Pushteti i tepërt

Nga 

Leonard Veizi
 
Historiani anglez Lord Acton, i njohur dhe si politikan liberal ka një shprehje që po e citojmë: "Pushteti priret të korruptojë, dhe pushteti absolut korrupton në mënyrë absolute." Kjo thënie sintetizon një të vërtetë psikologjike dhe morale: pushteti i tepërt e ndryshon individin.
-Ne jemi drejtues këtu dhe fjala na peshon shumë, - i thoshte Sekretari i Parë i Rrethit kryetarit të komitetit ekzekutiv, tek filmi “Rrethimi i vogël”. Dhe situata bënte fjalë për një pushtet absolut si ai në vitet e ndërtimit socialist të vendit.

Dhe nuk dua ta cyt më tej.
Pushteti, sidomos kur është i tepërt, fillimisht ai mund të ketë qëllime fisnike, por me kalimin e kohës, kur nuk ka kundërpesha, ai bëhet pre e egoizmit, vanitetit dhe lakmisë. Pushteti që nuk sfidohet, që nuk kritikohet dhe që nuk kufizohet, çon në arrogancë, vetëbesim të rremë dhe në përbuzje për ligjin dhe qytetarin.
-Shiko shiko, kritikon seksionin e bujqësisë së rrethit, - i thoshte shoqja Evanthi, ish kryetarit të kooperativës për kryetarin e ri që kishte botuar një shkrim në gazetë. Dhe bëhet fjalë për batutat e filmit “Pesha e kohës”. Se kjo donte të thoshte që Seksioni nuk kritikohej, por mbrohej, sidomos nga armiku që punonte nën rrogoz.

E si punon mendja kur ke pushtet.
Pushteti, si një instrument për të udhëhequr, administruar dhe orientuar shoqëritë drejt zhvillimit, është thelbësor për funksionimin e rendit shoqëror. Megjithatë, kur ai tejkalon kufijtë e arsyes dhe kontrollit demokratik, shndërrohet në një rrezik serioz për lirinë, barazinë dhe drejtësinë. Historia, politika dhe përvoja njerëzore e dëshmojnë qartë: pushteti i tepërt është i dëmshëm, si për individin që e ushtron, ashtu edhe për komunitetin mbi të cilin ushtrohet.
-Edhe këtu ka pushtet si atje në Tiranë, nuk të lemë na, - kërcënonte Kryetari i Këshillit mjekun e sapoemëruar të zonës tek filmi: “Kur hapen dyert e jetët”. Dhe Kryetari, - me shumë pushtet ngaqë ishte dhe familje dëshmori - “i kish kërcy kalit keq”, sipas Gjin Kryebardhit.
Pushteti i pakufizuar është i prirur të kalojë nga forma përfaqësuese në autoritarizëm. Një individ apo grup që përqendron të gjithë mekanizmat e vendimmarrjes në duart e veta, pa mbikëqyrje institucionale dhe pa përgjegjësi publike, tenton të qeverisë në mënyrë arbitrare, duke mohuar mendimin ndryshe dhe duke shtypur pluralizmin. Regjimet totalitare të shekullit XX – si nazizmi, stalinizmi apo diktaturat ushtarake – janë shembuj ekstremë të pasojave shkatërruese që sjell pushteti i pakontrolluar.
-Puçist je, puçist dhe armik, - akuzonte Estrefi kolegun e tij ushtarak Agronin, i cili në debat e sipër theu dhe bustin e shokut Enver, që qëndronte mbi tavolinë, pikërisht tek filmi “Vdekja e kalit”
Eh ç'bën pushteti. Dhe ç'bëhet për të pasur pushtet.
Kur pushteti është i përqendruar dhe i tepruar, institucionet humbin funksionin e tyre. Parlamenti bëhet dekorativ, drejtësia shndërrohet në vegël të ekzekutivit, media censurohet, ndërsa shoqëria civile shtypet. Në një sistem të tillë, qytetarët humbasin besimin tek shteti dhe ndihen të pambrojtur. Nga ky çast, shoqëria rrezikon të bjerë në pasivitet, në konformizëm, ose – në skajin tjetër – në shpërthim social.
-Liri - demokraci...
Pushteti i tepërt shoqërohet shpesh me keqmenaxhim të burimeve publike, me klientelizëm dhe korrupsion. Monopolet, favorizimi dhe mungesa e konkurrencës e dëmtojnë ekonominë, pengojnë inovacionin dhe rrisin pabarazitë. Qytetarët e zakonshëm e ndiejnë këtë në jetën e përditshme: në mungesën e shërbimeve cilësore, në papunësi, në padrejtësitë që nuk marrin zgjidhje, në frikën për të folur.
-Kë shërbimin shan ti more, shërbimin e tregtisë socialiste? - mbajti qëndrim shoku Kopi ndaj Llambi Gurit që hidhte parulla në kafenenë e qytetit.
Demokracitë e shëndetshme funksionojnë mbi parimin e ndarjes së pushteteve, të kontrollit reciprok dhe të pjesëmarrjes qytetare. Kushtetuta është pikërisht përpjekje për të kufizuar pushtetin, për të siguruar që askush të mos jetë mbi ligjin. Liria e shtypit, drejtësia e pavarur dhe zgjedhjet e ndershme janë mekanizma që mbajnë pushtetin në korniza të shëndetshme.
-Dorë të rëndë paske Zenun Boriga.

Kur pushteti teprohet, vlen dhe shpulla.
Pushteti është si një flakë: ndriçon kur kontrollohet, por djeg kur lihet i lirë. Historia na mëson se aty ku pushteti nuk ka pasur kufi, janë shkelur të drejtat, janë dhunuar liritë dhe është zbehur dinjiteti njerëzor. Ndaj, për hir të mirëqenies së përbashkët, ruajtja e ekuilibrit të pushtetit është një detyrë jo vetëm e institucioneve, por e çdo qytetari të ndërgjegjshëm. Kontrolli i pushtetit nuk është një sfidë ndaj autoritetit, por një mbrojtje ndaj abuzimit. Dhe kjo është thelbi i një shoqërie të drejtë.