Legjenda “Concorde” , avioni me pasagjerë që pilotohej si të ishte një ushtarak

 “Aeroport ‘79”

 

 

Nga Leonard Veizi

 

Ata ishin kulmi i teknologjisë ajrore. Elegant dhe shumë të shpejtë. Quheshin “Concorde”. Dhe fluturuan për të kapërcyer Atlantikun për 30 vite me radhë. Por vetëm paq, sepse u desh të dilnin në pension, duke besuar se për këtë periudhë kohe e kishin plotësua kilometrazhin e mundshëm të jetës ajrore...

 

...21 vjet më pas, lajmet e fundit na informojnë se një aeroplan tip “Overture”, - për transport pasagjerësh, - i kompanisë amerikane “Boom Supersonic”, mund të arrijë të zëvendësojë aeroplanin supersonik “Concorde”, që u tërhoq nga tregu pasi bëri fluturimin e tij të fundit në nëntor 2003. Dhe kjo padyshim është një tjetër arritje, pas boshllëkut që krijoi dalja jashtë loje e legjendës “Concorde”

 

Avioni supersonik

“Concorde” ishte një avion supersonik komercial, i cili fluturoi për herë të parë në vitin 1969 dhe shërbeu deri në vitin 2003. Ai mund të arrinte shpejtësi dy herë më të shpejtë se zëri, duke bërë që pasagjerët të udhëtonin shumë më shpejt në distanca të gjata. Ky avion simbolizonte kulmin e teknologjisë ajrore të kohës, por gjithashtu kishte kosto të larta operacionale dhe kufizime mjedisore, të cilat kontribuuan në tërheqjen e tij nga shërbimi.

“Concorde” ishte një aeroplan supersonik anglo-francez dhe u prodhua nga dy kompani evropiane ajrore, Air France dhe British Airways. Në fakt shpejtësisa e Konkordit gjatë fluturimit në një lartësi prej 16 000-18 000 metra ishte 2,04 Mach. Ndërsa kapaciteti ishte nga 92 deri në 128 pasagjerë.

Ndërkohë me avionin e tyre “Overture”, kompania amerikane “Boom Supersonic” synon të arrijë shpejtësi prej 1.7 Mach, me deri në 80 pasagjerë në bord dhe distanca mbi 6800 kilometra. Por fluturimi i tij i parë me pasagjerë vlerësohet të realizohet rreth vitit 2029.

 

Historiku

Studimet për “Concorde” filluan në vitin 1954 dhe Franca dhe Mbretëria e Bashkuar nënshkruan një traktat për krijimin e projektit të zhvillimit më 29 nëntor 1962, pasi kostoja e programit u vlerësua në 70 milion paund i barabartë me 1.68 miliardë paund të vitit 2023. Ndërtimi i gjashtë prototipeve filloi në shkurt 1965 dhe fluturimi i parë u nis nga Toulouse më 2 mars 1969. Tregu ishte parashikuar për 350 avionë dhe prodhuesit morën deri në 100 porosi nga shumë linja ajrore kryesore.

“Concorde” hyri në shërbim më 21 janar 1976. Fluturimet transatlantike ishin tregu kryesor. Por "Air France" dhe "British Airways" mbetën klientët e vetëm me shtatë korniza avioni secili.

Konkurrenti i tij i vetëm ishte prodhimi rus "Tupolev Tu-144", që transportonte pasagjerë nga nëntori 1977 deri në një aksident në maj 1978. Një tjetër konkurrent i mundshëm, Boeing 2707, u anulua në 1971. Kështu që "Concodre" mbeti i vetëm.

Më 25 korrik 2000, Fluturimi 4590 i "Air France" u rrëzua menjëherë pas ngritjes. 109 pasagjerët në bord dhe katër njerëz në tokë mbetën të vdekur. Ky ishte i vetmi incident fatal që përfshinte "Concorde". Shërbimi u pezullua deri në nëntor 2001. Avionët e mbijetuar u tërhoqën në 2003, 27 vjet pasi kishin filluar operacionet tregtare. Tanimë veç 2 nga 20 avionët e ndërtuar janë ruajtur për të qenë pjesë e ekspozimeve.

 

Filmi

"Concorde"-it iu bë një reklamë e paparë. Madje u investua që ai të ishte “aktori” kryesor i një filmi. "The Concorde... Airport '79" është titulli i tij origjinal, por Televizioni Shqiptar e trasmetoi atë me nje version të shkurtuar si “Aeroport 79”. Ai është filmi i katërt dhe i fundit në serinë "Airport", e cila përqendrohet në krizat dhe katastrofat e fluturimeve ajrore. Ky film u publikua në vitin 1979 dhe përqendrohet te një fluturim me avionin supersonik “Concorde”, një nga avionët më të shpejtë të kohës, i njohur për aftësinë e tij për të kaluar shpejtësinë e zërit.

Filmi u drejtua nga Deivid Louell Riç. Kasti i gjithë yjeve përfshin Xhorxh Kenedi, i cili u shfaq në të katër filmat nga seria e Aeroportit, dhe me Alen Delon, Susan Bleikli dhe Robert Vagner në rolet kryesore.

 

Ngjarja

Në film, kompania ajrore përgatitet për një fluturim ndërkombëtar nga SHBA në Paris dhe më pas në Moskë. Gjatë këtij udhëtimi, një gazetare - e interpretuar nga Susan Bleikli - zbulon një komplot të rrezikshëm që përfshin një biznesmen të fuqishëm dhe armë ilegale. Ky biznesmen përpiqet të sabotojë fluturimin për të mbuluar veprimet e tij të paligjshme, duke vënë në rrezik jetën e pasagjerëve dhe ekuipazhit.

Aksionet përfshijnë disa tentativa për të rrëzuar avionin, me avionë luftarakë që e ndjekin dhe një raketë të lëshuar për të goditur avionin. Kapiteni, i luajtur nga Alen Delon, dhe ekuipazhi bëjnë përpjekje heroike për të shpëtuar pasagjerët. Dhe një avion tip “Concorde” ishte i gatshëm të bënte shumë akrobaci për t’i shpëtuar rrezikut, aq sa mund të besoje se ai kishte vetitë e një avioni luftarak dyvendësh.

 

Kritikat dhe vlerësimi

Filmi nuk pati sukses të madh kritik dhe u konsiderua si një përpjekje më e dobët krahasuar me filmat e mëparshëm të serisë "Airport." Pavarësisht skenave të mëdha aksioni dhe prezencës së "Concorde"-it, filmi shpesh ironizohet për skenarin dhe aktrimin, dhe është parë më shumë si një aventurë "B movie" - që simbolizon një film të lirë dhe të bërë keq, - sesa një thriller serioz.

Ndonëse u pasqyrua në mënyrë kritike dhe pati pak arkëtime në Amerikën e Veriut, filmi ishte një sukses komercial ndërkombëtarisht, duke fituar një total prej 65 milionë dollarësh me një buxhet prej 14 milionë dollarësh në prodhim.

Gjithsesi, për ata që janë të apasionuar pas aviacionit dhe “Concorde”-it, filmi ofron disa pamje interesante të avionit në veprim.

 

Nga Peza tek Mukja, si e shkatërroi politika bashkëpunimin për luftën e përbashkët kundër nazifashizmit

 

 Nga Leonard Veizi

 

16 shtatori 1942 kujtohet dhe sot si një ditë e shënuar. E vetmja ku ka një konsensus gjithëpolitik. Sepse pas kësaj vështirë se politika shqiptare mund të bëhej e gjithë bashkë në n jë mendim. Madje as për të pasur një ditë të saktë çlirimi nga pushtuesit, për të cilën flitet se është aty nga fundi i nëntorit 1944...

