i lënë ato në harresë, ose, siç thuhet shpesh, “për t’i shtyrë në kalendat greke”.

Shprehja “kalendat greke” bart një ironi të hidhur. Në të kaluarën, ajo përdorej për të përshkruar një proces të pafund, një vonesë apo një lënie të qëllimshme të një çështjeje në harresë, nën justifikime burokratike apo premtime të rreme. Në kontekstin shqiptar, kjo shprehje merr një domethënie tragjike: krimet shtetërore nuk kanë për t’u zgjidhur, sepse zbardhja e tyre rrezikon të rrëzojë kolonat e një sistemi të ngritur mbi pandëshkueshmërinë.

Derisa drejtësia të bëhet një realitet, 21 Janari, 2 Prilli dhe Gërdeci do të mbeten një kujtesë e dhimbshme e një shteti që, në vend se të mbrojë qytetarët, shpesh zgjedh t’i sakrifikojë ata për interesa të errëta.

“Blue Monday” dhe filozofia e trishtimit

Nga 

Leonard Veizi
 
 20 janar 2025
Kjo është e hëna e tretë e muajit të parë të vitit. Dhe konsiderohet si “Blue Monday” apo thënë ndryshe si: "Dita më e trishtuar e vitit."
Edhe pse flitet për një llogaritje të rreme e bazuar në gjëra të tilla si moti i zymtë, borxhi pas festave të fundvitit, pakënaqësia për kthimin në punë, tanimë “Blue Monday” është kthyer në një mit një mit. Prej kohësh është bërë një ngjarje e lodhshme vjetore, shpesh e krijuar për të promovuar gjëra që janë të lidhura në mënyrë të paqartë me përmirësimin e mirëqenies sonë, më shpesh sesa jo me mungesë të plotë provash. Asnjë studim shkencor aktual nuk ka mbështetur ndonjëherë ndonjë pretendim për “të hënën blu”. Megjithatë, rëndom flitet për një kombinim të faktorëve socialë, psikologjikë dhe ekonomikë që e bën këtë ditë simbolikisht të trishtuar për shumë njerëz.
Po pse një ditë e tillë, - e hënë e për më tepër e hëna e tretë e janarit - duket kaq e errët?
Në tërësinë e tyre shpjegimet pak a shumë janë njëlloj: “Blue Monday” është më shumë sesa një datë në kalendar; është një simbol i tensionit midis pritshmërive tona dhe realitetit të papërsosur të jetës. Trishtimi që ndjejmë në këtë ditë – qoftë dhe në çdo ditë tjetër – nuk është armiku ynë, por një udhërrëfyes drejt njohjes së vetvetes dhe të botës përreth. Në fund, ndoshta ajo që duhet të bëjmë nuk është të shmangim “ditën e trishtuar,” por ta përqafojmë atë si një pjesë të domosdoshme të të qenit njerëzor.
Gjerësisht dihet se koncepti "Blue Monday" buron nga një formulë pseudo-shkencore që kombinon disa elementë të cilët e bëjnë atë të besueshme. Fjala vjen: Dimri në hemisferën veriore arrin pikën e tij më të ftohtë dhe më të errët. Dita është e shkurtër, moti shpesh është gri dhe mungesa e dritës natyrore ndikon në nivelin e serotoninës. Pasojat e shpenzimeve të fundvitit shfaqen më qartë në janar. Faturat e larta dhe ndoshta pendesa për shpenzimet ndikojnë negativisht. Pas pushimeve festive, kthimi në përditshmërinë monotone shkakton ndjenjë zhgënjimi. Shumë njerëz fillojnë vitin me plane ambicioze, por deri në mes të janarit, shumë nga këto objektiva duken të paarritshme, duke sjellë një ndjenjë dështimi. Ndikimi i mungesës së dritës dhe vitaminës “D” në dimër është mirë i dokumentuar. Kjo mund të çojë në Çrregullimin Afektiv Sezonal, një gjendje depresioni që lidhet me dimrin. Për më tepër, shoqëria moderne shpesh vendos pritshmëri të larta për individin, duke bërë që ndjenja e paplotësimit të përforcohet.
Në një periudhë që vlerëson produktivitetin dhe suksesin e vazhdueshëm, dita më e trishtuar e vitit është gjithashtu një reflektim i presioneve sociale. Media shpesh amplifikon këtë ide, duke na kujtuar se edhe nëse nuk ndihemi keq, ndoshta duhet të ndihemi. Por mediat sociale sot, përdorin konceptin e “së hënës blu” për të përhapur meme, foto qesharake dhe statuse ironike për ta bërë këtë ditë të kalojë sa më thjeshtë dhe pa ngarkesa të kota.
