Në Shkodër e Lezhë, një turr relaksues mes vendesh të paqta

Shënime udhëtimi
 

 
 Nga Leonard Veizi
 
Terminologjia të bën të ditur se çdokush prej nesh e meriton emrin “turist”, nëse ka ecur me makinë apo biçikletë, 40 kilometra larg rezidencës ku ha mëngjesin dhe darkën e ku shtrihesh për të fjetur. Pra ne të gjithë jemi turistë, edhe kur nuk kemi marrë mundimin të kapërcejmë kufirin me pasaportë të rregullt biometrike, Kjo do të thonë se nëse nisesh nga Tirana dhe mbërrin në Elbasan apo në Durrës, nuk je turist, pasi bën më pak se 40 kilometra rrugë, por nëse shkon në Shkodër trajtimi për ty që vjen nga Tirana duket të jetë i barabartë me atë që vjen nga Roma apo nga Londra, dhe pse ti në fund të fundit je shqiptar dhe si në Tiranë si në Shkodër, mbetesh në shtëpinë tënde. Por terminologjia nuk bën dallime...
 
 ...Marr rrugën për në qytetin më të madh të Veriut të Shqipërisë politike. Qëllimi parësor është të kaloj një ditë pushimi në vende të paqta. Dhe me këtë rast të mbaj dhe disa shënime të thjeshta, që prej kohësh i kam grupuar nën logon “Shënime udhëtimi”

 
Në Shkodër
Nga hotel 15 katëshi i Tiranës deri tek hotel Rozafa e Shkodrës, Google Maps, të informon se ka një hapësirë ndarëse rrugore me një gjatësi prej 103 kilometrash, të cilët përshkohen për një kohë mesatare prej 1 orë e 50 minutash, nëse do të kalosh nga qyteti i Vorës. Por nëse do të zgjedhësh rrugën që kalon përmes bashkisë së Kamzës janë 95,7 kilometra ku udhëtimit i shkurtohen gati 8 kilometra dhe i shtohen 3 minuta në kohë, pasi Google thotë se kjo distancë përshkohet mesatarisht për 1 orë e 53 minuta.
Rruga përgjithësisht është e mirë, duke hequr faktin se aty këtu, segmenti që kalon përmes Fushë Krujës e Laçit, do të ndeshësh në parakalime spektakolare që dhe mund të kthehen në precedent. Por si ke lënë mënjanë dhe Lezhën, futësh në një rrugë piktoreske, më të qetë nga trafiku, e pa spektakël parakalimesh, që të çon në kryeqendrën e Veriut.
Kalon mbi urën e Bahçallëkut dhe përgatitesh për të hyrë në Shkodër. Nëse ndalesh diku aty pranë do të shohësh se pikërisht pranë urës së Bahçallëkut lumi Drin bashkohet me Kirin dhe vetëm pak më poshtë ujërat e dy lumenjve shkrihen me ato të Bunës. Vetë Buna është lumi më i gjerë në Shqipëri i cili buron nga Liqeni i Shkodrës dhe pas një vrapi prej 44 kilometrash derdhet në Adriatik.
Por meqë në hyrje të qytetit në një lartësi prej 130 metra mbi nivelin e detit, ngrihet Kalaja e Rozafës, e mira është të bësh një vizitë në këtë tempull të lashtësisë që i përket po aq dhe mesjetës e që është përdorur për mbrojtje nga sulmet e jashtme. Sepse në kohët moderne është thjesht një objekt historik e turistik.
Për të shkuar drejt portës kryesore të kalasë, e mira është të marrësh kthesën e parë pasi ke kaluar mbi urën e Bunës, dhe të kalosh nëpër lagjen e Qafës, që është dhe Lagjja më e vjetër e Shkodrës. Nga bedenat e Rozafës pamja është mahnitëse. Vetë qyteti i Shkodrës ndodhet vetëm 16 metra mbi nivelin e detit.
Materialet enciklopedike thonë se “Skodra” është emri i qytetit i cili është hasur qysh në lashtësi në formën, “Scodaris”. Më pas erdhi në latinisht “Scutarum”, e më pas emri u përshtat në italisht si “Scutari”.
Në rrethrrotullimin e dytë, aty ku mendohet së është porta e qytetit, ka marrë jetë një instalacion “alla Rama” një çelës i ndryshkur, që zor se hap portën e qytetit, jo për shkak të ndryshkut, por për shkak të deformimit të tij që të krijon idenë e një gunge deveje.
Në brendësi të qytetit turistët janë të dukshëm. Ata shëtisin nëpër nëpër rrugë ndërsa autobusët që i presin pengojnë trafikun. Por shumë shkodranë e kanë zgjidhur prej kohësh problematikën, pasi u hipin biçikletave.
Pedonalja e Shkodrës me ndërtesat e vjetra e karakteristike, është një atraksion më vete. Dhe një kafe shijon në ekstrem.
 
Në Shirokë
Për drekë zgjedh të shkoj në periferi. Nga qendra e Shkodrës për në pikën turistike të Shirokës janë 8.4 kilometra të cilat përshkohen për rreth 18 minuta. Kalon mbi urën e Bunës. Tabela blu me germa të bardha të orienton. Nëse do të shkosh në Shirokë e Zogaj, duhet të kthehesh nga e djathta, por në qoftë se destinacioni është pika doganore e Muriaqanit, që të çon në Malin e Zi, duhet të marrësh majtas. Marr nga e djathta.
Për pak minuta mbërrij në destinacion. Autobusët me turistë duket sikur kanë mbirë ngado.
Në molin e Shirokës, turistët hipin mbi anijet e vogla që të shëtisin nëpër ujërat e Liqenit.
Kjo zonë ka një vijë ujore me gjatësi rreth 14.5 km, nga e cila rreth 10 km ka breg shkëmbor dhe 4.5 km fushor. Enciklopedia të informon se fauna ujore ofron rreth 65 lloje peshqish. Por dihet, më të famshmit janë: krapi, karasi e gjuca. Ndaj nuk mund të ikësh nga Shiroka pa shijuar një drekë ku gatimi tradicional mbetet tava e krapit që të bën të lëpish gishtat, ose në rastin më të mirë të ngjyesh me bukë fundin e tavës prej balte, apo tjegullës, ku është gatuar.
 
Në Lezhë
Si ke marrë adrenalinën e munguar buzë liqenit të Shkodrës, merr rrugën e kthimit. Dhe rrugës ndalesh për një kafe në Lezhë.
Mes dy qendrave të Tiranës dhe Lezhës, nëse do të udhëtosh nga Vora, është një distancë prej 66.3 kilometrash, që me një shpejtësi mesatare të përllogaritur nga Google, duhet të udhëtosh për një kohë prej 1 orë dhe 12 minuta. Ndërsa versioni i dytë, ku rruga kalon mes për mes Kamzës, edhe pse distanca është më e shkurtër pra vetëm 59.1 kilometra, udhëtimi zgjat në 1 orë e 15 minuta. Dhe kjo padyshim ka të bëjë me trafikun.
Lezha nuk është qytet bregdetar por është rreth bregdetar gjithsesi. Bregu i Adriatikut ndodhet jo më shumë se 8 km.
Emri i tij “Lisso” e “Lissus”, mendohet se janë ngjyrim linguistik i emrit të vjetër ilir “Lisi”. cilësohet si "Lissitan"
Mes përmes Lezhës kalon dhe lumi Drin.
Kalaja e Lezhës që ndodhet në pikën më dominuese të zonës njihej me emrin Kështjella e Elisonit. Ngritur mbi themelet e Akropolit antik, fillimi i ndërtimit të saj i përket shekullit të 8-të. Pas restaurimit të themeleve të Kalasë Mesjetare në vitin 2002 u vu re se trashësia e mureve arrinte deri në 4.30 m, nga 3.50m trashësi që mendohej të ishte më parë. Deri më sot janë zbuluar 12-porta dhe 48-kulla mbrojtëse.
Një tjetër atraksion i rëndësishëm i qytetit është Vendvarrimi i Skënderbeut. Ansambli është ndërtuar mbi kishën e Shën Kollit, aty ku në vitin 1468 u varros Gjergj Kastrioti. Ajo që shihet tani nuk ka të bëjë me ndërtesën e dikurshme të shekullit XV. Pasi me 1478 turqit pushtuan qytetin e Lezhës shkatërruan varrin e Gjergj Kastriotit. Po memoriali në nder të kryeheroit shqiptar u ndërtua në vitin 1981.
 
Në Shëngjin
Google Maps të tregon se janë 70 kilometra nga Tirana në Shëngjin që përshkohen për 1 orë e 14 minuta, gjithmonë nëse kalon nga Vora. Por nëse preferon të udhëtosh nga Kamza distanca është 63.1 kilometra dhe kohëzgjatja e udhëtimit është po njëlloj 1 orë e 14 minuta.
Nga Shkodra në Shëngjin distanca është 44.1 kilometra që përshkohen për 48 minuta
Por nga Lezha në Shëngjin janë 7.4 kilometra që përshkohen për 12 minuta.
Qyteti dallohet për portin e tij dhe për plazhin e gjerë, por dhe për bazën ushtarako-detare e instaluar në Bisht Pallë. Pra rrethi i Lezhës ka pasur dy nga njësitë më të veçanta të ushtrisë shqiptare seç janë repartet elitë të aviacionit dhe të marinës, pa përmendur këtu forcat tokësorë dhe instalimi i njësive të tankeve dhe artilerisë së rëndë.
 