 

...Lufta e Dytë Botërore dhe ngjarjet që e shoqëruan atë në Shqipëri përbëjnë një kapitull të rëndësishëm të historisë sonë. Kjo Luftë, përveç se përfaqësoi një periudhë dramatike për popujt e Europës dhe më gjerë, ishte gjithashtu një moment vendimtar për Shqipërinë, një vend me një traditë të theksuar luftërash për pavarësi. Në këtë kontekst, dy ngjarje të rëndësishme, Konferenca e Pezës dhe ajo e Mukjes, u bënë pika kyçe në përpjekjet për organizimin e rezistencës shqiptare ndaj pushtimit nazifashist dhe përpjekjeve për një aleancë ndërmjet forcave politike shqiptare. Këto dy ngjarjet kryesore, shënojnë një periudhë kur forcat politike shqiptare, pavarësisht dallimeve ideologjike, u bashkuan për të luftuar kundër pushtuesve nazifashistë.

Megjithatë, ky bashkëpunim, që për disa kohë kishte treguar shenja shprese, shpejt do të shkatërrohej, duke çuar në ndarjen e thellë mes grupeve politike. Përpjekjet për një bashkim të frontit politik dhe ushtarak përfunduan me ndarjen dhe përçarjen e palëve kryesore.

Ngjarjet nga Konferenca e Pezës deri tek ajo e Mukjes përshkruajnë një histori të trishtueshme të ndarjes dhe rivalitetit mes forcave politike shqiptare në një kohë kur vendi kishte nevojë më shumë se kurrë për unitet.

 

Konferenca e Pezës

Konferenca e Pezës, e mbajtur më 16 shtator 1942, është njohur si një çast historik që shënoi përpjekjen e parë serioze për të unifikuar forcat politike shqiptare në luftën kundër fashizmit. Nën drejtimin e Partisë Komuniste Shqiptare, e formuar në vitin 1941, konferenca arriti të mbledhë së bashku përfaqësues nga grupe të ndryshme politike dhe kombëtare. Synimi kryesor i kësaj mbledhjeje ishte formimi i një fronti të përbashkët çlirimtar, ku përfshiheshin komunistët, nacionalistët e udhëhequr nga Abaz Kupi, dhe grupe të tjera atdhetare që kishin si qëllim çlirimin e vendit.

Peza përfaqësoi një përpjekje për të tejkaluar ndasitë ideologjike me qëllim të përqendrimit të përpjekjeve kundër armikut të përbashkët – pushtuesve italianë. Parimi themelor i kësaj konference ishte bashkimi i gjithë shqiptarëve pa dallim ideologjik apo krahinor në një luftë çlirimtare, nën thirrjen “Shqipëria mbi të gjitha.” Megjithëse në dukje ky ishte një çast premtues për bashkëpunim, nën sipërfaqe fshiheshin ndarje të thella ideologjike, që më vonë do të dilnin në pah.

 

Konferenca e Mukjes

Pas suksesit të Konferencës së Pezës në krijimin e një strukture bazë për rezistencën shqiptare, tensionet ndërmjet forcave të ndryshme politike filluan të shfaqen me më shumë qartësi. Në korrik të vitit 1943, u thirr Konferenca e Mukjes, një tjetër përpjekje për të krijuar një marrëveshje të gjerë ndërmjet forcave kryesore politike shqiptare, sidomos ndërmjet Frontit Nacionalçlirimtar të drejtuar nga komunistët, dhe Ballit Kombëtar që përfaqësonte forcat nacionaliste.

Konferenca e Mukjes u mbajt në një kohë kur vendi po kalonte një fazë të re të pushtimit, pasi Italia fashiste ishte në prag të kapitullimit dhe forcat gjermane po përgatiteshin të merrnin kontrollin e territorit. Përballë këtij ndryshimi të situatës, liderët e dy kampeve ranë dakord për nevojën e bashkëpunimit për çlirimin e Shqipërisë dhe diskutuan gjithashtu për formimin e një qeverie të përkohshme pas çlirimit.

Pikërisht në Mukje më 2 gusht 1943 u nënshkrua marrëveshja që parashikonte krijimin e një “Komiteti për Shpëtimin Kombëtar,” që do të drejtonte luftën kundër okupatorëve dhe do të shërbente si një strukturë kalimtare për qeverisjen e vendit pas çlirimit. Po ashtu, në Mukje u diskutua edhe për çështjen e Kosovës dhe të bashkimit të trojeve shqiptare, që ishte një temë e ndjeshme për të dyja palët. Ndërsa kjo marrëveshje dukej si një hap i rëndësishëm për unitetin kombëtar, tensionet ideologjike dhe strategjike mes komunistëve dhe nacionalistëve vetëm sa u thelluan.

 

Dështimi i marrëveshjes

Ndryshe nga Peza, Mukja u shndërrua në një platformë për përplasje ideologjike dhe rivalitet. Pas Mukjes, bashkëpunimi i brishtë nisi të shpërbëhej. Dallimet mes forcave komuniste dhe nacionaliste u theksuan, duke çuar në një ndarje të thellë. Problemi thelbësor ishte ndarja ideologjike midis komunistëve dhe nacionalistëve. Partia Komuniste Shqiptare, e drejtuar nga Enver Hoxha, kërkonin një dominim të qartë në lëvizjen e rezistencës duke e konsideruar Ballin Kombëtar si një rival të rrezikshëm për pushtetin pas lufte, ndërsa Balli Kombëtar i udhëhequr nga Mit’hat Frashëri kishte shqetësime për ndjekjen e një rruge të ekstremit të majtë influencuar mundshëm nga Bashkimit Sovjetik dhe ideologjia staliniste.

Shumë shpejt pas Mukjes, udhëheqësit e Frontit Nacionalçlirimtar hodhën poshtë marrëveshjen, duke akuzuar Ballin Kombëtar për mungesë të angazhimit serioz ndaj luftës kundër nazistëve dhe për qëndrimin e tij të paqartë lidhur me bashkëpunimin me forcat gjermane. Në anën tjetër, Balli Kombëtar akuzoi komunistët për tradhti ndaj interesave kombëtare dhe përpjekje për të monopolizuar pushtetin pas luftës.

Ndërkohë që situata ushtarake në Shqipëri përkeqësohej me ardhjen e gjermanëve, përçarja ndërmjet dy kampeve u bë e pakthyeshme. Lufta midis partizanëve komunistë dhe forcave nacionaliste të Ballit Kombëtar filloi të intensifikohej, duke shënuar fundin e çdo përpjekjeje për bashkëpunim të mëtejshëm.

 

Ndikimi i emisarëve të huaj

Në kontekstin e luftës së rezistencës shqiptare, jo vetëm forcat e brendshme politike luajtën një rol vendimtar, por edhe ndikimi i fuqive të huaja u bë një faktor thelbësor që formësoi drejtimin e kësaj lufte. Dy ndërmjetës kryesorë, të cilët ndihmuan në formësimin e strategjive të forcave shqiptare, ishin përfaqësuesit jugosllavë dhe britanikë.

Një nga ndikimet më të theksuara mbi zhvillimet në Shqipëri gjatë kësaj periudhe ishte ai i jugosllavëve, në veçanti përmes Lëvizjes Partizane të Josip Broz Titos. Ndërsa Jugosllavia ishte vetë në luftë kundër pushtuesve gjermanë, Tito dhe Partia Komuniste Jugosllave shihnin Shqipërinë si një vend kyç për interesat strategjike të Jugosllavisë pas lufte. Emisarët jugosllavë, të cilët ishin dërguar për të asistuar Partinë Komuniste Shqiptare, kishin një ndikim të madh në formësimin e strategjive të saj. Një ndër figurat më të njohura jugosllave në Shqipëri ishte Dushan Mugosha, i cili luajti një rol kyç në bashkëpunimin me udhëheqësit shqiptarë, sidomos me Enver Hoxhën. Emisarët jugosllavë ndikuan fuqishëm në mënyrën se si PKSH zhvilloi raportet e saj me Ballin Kombëtar. Një nga motivet kryesore të këtij qëndrimi ishte se udhëheqja jugosllave dëshironin që Shqipëria të ishte në orbitën e influencës së Jugosllavisë, dhe një bashkëpunim i ngushtë me Ballin Kombëtar, që promovonte një Shqipëri etnike, mund të krijonte tensione me synimet jugosllave për dominim rajonal dhe çështjen e Kosovës.