Por në të vërtetë koncepti i "Blue Monday" shkon përtej kalendarit dhe ndjesisë sipërfaqësore të një dite të keqe. Ai flet për një të vërtetë më të thellë të ekzistencës njerëzore: se trishtimi, pavarësisht përpjekjeve për ta shmangur, është një pjesë e pashmangshme e përvojës sonë. Kjo na ofron një mundësi për të reflektuar filozofikisht mbi natyrën e trishtimit, përkohshmërinë dhe mënyrën se si ne i qasemi ndjenjave tona më të errëta.
Filozofi Artur Shopenhauer e shihte jetën si një përballje të vazhdueshme me dhimbjen dhe mungesën. Ai argumentonte se lumturia është kalimtare, ndërsa vuajtja është konstante. Në këtë kontekst, “Blue Monday” nuk është veçse një kujtesë simbolike e gjendjes njerëzore – ajo na rikujton se në botën tonë të mbushur me pritshmëri, çdo gjendje pozitive është e rrethuar nga hije.
Por a është trishtimi thjesht negativ?
Jo domosdoshmërish.
Në mendimin e Soren Kierkegard, trishtimi shpesh është portë drejt introspeksionit dhe transformimit. Kjo ditë e trishtuar mund të jetë një ftesë për të ndaluar dhe për të dëgjuar zërin e brendshëm, për të kuptuar më thellë veten dhe për të gjetur atë që është me rëndësi për ne.
Një tjetër perspektivë filozofike vjen nga dualizmi i përvojave: drita nuk mund të vlerësohet pa errësirën. Lumturia merr kuptim vetëm kur krahasohet me trishtimin. Kjo ide, e gjetur në filozofinë e Heraklitit, na tregon se gjithçka është në ndryshim të vazhdueshëm, dhe ndjesitë negative si ato të "Blue Monday" janë të domosdoshme për të kuptuar më mirë gëzimin dhe qetësinë.
Në këtë mënyrë, "Blue Monday" bëhet një çast për të reflektuar mbi përkohshmërinë e gjendjeve tona emocionale dhe për të gjetur ngushëllim në faktin se, si çdo gjendje tjetër, edhe ajo do të kalojë.
Në një shoqëri që glorifikon produktivitetin dhe suksesin e pandërprerë, trishtimi shpesh shihet si një dështim personal. Por filozofë si Albert Kamy do të argumentonin se absurditeti i jetës moderne – pritshmëritë e paarritshme, ndjekja e vazhdueshme e lumturisë – është një shkak i natyrshëm i kësaj ndjenje të përbashkët të zbrazëtisë. "Blue Monday" është një simptomë e botës sonë të konsumit, ku ndjesitë shpesh marketingohen dhe ndërlidhen me ciklet ekonomike e sociale.
Por Kamy gjithashtu na kujton rëndësinë e rebelimit ndaj absurditetit. Pranimi i trishtimit si një realitet, pa u përpjekur ta shmangim, është një akt lirie. Në vend që të ndjekim një ideal të paarritshëm të lumturisë së përhershme, mund të gjejmë kuptim dhe bukuri në përvojën e jetës ashtu siç është, me gjithë të metat dhe pasiguritë e saj.
Megjithatë, është e kotë të përpiqesh të identifikosh se cila është dita më dëshpëruese e vitit, sepse do të ishte ndryshe për secilin prej nesh. Dhe është gjithashtu e rëndësishme të bëhet dallimi midis ndjenjës së përkohshme të dëshpërimit, - me të cilën të gjithë lidhemi herë pas here, - dhe përjetimit të depresionit që mund të jetë mjaft paaftësues për jetën tonë të përditshme.

“Propozimi i pahijshëm”, kur paratë shkatërrojnë dashurinë dhe dashuria triumfon mbi paratë

Nga Leonard Veizi
 
Nuk ka më befasi rreth sentencës që: me para mund të blesh gjithçka, madje edhe atë që konsiderohet e pashitshme. Që do të thotë se gjithçka shitet. Dhe gjithçka blihet gjithashtu, nëse ke paratë e mjaftueshme për ta blerë. E që nëse e shtyjmë më tej argumentimin do të thotë se gjithçka e ka një çmim. Përderisa njerëzit sot kanë blerë parcela në Hënë, - edhe pse hëna është në pronësi të Zotit, - do të thotë se gjithçkaje që njohim si objekt fizik i është vënë një çmim. Mund ta kesh në zotërim kundrejt parave. Madje paraja është aq e fortë sa arrin ta mundi dashurinë, madje dhe kur ajo është sublime...
 
