Strateg lufte dhe mjeshtër fjale, Uinston Çërçill, kryeministri që fitoi “Nobel” në letërsi

-Mbi triumfin e paprecedentë të një burrështetasi në botën e letrave-

 

Nga Leonard Veizi

Në vitin 1953, kur bota sapo kishte dalë prej hirit të Luftës së Dytë Botërore dhe po përpiqej të kuptonte balancat e reja politike, Akademia Suedeze mori një vendim që tronditi shumëkënd: Çmimin Nobel në Letërsi ia dha një politikani. Dhe jo një politikani dosido, por kryeministrit britanik, Sir Uinston Çërçill. Arsyetimi i Akademisë ishte po aq i pazakontë sa edhe vetë çmimi: “për zotërimin e tij të përshkrimit historik dhe biografik, si dhe për oratorinë e shkëlqyer, me të cilën ai frymëzoi një komb në mbrojtjen e vlerave të lartësuara njerëzore”.

Ky ishte një çast kulmor për një njeri që kishte dominuar politikën botërore, por që në të njëjtën kohë kishte krijuar një univers të tijin nëpërmjet fjalës së shkruar. Çërçill, i lindur më 1874, ishte më shumë se një lider; ai ishte një kronikan i kohës së tij, një historian me sy të mprehtë dhe një stilist i aftë ta kthente edhe ngjarjen më të ftohtë në një rrëfim plot jetë e dramë.

 

Një politikan me zemër shkrimtari

Në vetëdijen popullore, Çërçill njihet kryesisht si burri i shtetit që udhëhoqi Britaninë drejt fitores kundër nazizmit. Por shumë më herët se politika, në jetën e tij kishte hyrë letërsia. Ai botoi roman, shkroi dy biografi të rëndësishme-përfshirë atë të paraardhësit të tij, Marlborough - si edhe veprën monumentale “Historia e Luftës së Dytë Botërore” (6 vëllime) dhe tre vëllime kujtimesh, ku rrëfente me stilin e tij të veçantë betejat, humbjet dhe lëvizjet e mëdha të botës diplomatike britanike.

Për Çërçillin, shkrimi nuk ishte një aktivitet anësor, por një zeje serioze, madje një tjetër fushë lufte ku ai luftonte me penë dhe me mendje. Kjo e bënte të ishte pjesë e rrallë e atij grupi politikanësh që nuk u mjaftuan të bënin histori, por donin edhe ta shkruanin atë.

 

Nobeli që vlerësoi gjuhën si armë dhe art

Vendimi i Akademisë në 1953 u shoqërua me diskutime të gjera. A ishte e drejtë të jepej Nobel për Letërsi dikujt që s’ishte shkrimtar profesionist? A kishte ndikim pesha e tij politike?

Por në tekstet dhe fjalimet e tij, Akademia gjeti diçka që nuk mund të anashkalohej: fuqinë e gjuhës si armë dhe art. Churchill nuk ishte vetëm dëshmitar i epokave dramatike të shekullit XX; ai ishte aftë t’i rrëfente ato me një elegancë të rrallë, me një gjuhë të fortë, të shkathët dhe të ngarkuar me patos klasik.

Stili i tij përmbyste konvencionet e prozës politike: ishte energjik, metaforik, i gjallë, shpesh duke përdorur ritmin biblik dhe fjalorin e gjerë të traditës së retorikës angleze. Ai i jepte ngjarjeve historike frymën e dramës, ndërsa figurave politike u jepte dimension njerëzor.

Në këtë kuptim, Nobeli nuk iu dha vetëm një burrështetasi, por një rrëfimtar që la pas një opus madhor - një pasqyrë të shekullit të tij, të shkruar nga njëri prej arkitektëve të asaj historie.

 

Mes letërsisë dhe historisë

Churchill botoi mbi 40 vepra gjatë jetës. Romani i tij i vetëm, “Savrola”, është një histori politike, ku në mënyrë të tërthortë shfaqen idetë e tij të hershme mbi lirinë dhe qeverisjen. Biografitë e tij janë studime të thelluara, të shkruara me syrin e ushtarakut, stilin e gazetarit dhe elegancën e eseistit.

Ndërsa kujtimet e luftës, sidomos “Historia e Luftës së Dytë Botërore”, të cilat janë ndër veprat e tij më të lexuara, mbeten dokumente themelore për studiuesit e historisë së shekullit XX. Këto vepra, që përbëjnë thelbin e argumentit të Akademisë Suedeze, përshkruajnë udhëtimin e Britanisë, nga errësira deri te momentet e lavdisë, me një gjuhë që përzien realizmin e akullt me zjarrin e pathyeshëm të retorikës së tij të famshme.

 

Trashëgimia e një fitimtari të dyfishtë

Në ceremoninë e ndarjes së çmimit, Çërçill nuk ishte i pranishëm për arsye shëndetësore. Megjithatë, fjala e tij e dërguar në Akademi mbeti po aq e fuqishme sa fjalimet që kishin frymëzuar një komb të tërë gjatë luftës.

Përmes këtij Nobeli, historia njohu një fakt të rëndësishëm: letërsia nuk është vetëm art, por edhe dëshmi; nuk është vetëm imagjinatë, por edhe kujtesë. Dhe pak njerëz ditën ta kthejnë kujtesën e një epoke kaq të trazuar në art të fjalës më mirë se Uinston Çërçill.

Mbi të gjitha, çmimi i vitit 1953 mbetet një dëshmi e rrallë se nganjëherë penat më të fuqishme i mbajnë njerëzit që ndryshojnë botën me veprime - dhe e përjetësojnë atë botë përmes fuqisë së shkrimit dhe oratorisë së tyre.