Ndërkohë, britanikët, të cilët ishin ndër mbështetësit kryesorë të rezistencës antifashiste në Europë, kishin një qëndrim më pragmatik ndaj forcave shqiptare. Përmes misioneve të tyre ushtarake në Ballkan, ata përpiqeshin të ndihmonin çdo forcë që luftonte kundër boshtit nazifashist, duke përfshirë komunistët dhe nacionalistët. Nga njëra anë, britanikët siguruan armë dhe mbështetje logjistike për forcat partizane, sepse këto forca ishin ato më aktive në terren dhe të organizuara më mirë. Nga ana tjetër, britanikët nuk ishin të përkushtuar ndaj një ideologjie komuniste dhe shpesh përpiqeshin të mbanin një ekuilibër midis forcave partizane dhe atyre të Ballit Kombëtar, duke kërkuar të shmangnin një përplasje të brendshme që do të dobësonte luftën kundër pushtuesve. Britanikët, megjithëse mbështetën luftën antifashiste, nuk arritën të ndikojnë në ruajtjen e një uniteti të gjerë kombëtar. Ata u përqendruan më shumë në suksesin ushtarak sesa në balancat e brendshme politike të Shqipërisë.

 

Epilogu

Nga Peza tek Mukja, bashkëpunimi i forcave politike shqiptare për luftën kundër pushtuesve u duk si një rrugë e mundshme për të arritur çlirimin kombëtar dhe krijimin e një Shqipërie të lirë e të bashkuar. Një tjetër faktor ishte ndryshimi i situatës ndërkombëtare. Me avancimin e ushtrive aleate dhe rënien e nazizmit, forcat politike shqiptare filluan të shqetësoheshin për pasluftën dhe për ndarjen e pushtetit. Kjo krijoi një klimë mosbesimi, e cila e ndihmoi në shkatërrimin e bashkëpunimit që ishte ndërtuar në Pezë. Kështu që përçarjet ideologjike dhe ambiciet për pushtet pas luftës shkatërruan këtë bashkëpunim të brishtë.  

Shkatërrimi i bashkëpunimit ndërmjet forcave politike shqiptare kishte pasoja të thella.

Ngjarjet e Pezës dhe Mukjes na kujtojnë se historia shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore nuk ishte vetëm një luftë kundër pushtuesve të huaj, por edhe një përplasje e thellë ndërmjet forcave që do të përcaktonin të ardhmen e vendit.

 

 

Lufta e Ftohtë e fotove me “shall pionieri” të ditës së parë të shkollës

Nga 

Leonard Veizi

 

Në ditën e parë të shkollës, e mira është të mos i referoheni rrjeteve sociale. Nuk është detyrim, sigurisht, sepse nuk është e sanksionuar as në Kushtetutë dhe as në ndonjë akt normativ të Këshillit të Ministrave. Është thjesht një këshillë gjysmë miqësore. Nëse do të bëni atë që bën gjithkush që në pikë të mëngjesit, - që nuk sheh më lajmet e një nate më parë dhe as titujt e gazetave që gjithashtu flasin për lajmet e një dite më parë, - por futet drejt e me kokë në facebook, do të bombardohet nga njëmijë shkrepje celularësh dhe fotografish të postuara, ku fëmijë me “shall pionieri” dhe tufa lulesh në duar, pozojnë o përkrah mamit, o me babin, ose me zyshën kujdestare. Ndonjëherë dhe me të tre bashkë, duke na kujtuar kështu trekëndëshin revolucionar: Mësim – Punë – Kalitje.

Eeee, u ktheva shumë pas në kohë. Po reminishenca e së kaluarës ka mbetur si “njollë në biografi”.

Në fakt prej kohësh, përparëset e zeza, jakat e bardha dhe shallet e kuq të pionierit kanë dalë nga qarkullimi dhe nxënësit sot mbajnë bluza me logot e shkollave dhe çanta shpine ku fusin bidonët e ujit, se lekët i mbajnë tek kapaku i iPhone-it.

Dita e parë e shkollës, - që është një ngjarje e cila nuk i ka rrënjët në historinë mijëravjeçare, por në epokën moderne, - ka marrë një formë të re, epike. Lufta e madhe nis me foto. Pikërisht në mëngjesin e hershëm, kur nënat – të armatosura me telefonë inteligjentë dhe frymëzim të pashtershëm – marrin pozicionet e tyre në betejën virtuale.

Fusha e luftës është e thjeshtë, e njohur: dera e shkollës. Është luks për atë që ia del të futet deri në klasë e të pozojë te banka e parë, - edhe pse në fakt shorti mund t’i bjerë që të rrijë te banka e fundit. Këtu vendoset skena madhështore e fotografisë që, brenda disa sekondash, do të shpërndahet në rrjetet sociale.

Pozicioni i fëmijës, qeshja e tij e detyruar, çanta e re që shkëlqen më shumë se vetë fëmija – çdo element është i kurdisur me kujdes. Lufta nuk është më për të marrë fëmijët në klasë, por për të dominuar feed-in e të tjerëve me foton më "të bukur" dhe më "të dashur."

Ndërkohë, hashtagët shërbejnë si fishekë të mirëfilltë: #DitaEPare, #RritemiShpejt, #MamiKrenare....

Wooowwww, ç’na the.

Të gjitha luftojnë për vëmendje, për lavdërime dhe për të fituar atë betejën e heshtur të cilës i nënshtrohet çdo prind: cili fëmijë është më "adorable" - apo i adhurueshëm, - në sfondin e derës së klasës, ku duket dhe tabela e zezë me një ushtrim matematike të mbetur pa zgjidhje.

Dhe pastaj, si çdo betejë e suksesshme, vjen shpërblimi: "Shumë i rritur!" "Sa shpejt fluturojnë vitet!" – një mori komentesh që ngjajnë më shumë si medalje lavdie për një punë të kryer me përpikëri.

E ndërsa pasditja bie, nënat fillojnë të mendojnë për sfidën e radhës. Fotoja e ardhshme është një betejë që do të vijë, por që kërkon kohë dhe strategji të reja.

Deri atëherë, fronti mbetet i hapur. Lufta është e Ftohtë... e akullt në dukje, por zjarr përbrenda:

E paska ai djalin më të mirë se djali im?!

Për bukurinë e vajzës nuk ka krahasim.

E njëjta situatë përsëritet në fund të vitit, kur postohen foto me dëftesa ku janë rezultate të shkëlqyera:

Teksa menteshat e lodhura të dyerve të shkollës mbyllen për herë të fundit në sezon, një betejë tjetër madhore nis turravrap. Pas luftës së fotove të fillimit të vitit, nënat e përkushtuara janë tashmë të kalitura dhe më të përgatitura se kurrë për raundin e dytë: "Fotot me dëftesat".

Në një skenar që ndoshta u ngjan filmave epikë, - ku gjeneralë të lavdishëm vendosin kurora dafinash mbi kokë, - fëmijët janë të rreshtuar për një tjetër seancë fotosh. O te dera e klasës, o te dera e shkollës... e më të pafatët, për mungesë vendi dalin e dera e WC-së. Këtë herë nuk kemi të bëjmë më me çanta të reja dhe buzëqeshje të pasigurt. Jo, tani triumfi është i qartë: nota të shkëlqyera që janë pothuajse të printuara më shumë për "Instagram-in" sesa për ndonjë funksion arsimor.