...Edhe pse në jetën reale, shumë burra nuk e kanë për gjë të ta shesin bashkëshorten me para në dorë, në një vepër letrare a film artistik, mesazhi nuk mund të jetë në favor të tyre. Sepse kjo do ta bënte botën edhe më keq se sa ajo është në të vërtetë. Sepse dashuria është kult dhe duhet të ngrihet mbi paranë duke e mundur përfundimisht atë edhe kur kjo ka të bëjë thjesht me etikën, por dhe qoftë në kufijtë e ekzistencës.
Kështu ka menduar edhe shkrimtari amerikan Xhak Engellhard mesazhet e të cilit na i transmeton nëpërmjet romanit të tij “Indecent Proposal” i cili në shqip vjen si “Propozimi i pahijshëm”, të cilin e botoi në vitin 1988.  Pesë vite më pas, - pra në  vitit 1993, -  “Propozimi i pahijshëm” u kthye në një film dramatik ku mbi skenarin e shkruar nga Emi Holldën Xhons punoi se regjisor Edrian Lajn. Ndërsa në televizionin publik shqiptar ky film është transmetuar nën titullin më të thjeshtëzuar: "Propozimi".
 
Romani
"Propozimi i pahijshëm" i Xhak Engellhard mbetet një nga romanet më të famshëm në mbarë botën. Martesa e një çifti prishet nga oferta e një të huaji prej një milion dollarësh që gruaja të kalojë natën me të.
Romani u përkthye në më shumë se 22 gjuhë dhe shiti miliona kopje nga kontinenti në kontinent, duke e vendosur atë si një klasik ndërkombëtar.
Një çift i varfër provon fatin në një kazino në Atlantik Siti. Gruaja, Xhoan, është jashtëzakonisht e mrekullueshme. Ajo tërheq vëmendjen e një sheiku nafte, i cili mund të blejë gjithçka që i bie në sy dhe që e pëlqen.
A mund të blejë njerëz? A mund ta "blejë" Xhoan-ën?
 
Filmi
“Indecent Proposal”, me regji të Edrian Lajn, është një film dramatik-romantik që eksploron tema të thella si dashuria, morali, dhe fuqia e parasë. Ky film provokues tregon historinë e një çifti të martuar, Dajana dhe Dejvid Mërfi - të interpretuar nga Demi Mur dhe Udi Harrelson, - të cilët përballen me një dilemë etike dhe emocionale kur një miliarder, Xhon Geixh, - që interpretohet nga Robert Redford, - ofron një milion dollarë për një natë me Dajanën.
Filmi shtron pyetjen: A mund të blihet gjithçka me para?
Përmes ofertës së Geixh-it, theksohet mënyra sesi paraja mund të destabilizojë marrëdhëniet njerëzore dhe t'i vendosë ato në provë.
Marrëdhënia mes Dejvit dhe Dajanës është zemra e filmit. Oferta e Geixh-it i shtyn ata të ballafaqohen me kufijtë e dashurisë dhe besimit të tyre. A është dashuria më e fortë se tundimi i pasurisë?
Filmi përqendrohet te dilemat morale që dalin nga situata. Vendimi i Dajanës për të pranuar ofertën dhe mënyra sesi ky vendim ndikon jetën e tyre të përbashkët është qendra e tensionit dramatik.
Xhon Geixh simbolizon kontrollin dhe fuqinë që vjen nga pasuria. Ai përdor paranë si një mjet për të manipuluar situatën dhe për të arritur dëshirat e tij.
Filmi mori kritika të përziera kur u publikua. Disa e panë si një eksplorim të rëndësishëm të temave universale, ndërsa të tjerë e kritikuan për qasjen melodramatike dhe skenarin e thjeshtuar. Megjithatë, “Indecent Proposal” ngriti debate të mëdha rreth kufijve moralë dhe ndikimit të parasë në marrëdhënie.
 
