Agim Baçi
Leonard Veizi ka notuar në debatin e përditshëm për të dalë
në bregun e qëndrimeve të tij, tashmë si një prozator që kontrollon prozën e
tij në favor të anijes që ai e drejton vetë. Është një prozë që sjell thuajse
gjithë debatet e përditshme, të thënat dhe të pathënat e një shoqërie që ecën
me ritmin e dëshirave dhe gabimeve njerëzore. E nëse në romanin "I
çmenduri i pavionit 3" është një mjek që ndjek gjithë ndryshimet e
shoqërisë përmes historisë së pacientëve, në romanin e fundit, "Orgji në
famullinë e At Ludovikut" ngjarjet marrin edhe një ngarkesë qëndrimi moral
mbi disa pikëpyetje që nuk po kalojmë vetëm ne, bashkëkomëbasit e tij, por
thuajse të gjithë shoqëritë, qofshin moderne apo në tranzicion. Dhe At Ludoviku
mbart nën veladonin e tij histori tronditëse, të cilat Veizi ka vendosur t'i
zbardhë ngadalë, me ritmin e Penelopës, por njëkohësisht duke vendosur të jetë
vetë edhe Odiseu që i jep zgjidhje lëmshit të nisur, një lëmsh që nis "me
gumëzhinën e makinave të policisë dhe përfundon me një zjarr në një
famulli", si për të paralajmëruar "nxehtësinë" e mëkatit atje ku
paralajmërohesh për ndëshkimin.
"Deri ku shkon një njeri në rrëshqitjen e tij?" , është pyetja
të cilën e bashkëmësojmë bashkë me doktor Mandin, i cili duhet të udhëtojë në
pikëpyetjet e jetës përmes vendimit më të fundmë të njeriut, siç mund të jetë
vrasja e më të afërtit, e prindërve, e fëmijëve, e gruas, e madje edhe të
vrasjes për hobi, nën skenën e vampirit që i duhet gjaku i dikujt tjetër për
jetën e tij. Një triller në kufijtë e së mundurës së shëmtuar. E megjithatë,
Njeriu fle diku tek të gjithë. Por a është i trembur, i vdekur, apo thjesht i
fshehur përkohësisht, këtë duhet ta mësojmë ngadalë, ose të paktën të mësojmë
një version të mundshëm të tijin.
E më pas, një pyetje tjetër, që duket se mbart gjithçka në e
prozës, jo thjesht të Veizit, por të asaj proze që lidh gjithë pikëpyetjet e
mbrame të njeriut: Çfarë mund ta trandë më shumë një shpirt njerëzor? Dhe At
Ludoviku, si barrierë e fundit ku njeriu përplaset, pasi nuk mundet më që të
përballojë hapat e tij përmes enëve të kockave të tij, qëron nga pak "lëkurë"
por duke e falur gjithnjë kockën që duhet të mbajë në këmbë njeriun, e duke e
ftuar atë në bashkëudhëtimin e së mundurës së bukur. Një sfidë që mund të humbë
ditë pas dite, por që nuk mund të mbytet kurrë pavarësisht lumit të rrëmbyer të
mëkateve njerëzore, deri në veladonin e priftit apo atje ku mendja të ka
shpallur divorcin duke të hequr kufirin e asaj që mund të gjykosh përpara se të
kesh kaluar pragun e së mbrames, e asaj që nuk duam asesi të na ndodhë.
Është një stil kokëposhtë i rrëfimit, kur gjithçka për t'u
mësuar nis nga fundi, për të bërë zbërthimin e hap-pas-hapshëm, deri sa vendos
të na japë edhe fundin- një fund që vijon më pas në secilin që e shfleton, siç
duhet të ndodhë vërtetë me një libër që arrin të trokasë në fondin e librave që
mbartin Njeriun, të cilin në një mënyrë a tjetër duhet ta njohim. Është një
stil që të jep mundësinë e kthimit dhe rikthimit te i njëjti personazh pa pasur
nevojën e vazhdimësisë në përditshmërinë apo rritjen e dikujt. Eshtë një rrëfim
në stilin e shikimit të fotove të shkuara, ku herë duam të ndalim e herë duam
t'i kalojmë shpejt, por që në fund e kuptojmë se janë pjesë të së njëjtës, pa
mundur dot të jetojnë veç e veç.
Ndërkaq, ky stil i Veizit, që shënon disa hapa të
rëndësishëm në konsolidimin e tij në fushën e prozatorëve shqiptarë, ka nevojë
ende për një farkëtim të rëndësishëm që të arrijë të konkurrojë- të arrijë të
ndërtojë një personazh "pa pasur nevojë për dorën e autorit". Duket
sikur personazhet, qoftë At Ludoviku, Viki, apo doktor Mandi, vijnë një moment
dhe janë të varur nga ajo çfarë do tjerrë Veizi për ta, duke mos ardhur deri
tek profili i një parashikueshmërie nga vetë lexuesi. Eshtë diçka krejt
instiktive, e pakuptueshme, kur lexuesi nis të shkëputet nga autori dhe të jetë
bashkudhëtar i personazhit apo edhe i fabulës. Është një lojë që i ngjan
instinktit të fëmijës, që i zgjat dorën personit të cilit i beson se do të
shkojë diku. Këtë kapërcim psikologjik ende Veizi nuk ka mundur t'ia falë
lexuesit, duke "nguruar" t'i besojë udhëtimit për të cilin kanë
nevojë personazhet. Ky proces nuk e përjashton aspak hapin e rëndësishëm të
autorit, i cili tashmë ka sigurinë e tjerrjes së gjithë lëmshit që ndërton
vetë. Por krijimi i një personazhi "të mëvetësishëm", që mund të
rrojë "jashtë librit" siç ka ndodhur me shtegtimin e shumë
personazheve në botë, është një proces fundamental, sidomos kur nuk veçohesh
dot për teknikën e rrëfimit. Padyshim që
krijimi i profileve nuk ka qenë aspak i lehtë në historinë e letërsisë, e aq më
shumë në atë të letërsisë shqiptare. E megjithatë, mjafton p.sh të marrim At
Tanushin e Mitrush Kutelit, i cili duket sikur vjen nga kohërat, e ikën sërish
në kohën e tij, e duket sikur autori veçse i ka bërë "foton e
çastit". Pikërisht ky modelim, që të duket sikur personazhet kanë jetuar
edhe më parë, e do të vazhdojnë edhe më pas, mbetet sfida e autorit. Për aq
kohë sa ato do të jenë "nën penën" e autorit, ata mbeten brenda
kapakëve, pa arritur të dalin e të udhëtojnë me lexuesin, duke i kthyer
"reston" e bashkëudhëtimit që bën lexuesi gjatë leximit.
E deri më tash, duket se Veizi ja ka ndërtuar shtëpinë
"banorëve të tillë", sidomos me dy prozat e fundit, nga ku paraqitet
si zotërues i gjithë asaj çfarë ndërton. Aty thjesht duhet të hyjnë tashmë e të
dalin emra që do të mund të jetojnë "vetëm" ashtu siç ndodh me
letërsinë e madhe, ku personazhi vjen e bëhet edhe më i rëndësishëm se autori,
pasi përshtatet në kohë. Domethënë, merr veladonin e autorit, dhe e bredh atë
në kohë. Nëse do të mund të tentojë këtë profil, padyshim që proza e ardhshme
do të mund të mbetet edhe më shumë në hullinë e emrave që duhet t'i kujtojmë se
kanë lindur nga një penë, por që mund të rrojnë edhe pa të.
No comments:
Post a Comment