Një foto me dëftesën – ku nota 10 shihet dukshëm, se 9-ta nuk pranohet, – postuar në rrjet, është sinjali që shpall fitoren. Lufta nuk është më për shkollën apo dijet. Jo, tani është çështje krenarie digjitale. Shfaqen hashtagë që kanë peshë si medalje ari: #NotaPerfekte, #VitinTjetërMëMire, #MamiKrenarePërsëri. Dhe si qershia përmbi tortë #GjeniuiMamit...

E pra.

Dhe më pas, komente që ngjajnë si përshëndetje të nxehta nga fronti: "Yll! Bravo të dyve!", "Shumë e merituar!", "E kishte gjithmonë të garantuar!". Këto janë si shpërblimet morale që të tjerët i japin njëri-tjetrit, ndërsa betejat e mëparshme harrohen, dhe strategjitë për vitin e ardhshëm fillojnë të ndërtohen në heshtje.

Ndërkohë, fëmijët? Ndoshta, ata as nuk i kuptojnë këto lavdi virtuale. Ata janë të zënë duke ëndërruar herë për pushimet e fundvitit e herë për pushimet verore, pa e ditur se fushata për foton e radhës ka nisur në planifikohet në mendjet e prindërve.

Rrëzimi i Kullave Binjake, sulm terrorist apo kurth konspirativ?

Nga Leonard Veizi

 

Askush nuk mund të tregojë se çfarë ndjeu tek shihte avionin gjigand Boing të vinte me shpejtësi drejt tij në mënyrë të pabesueshme. Ishte në një kuotë të ulet dhe ndoshta 800 metra larg, pastaj 300 metra.., 100 metra.., dhe pas kësaj një tronditje e pambarimtë dhe shpërthimi i zjarrit që ka djegur gjithçka vetëm në pak sekonda. Apokalipsi kishte ndodhur. Dhe kaq... Sepse pas kësaj memoria nuk regjistronte më. Të tjerët, që i shpëtuan goditjes morën rrokopujë të zbrisnin katet në një tentativë të ethshme dhe tmerruese për të shpëtuar jetën dhe për të shkelur në disa qindra a ndoshta mijëra shkallë në kohën më të shkurtër të mundshme...

 

...E megjithatë 2752 persona nuk ia dolën dot. Nuk ia dolën dot as trupat policore që shkuan menjëherë në ndihmë dhe as zjarrfikësit që u ndodhën aty sakaq. Dhe mbetën mes flakëve në rrëzimet kaotike 343 zjarrfikës si dhe 60 policë. 3155 gjithsej. Jetë njerëzore.

Ngjarja tragjike e 11 Shtatorit 2001, kur kullat binjake të Qendrës Botërore të Tregtisë në Nju Jork u shkatërruan nga sulmet terroriste, ka mbetur e gjallë në kujtesën kolektive. Ato u goditën nga një avion tip Boing 767 i linjës “American Airlines 11”, dhe një tjetër i linjës “United Airlines 175”

Ndërkohë që është e vërtetuar katërcipërisht që për 1 orë e 15 minuta u rrëmbyen - nga një grup terroristësh të instruktuar mirë prej 19 personazh, - dhe u rrëzuan 4 avionë pasagjerësh, ky dy të tjerët ranë një mbi Pentagon dhe tjetri u rrëzua në shtetin e Pensilvanisë. Atentatin e mori përsipër Al-Kaeda në kupolën e së cilës ishte ulur këmbëkryq e me një automatik kallashnikov pas faqes së murit, Osama bin Laden.

 

Teoritë konspiative

Megjithatë, përtej dhimbjes dhe kujtimit të viktimave, kjo ngjarje ka nxitur një sërë teorish konspirative që kanë ushqyer imagjinatën dhe dyshimet e shumë njerëzve. Disa nga teoritë më të përhapura përfshijnë idenë se qeveria amerikane ishte në dijeni të sulmeve dhe i lejoi ato të ndodhin për të justifikuar luftën kundër terrorizmit, ose se sulmet ishin një operacion i brendshëm, i njohur si "inside job". Për të ndërtuar një argument të fortë, është e rëndësishme të shqyrtohen faktet dhe provat që janë shfrytëzuar nga përkrahësit e teorive të konspiracionit, si dhe të analizohen kundër argumentet e ekspertëve të fushës. Kjo përfshin analizën e mënyrës se si ndërtesat u rrëzuan, roli i zjarrit dhe impaktit të avionëve, dhe hetimet zyrtare të kryera nga agjencitë amerikane.

Një pjesë tjetër e rëndësishme është të kuptohet psikologjia pas teorive të konspiracionit. Pse disa njerëz janë më të prirë të besojnë në to? Si ndikon pasiguria dhe mungesa e besimit në institucionet shtetërore në përhapjen e këtyre teorive? Në këtë kontekst, mund të eksplorohet edhe roli i mediave sociale dhe internetit në përhapjen e shpejtë të informacionit të pa verifikuar dhe teorive të ndryshme.

Besimi në teoritë konspirative për ngjarje të mëdha dhe traumatike, si sulmet e 11 Shtatorit 2001, është një fenomen kompleks që përfshin psikologjinë, politikën dhe kulturën moderne. Ngjarjet si 11 Shtatori lënë një ndikim të thellë emocional dhe kanë pasoja të mëdha globale. Për shumë njerëz, ndjenja e pafuqisë dhe mungesa e kuptimit për diçka kaq shkatërruese mund të nxisë një kërkim të dëshpëruar për shpjegime alternative që i japin kuptim kaosit.

Së pari, një arsye kryesore pse njerëzit besojnë në teoritë konspirative për 11 Shtatorin është psikologjike. Sulme të tilla janë jashtëzakonisht traumatike dhe sfidojnë besimet tona për botën si një vend të drejtë dhe të sigurt. Njerëzit kanë nevojë të kuptojnë ngjarjet e mëdha e komplekse, por për shkak se sulmet u organizuan nga një grup terrorist ndërkombëtar, shumë ndihen të pavendosur me versionin zyrtar. Teoritë konspirative ofrojnë një alternativë më të qartë, një ndarje më të thjeshtë të së mirës dhe së keqes, dhe nganjëherë një ndjenjë kontrolli mbi situatën.

Një tjetër element është politik dhe social. Besimi në konspiracion shpesh ushqehet nga mosbesimi i thellë në qeveri dhe institucione. Pas 11 Shtatorit, shumë njerëz filluan të pyesnin nëse qeveria amerikane kishte diçka për të fshehur, sidomos për shkak të veprimeve që pasuan, si lufta në Irak dhe Afganistan. Për disa, është e vështirë të pranojnë se një grup i vogël terrorist mund të organizonte një sulm të tillë katastrofik pa ndihmën ose miratimin e forcave të brendshme.

 

Shpjegimi

Në internet gjen gjithfarë lajmesh që flasin për rrëzimin e kullave binjake, por një shkrim i postuar nga Zëri i Amerikës, citohet Peter Ditto, një profesor i shkencave psikologjike në Universitetin Irvine të Kalifornisë, ku sipas tij njerëzit shpesh përqafojnë teori konsiprative sepse nuk mund të pranojnë shpjegime të thjeshta për ngjarje tronditëse që u ndryshojnë jetën.