Në Tiranë
Itinerari i kthimit nuk është fort zbavitës, sidomos në segmentet rrugore ku bëhen punime ka trafik të rënduar. Si kalon Fushë Krujën, kthehesh majtas për në Aeroport, dhe si ke kaluar rrethrrotullimin ku është vendosur shtatorja e Nënë Terezës, merr rrugën për në Tiranë ku nuk të mbeten më shumë se 20 minuta rrugë nëse në trafik nuk është lëshuar lumi i makinave që vijnë nga përtej mbikalimit të Rinasit.

Shkërmoqja e shoqërisë me burrecët që vrasin nënat e fëmijëve të tyre

Nga 

Leonard Veizi
 
Mes shqiptarësh, më shumë se sa viktimat e luftës për territore, ndarje të hesapeve të vjetra dhe shpërthimi i hakmarrjeve të reja, po rreshtohen të vdekurit e luftës brenda së njëjtës çati. Nuk është më ajo që jemi mësuar ta njohim si togfjalësh “dhunë në familje”. Janë vrasje të njëpasnjëshme e të përditshme.
Shoqëria është futur në një fazë të re. Problematike. Ajo po shkërmoqet.
Histeria e burrave për të vrarë gratë me kurore, apo që sa i kanë shkurorëzuar, po merr përmasa alarmante. Kjo po ndodh në territorin politik shqiptar por dhe mes shqiptarësh që jetojnë në vende të tjera të botës. Pra, shqiptarë gjithsesi.
Duket se këtu ka një “non sens”. Sepse nuk bashkërendohet logjika me veprimin. Dhe vetë veprimi dihet se është më i shpejtë se ajo që të orienton logjika. Madje nuk është as instinkt vetëmbrojtje. Ndoshta është diçka arkaike që herë herë del mbi sipërfaqe për të na treguar origjinën tonë të hershme e të dyshimtë si njerëz. Por me sa duket ky atavizëm po kthehet dhe në një trend modern.
Emancipimi i shoqërisë ka mbaruar. Jemi në një faqe të re, duhet ta pranojmë.
Burrat e sotëm nuk e quajnë veten burra po nuk bënë një bëmë. Më rastin më fatlum të shesin ndonjë kile hashash të papërpunuar e pasi të bëjnë ca muaj burg të hapen bythsh e të thonë: "Unë kom shkollën e jetës, se kam bo burg e i kam mbijetu më të fortëve". Në qoftë se kanë mbijetuar, gjithmonë.
Në rast se nuk gjejnë dot një mundësi për të treguar aftësitë e tyre kriminale burrat me burra, atëherë një pjesë e tyre u drejtohen grave.
Epo kalohet jeta pa e ngul thikën në mish të huj?
Fadil Kraja, dramaturgu fort i njohur i teatrit Migjeni të Shkodrës, shkroi pjesën “Fisheku në pajë”. Domethënia e kësaj pjesë e kishte thelbin tek martesa, ku baba si prikë i jepte vajzës një fishek, me të cilin burri mund ta vriste në çdo kohë e të mos i jepje llogari kurrkujt. Kjo mund të ndodhte për çdo shkak banal dhe nëse çifti kishte nja 7 a 8 fëmijë siç e donte koha. Dhe nëse vrasja ndodhte baba nuk vinte në derë të dhëndrit për t’i kërkuar llogari: Pse ma vrare vajzën? Sepse e kishte dhënë pëlqimin paraprakisht. Jo në të gjitha rastet kuptohet. “Fisheku në pajë” jepej vetëm atëherë kur vajza kishte ndonjë “njollë në biografi”, si në rastin konkret të dramës, ku cuca kishte dal vullnetarë për të punuar për hapjen e udhës së hekurt. Dhe kjo për kohën cilësohej herezi. Ndaj vajza e meritonte plumbin nëse bënte “gëk-mëk”
Mirëpo kohët kanë ndryshuar. Shumëçka është sofistikuar. Se nuk flitet më për burra të dalë nga mesjeta, por për burra që i përkasin epokës së HighTech-ut. Dhe nuk është më puna te doket e zakonet, te kanuni i Lekës apo ai i Labërisë. Sot ka Kode të tjera. Ka kode që nuk njohin asnjë kod. Dhe vrasja më e lehtë e mundshme për bura që nuk e ngrenë dot dorën për gjëra më të rënda, e makabër, është vrasja e gruas. Se ajo është si pulë, e vret kur të duash.
U bë një periudhë e gjatë që edicionet informative, në televizionet shqiptare, hapen me krim. Dhe ka krime gjithfarësh në jetën tonë shoqërore. Por krimi në familje zë vendin e parë.
Po shuhen shqiptarët. Shoqëria po përjeton fazën e re ku është futur.
Psikologët kanë ngritur alarmin se kjo ka të bëjë me shëndetin mendor, një koncept ende tabu në shoqërinë shqiptare, i patrajtuar ose të themi që trajtohet shumë pak.
Pse ke parë njeri ti që të pranojë se është budalla... Ne si shqiptarë, krimet i bëjmë nga mençuria.
-Ju i keni të dyja, jeni trim dhe i mençur... apo s’jeni dhe i bukur...
Kaq do shqiptari vëlla dhe ta mban në lule të ballit. Le të jesh femër beqare, nënë me shumë fëmijë. Opo dhe shtatzënë të jesh – raste kur bie dhe neni për ekzekutim – nuk pyet fare. Të çan barkun dhe i thotë ballë lartë burgut: hapu.
Tmerr i zi.
Kjo do dhe trimëri në fakt, se nuk është kollaj të ngulësh thikën. Ka burra që nuk vrasin as edhe një pulë, aq zemërpula janë.
-Kjo nuk ka logjikë, nuk luftohet kështu. Duhet luftuar me mend.
-Do zemër lufta. Zemër, more vesh.
Mirë e ke, zemër luani madje.
Ca e ca kanë gjetur një marifet tjetër. Vrasin gruan, por vrasin dhe veten fill pas kësaj. Dhe këtë e bëjnë se i tremben opinionit publik. Kanë frikë të shkojnë dhe në burg. Se nuk e mbajnë dot hurin. Dhe katandiset burri... pa brekë fare.
Dhe pastaj ngrihemi të flasim për burra që u vranë në luftë për çështjen e Atdheut. Se ne si shqiptarë kemi dhe plot burra që nuk e çuan gjakun kot. Siç po ka plot të tjerë tanimë që e japin badjava. Nuk e çojnë as të banka e gjakut derdimenët. Por e lëshojnë rrugëve.
E ja, këta janë burrat e sotëm
U bë kohë që portalet dhe rrjetet sociale gëlojnë nga vrasjet që burrat u bëjnë grave. Nuk guxon të hapësh as televizorin për të ndjekur turret e kryeministrit. Sepse në vend të tij do të dali surrati i ndonjë shqiptari, me sy të errët e fytyrë eshkë, që ka vrarë gruan dhe policia e ka arrestuar në flagrancë.
Një shkollë tjetër sociologjie thotë se natyra e krimit në familje është e lidhur shumë dhe me faktorin ekonomik. Kjo pak a shumë do të thotë që kur s'ke para, ther gruan. Babai vret vajzën, vëllai motrën, burri gruan dhe së fundmi është futur në binarë dhe realiteti i ri që djali vret nënën. Epo punë e paqme. Ja u zgjidh çështja. Po paratë nga do vijnë? Meqë është fjala për ekonomi. Se në burg, zakonisht, dy paketa cigare të sjellin. Askush nuk të dorovit me 100 mijë euro në tabaka, për trimërinë që tregove në vrasjen e gruas apo të nënës.
Por është e kot t’u japësh shpjegim me formula të gatshme psikologësh ngjarjeve të tilla. Emëruesi i përbashkët i tyre është një dhe i thjeshtë: degradimi i shoqërisë. Dhe shkatërrimi i familjes do të vinte një ditë përderisa platforma të ndryshme janë në shërbim të kësaj kauze. Shkatërrimi i dhunshëm i familjes patjetër do të vinte përderisa në Shqipërinë moderne e liberale, ku vajzat martoheshin me fishek në pajë, tanimë një martese lesbikesh i bekon një njeri me rasë të zezë që pretendon se i shërben Zotit. Dhe dihet, pas precedentit vijnë raste të tjera. Dhe me siguri nuk do të vonojë kur në altar të na shfaqën për kurorëzim dy meshkuj.
Por të vrasësh një grua nuk je veç një burrec, se burrë nuk bëhesh dot. Të vrasësh nënën e fëmijëve të tu, nuk je as burrec më. Nuk ke as kujt t’i mburresh se bëre trimëri, se more gjakun dhe vure nderin e dinjitetin në vend.
 

Misteri që tjerr enigmën, në faqet e romanit "Tedi B" të Leonard Veizit

Esse

"Tedi B" ky shthurës lebetitës i jetës së tij dhe Era Simoni, inspektorja bionde e policisë në terren

Nga Eduart Sulollari

 

Maj zemërak.

Në vetminë e thukët të një dite me shira, gjelbërimi luhatet në ngjyrat kapriçioze të ylberit të shkërmoqur.

Qetësisë shurdhuse të dhomës hesht romani " Tedi B..", thua rrethohet nga rrënimi i pasdites. Xhamit të dritares, kryqi

i vetëtimës së largët shtyn kureshtjen. Ka nisur kështu të lexoj fillin e faqes së parë...

"Era Simoni, inspektorja bionde e policisë në terren, nxitoi të kthente makinën në mes të rrugës duke bllokuar për disa çaste rrjedhën e trafikut".

Mbuluar nga vezullim i përkorë  rrëfimi merr frymë . Eva Simoni nuk pret ta thërmojë kureshtja. Diku, në një vilë të veçuar duhet të verifikojë nëse pronari i saj ndodhet në banesë .Kërkohet pak, fare pak. Bri saj kap vështrimin e oficerit të ri duke e gjuajtur  vjedhurazi nga pas.