Performancat
Edrian Lajn, i njohur për eksplorimin e marrëdhënieve intime dhe konflikteve morale në filma si “Fatal Attraction” dhe “Unfaithful”, përdor këtu një estetikë vizuale të pasur dhe një rrëfim të ngadaltë për të thelluar ndikimin emocional të tregimit. Muzika e shkruar nga Xhon Barri kontribuon në atmosferën melankolike dhe sensuale të filmit.
Robert Redford interpreton me një elegancë të ftohtë, duke i dhënë Geixh-it një aureolë misterioze dhe joshëse. Ai nuk është një antagonist tipik, por një burrë i fuqishëm që vepron brenda parametrave të moralit të tij.
Demi Mur sjell një ndjeshmëri dhe kompleksitet në rolin e saj, duke pasqyruar dhimbjen dhe dilemat e një gruaje të kapur midis dashurisë dhe përgjegjësisë.
Udi Harrelson portretizon një burrë që përpiqet të ruajë integritetin dhe krenarinë, ndërsa përballet me humbjen e besimit dhe xhelozinë.
 
Mesazhi
Filmi nuk ofron përgjigje të thjeshta për pyetjet që shtron. Në vend të kësaj, ai fton shikuesin të reflektojë mbi zgjedhjet personale dhe pasojat e tyre. Ai vë në dukje se dashuria e vërtetë mund të kalojë sprova të vështira, por gjithashtu se plagët e shkaktuara nga dyshimi dhe tradhtia mund të jenë të vështira për t'u shëruar.
“Indecent Proposal” mbetet një film i diskutueshëm që trajton dilema njerëzore të përjetshme dhe sfidon perceptimet tona për moralin, dashurinë dhe fuqinë e parasë.

 

Nga

Leonard Veizi

 
Është vërtetuar katërcipërisht se njeriu ka kureshti të tepruar ndaj asaj që ndalohet, dhe shumë më pak kureshti për atë që certifikohet dhe hidhet lirshëm për konsum tregu. Kështu ka ndodhur edhe me alkoolin. Në 13 vite Shtetet e Bashkuarat tentuan të ndalonin konsumin e tij. Vala e hershme e lëvizjes për ndalimin shtetëror dhe lokal lindi nga rigjallërimi intensiv fetar i viteve 1820 dhe 1830, i cili stimuloi lëvizjet drejt perfeksionimit te qeniet njerëzore, Kjo epokë u njoh shkurt si “Prohibicion” që në shqip vjen si “Ndalim”. E po aq u cilësua dhe një periudhë dështimi...
 
...Njerëzit kishin dëshirë të pinin alkool, dhe nëse jo haptas e gjenin mënyrën fshehtas, për të pinë një gotë për shije por dhe për t'u dehur e bërë tapë. Dhe ligjin nuk arrinte ta disiplinonte këtë dëshirë të tyren, ashtu si sot ligji për ndalimin e dograve të forta nuk e ndalon dot përdorimin e tyre, ku të rinjtë e gjejnë mënyrën për të siguruar një dozë në tregun informal, me një çmim aspak për t’u pasur zili.  Pra, gjithçka e ndaluar është e destinuar t’i shpëtojë shtrëngimit të dhunshëm dhe të gjejë rrugë shpërndarje. Jeta ka treguar që ndalimi kategorik i gjithçkaje që është në dëm të njerëzimit është krejtësisht i pamenaxhueshëm. Madje, së fundmi edhe veprimtaria e Inteligjencës Artificiale, - që shihet si kërcënim për njerëzimit, - kërkojnë ta mbajnë në frena, por askush nuk është i zoti ta ndalojë atë.
Mësimet e “Prohibicion”-it mbeten të rëndësishme edhe sot. Ato zbatohen jo vetëm për debatin mbi luftën kundër drogës, por edhe për përpjekjet në rritje për të reduktuar në mënyrë drastike aksesin ndaj alkoolit dhe duhanit.
 