Një teori konspirative në lidhje me sulmet terroriste e 11 shtatorit thotë se kullat binjake në Nju Jork ranë nga një shembje e kontrolluar dhe jo se avionët u përplasën në to. Spekulimet e pavërtetuara në lidhje me pandeminë COVID-19 thonë se virusi doli nga një laborator kinez dhe ishte ndoshta një armë e sajuar biologjike. Shumë amerikanë e kanë të vështirë të besojnë se Presidenti Xhon Kenedi, një figurë e rëndësishme politike, u vra nga një njeri i vetëm i armatosur, një djalë i thjeshtë, prandaj përqafojnë idenë e paprovuar se duhet të ketë pasur një komplot më të madh për të vrarë presidentin.

Internet dhe media gjithashtu kanë luajtur një rol të rëndësishëm në përhapjen e teorive të konspiracionit. Në epokën e informacionit, secili mund të shpërndajë mendimet dhe hipotezat e veta, duke krijuar një terren pjellor për teoritë që sfidojnë versionet zyrtare. Video si "Loose Change" ose faqe të shumta në internet që diskutojnë këto teori, kanë ndikuar që më shumë njerëz të dyshojnë në versionin zyrtar të ngjarjeve.

Për shumë njerëz, teoritë konspirative shërbejnë si një mburojë psikologjike që i ndihmon ata të përballen me kompleksitetin e ngjarjeve tragjike dhe me ndjenjën e pafuqisë. Kjo është një përpjekje për të krijuar një tregim ku ka një lloj rendi apo synimi prapa kaosit të dukshëm, edhe nëse ky rend është i frikshëm apo i errët.

Besimi në teoritë konspirative për 11 Shtatorin nuk është thjesht pasojë e një mungese informacioni apo keqkuptimi të fakteve. Shpesh është një reagim i natyrshëm njerëzor ndaj ngjarjeve të mëdha e të pashpjegueshme që sfidojnë bindjet tona për botën dhe vendin tonë në të.

 

“Fahrenheit 9/11”

Majkëll Mur, njihet si një dokumentarist i cili ka rrezikuar për të thënë të vërtetën, apo atë të vërtetë që ai ka menduar se është e tillë, por gjithçka nëpërmjet fakteve dhe dëshmive okulare.

Po çfarë thotë Majkëll Mur në dokumentarin e tij "Fahrenheit 9/11", ku flitet për rrëzimin e Kullave Binjake?

Në "Fahrenheit 9/11", Majkëll Mur paraqet një kritikë të ashpër ndaj administratës së presidentit Xhorxh Bush dhe politikave të saj pas sulmeve të 11 Shtatorit. Mur eksploron disa çështje kryesore në dokumentar:

Mur hedh dritë mbi marrëdhëniet e ngushta midis familjes Bush dhe familjes mbretërore saudite, duke sugjeruar se këto lidhje mund të kenë ndikuar në përgjigjen e administratës Bush ndaj sulmeve dhe politikave të saj të jashtme.

Dokumentari thekson ndikimin e kompleksit ushtarako-industrial në vendimet e politikës së jashtme amerikane, duke sugjeruar se lufta në Irak ishte e motivuar nga interesat ekonomike dhe jo nga një kërcënim real ndaj sigurisë kombëtare.

Mur argumenton në dokumentarin e tij se administrata Bush përdori frikën dhe propagandën për të manipuluar opinionin publik dhe për të justifikuar ndërhyrjet ushtarake, veçanërisht në Irak.

Dokumentari trajton edhe pasojat sociale dhe ekonomike të politikave të luftës, duke treguar se si veteranët dhe të varfrit janë prekur më së shumti nga konfliktet ushtarake. Dokumentari theksoi gjithashtu dhe rëndësinë e transparencës dhe përgjegjësisë në qeverisje, si dhe ndikimin e politikës në jetën e përditshme të qytetarëve.

Titulli i filmit aludon në romanin e Rei Bradbëri të vitit 1953 “Fahrenheit 451”, një pamje distopike e Shteteve të Bashkuara të së ardhmes, duke tërhequr një analogji midis temperaturës së vetëndezjes së letrës dhe datës së sulmeve të 11 shtatorit; ku një nga etiketat e filmit ishte "Temperatura në të cilën digjet liria".

"Fahrenheit 9/11" u bë një dokumentar shumë i diskutuar dhe i polemizuar, duke fituar çmime dhe duke nxitur debate të gjera për çështjet që Majkëll Mur trajtoi. Ai debutoi në Festivalin e Filmit në Kanë 2004, ku iu dha çmimi më i lartë i festivalit “Palma e Artë”.

 

“Extremely Loud & Incredibly Close”

Një film artistik i njohur që trajton ngjarjet e 11 Shtatorit është “Extremely Loud & Incredibly Close” i vitit 2011, i bazuar në romanin e Xhonatan Safrin For. Filmi ndjek historinë e një djali të ri që humb të atin në sulmet ndaj Kullave Binjake dhe kërkon kuptim përmes një udhëtimi personal për të zbuluar një sekret të fundit të të atit. Filmi fokusohet më shumë në përjetimet personale të dhimbjes dhe shërimit, dhe jo aq shumë në aspektin historik apo politik të ngjarjes.

“Extremely Loud & Incredibly Close” është një film dramatik me regji nga Stephen Daldry dhe shkruar nga Erik Roth. Bazuar në romanin e vitit 2005 me të njëjtin emër nga Xhonatan Safrin For, në film luan Tom Henks, Sandra Bullok, Tomas Horn në debutimin e tij në film, Maks von Sidou, Viola Davis, Xhon Godmen, Xhefri Rajt dhe Zoi Kedvell në rolin e saj të fundit në film. Filmi u regjistrua në Njy Jork Siti dhe pati një dalje të kufizuar në Shtetet e Bashkuara më 25 dhjetor 2011 nga "Warner Bros". Pavarësisht komenteve të ndryshme, filmi u nominua për dy çmime Oscar: si filmi më i mirë dhe aktori më i mirë dytësor për von Sidou, duke shkaktuar polemika.

 

“United 93”

"United 93" është film thriller dokumentar i vitit 2006, shkruar dhe drejtuar nga Pol Gringras. Ai fokusohet në fluturimin “United Airlines 93” dhe ngjarjet që ndodhën në avionin që u rrëzua më 11 shtator 2001, para se të godiste një objektiv të mundshëm në Uashington, D.C.

Filmi kryesisht tregon ngjarjet në bordin e Fluturimit 93 të “United Airlines”, një nga katër fluturimet e rrëmbyera gjatë sulmeve të 11 shtatorit dhe i vetmi që nuk goditi objektivin e synuar për shkak të ndërhyrjes së pasagjerëve dhe ekuipazhit; ai mbulon gjithashtu përvojat e zyrtarëve qeveritarë dhe kontrollorëve të trafikut ajror duke parë ngjarjet e tjera të sulmeve.

Filmi përpiqet të rrëfejë rrëmbimin dhe ngjarjet e mëvonshme në fluturim me sa më shumë vërtetësi të jetë e mundur (ekziston një mohim se duhej përdorur njëfarë imagjinate) dhe në kohë reale (nga ngritja e fluturimit). Filmi u realizua me bashkëpunimin e shumë prej familjeve të pasagjerëve, edhe pse jo të gjithë ranë dakord të merrnin pjesë; shumë morën pjesë gjithashtu në premierën. Për më tepër, shumë nga personeli në terren, veçanërisht kreu i Administratës Federale të Aviacionit, Ben Slini, portretizojnë veten e tyre.

"United 93" u shfaq premierë më 26 prill 2006, në Festivalin e Filmit “Tribeca” në Nju Jork Siti,  dhe më vonë u hap në Amerikën e Veriut më 28 Prill 2006. Filmi konsiderohet si një nga filmat më të mirë të vitit 2006. Filmi mori gjithashtu dy nominime për çmimin Oscar, duke përfshirë regjisorin më të mirë për Pol Gringras.