Dialogë shkreptusë.

E fshehta rebele nis udhëtimin famoz.  Drithëron hija e dyshimit, fundosur në dritën e ditës lozonjare. Shtangur shmang dredhinë endacake që zhbën varfërinë e rrëfimit. Padashur, krejt i pafaj ke rënë në grackën e lojës së fjalës të romacierit Veizi. Koprac nga lëvizja e çartur e hyrjes së personazheve.

Mos prit të të tregoj gjithë ngjarjen.Tundu.

Shkund rehatinë e majmur.

Dy punonjës të sistemit të drejtësisë, Drilon Kraja dhe Lis Braholli cënojnë tokën ku gjurmët do të lënë. Çajnë të ardhmen e vet me lëvizjet ulëritëse në lojën e shahut. Gdhend profilin  e tyre me goditjet vdekatare të gurëve katrorëve magjikë

Fërgëllues. Dinak. Kacaviret Veizi rrëfimit.

Të fshehtat japin vetëm goditje. Nuk je në gjëndje të mbash zemrekun e rrahjeve të zemrës kostant. Të duhet një tempull. Dhe e gjetur shpejt. Është famozi " Tedi B" ky shthurës lebetitës i jetës së tij. Por paradokset e fatit të trillerit të Veizit të gërryejnë shpirtin ,si lumi shtratin e verbër të verës.

Zhytur je. Rraskapitur madje kur " Tedi B" rrudh durimin tënd. Ulërin, si bora ngicës së parë...

"Çfarë i ka këto tregime ky njeri, se më luajti mendjen" shfryu Era Simoni, pas përfundimit së lexuari tregimin e radhës se Tedi B. " dhe mbi të gjitha, përse ka përdorur emrin e tij në të gjitha rastet".

Ishte vonë dhe ajo mendoi se përpara se ta mbyllte ditën e parë të hetimit të linte edhe një takim me një nga emrat që Tedi B. kishte ende në listën e tij të kontakteve"

Misteri tjerr enigmën. Arnon faqet e romanit me teka që përziejnë shpërthimin tënd dhe ti je rob i zjarrmisë së padurimit.

Shfryn si shkretëtira në etjen hokatare.

Lexoje pra...

 

    E mërkurë.

  22 Maj 2024

Albany. New York

     U. S.  A

Vasillaq Godo, mjeshtri i aktrimit skenik me vështrimin e thellë

 

In memoriam

  

Nga 

Leonard Veizi
 
Me 90 role në skenë, ai padyshim mbetet kolona kryesore e një teatri. Me gjashtë role në film, ai zë gjithashtu një vend të nderuar në kinema edhe pse ato janë disi episodikë. Dhe më shumë se kaq ai ka ngjitur vetë në rolin e regjisorit në një seri dramash dhe shfaqesh të tjera. Bëhet fjalë për aktorin emblematik të Teatrit të Vlorës dhe regjisorit të tij, Vasillaq Godo.
Ishte lindur më 15 shkurt të vitit 1943. Por mëngjesin e të martës në datë 21 maj të vitit 2024, në moshën 81 vjeçare, Vaso Godo u nda nga jeta. Nga ajo tokësore e skenike bashkë me të. Edhe pse në fakt kohët e fundit nuk kishte pasur jetë të zhurmshme artistike.
Cilësohet si një ndër aktorët themelues të teatrit “Petro Marko”, qysh prej vitit 1962. Dhe ishte protagonist në premierën e parë të teatrit të Vlorës te drama “Fundosja e skuadrës”  vënë në skenë nga regjisori Kujtim Spahivogli. Por ky do të ishte vetëm fillimi, sepse nëpërmjet punës së tij përgatitore do të kalonin shumë nga aspirantët e aktrimit, të cilët më pas u bënë nga emrat e rëndësishëm të skenës dhe kinemasë shqiptare.
Në vitin 1967 Vasillaq Godo përfundoi studimet në Institutin e Larte te Arteve në degën e aktrimit.
Që në fillim u shqua për plastikën e tij dhe mënyrën e interpretimit si dhe për një lojë realiste në skenë. Më pas, si karakteri i portretit të tij ishin sytë e thellë me një vështrim të mprehtë, si dhe zēri i plotë e kumbues. Madje për shkak të vokacionit, ai mund të ndryshonte lehtësisht regjistrat dialektorë duke u përshtatur me të folurën e të gjitha trevave shqiptare, e sidomos me ato të dialektit geg.
Vaso Godo mbeti një aktori i parapëlqyer nga regjisorët për të jetësuar figura epike, heroike, duke gërshetuar aty me maturi me sens artistik anët e madhërishme me ato humane.
Disa nga rolet më të spikatura të tij janë Isa Boletini te “Besa e trojeve”, Hodoja tek “Lidhur si fishekë gjerdani”, Batoja te “Jatagani”, etj.
Në kinema ai do të kishte rolin e prestigjatorit italian tek “Vëllezër dhe Shokë” që bashkoi flamujtë e dy vendeve me pak lëng të zi nga shishja ku nuk shkruhej “Wiski”, por “Facismo”. Dhe më pas do të angazhohej tek “Një emër midis njerëzve”, “Kthimi i ushtrisë së vdekur”, “Jeta në duart e tjetrit”, “Një ditë e mrekullueshme”, “Shqiptari” si dhe në rolin e një polici tek filmi “Farmakon” që ishte dhe interpretimi i tij i fundit në pelikulë, e që doli si prodhim në vitin 2012.
Gjithsesi në kinema, spikatja më e madhe e tij aktoriale është pikërisht në rolin e Reizit, dikur partizan e më pas varrmihës, për të nxjerrë nga nëntoka eshtrat e ushtarëve pushtues vrarë në tokën shqiptare. Dhe Reizi i interpretuar nga Vasillaq Godo ishte një personazh që thoshte gjithçka vetëm me vështrimin dhe nënqeshjen e tij, që pinte duhan me të dredhur dhe e shihte në sy pa asnjë ndjenjë droje Gjeneralin që kish ardhur nga përtej detit të mblidhte disfatat e kolegëve të dështuar. Dhe në këtë film të Dhimitër Anagnostit, skenari për Vasil Godon kishte rezervuar vetëm një fjali, të cilën ai e thotë me dhimbje teksa e hipnin në makinën BÇ për ta çuar me urgjencë drejt spitalit, si të infektuar nga një eshtër e thyer ushtarësh: “Më hëngri me të pabesë”. Sepse në luftë ai kishte dalë fitimtar.
Dhe po aq një rol tjetër simpatik i tij në kinema mbetet ai i babait të Anës, burrë i urtë dhe i matur, por që ishte dhe vjehrri i Fredit i cili ishte bërë xurxull në tavernën e hotel Vjosës, aq sa këmbët nuk e mbanin dhe fliste broçkulla poshtë e lart se na kishte zbuluar bombën atomike: “Kështu pi ky? – Jo, jo, baba, nuk pi. – S’ka gjë. Pijnë nganjëherë burrat”.
Për Vasillaq Godon miqtë e tij janë shprehur se ka bërë një jetë të vështirë. Që në fillime u rrit jetim gjysmë jetim, pasi gjatë luftës së Dytë Botërore babai i tij ra Dëshmor i Atdheut. Por edhe më pas, ashtu si dhe shumëkujt tjetër hallet dhe problemet nuk i janë ndarë. Por kjo nuk e ka penguar aspak që të ishte në çdo shfaqe të teatrit me rolin e tij të punuar thellësisht.
Vasillaq Godo me trup të gjatë e mustaqe, dukej sikur ishte gatuar për të luajtur role të rënda heronjsh. Por në fakt ai si aktor ishte po aq edhe komik.
Në kujtesën time të 40 apo 45 viteve të parë, Vasillaq Godon e kam fiksuar jo vetëm në rolin e Isa Boletinit, por dhe në atë të përgjegjësit tek “Sezoni dimëror i kafe Rivierës” e sidomos në rolin e servilit të drejtorit, tek një tjetër komedi titulli i së cilës nuk më vjen ndër mend. Veç jam habitur gjithmonë se si një aktor i tillë, me vështrim të thellë e depërtues, por dhe të egër e trimëror, të kishte dy përshtatje krejt të kundërta, që duket sikur nuk mund të qëndronin në të njëjtin trup e fytyrë. Por Vasillaqi ishte aktor. Dhe aktori duhet t’i bëjë të gjitha rolet: dramatikun drithërues dhe atë që shkakton të qeshura pa fund.
Vasillaq Godo tanimë nuk është mes të gjallëve, miqve dhe kolegëve artistë. Por e kishte të siguruar një vend të Panteon. Dhe u ngjit atje, për ta parë skenën e teatrit nga një tjetër këndvështrim, nga ai hyjnor.
 

“Shutter Island”, një film për nënën që vret tre fëmijët e saj

Nga Leonard Veizi

 

Çfarë ndodh në psikikën e një nëne e cila merr vendimin që të vrasë fëmijët e saj? Psikologët e psikiatrit reken të japin ide e shpjegime të shumta në teori. Por praktikisht...

...Në psikologji, ajo njihet si “Sindroma Medea”, ose “Kompleksi Medea”. Dhe merr kuptimin si një nevojë e nënës për të vrarë fëmijën e saj duke e konsideruar këtë veprim si një mjet hakmarrjeje ndaj babait. Manualet sqarojnë se kompleksi në fjalë mund të shfaqet përmes abuzimit fizik, si dhe manipulimit të marrëdhënieve, të tilla si fabrikimi i tregimeve të rreme, minimi i prindit tjetër dhe kufizimi i komunikimit.