Alkooli
"Të gjithë burrat do të ecin përsëri drejt, të gjitha gratë do të buzëqeshin dhe të gjithë fëmijët do të qeshin. Portat e ferrit do të mbyllen përgjithmonë." Kështu iu drejtua reverend Billi Sandei një turme prej 10,000 njerëzish që po festonin më 16 janar 1920 në “funeralin e uiskit”.
Por nuk ishte e thënë.
”Prohibicion”-i nisi në 16 janar të vitit 1920 dhe u shfuqizua në 5 dhjetor të vitit 1933. Ishte një periudhë kur prodhimi, shpërndarja dhe shitja e alkoolit ishin të ndaluara nga amendamenti i 18-të dhe Akti Volstead, synonte të reduktonte krimin, varësinë nga alkooli dhe problemet e tjera sociale.
Megjithatë, u konsiderua një dështim.
Shumë qytetarë, përfshirë shtresa të ndryshme sociale, e kundërshtuan ndalimin dhe vazhduan të konsumonin alkool në mënyrë të fshehtë. Kjo tregoi një mospërputhje midis ligjit dhe vlerave shoqërore.
“Prohibicion”-i krijoi një treg të zi të fuqishëm për alkoolin, duke nxitur formimin e bandave të organizuara kriminale. Kontrabandistë si Al Kapone & Co përfituan nga shitja e alkoolit, duke bërë të përhapej dhe kriminaliteti në favor të tregtisë së jashtëligjshme.
Veç kësaj, para “Prohibicion”-it, qeveria federale siguronte të ardhura të mëdha nga taksat mbi alkoolin. Kur këto u zhdukën, u rrit nevoja për burime të tjera financiare, sidomos gjatë Depresionit të Madh.
Ligji ishte shumë i vështirë për t'u zbatuar për shkak të kufirit të madh të SHBA-ve, mungesës së burimeve të mjaftueshme për zbatimin e ligjit dhe korrupsionit në radhët e forcave të rendit.
Ndalimi i alkoolit shkaktoi një humbje të vendeve të punës në industrinë e pijeve. Për më tepër, shumë argumentuan se “Prohibicion”-i shkeli të drejtat vetjake.
Dështimi i “Prohibicion”-it theksoi kufizimet e qeverisë në imponimin e normave morale përmes ligjit, kur ato nuk mbështeten nga shumica e shoqërisë. Amendamenti i 21-të i vitit 1933, e anuloi ndalimin, duke sjellë fundin e epokës së “Prohibicion”-it dhe një rikthim në politika më praktike dhe më pak kufizuese.
 
Duhani
Jo vetëm alkooli. Në histori ka pasur iniciativa edhe për kufizimin dhe ndalimin e duhanit, por ato nuk kanë qenë të njëjta në shtrirje dhe ashpërsi si “Prohibicion”-i i alkoolit në SHBA. Politikat për duhanin kanë ndjekur një qasje më graduale dhe të përqendruar në edukim, rregullim dhe taksim, sesa në ndalime të drejtpërdrejta.
Gjatë shekullit XVII në disa vende, duhani u ndalua për shkak të shqetësimeve morale ose shëndetësore. Për shembull, cari Mikhail i Rusisë dhe perandori kinez Çongzhen ndaluan duhanin, ndërsa dënimet për shkelje ishin të ashpra, duke përfshirë ndëshkime fizike apo edhe vdekje. Në Perandorinë Osmane gjatë shekullit XVII, përdorimi i duhanit u ndalua nga sulltan Murati.
Në shekujt XX dhe XXI, qeveritë kanë ndërmarrë masa të shumta për të kufizuar përdorimin e duhanit, të mbështetura nga kërkime mbi rreziqet shëndetësore të tij. Disa vende kanë ndaluar pirjen e duhanit në ambiente publike dhe punë. Irlanda ishte një nga vendet e para që miratoi një ndalim të tillë në 2004. Në shumë vende, duhani është një produkt shumë i taksuara me qëllim uljen e konsumit dhe për të mbledhur më shumë të ardhura. Reklamat e duhanit janë ndaluar ose kufizuar rëndë në shumë vende. Gjithashtu, paketat janë bërë të standardizuara dhe të shoqëruara me paralajmërime për shëndetin.
Ndërsa ndalimi i duhanit nuk është ndjekur në të njëjtën mënyrë si “Prohibicion”-i i alkoolit, përpjekjet për kufizimin e tij janë një shembull i suksesit të politikave të kombinuara të taksave, edukimit dhe rregullimit, duke pasur një ndikim të rëndësishëm në reduktimin e konsumit global të duhanit.
 
Droga
Por a ka një paralele mes ndalimit të alkoolit dhe drogës?
Natyrisht, ekzistojnë shumë paralele mes ndalimit të alkoolit gjatë “Prohibicion”-it në Shtetet e Bashkuara dhe luftës globale kundër drogës, veçanërisht në lidhje me dështimet e të dyja politikave për të eliminuar plotësisht përdorimin dhe tregtinë e këtyre substancave.  Lufta kundër drogës ka ndikime më komplekse, pasi përfshin substanca me nivele të ndryshme të rrezikshmërisë për shëndetin.
Por si “Prohibicion”-i, ashtu edhe lufta kundër drogës kanë demonstruar se ndalimet e ashpra të mbështetura vetëm në forcat e zbatimit të ligjit shpesh përfundojnë duke pasur efekte të padëshiruara. Historitë e tyre sugjerojnë se rregullimi, edukimi dhe një qasje më njerëzore ndaj konsumit dhe varësisë mund të jenë më të suksesshme sesa ndalimi krejtësor. Por gjithsesi ka vend për debat.