 

“World Trade Center”

“Qendra Botërore e Tregtisë” është një film i katastrofës me dokumentarizëm i drejtuar nga Oliver Stone dhe shkruar nga Endria Berlof. Filmi bazohet në përvojën e një ekipi policësh të qytetit të Nju Jorkut gjatë sulmeve të 11 shtatorit. Filmi tregon historinë e dy zjarrfikësve të mbetur të bllokuar nën rrënojat e Kullave Binjake pas sulmeve. Filmi fokusohet te ndjenjat e tyre, përpjekjet për të mbijetuar dhe ekipet e shpëtimit që përpiqen t’i shpëtojnë.

Filmi u xhirua midis tetorit 2005 dhe shkurt 2006 dhe u shfaq në teatër në Shtetet e Bashkuara nga “Paramount Pictures” më 9 gusht 2006. Ai u prit me komente përgjithësisht pozitive nga kritikët.

 

Të tjerë

Ka disa filma dhe dokumentarë që trajtojnë rrëmbimin e avionëve dhe rënien e Kullave Binjake më 11 Shtator. Përveç filmave të përmendur më parë, këto janë disa të tjerë të njohur:

 

1.Flight 93 i vitit 2006 – Një film televiziv që fokusohet te udhëtarët e fluturimit United 93, një nga avionët e rrëmbyer më 11 Shtator. Ndryshe nga filmi United 93, ky është një përshkrim më i drejtpërdrejtë i ngjarjeve të ndodhura në avion dhe përpjekjeve të pasagjerëve për të ndaluar rrëmbyesit.

 

2.The Report i vitit 2019 – Ky film nuk fokusohet drejtpërdrejt te rrëmbimi i avionëve, por heton torturat e përdorura nga CIA pas sulmeve të 11 Shtatorit, duke treguar pasojat politike dhe morale të luftës kundër terrorizmit.

 

3.Zero Dark Thirty i vitit 2012– Një tjetër film që merret me pasojat e sulmeve të 11 Shtatorit. Filmi përshkruan ndjekjen dhe kapjen e Osama bin Ladenit, liderit të Al-Kaeda, që ishte pas sulmeve.

 

4.102 Minutes That Changed America i vitit 2008 – Një dokumentar intensiv që përshkruan 102 minutat nga çasti i sulmit të parë deri në rrëzimin e kullës së dytë. Ky film përdor pamje reale të kapura nga dëshmitarët okularë dhe është një përshkrim emocional i ngjarjes.

 

Nga tryezat e Kuvendit te bangat e shkollës: Nis viti i ri akademiko-politik

Nga 

Leonard Veizi

 

Pushimet e zgjatura mbaruan, sezoni i larjeve në det gjithashtu. Dhe nisi sezoni i ri. Nga tryezat e Kuvendit te bangat e shkollës, një tjetër vit akademiko-politik ngre siparin si çdo Shtator. Dhe një sezon i mbarë përkon që të zhvillojë punimet dhe një Asamble Kombëtare që medoemos do vazhdojë zgjatimin me Pleniume e Kongrese. Ndërsa sezoni i ri i televizioneve na gajasi me moderatorët që i zënë vendin njëri-tjetrit, duke shitur si të reja emisionet e vjetra të lyer me gëlqere.Po kjo nuk është se i prish punë njeriu.

-Sa i vini re këto gjërat e vogla?!

Viti i ri akademik trokiti me zhurmën e zakonshme të librave të rinj, por këtë vit, zërat e tij përzihen me thirrjet e tryezave të Kuvendit. Uniformat janë hekurosur, çantat janë mbushur me libra të rinj, kapakët lustrafinë të të cilave kanë reflektuar dritën e ftohtë të zyrave arsimore. Dhe nxënësit, ashtu si edhe politikanët, janë gati për një sezon të ri garash. Sepse, le ta themi troç, nëse ka ndonjë gjë më të ngjashme me teatrin komik, ai është vetëm Kuvendi.

Politikanët, siç dihet, janë ekspertë në artin e fjalëve, - me fjalimet e tyre pompoze dhe premtimet e stisura, - dhe në çdo fillim viti akademik, duket se kanë gjetur një mënyrë magjike për t'i shndërruar bangat e shkollës në podiume të debatit.

Jemi dhe në prag të shpalljes së listave zgjedhore. Se po na afrohen zgjedhjet.

Prej kohësh jemi mësuar që në një klasë shkollore, gjithçka fillon me fjalët: "Të nderuar nxënës, kemi një program të ri arsimor që do ta revolucionarizojë mësimin!" Politikanët, gjithashtu, fillojnë me fjalët magjike: "Ky vit do të sjellë reforma të mëdha!" Në të dyja rastet, gjithçka përfundon o me entuziazëm të shfrenuar o me murmurima dhe pakënaqësi të heshtura.

Mësuesit, të përgatitur për të përballuar sfidat e tyre të përvitshme, shohin të njëjtën lodhje në fytyrat e nxënësve, ndërsa në parlament, ligjvënësit rrotullojnë sytë kur kolegët e tyre nisin të përsërisin fjalimet e vjetra. Nxënësit presin pushimin me të njëjtin pasion që politikanët presin fundin e sesionit parlamentar – një pushim i vogël për të shmangur monotoninë.

Sa të lodhur jemi.

Ndërkohë, ashtu si në Kuvend, edhe në bangat e shkollës, bëhen marrëveshje sekrete, krijohen aleanca dhe ndahen grupet e interesit. Ata që zënë bangat e para, ashtu si ministrat, janë të zellshëm për t'u dukur, të përkushtuar. Në fund të fundit, sa më afër të jesh te "burimi i dijes" apo "burimi i pushtetit", aq më shumë e kontrollon situatën. Ndërsa ata që qëndrojnë prapa, qofshin ata nxënës apo deputetë, mezi presin të shmangen dhe të mos tërheqin shumë vëmendje.

Në një anë, nxënësit janë të zënë me lëndët e reja dhe detyrat që duket sikur nuk mbarojnë asnjëherë, në anën tjetër, politikanët janë të angazhuar në një betejë të përhershme për vendin e parë në listat e premtimeve. “Bëni detyrat e shtëpisë,” u thonë mësuesit nxënësve, ndërsa në kuvend, politikanët diskutojnë mbi detyrat që nuk i kanë bërë kurrë.

E mo varja.

Cilido që të jetë plani i ri, sigurisht që do të ketë më shumë ‘punë në grup’ dhe ‘pjesëmarrje aktive’. E vërteta është se shumica e nxënësve do të jenë akoma të zënë me mësimet që vijnë duke u vështirësuar, dhe politikanët do të vazhdojnë të presin rezultate nga metoda që ndonjëherë as vetë nuk i kuptojnë.

Dhe ndërsa nxënësit përpiqen të gjejnë vendin e tyre në këtë fabul të ndërlikuar, bankat e shkollës bëhen gjithnjë e më shumë si tryezat e kuvendit: plot me ide, por të zbrazëta në praktikë. Këtu, mund të dëgjosh diskutime të zjarrta mbi të ardhmen, të drejtat e njeriut dhe, natyrisht, “çfarë do të ndodhë me arsimin?”

Në fakt asgjë.

Në këtë skenë, ironia është se ndërsa nxënësit përpiqen të përfitojnë nga çdo mundësi, politikanët duket se përfitojnë nga çdo mundësi për t'i zhgënjyer ata. Ndërsa bangat e shkollave mbushen me ëndrrat e rinisë, tryezat e kuvendit mbushen me retorikë boshe.

Arsimi nuk është në ditët e mira të tij. Ka kohë kështu. 

Përkundrazi, Kuvendi është në ditët e shkëlqyera të tij,... përderisa shqiptarët me pult në dorë shohin gjithë epsh punimet në seancën plenare. Dhe më pas sherret e seancës i vazhdojnë në kafene.