Përkufizimi i sindromës “Medea” vjen nga mitologjia. Në mitologji Medea kishte origjinë hyjnore dhe fuqi magjike. Ajo ishte e dashuruar me Jason, të cilit i dhurojë dy fëmijë. Më pas Jason ra pre e ambicies së tij për t’u bërë mbret, ndaj pranoi të martohet me Kreuzën, të bijën e mbretit të Korintit. Medea e zhgënjyer, u përpoq të bindë Jasonin që të mos e braktisë. Mbreti i ardhshëm, megjithatë, refuzoi. Medea, e verbuar nga xhelozia, helmoi Kreuzën dhe pas saj vrau fëmijët që lindi me Jason, me qëllim që ai të mos ketë pasardhës.

 

Sindroma Medea

Në jetën moderne dhe aspak mitologjike, “Sindroma Medea” tregon një gjendje në të cilën nëna vret, qoftë edhe psikologjikisht dhe jo domosdoshmërish fizikisht, fëmijën e saj si një akt hakmarrjeje ndaj prindit tjetër.

Por “Sindroma e Medeas” nuk është një diagnozë zyrtare në literaturën shkencore, veç është një term që përdoret për të përshkruar një gjendje të rënduar psikologjike.

Termi “Sindroma Medea” u përshtat fillimisht nga psikiatri amerikan Riçard Alen Gardner më 1987.  Po çfarë thotë ai në teorinë e tij? Ja një fragment: “Sindroma e tjetërsimit prindëror – që autori e quan PAS - është një çrregullim që lind kryesisht në kontekstin e mosmarrëveshjeve për kujdestarinë e fëmijëve. Manifestimi i saj parësor është fushata e denigrimit të fëmijës ndaj prindit, një fushatë që nuk ka asnjë justifikim”.

Teoria e tij ka provokuar kundërshtime të ashpër nga plot specialistë të shëndetit mendor. Kritikët argumentojnë se i mungon një bazë shkencore, duke vënë në dukje se Shoqata Amerikane e Psikiatrisë dhe Shoqata Mjekësore Amerikane nuk e kanë njohur atë si një sindromë.

Më pas, më 1998, edhe Robert M.Gordon, botoi përmbledhjen “Kompleksi Medea dhe sindroma e tjetërsimit prindëror”

 

Në Shqipëri

“Kompleksi i Medea” mori dhenë në Shqipërinë e majit të vitit 2024 për shkak të një tragjedie ndodhur në Shkodër, ku nënë, mendohet se hodhi në lumin Buna tre fëmijët e saj dhe pastaj u vetëmbyt bashkë me ta, duke e çuar tragjedinë në kufijtë ekstrem.

Më shumë se sa Medea, - historia e së cilës herë përshtatet dhe herë nuk ka përputhshmërinë e duhur si krahasim ngjarjesh, - në mendje më erdhi një nga filmat më të mëdhenj të regjisorit Martin Skorceze, ku interpreton një nga yjet e Hollivudit siç është Leonardo DiKaprio por dhe Ben Kingsli si dhe Mishell Uiliams e cila portretizon Doloresin një grua antagoniste me probleme psikike e cila vret 3 fëmijët e saj.

Filmi titullohet “Shutter Island”, një thriller psikologjik i vitit 2010 i përshtatur nga Lejta Kalogridejs prej romanit të vitit 2003 me të njëjtin titull shkruar nga Denis Lehejn. Filmi është transmetuar dhe me suptitra në gjuhën shqipe nga Televizioni Publik Shqiptar.

 

“Shutter Island” - Romani

“Shutter Island” i ardhur në shqip si “Ishulli i mbyllur” është një thriller psikologjik i vlerësuar nga kritika. Romani tregon historinë e marshallit amerikan Tedi Daniells dhe partnerit të tij Çak Alej, të cilët udhëtojnë në "Shutter Island", një vend i largët në brigjet e Bostonit, për të hetuar zhdukjen misterioze të një pacienti nga spitali i ishullit për të çmendurit kriminalisht.

Është verë e vitit 1954. Në Spitalin “Ashecliffe” asgjë nuk është ashtu siç duket. Dhe as Tedi Daniells nuk është. A është ai atje për të gjetur një pacient të zhdukur? Apo është dërguar ai për të shqyrtuar thashethemet për qasjen radikale të Ashklef ndaj psikiatrisë? Një qasje që mund të përfshijë eksperimentimin e drogës, provat e tmerrshme kirurgjikale dhe kundërlëvizjet vdekjeprurëse në luftën në hije kundër larjes së trurit sovjetik… Apo ka një arsye tjetër, më personale pse ai ka ardhur atje?

Ndërsa hetimi thellohet, pyetjet vetëm rriten: Si ka shpëtuar një grua këmbëzbathur nga ishulli nga një dhomë e mbyllur? Kush po lë të dhëna në formën e kodeve të fshehta?

Sa më shumë që Tedi dhe Çaku i afrohen të vërtetës, aq më e pakapshme bëhet ajo dhe aq më shumë fillojnë të besojnë se nuk mund të largohen kurrë nga ishulli. Sepse dikush po përpiqet t’i pengojë, ose ti... t'i çmendë ata.

 

“Shutter Island” - Filmi

Marshalli i SHBA Eduard "Tedi" Daniells dhe partneri i tij i ri Çak Alej  udhëtojnë në Spitalin Ashklef për të çmendurit në "Ishullin e Mbyllur", me vendndodhje: Boston Harbor. Ata duhet të hetojnë zhdukjen e Rejçëll Sollando, një paciente e spitalit që më parë kishte mbytur tre fëmijët e saj.

Stafi, i udhëhequr nga psikiatri Dr. Xhon Koli, duket jo bashkëpunues. Marshallët mësojnë se Dr. Lestër Shien, i cili po trajtonte Sollandon, ishte larguar nga ishulli me pushime menjëherë pasi Sollando u zhduk. Ted përjeton dhimbje koke nga migrena, rikthim të përvojave të tij si ushtar i Ushtrisë Amerikane gjatë çlirimit të kampit të Dakaut, dhe gjithashtu ëndrra të gjalla të gruas së tij Dolores, e cila vdiq në një zjarr të vënë nga zjarrvënës Endrju Loedes. Tedi i shpjegon Çak-ut se ai mori çështjen për të gjetur Loedes, duke besuar se ai është në ishull. Sollando rishfaqet papritmas dhe beson se Tedi është burri i saj.

Tedi përballet me Kol dhe beson se mjeku po eksperimenton me të. Kol mohon që Sollando ka ekzistuar ndonjëherë dhe këmbëngul se Ted nuk është droguar, duke i shpjeguar dridhjet si tërheqje nga klorpromazina, një ilaç neuroleptik që Tedi ka marrë për dy vjet. Çak mbërrin dhe zbulon se ai është, në fakt, doktor Shien.

Kol shpjegon se "Ted" është Endrju Loedes, një marshall amerikan i burgosur në Ashklef për vrasjen e gruas së tij maniake depresive pasi ajo mbyti tre fëmijët e tyre. Endrju nuk kërkoi trajtim për Dolores kur ajo dogji apartamentin e tyre dhe në vend të kësaj e zhvendosi familjen e tij në një shtëpi liqeni, ku Dolores kreu vrasjet. Kol shpjegon se deluzioni i Endrju është rezultat i fajit të tij, se migrena dhe halucinacionet e tij janë simptoma të tërheqjes dhe se ai kishte krijuar personazhin alternativ. "Hetimi" është një lojë rolesh e përpunuar për të rifituar personalitetin e tij të vërtetë. I tronditur nga kujtimi i tij i papritur, Endrju bie pa ndjenja.

 

Personazhet

Një nga temat qendrore në “Shutter Island” është eksplorimi i shëndetit mendor. Që në fillim, lexuesit janë zhytur në një botë ku sëmundjet mendore janë të përhapura dhe pothuajse të gjithë personazhet ose vuajnë nga një formë e gjendjes mendore, ose punojnë për të ndihmuar ata që janë. Në shumë mënyra, vetë ishulli shërben si një metaforë për mendjen njerëzore, me strukturën e tij si labirint që pasqyron funksionimin e ndërlikuar dhe shpesh konfuz të psikikës njerëzore. “Shutter Island” është një roman kompleks dhe tërheqës që eksploron një sërë temash dhe motivesh themelore, duke i shtuar thellësi dhe kompleksitet historik. Këto tema janë thurur pa probleme në tregim, duke i lënë lexuesit shumë për të medituar shumë kohë pas përfundimit të librit. Romani, ashtu si dhe filmi, përmban një sërë personazhesh komplekse dhe shumëdimensionale, secila me motivet, konfliktet dhe gjendjet e veta psikologjike që kontribuojnë në atmosferën suspensive të romanit.

 

Analiza

Sëmundja mendore e Endrju buron nga refuzimi i vrasjeve të tre fëmijëve nga bashkëshortja e tij, Dolores. Endrju u përgjigj duke e vrarë atë. 

Dolores Loedes, e njohur gjithashtu si Dolores Daniells apo dhe Rejçëll Sollando, është antagonistja kryesore e filmit thriller psikologjik, “Shutter Island”. Ajo pësoi një krizë mendore dhe i mbyti tre fëmijët e tyre. Pasi Endrju u kthye nga puna, ajo u përpoq ta bindte atë se fëmijët ishin në shkollë, por ai e zbuloi të vërtetën menjëherë. Pasi pësoi një tjetër krizë mendore, ajo iu lut Endrju që ta vriste. Dolores u vra nga Ted me pistoletën e tij të shërbimin dhe kjo bëri që personalitet të ndahej në dy persona të ndryshëm.  