Viti i ri akademiko-politik filloi, dhe me të, një cikël i ri i diskutimeve dhe debatit. Dhe gjithçka e paradites zhvendoset në panelet e studiove televizive.

-Ohu, është radha e madhe, është një kompani e cila e tëra duhet ushqyer nga pak, o Vait vëllai.

Por ashtu si në klasë, edhe në Kuvend, zgjidhja më e mirë është të dëgjosh me vëmendje por të mos flasësh, se bën “gabim politik”. Si zakonisht, ndoshta do të na duhen disa ‘detyra shtëpie’ për të zbuluar se cila është e vërteta në këtë labirint të dyfishtë.

Me kalimin e muajve, nxënësit dhe politikanët fillojnë të përjetojnë të njëjtat dilema ekzistenciale: "Pse jam këtu?" Ata kërkojnë përgjigje në tabelat me shkrime të lodhshme apo në draftet e projektligjeve, por me gjasa e vetmja përgjigje që do marrin është heshtja e pafundme që vjen nga zyrat e institucioneve.

-Më mirë ta lëmë dilemën ekzistenciale. Le të vijmë me këmbë në tokë.

Në fund të fundit, një vit i ri është vetëm një mundësi për të filluar përsëri, për të parë nëse do të ketë ndonjë ndryshim të vërtetë ndërmjet bangave të shkollës dhe tryezave të kuvendit. Por, siç e dimë të gjithë, ndryshimi është më i lehtë të premtosh sesa të realizosh.

Në fund të vitit, gjithçka do të mbyllet me një provim të përbashkët: për nxënësit, është testi final, ndërsa për politikanët, zgjedhjet e ardhshme. Të dyja palët do të përgatiten në të njëjtën mënyrë – me një përzierje shprese të vakët dhe frike të fshehur.

E kështu, nga tryezat e Kuvendit te bangat e shkollës, një vit i ri akademiko-politik fillon, dhe një tjetër teatër absurd luhet para syve tanë.

“Flatliners” një vdekje e stimuluar për një ringjallje të tjetërsuar

 

Nga Leonard Veizi

 

Portrete njerëzish të paparë prej vitesh që vijnë në trurin tënd krejt real apo qoftë dhe si fantazma të paprekshme. Fytyra që shprehnin trishtim dhe ruanin ende inatin e hakmarrjes. Temperamente të brishtë që as koha dhe dallgët e jetës nuk kishin mundur t’i ashpërsonin dot. Ndaj kishin mbetur po aq famijë. Dhe në fund hakmarrja vetë: dalja në dritë e gjërave të mbuluara preh kohësh dhe një ndërgjegje që nuk arrin të të lejë të qetë sepse ndihet e rënduar dhe e lënduar njëkohësisht...

 

...”Flatliners”, që në shqip mund të ketë kuptimin jo vetëm të një arresti kardiak, por dhe të një koma apo vdekje të përkohshme, është një film horror psikologjik i fantashkencës amerikane i vitit 1990. Regjia e filmit mban firmën e Xhoel Shumaker, prodhuar nga Majkëll Dagllas dhe Rik Bieber dhe shkruar nga Piter Filard. Në të luajnë Kifer Saterlend, Xhulia Roberts, Uilliam Balduin, Oliver Plat dhe Kevin Bakon. Filmi u xhirua në kampusin e Universitetit Loyola të Çikagos midis tetorit 1989 dhe janarit 1990,  dhe u nominua për një çmim Oscar për Editimin më të Mirë të Tingullit në 1990. “Columbia Pictures” publikoi “Flatliners” më 10 gusht 1990. Filmi fitoi 61.5 milionë dollarë në total në Shtetet e Bashkuara.

 

Flatliners 1990

"Flatliners"  përqendrohet te një grup studentësh të mjekësisë që kryejnë eksperimente ekstreme për të zbuluar se çfarë ndodh pas vdekjes. Ata ndalojnë përkohësisht zemrat e tyre për disa sekonda dhe përjetojnë vdekje klinike, pastaj rikthehen në jetë. Ky eksperiment prek psikologjikisht secilin prej tyre në mënyra të ndryshme, duke nxjerrë në pah ndjenjat e tyre të fajit, frikërat dhe çështjet e pazgjidhura nga e kaluara.

 

Zbërthimi psikologjik

Studentët janë tërhequr nga ideja e kapërcimit të kufirit të jetës dhe vdekjes, të cilën e shohin si një mundësi për të kuptuar diçka të thellë dhe të fshehtë. Ky impuls reflekton një lloj kurioziteti ekzistencial dhe dëshirë për të kuptuar diçka që është përtej përvojës njerëzore normale.

Eksperimentet i bëjnë ata të ndihen sikur po sfidojnë vetë natyrën e jetës, duke i dhënë një ndjenjë të rreme të kontrollit mbi vdekjen. Por kjo, në fakt, i çon drejt humbjes së kontrollit, pasi ata fillojnë të përballen me ndikimet psikologjike të eksperimenteve.

Pasi përjetojnë këto eksperimente, ata fillojnë të përballen me përvoja traumatike të së kaluarës, që dalin në sipërfaqe. Secili nga personazhet ballafaqohet me përvojat e veta të fshehura, ndjenja faji dhe veprime të këqija, duke treguar që eksperimenti nxjerr në dritë ndërgjegjen e tyre dhe ato çështje emocionale që kanë lënë të pazgjidhura.

Ndërsa fillimisht përvoja me vdekjen shihet si diçka intriguese, ajo shpejt bëhet një burim ankthi. Pas eksperimentit, përvojat e tyre përforcojnë frikën e nënvetëdijshme nga vdekja dhe pasoja e papritur që vdekja mund të sjellë në jetë. Përvojat e përballjes me fajin dhe traumat e tyre të mëparshme shihen si një mënyrë me të cilën mendja e tyre përpiqet të përballet me vdekjen.

Personazhet kërkojnë mënyra për të përballuar atë që ka dalë në dritë gjatë eksperimenteve, duke provuar të shpaguajnë veprimet e së kaluarës. Ky proces shpreh idenë se përballja me vdekjen nxjerr në pah nevojën për pajtim me veten dhe të tjerët, si një lloj katarsisi.

Eksperimenti në film është një sprovë ekstreme psikologjike, që u nxjerr studentëve në pah frikërat e thella dhe ndjenjat e fajit që ata nuk i kishin përballur më parë.

 

Ngjarja

Një studenti i mjekësisë i bind shokët e klasës për ta ndihmuar atë të zbulojë se çfarë qëndron përtej vdekjes. Ai u kërkon të eksperimentojnë me vdekjen, duke ndërprerë përkohësisht zemrat e tyre për të përjetuar vdekje klinike dhe më pas rikthehen në jetë.

Në krye të grupit është Nelson Rajt, i interpretuar nga Kifer Saterlend, i cili është i vendosur të zbulojë se çfarë ndodh pas vdekjes. Ai bind shokët e tij – Rejçëll Manus, - interpretuar nga Xhulia Roberts, David Labraçcio nga Kevin Bakon, Xho Hërli nga Uilliam Balduin, dhe Rendi Stakëll nga Oliver Plat – të marrin pjesë në këtë eksperiment të rrezikshëm.

Pasi Nelson përjeton i pari vdekjen klinike, ai rikthehet në jetë me kujtime të thella nga e kaluara e tij. Sidoqoftë, ajo që fillimisht duket si një përvojë e mahnitshme shpejt bëhet e errët, pasi secili nga personazhet që merr pjesë në eksperiment fillon të përjetojë halucinacione të frikshme të lidhura me faje dhe trauma të së kaluarës. Këto përvoja bëhen gjithnjë e më të rënda dhe më të vërteta, duke i ndjekur dhe terrorizuar studentët edhe pas rikthimit në jetë.