Ngjarja ishte shumë traumatizuese për Endrju për t'u përballur, kështu që ai krijoi një identitet të rremë të Tedi Daniells për të zënë vendin e tij. Endrju përdor Tedi Daniells për të fajësuar vazhdimisht veten. Tedi gjithashtu fajëson të tjerët, duke zbuluar refuzimin e tij të fajit në tregti për pafajësinë e tij.

Dhe kështu përfundoi në institutin mendor “Shutter Island”.

Në sekuencën e hapjes së filmit, shohim se Tedi është trazuar nga deti. Gjatë gjithë aksionit, uji rezulton të jetë një pengesë për Tedi Daniells: ai nuk mund të largohet nga ishulli, ai nuk mund të arrijë farin nga shkëmbi, shikimi i tij turbullohet nga uji kur pikat e shiut bien në xhamin e makinës. Tedi ndihet i kufizuar nga prania e ujit, prandaj shfaqet në forma të ndryshme - si shiu apo oqeani, - gjatë gjithë filmit. Nënndërgjegjja i komunikon atij atë që ai përpiqet të harrojë, përkatësisht faktin që gruaja e tij vrau fëmijët e tyre duke u mbytur në liqen. Më saktësisht, uji simbolizon realitetin që gradualisht po pushton universin e krijuar nga Tedi Daniells. Në polin e kundërt kemi simbolin e zjarrit, i pranishëm në ëndrrat e Tedit, por edhe në halucinacionet e tij. Zjarri është i pranishëm në ëndrrën e tij për Endrju Loedes, në halucinacionet me Rejçëll dhe tre fëmijët e vdekur.

Besoj se romani dhe filmi në fjalë me të njëjtin titull: "Shutter Island", është një zbërthim i përsosur i "Sindromit Medea"... edhe pse krahasimet gjithmonë çalojnë.

“Kalergi”, një plan i dyshimtë me mesazhe tronditëse që vijnë nga Apogjeu

Nga Leonard Veizi

 

A duhet të besojmë se në Evropën e sotme po zbatohet një plan i hartuar në vitin 1925 për shkatërrimin e kontinentit të vjetër?
Për shkak të lirisë së fjalës, dhe sidomos shumëfishimit në ditët e sotme me anë të rrjeteve sociale përmes internetit, teoritë e konspiracionit kanë marrë dhenë.
Gjithsesi, u bënë vite që Evropa është në krizë.
Momentalisht nuk është në krizë financiare, por në krizë shoqërore padyshim që është.
Në vitin 1933 Evropa u fut në krizën kulturore kur nazistët e Adolf Hitlerit të porsa ngjitur në pushtet nisën të digjnin tonelata me libra në sheshet qendrore të qyteteve. Dhe bibliotekat, - që prej kohësh ishin marrë në mbrojtje me fanatizëm, -  nuk ishin djegur që nga koha e Aleksandrisë. Dhe pas kësaj erdhi Lufta.
Ku jemi në fillimin e mijëvjeçarit të ri?
Tanimë Evropa ka liberalizuar së tepërmi çështjen e orientimit seksual. Madje gjithmonë e më shumë po rregullohet me ligje e akte nënligjore kjo veprimtari. Kjo do të thotë se për orientime seksuale të kundërta nga ato që jemi mësuar, nuk të djeg më njeri në turrën e druve, madje as të dhunojnë dhe as të bullizojnë. Përkundrazi, tanimë fuqinë e kanë “damat”.
Eurovizionin, - pra festivalin Evropian të Këngës, - me sa duket e ka të vështirë ta fitojë më një femër me hire që del në skenë dhe me një veshje provokuese. Kjo mund të përbënte risi në vitet ‘60-’70 të shekullit të kaluar, por jo në vitet e mijëvjeçarit të ri. Sepse me sa duket, një femër seksi, apo një femër “pjeshkë” siç quhet rëndom në zhargon, i ka ngopur evropianët. Po një mashkull me tanga, geta dhe sutjena bën shumë herë më tepër eros në nuhatjen seksuale.
Kështu ndodhi dhe me festivalin e fundit ku këngëtari 25-vjeçar Nemo, me fustan e geta rozë, i cili përfaqësoi Zvicrën, fitoi trofeun. Dhe kjo fitore erdhi 10 vjet pas Konçitës, transseksuales austriake që na shastisi me pamjen e saj prej gruaje me mjekër e mustaqe. Nemo na shastisi kur tha se nuk ishte as mashkull, as femër. Për ne ballkanasit, që kemi qenë nën sundimin otoman të Portës së Lartë, këta lloj njerëzish i njihnin si eunukë. Pra, pashallarët që kishin harem i tridhnin këta djem, me qëllim që të bëheshin të urtë e punëtorë, e t’u shërbenin me devotshmëri femrave të tyre të haremit, e jo të ishin si kuajt pa kapistall që u erreshin sytë e të bënin namin me ndërzime, në banjat ku graria lahej gjysmë nudo.
Jetojmë në epokën ku “pjeshkave” u ka rënë vlera dhe hyzmeti po i bëhet “fasadës së pasme”. Por se nga na vjen kjo histeri nuk po e kapim dot. Se edhe pse hamendësojnë sa të duash për axhenda të stërholluara e të planifikuara, nuk është se kemi fakte. Dhe pa fakte mund të lëshosh tym e të bësh ca zhurmë por nuk është se ndreq gjë.
Mesazhet që Eurovizioni po transmeton prej vitesh, është se ku duhet orientuar bota. Herë “andej”, herë “këtej”... sipas strategjisë. Dhe mos harroni se këtë palo festival e ndjekin miliona e miliona njerëz, ca të formuar e akademikë, dhe shumica me aq shkollë sa të “hedhin firmën në bordero”. Dhe mundësia për manipulim është në Apogje.
Në majin e vitit 2016, kur në festivalin evropian të radhës Elhajda Dani zuri vendin e 16-të në natën finale, shkrova një shkrim me titullin “Evropa Provinciale”. Sepse asokohe më bënte përshtypje mënyra e votimit të shteteve, duke ia dhënë pikët njëri-tjetrit, “fshatçe”. Dhe mes të tjerash shkrova këto radhë: “Nuk është fare për t’u habitur që Evropa vazhdon të jetë po aq provinciale sa dhe në mesjetë. Dhe këtë mentalitet duket se nuk e ka zhbërë as Rilindja italiane as Filozofia gjermane e as Kulla e Eifelit francez si një prej kulmeve të zhvillimit teknologjik. Madje-madje, këtë mentalitet fshati nuk e ngushëllon as haberi që u dha me axhele të madhe se Irlanda më në fund ua lëshoi kapistallin martesave gay.”
Asokohe Shqipëria konkurronte me një nga zërat e rrallë të saj. Por Besa Kokëdhima, sfidantja e fundit, nuk ia doli të futej as në Natën Finale, pavarësish performancës spektakolare, edhe riskut që mori mbi vete duke dalë skenë me një fustan aty-këtu të tejdukshëm.
Por duket qartas, - e thamë dhe më sipër - se në Evropë ka kohë që ka rënë kulti i femrës dhe tërheqja seksuale ndaj tyre nuk përbën risi. Por kur një mashkull bën rolin e femrës ngrihen antenat e rritet nuhatja.
Ku po shkon Evropa kështu???
Kontinenti i vjetër po mbushet me femra, por me femra shterpë. Se nuk pjellin dot, dhe pse në mënyrë artificiale kirurgët mjeshtra, djemve që u ka çartisur truri, u kanë “montuar” nga një vaginë. Dhe përderisa lindjet kanë rënë, popullsia e Evropës është plakur e kërkon fuqi punëtore nga Azia e Vogël dhe ajo e Madhe, por dhe nga Afrika, vihet në pikëpyetje ajo që qarkullon rëndom: A po zbatohet gjë “Plani Kalergi”?
Po çfarë është “Plani Kalergi”?
Këtu kemi një problem të madh. Sepse platforma pretenduese për shkatërrimin e Evropës nuk është e përkthyer në shqip. Pra ne nuk kemi një tekst që të mund ta lexojmë e të krijojmë një ide tonën. Padyshim, libri anglisht e gjuhë të tjera shitet në Amazon. Po rrugë e gjatë deri atje. Ndaj për shpejtësi, meqenëse nuk po bëjmë ndonjë analizë të thelluar, jemi të detyruar të bazohemi më së shumti mbi analizat e të tjerëve.
Riçard Kolenhov-Kalergi me titullin Kont ishte politikan dhe filozof. Me origjinë holandeze, greke, bohemiane dhe japoneze, prindërit e tij ishin njohur ndërsa babai i tij shërbente si ambasadori i Austro-Hungarisë në oborrin e Japonisë. Teoria e konspiracionit buron nga një pjesë e librit të tij, botuar në vitin 1925, që titullohet, “Praktischer Idealismus” apo i ardhur në shqip si "Idealizmi praktik".
Thuhet se në këtë “libër manual” Kalergi parashikoi se një racë e përzier, mes evropianëve, aziatikëve dhe afrikanëve do të lindte "njeriu i së ardhmes". Kjo racë e përzier do të ishte pasive, e parashikueshme dhe me karakter dhe inteligjencë inferiore, e mundshme për t’u manipuluar.
Mirëpo ka të tjerë që thonë se Kalergi është keqkuptuar sepse libri i tij i parë, “Pan-Europa”, i botua në 1923 ishte një tjetër manifest, por që shërbeu në themelet e Bashkimit të Evropës.
Gjithsesi Nazistët sulmuan Kalergin, sepse Hitleri kishte plane të ndryshme nga ai, qoftë dhe për bashkimin e Evropës. Kështu Kalergi u largua nga vendlindja e tij, Austria në 1938, duke kërkuar azil fillimisht në Francë, pastaj në Shtetet e Bashkuara. Të gjitha veprat e tij të botuara para majit 1933 u hodhën në flakë gjatë djegies së librave, e cila nisi në 10 maj të vitit 1933, ku nuk shpëtoi as Albert Ainshtain e Sigmund Frojd, si autorë “jo gjermanë”.
Edhe të duash të mos i besosh, ka plot fakte të pakundërshtueshme tashmë, që të bëjnë të besosh tek Teoritë e Konspiracionit, se kanë marrë jetë e po veprojnë platforma të nëndheshme, të cilat radikalizojnë marrdhëniet shqoqërore në një kontinent të përparuar si Evropa dhe të dominuar nga një racë e bardhë e cilësuar si “agresive”.
Tanimë pretendimi se në librin e tij "Idealizmi Praktik", Riçard von Kolenhov-Kalergi theksoi nevojën për të shfarosur racën e bardhë, cilësohet si pjesë e teorisë së konspiracionit "Plani Kalergi".
Megjithatë, të vërteta apo teori konspiracioni, në Evropën e sotme ka burra si Konçita apo Nemo Mettler, por s'ka më burra si Karli i Madh, i perandorisë së shenjtë Romake, as si mbreti Ragnari i Vikingëve dhe as si Gjergj Kastrioti i Arbërve.

Pandemia Covid-19/ Një situatë dramatike vjen nga Italia, arkivole që presin kufomat

Nga Leonard Veizi

Një gjendje e trishtë dhe tepër dramatike vjen nga Italia. Fotografitë që po qarkullojnë tregojnë se situata është pak më e rëndë nga sa e kemi imagjinuar gjatë gjithë kësaj kohe. Arkivole të vënë në rresht, si ushtarët e një garde me bajoneta ngrehur, por ende bosh. Dhe me sa duket jo për shumë kohë. Nuk janë shtëpi funeralesh, ku shërbehet kafe, biskota dhe pak verë, në kujtim të të ndjerit. Janë ambientet e kishës “Ognissanti”, pjesë përbërëse e varrezave të Bergamos, dhe të një çadre fushimi diku më në periferi, në të cilat arkivolet e nxjerra nga magazinat, apo të prodhuara me shpejtësi nga ndërmarrjet e përpunimit të drurit, janë vendosur për të qenë në gatishmëri për të vdekurit e radhës.

Kjo është situata më e fundit në Itali, për të cilën mediat vendase thonë se ka dalë jashtë kontrollit.

Por më e trishtë se kaq është që të vdekurit përcillen për në banesën e fundit vetëm nga punonjësit e bashkisë. Nuk ka të afërm rreth e rrotull, as prift që të kryejë ritet e fundit. Madje nuk ka më varre të cilave u lidhet përsipër ndonjë lopatë me klor për dezinfektim. Të gjitha shkojnë drejt krematoriumit.

Mediat vendase bëjnë të ditur se është mbyllur hyrja e varrezave në Bergamo, sepse shumë të moshuar bënin vizita. Por më e rënda ishte që të mos shihej skena e tmerrshme që e bëri provincën të goditet shumë rëndë. “Një skenë që e transformoi këtë kishë në një dhomë shumë të madhe të vdekurish. Ndërsa furra e krematoriumit punon pa ndalim”, shkruan mes të tjerash portali “it.aleteia.org”.

Coronavirusi ka çorientuar krejtësisht jetën e kryeqendrës evropiane të kulturës.

Nuk është e nevojshme të jesh prezent në rrugët e Italisë për të parë nga afër situatën ku është mbërthyer vendi. Edhe po të duash ta bësh këtë, të marrësh parasysh rrezikun e të shkosh në qendrën e vartës, nuk të le kush. Gjithçka, këtej dhe andej kufirit është në një shtetrrethim të egër, ku lëvizja e lirë tanimë duket si një utopi apo një ëndërr e tejkaluar.

Mjaftojnë fotografitë, videot dhe mesazhet që na sjellin të afërmit tanë që jetojnë prej vitesh në shtetin fqinj përtej Adriatikut, për të kuptuar mirë se çfarë po ndodh në këto ditë plot diell në vendin që i dha aq shumë kulturës botërore.

Por virusi i koduar si “Covid-19” nuk pyet shumë për kryeveprat e Mikelanxhelos e Leonardo Da Vinçit, as për ballkonin e Zhulietës dhe katedralen e Milanos, dhe as për Firencen apo Venecian e pashembullt. Ai ka depërtuar gjerësisht për të shkaktuar shumë viktima të deritanishme, dhe shumë të tjera të cilat priten, në fakt.

“Kjo është Bergamo”. Togfjalëshin shoqëruar me pamjet e arkivoleve që mbajnë kryqin katolik mbi syprinë jo rrallë i ndesh nëpër portalet italiane, sidomos atyre lokale në përbërje të rajonit të Lombardisë. Pamjet janë vërtet dramatike, parë vetëm në kohërat e luftërave të mëdha.

Por le t’i referohemi portalit “bergamonews.it”.

“Në Bergamo të prekurit janë 3760, ose 344 më shumë se e diela e kaluar, ndërsa në Brescia janë 2918, me një rritje prej 445 brenda një dite. Të dhënat e Bergamos, duke marrë parasysh tokat kufitare në luftën kundër koronavirusit, regjistruan një rritje më të ulët se të tjerët. Për të demonstruar se kjo pandemi nuk po ndalet, duhen parë numra të tjerë: ato të vdekjeve. Le të shohim vetëm ato të qytetit Bergamo. Të dielën e 8 marsit dhe të hënën e 9 marsit pati 44 të vdekur. Më pas, java mori një kthesë vërtet dramatike në rritje: e marta shënoi 31 vdekje, e mërkura 44, e enjtja 43, e premtja 50, e shtuna (kur zyra e komunës ishte e hapur gjysmë dite) u regjistruan 35 vdekje. Të ndjerët e të dielës 15 mars dhe ata të së hënës së 16 marsit, sipas të dhënave të verifikueshme për Komunën e Bergamos, shkuan në shifrën 83. Nga një fundjavë në tjetrën, nga 44, vdekjet shkuan në 83 vdiqën”.

Edhe pas alarmit se situata ka dalë jashtë duarsh, ajo mund të cilësohet ende nën kontroll, por shëndetësia italiane është vënë përpara vështirësish të mëdha dhe një presioni edhe më të madh.

Në këto kushte u është bërë thirrje për ndihmë mjekëve dhe infermierëve të cilët tanimë janë në pension . “Ne kemi nevojë për ekspertizën tuaj, përvojën dhe efektivitetin tuaj”, ka bërë apel këshilltari Rajonal i Mirëqenies për Lombardinë, Giulio Gallera, duke i ftuar ata të kthehen në shërbim.

“Ky virus tani nuk prek më vetëm të moshuarit ose njerëzit me patologji të caktuara, ai shkakton viktima edhe në mesin e shumë të rinjve. Duke qëndruar te matematika, në të njëjtën javë të marsit 2019, Komuna e Bergamos regjistroi 23 vdekje, ndërsa në të njëjtën periudhë të këtij viti jemi me 330 vdekje: pra 14 herë më shumë”, shkruan “bresciaoggi.it”.

Në kishën “Ognissanti” të Bergamos tanimë nuk ka pushim. 40 arkivole qëndrojnë në të njëjtën dhomë, dhe shumë të tjerë në një çadër fushimi. Dhe askush nuk e di se kur do te marrë fund ky makth.

Por ka edhe një lajm që mund të cilësohet i mirë, kur “papaboys.org” informon se në Kremona do të ngrihet një spital fushor me 60 shtretër dhe 8 njësi të terapisë intensive të dhuruar nga OJQ amerikane, American Samaritan Purse

Ndërkaq, pjesa tjetër e Evropës, në pritje të përhapjes së virusit, po merr masa shtrënguese. Situata nuk është aspak rozë dhe në Gjermaninë e fuqishme industriale dhe as në ishullin Britanik që ndahet nga Evropa përmes kanalit të La Manshit. Në Shqipëri pretendohet se virusi është në hapat e parë të tij, ndërsa kulmi pritet në 3-4 javët e ardhshme. Dhe për më tej nuk dihet se çfarë surprizash na presin.

Por deri kur do të vazhdohet kështu…?

Askush nuk është në gjendje të japi përgjigje.

Botuar në gazetën FJALA

https://fjala.al/2020/03/17/nje-situate-dramatike-vjen-nga-italia-arkivole-qe-presin-kufomat/

Shqipëria 2024 në vorbullën e ëndrrës skenike “nga fitorja në fitore”

Nga 

Leonard Veizi

 

Çfarë presim tanimë nga viti 2024 kur jemi në muajin e 5-të të tij?

-Plot ore, sa të duash!

Shqipëria po përgatitet të bëjë një kapërcim epokal këtë vit. Ngjarje madhore po e presin.

Ndërkohë që lajmet janë të mbushura me dhunë e terror, vrasje e vetëvrasje, si dhe me politikë absurde, ku SPAK-u tundet mbi koka mëkatarësh si shkop bejsbolli, Shqipëria do të përballet këtë sezon edhe me ngjarje të tjera të mëdha, që pretendojnë ta zbusin atmosferën e ta bëjnë më “fraxhile”. Dhe do Zoti e na sheh, se presim fitoret njëra pas tjetrës. Por kjo jo domosdoshmërish do të na kujtojë filmin e vitit 1952 që i përket socrealizmit kinez të regjisorëve Yin Cheng dhe Xiaodan Tang, i cili titullohet “Nan zheng bei zhan”  që në anglisht njihet si “From victory to victory” por që në shqip është transmetuar nga ekrani i “Tirana” me titullin  “Nga fitorja në fitore”. Natyrisht, për shkak të marrëdhënieve të shkëlqyera që kishim me Kinën motër, na takonte të transmetonim filmat epope të fitoreve të hatashme të ushtrisë së Kuqe Kineze drejtuar nga komunisti Mao Ce Dun herë mbi ato Japoneze e herë mbi forcat e kundërshtarit të tij nacionalistit Çan Kai Shi.

Por ta lëmë mënjanë Kinën e madhe dhe të përqendrohemi tek Shqipëria jonë e vogël ku spektatorët janë mprehur të shohin spektaklin e pritur prej vitesh.

 

Eurovizioni

Besa Kokëdhima do të performojë në Eurosong. Eurovision Song Contest 2024 është edicioni i 68-të i Eurovision Song Contest. Edicioni po zhvillohet në Malmoe të Suedisë, pas fitores së vendit në konkursin e vitit 2023 me këngën "Tattoo" kënduar nga Loreen. Këngëtarja Kokëdhima, përfaqëson Shqipërinë mes 37 vende të tjera, ku në skenën “Malmö Arena” do të performojë me këngën “Zemrën n’dorë” por që në versionin anglisht mban titullin “Titan”.

Deri tani në Eurosong vendin më të mirë Shqipërisë ia ka dhënë performanca e Rona Nishliut kur në vitin 2012 në Baku të Azerbajxhanit me këngën “Suus” ajo u ngjit në vend të pestë. Anjeza Shahini mban vendin e dytë kur në Stambollin e Turqisë u ngjit në vendin e shtatë, pikërisht kur Shqipëria u përfaqësua për herë të parë në kompeticionin e madh të Eurovizionit në vitin 2004 me këngën “Imazhi yt” por që në versionin anglisht njihet si "The Image of You".

Vendin e tretë më të mirë për Shqipërinë në Eurovizion e mban Eugent Bushpepa kur në vitin 2018 me këngën "Mall" të kënduar në shqip, kapi vendin e 11- në renditje, pikërisht në Lisbonën e Portugalisë.

Shqipëria do të paraqitet për herë të 20-të në Eurosong, duke hequr këtu një rast, pasi festivali i vitit 2020 nuk u zhvillua për shkak të pandemisë Covid duke mos i dhënë mundësinë këngëtares Arilena Ara dhe këngës së saj "Shaj" - që në versionin anglisht u njoh me titullin "Fall from the Sky" - të lançohej nga Holanda.

E s’është çudi që këtë herë të fitojmë Eurosongun, se shumë kemi pritur pas liste e do na ketë ardhur radha. Sepse siç dihet, pavarësisht këngës dhe risive, në Eurovizion votohet fshatçe, ku vendet frankofone dorovisin njëra-tjetrën, ashtu si ato gjermanike dhe po aq sa vendet sllave. Dhe Shqipëria përgjithësish mbetet e zbuluar, me ca pikë më tepër nga Maqedonia e Veriut. Ndaj pikët që kemi marrë, i kemi “me forcat tona”.

Fundja le të bjerë një herë daci në kos, se nuk u bë qameti. E ta organizojmë Eurosongun jo te pallati i Kongreseve të Partisë, larg qoftë, por te stadiumi “Air Albania” që mban 22 .500 vende. Se menaxherin për organizime të tilla e kemi të paparë dhe ka dhënë prova në të gjitha takimet ndërkombëtare ku marrin pjesë jo më artistë, por burra shteti, firma e të cilëve rëndon aq sa të nisë Lufta e Tretë Botërore.

 

Kampionati Evropian

Nëse në Eurovizion paraqitemi për herë të 20-të, me Kampionatin Botëror nuk kemi ndonjë bilanc për t’u marrë shembull. Paraqitemi për herë të dytë. Por sa pa gjë...

-Paçim gjithmonë, paçim gjithmonë! Bereqaversën!

-Po ç'më bën duva si në xhami o derbardhë?

Për herë të parë në vitin 2016, Kombëtarja Kuq e Zi e Shqipërisë me trajner italianin Gianni De Biasi, - asokohe 60 vjeçar, - kualifikohet në finalet e Kampionatit Evropian. U bë nami në Tiranë. Se e kishim dhe për herë të parë.

-Tifozët e rinj janë si dhëndurët e rinj, të papërmbajtshëm.

UEFA 2016, ishte Kampionati i 15-të Evropian për ekipet kombëtare të futbollit të meshkujve organizuar nga UEFA. Sepse gara mbahet çdo katër vite që nga viti 1960.

Kompeticioni u mbajt në Francë nga 10 qershor deri 10 korrik 2016.

Kombëtarja shqiptare u eliminua nga grupet e “Euro 2016”, pasi humbi dy ndeshje dhe fitoi një. Shqipëria humbi me Zvicrën dhe me Francën, por fitorja me Rumaninë nuk e ngrinte dot aq sa të kalonte grupin për të vazhduar më tej.

Kjo ishte sprova e parë, gjithsesi.

Në Kampionatin 17-të të Futbollit Evropian, i cili zhvillohet nga 14 qershori deri më 14 korrik 2024 në dhjetë stadiume të Gjermanisë, marrin pjesë 24 skuadra. Shqipëria u kualifikua ndërsa drejtohej nga trajneri brazilian, - tanimë 49-vjeçar - Sylvio Mendes Campos, i njohur për publikun si Silvinjo.

Thuhet se Kombëtarja Kuq e Zi do të përballet me titanët në Kampionatin Evropian. Jemi pjesë e asaj që konsiderohet si "grupi i vdekjes" ku përfshihen Spanja, Kroacia dhe Italia. Çfarë të heqësh e çfarë të lësh. Por moralin e kemi të lartë. Ne Italinë e hodhëm në det në ‘20-tën me Selam Musain në krye që kishte një gjysmë opinge, e jo më tani kur djemtë tanë kanë këpucë me taka. Le po i i kemi vënë pushkën dhe në vitin 1943 kur ushtrinë e drejtonte Spiro Moisiu, por me komisar politik shokun Enver, sa që sa e bëmë Benito Musolinin të ngrinte duart përpjetë bashkë me Klareta Petaçin. Pyesim ne për ekipin e futbollit?! E keni parë filmin “Fushë e kuqe fushë e blertë”. Ja ashtu do t’i rrahim italianët, si atëherë kur stërviteshim me top pe lecke.

-Vaj, vaj vaj, duart me kajmak...

...- lojën e futbollit sot e kemi hak.

-Hidhe një top këtu. Je i modh. Pesë gola do bëj sot unë, jo një gol.

 

Sezoni turistik

Vetë Shqipëria, e cila sipas statistikave zyrtare priti vjet 10 milionë turistë të huaj, shumica pjesë e sezonit veror, këtë vit po përgatitet seriozisht që të mbajë dyfishin e kësaj shifre, por me më pak punëtorë sezonalë në fushën e shërbimeve dhe jo me aq shtretër sa është e nevojshme. Se ne e mendojmë turistin si veten tonë, që flemë dy veta në një krevat, hamë në një gavetë, dhe po qe se nuk ka ujë, nuk është se bëjmë shamatë po biem e flemë si na zë nata. Madje dhe po nuk pati energji elektrike bëjmë si bëjmë. Por detin e duam ama, dhe për atë sakrifikojmë të flemë dhe në çadra e kampingje me fenerë te koka dhe dyshekë portativë mbushur me ajër dhe me racion ushqimor të përgjysmuar.

Por turisti i huaj ka salltanete. Se këtë periudhë e ka kaluar që kur Evropa u pushtua nga Roma dhe ndërtoi banja publike për ushtarët e civilët.

Këtë vit shqiptarët po fërkojnë duart të bindur se 20 milionë turistë do të shkelin këtë tokë. E kanë nisur të bëjnë hesapet, - por pa hanxhinë, sigurisht - se sa para do të lënë jabanxhinjtë për ngrënie, fjetje e gjezdisje poshtë e lart me “rent a car”... Llogaritë na dalin mirë, ahuuu, sa edhe buxheti i shtetit do notojë në para, se privati po e po.

Se si do arrihet kjo një Zot e di. Se tani s'po kemi më as krahë pune.

-Ore po atë kushëririn tim Kristaqin, të vetmen lidhje farefisnore me fshatin, si e kam?

-Mirë, çka. Po me gjithë ata kalamaj e ka pak të vështirë, meqë s’ka as krahë pune.

Ashtu si një Zot e di se si do të fitojmë ndaj Spanjës. Apo do të humbim… Shpresa vdes e fundit gjithsesi. Bën vaki dhe fitojmë. Madje mund të fitojmë dhe me Italinë, por dhe me Kroacinë. E kështu shpallemi kampionë sa të kalojmë grupin e s’ka nevojë t’i shkojmë garës deri në fund.

“Shihemi së shpejti” tragjedia e ushtarëve francezë që mbijetuan nga tmerret e Luftës së Madhe

Nga Leonard Veizi
 
Më së shumti duket sikur e gjithë historia e bëmave të Luftës së Parë Botërore është e përmbledhur në romanin e ekranizuar tashmë në të paktën tre variante, të autorit gjerman Erih Maria Remark: “All Quiet on the Western Front” ose e ardhur në shqip “Asgjë e re nga fronti i Perëndimit”
Pas tij një peshë të madhe do të mbante dhe romani i kthyer gjithashtu në film: “War Horse” apo “Kali i Luftës” i shkrimtarit anglez Majkëll Morproger botuar të vitit 1982. “War Horse” do të kishte përshtatjen e tij skenike të vitit 2007
Ndërkohë që edhe francezët nuk do të mbesnin pas, sepse shkrimtari Pier Lymetr dha një panoramë mjaft interesante të frontit dhe të ngjarjeve të pas luftës me romanin e tij “Au revoir la-haut” apo në i ardhur në shqip si “Shihemi së shpejti” botuar në vitin 2013, i cili u përshtat në një film dramatik me skenar dhe regji të Albert Dupontel, prodhuar po nga francezët në vitit 2017. Fundi i filmit, krahasimisht me fillimin e tij duket fort spektakolar por që realisht është po aq i dhimbshëm sa të lë pa frymë.

 
Libri
“Shihemi së shpejti” konsiderohet si një roman tërheqës dhe mjaft origjinal. Është një satirë e jetës sociale të pas Luftës: mashtrimi përkujtimor i luftës, skandali i varrezave të luftës si dhe rindërtimi i fytyrave të thyera. Ngjarjet janë të vendosura në një periudhë kur Franca nuk dinte më çfarë të bënte me ushtarët e saj, duke qenë shumë e preokupuar me rindërtimin e vendit. Dy personazhet kryesore janë veteranë të Luftës së Madhe të paaftë për të rifilluar rrjedhën e jetës së mëparshme brenda shoqërisë civile. I pari, Eduardi, djali i një familje të pasur, me fytyrë të thyer, refuzon të kthehet në  familjen e tij, të besojnë se ai ka vdekur. I dyti, Alberti, me prejardhje modeste, bën ç'është e mundur për të ndihmuar njeriun që i shpëtoi jetën dhe tek i cili sheh një mik të përjetshëm. Dy të mbijetuarit e kaosit të Luftës së Madhe, kuptojnë shpejt se vendi nuk i do më. Franca lavdëron të vdekurit e saj dhe harron të mbijetuarit.
Roman i Pier Lymetr transmeton një reflektim ekzistencial përtej narrativës ku ngrihet dhe pyetja: a mund t'i mbijetojmë mizorisë së një lufte? Me sa duket Jo.
Ngjarja ka nisur në ditët e fundit të Luftës së Parë Botërore, ku toger Henri d'Alne-Pradel qëllon dy nga njerëzit e tij pas shpine për t'i bërë trupat e tjera të besojnë se janë vrarë nga armiku dhe të provokojnë një sulm përfundimtar ndaj gjermanëve, duke dashur të krijojë kështu reputacionin si hero lufte. Megjithatë, Albert Maiard dhe Eduard Periku ishin dëshmitarë të krimit të tij dhe janë plagosur rëndë kur Alne-Pradel tenton t'i vrasë gjithashtu. Albert Maiard dhe Eduard Periku, i mbijetojnë sulmit, megjithëse Periku është plagosur rëndë. Pradel, Maiard dhe Periku luftojnë për t'u përshtatur me jetën civile pas përfundimit të luftës. Periku dhe Maiard vendosin të hakmerren ndaj një shoqërie që duket se ka më shumë simpati për të vdekurit e luftës sesa për të plagosurit në luftë, duke ngritur një skemë për t'u shitur monumente fiktivë heronjve të luftës. Ndërkohë, Pradel, - i cili është martuar me motrën e Eduardit, Madalenën - ka krijuar skemën e tij mashtruese ku arrin të rivarrosi ushtarët francezë në arkivole të lira e jashtë standardit dhe të fitojë shumë para.
Autori i romanit ka shpjeguar në fund se mashtrimi me arkivolin bazohet në një histori të vërtetë, ndërsa mashtrimi me përkujtimoret e luftës është tërësisht imagjinar.
 
Filmi
Skena hapëse e filmit flet për vitin 1920, ku Albert Maiard, një ish-kontabilist dhe ish-ushtar, i cili sapo kishte ikur nga Franca, u mor në pyetje nga një oficer i Xhandarmërisë Franceze në Marok, ku u arrestua. Aty ai tregon historinë e tij dhe të Eduard Periku, një dizajnë brilant, djali i një borgjezi, të cilin nëna e kishte lënë të vogël dhe ndihej i lënë pas dore nga babai i tij. Kjo ishte dhe arsyeja pse Eduard në formë rebelizmi ishte regjistruar në ushtri, ishte larguar nga familja dhe kishte luftuar në front.
Marrëdhënia në llogore e miqësisë mes Albertit dhe Eduardit, mori një kthesë më 9 nëntor 1918, pak para përfundimit të Luftës së Madhe. Alberti ishte dëshmitar i një krimi të tmerrshëm: toger Pradel, megjithëse kishte marrë urdhrin formal për të ndërprerë luftimet, arrin të nisë një ofensivë përfundimtare duke bërë të besohet se gjermanët, - të cilët megjithatë presin armëpushimin si francezët, - vranë dy zbulues. Gjatë ofensivës, Pradel, duke e ndjerë veten të demaskuar, e shtyn Albertin në kraterin e një predhe, ku ky i fundit për pak varroset për së gjalli. Éduard, në minutën e fundit, e shpëton Albertin nga vdekja e tmerrshme, por me çmimin e lartë pasi një copëz predhe i dëmton krejtësisht pjesën e poshtme të nofullës.
Të çmobilizuar pas Lufte, Albert dhe Eduard, jetojnë plot vështirësi në Paris. Eduard është i varur nga morfina, që i qetëson dhimbjet e plagës, të cilën Alberti, duke mos mundur ta sigurojë dot, fillon t'ua grabisë të plagosurve të luftës. Alberti humbi punën si llogaritar dhe e fejuara pasi e mashtroi e braktisi. Albert ndërkohë duke ndërruar emrin e Eduardit, ka bërë të besojnë dhe familjarët se djali është vrarë në Luftë. Ndërkohë Eduard, si mjeshtër i dizajnit, përgatit gjithmonë maska të ndryshme për të fshehur poshtë tyre problemet me fytyrën e tij të dëmtuar.
Falë zgjuarsisë dhe talentit të Eduard, më pas këmbënguljes së Albertit, dyshja zhvillon një mashtrim tregtar të shoqëruar me një mashtrim bankar: ata marrin pjesë në një konkurs kombëtar për të shitur nëpër komuna të ndryshme, përkujtimore për të vdekurit, të cilat në fakt do të mbeten fiktive.
Nga ana e tij, Pradel përfitoi nga ushtarët e shumtë që vdiqën dhe u varrosën në varre të improvizuara në fushën e betejës për të nënshkruar një kontratë me shtetin që parashikonte rivarrosjen e tyre, me dinjitet, në varrezat ushtarake. Por, në vend të kësaj, ai përdor mijëra arkivole të shkurtuara, ndonjëherë të mbushura me dhe dhe gurë, madje edhe me kufoma ushtarësh gjermanë, për t'u pasuruar në mënyrë të paskrupullt.
Me afrimin e 14 korrikut, - që është dhe festa kombëtare e Francës - ngjarjet dalin jashtë kontrollit. Gazetat zbulojnë një mashtrim të mundshëm me monumentet. Marsel Periku, - i cili është dhe babai i Eduardit, - mëson se ata janë mashtruar dhe i kërkon Pradelit, dhëndrit të tij, tashmë i akuzuar për një skandal shtetëror, të gjejë fajtorë. Ky i fundit gjen gjurmët e Eduardit, i cili jetonte në hotelin “Lutetia” ku Alberti po bën përgatitjet e fundit për t’u larguar jashtë vendit.
Marsel Periku vendos të shkojë në hotelin ku strehoheshin fajtorët, si i shtyrë nga një forcë e papërmbajtshme, pasi mendon se ka njohur nënshkrimin e djalit të tij në fund të vizatimeve në katalogun e monumenteve. Eduardin e gjen në tarracën e dhomës së tij të cilin e njeh pavarësisht maskës që mban. Babai kërkon falje dhe pendohet para djalit të cilin nuk dinte ta donte më parë. Dy burrat përqafohen dhe duket sikur gjithçka po shkon mirë. Por befas Eduard, me maskën e një zogu në fytyrë, hidhet nga tarraca. Dhe gjithçka mbyllet këtu.
 
Vlerësime
“Shihemi së shpejti” si film u nominua për 13 herë në çmimet e edicionit 43 “César”, - që është një version francez i “Oscar”, - duke fituar 5 prej tyre. Filmi fitoi edhe çmime të tjera ndërkombëtare.
Romani me titullin origjinal: “Au revoir là-haut” u botua në frëngjisht nga “Albin Michel” në 2013, u përkthye në anglisht nga Frank Uin në 2015 dhe u botua nga “MacLehose Press” nën titullin “The Great Swindle” ose “Mashtrimi i Madh”. Romani fitoi disa çmime të rëndësishme, si çmimi “Goncourt”. Është i pari nga tre romanet e planifikuar të Lymetr që përfshin periudhën ndërmjet luftërave. Romani i dytë i serisë, “Couleurs de l'incendie”, u botua në janar 2018. Romani i tretë dhe i fundit i serisë, “Miroir de nos peines”, u botua në janar 2020.
Për “Au revoir là-haut” kritika është shprehur se është magji e pastër e filmit. “Au revoir là-haut”, para së gjithash, të bën përshtypje për madhështinë e saj vizuale. Në të vërtetë, kinematografia magjepsëse rigrupon pamjet e fantazisë, ngjyrave, por edhe errësirës që na kujton se filmi përmban elemente dramatike por dhe komike.
Filmi përfshin gjithashtu aktorin Luron Lafit, aktorin argjentinas Nauel Pérez Biskajart, Nils Arestrup, aktoren belge Emilie Deken në rolin e Rosetës, Melani Tiri dhe aktoren fëmijë Eluis Balster në rolin e saj të parë.