Çdo anëtar i grupit përballet me versionet e tyre të frikërave, gabimeve dhe mëkateve që kanë bërë në të kaluarën, dhe ndërsa përvojat bëhen më të forta dhe të dhunshme, ata kuptojnë se nuk kanë të bëjnë vetëm me eksperimentin shkencor, por me pasojat shpirtërore dhe emocionale të veprimeve të tyre.

Në fund, secili prej tyre është i detyruar të përballet me fajet e së kaluarës për të gjetur një lloj pajtimi dhe çlirimi nga makthet që kanë provokuar gjatë eksperimenteve.

 

Flatliners 2017

Një film vijues i drejtuar nga regjisori danez Niels Arden Oplev u publikua në shtator 2017. Ai është një vazhdim i pavarur dhe ribërje e filmit të vitit 1990 me të njëjtin emër. Në film interpretojnë Eliot Peixh, Diego Luna, Nina Dobrev, Xhejms Norton dhe Kiersi Klamens. Në kastin e aktorëve është shfaqur gjithashtu Kiefer Sutherland në një rol kryesor. “Flatliners” i drejtuar nga Niels Arden Oplev këtë herë mban pë skenarist Ben Ripli.

“Sony Pictures” e publikoi filmin në Shtetet e Bashkuara më 29 shtator 2017 dhe u pasqyrua nga kritikët, të cilët në përgjithësi vunë re se ai përsëriste problemet e origjinalit.

Mbipopullimi i Tokës, sfida për të mbajtur me ujë e ushqim 10.4 miliard njerëz

Nga Leonard Veizi

 

Në pamje të parë duket se gjithçka po ecën për mrekulli, por planeti Tokë po kalon ditë të vështira, të cilat do të bëhen edhe më të vështira në të ardhmen. Toka ka prodhuar në vazhdimësi ushqim për njerëzit dhe kafshët që popullonin atë, por në 150 vitet e fundit gjithçka është shndërruar me shpejtësi dhe mbijetesa bëhet më e vështirë po të keni parasysh se sa janë nevojat për konsum dhe sa prodhon Toka. Rritja e popullsisë së botës në 8 miliardë është një nga zhvillimet më të rëndësishme demografike në historinë e njerëzimit. Ky udhëtim në rritje përfshin një periudhë jo port të gjatë historike, që fillon nga shekulli XIX dhe vijon deri në ditët e sotme, duke reflektuar ndryshime të thella në shoqëri, ekonomi, teknologji dhe mjedis...

 

...Nisim kërkimet për të gjetur se si ka evoluar numri i popullsinë. Dhe mundësia për të gjetur shiftra të sakta mes kakofonisë, është e padiskutueshme, sidomos kur u referohesh platformave serioze. Kështu rezulton se në fillim të shekullit të XIX, popullsia e botës arriti 1 miliardë banorë. Kjo shifër u arrit në një botë të dominuar nga bujqësia, ku shumica e njerëzve jetonin në zona rurale. Megjithatë, përparimet në bujqësi dhe Revolucioni Industrial ndryshuan rrënjësisht mënyrën e jetesës, duke sjellë rritje të prodhimit të ushqimit dhe përmirësim të kujdesit shëndetësor.

 

Shekulli XX

Shekulli XX do të shihte një shpërthim të paprecedentë të popullsisë. Në vitin 1927, popullsia e botës arriti në 2 miliardë banorë. Kjo shifër ishte një pikë kthese e rëndësishme në historinë demografike të njerëzimit, duke reflektuar efektet e Revolucionit Industrial dhe përparimet në shkencën mjekësore dhe shëndetësore. Këto zhvillime, së bashku me stabilizimin e shumë vendeve pas Luftës së Parë Botërore, krijuan kushtet për një rritje të shpejtë të popullsisë. Kështu, në më pak se një shekull pas arritjes së shifrës së 1 miliard banorë në fillim të shekullit të 19-të, bota u rrit me një miliard të tjerë, duke e çuar numrin e banorëve në 2 miliardë në vitin 1927. Kjo rritje e popullsisë u bë pararendëse e një epoke të re demografike, e cila do të vazhdonte të formësonte historinë e njerëzimit gjatë shekullit të XX e përtej. Pas arritjes së 2 miliardë banorëve në vitin 1927, popullsia globale vazhdoi të rritet me ritme gjithnjë e më të shpejta. Popullsia globale arriti në 3 miliardë në vitin 1960. Kjo rritje u nxit nga periudha pas Luftës së Dytë Botërore, e cila solli një bum demografik të njohur si "baby boom".

Ndërsa në vitin 1974, popullsia e botës arriti në 4 miliardë. Gjatë viteve 1960 dhe 1970, shumë vende në zhvillim, veçanërisht në Azi, Afrikë dhe Amerikën Latine, përjetuan një rritje të shpejtë të popullsisë. Programet për imunizim dhe përmirësimet në bujqësi, përfshirë përdorimin e plehrave kimikë dhe varieteteve të reja të kulturave bujqësore, ndihmuan në uljen e urisë.

Ndërsa në viti 1987 popullsia globale arriti në 5 miliardë në vitin 1987. Kjo dekadë u shënua nga një vazhdim i rritjes së shpejtë të popullsisë në vendet në zhvillim, ku normat e lindshmërisë mbetën të larta ndërsa normat e vdekshmërisë vazhduan të bien.

Kështu, nga viti 1927 deri në vitin 1987, popullsia botërore u rrit nga 2 miliardë në 5 miliardë brenda vetëm 60 viteve, duke reflektuar përmirësimet e jashtëzakonshme në shëndetësi, ekonomi, dhe teknologji, si dhe sfidat e reja që këto zhvillime sollën për shoqëritë globale.

Ndërsa në 12 tetor 1999 bota arriti 6 miliardë banorë, sipas vlerësimeve të Kombeve të Bashkuara. Ky çast u shënua simbolikisht si "Dita e Gjashtë Miliardëve".

 

Shekulli XXI

Në fillim të shekullit të 21-të, popullsia e botës arriti në 7 miliardë dhe, në vitin 2022, tejkaloi 8 miliardë. Kjo rritje e shpejtë ka sjellë sfida të reja për shoqëritë moderne, përfshirë presionin mbi burimet natyrore, nevojën për qëndrueshmëri mjedisore dhe menaxhimin e ndryshimeve klimatike. Ndërkohë që disa vende përballen me rritje të shpejtë të popullsisë, të tjera po përjetojnë plakjen e popullsisë dhe rënie demografike, gjë që kërkon politika të reja për të menaxhuar këto ndryshime.

Rritja e popullsisë nga 1 miliard në 8 miliardë ka qenë një udhëtim kompleks dhe sfidues, i formuar nga zhvillime të shumta historike, teknologjike dhe sociale. Ndërsa njerëzimi vazhdon të rritet, sfidat që lidhen me këtë rritje kërkojnë zgjidhje të reja dhe inovative për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme dhe të begatë për të gjithë banorët e planetit tonë.

 

Projeksioni

Projeksionet për rritjen e popullsisë globale në të ardhmen tregojnë një ngadalësim të ritmit të rritjes krahasuar me dekadat e mëparshme. Sipas Kombeve të Bashkuara dhe institucioneve të tjera të rëndësishme demografike, popullsia botërore pritet të arrijë në një kulm në mesin e shekullit të 21-të, përpara se të fillojë të stabilizohet apo të bjerë.

Në vitin 2050: Popullsia globale pritet të arrijë rreth 9.7 miliardë. Kjo rritje do të ndodhë kryesisht në vendet në zhvillim, veçanërisht në Afrikën Subsahariane dhe Azinë Jugore, ndërsa disa vende të zhvilluara mund të përjetojnë një ngadalësim apo edhe një rënie të popullsisë.

Ndërsa në vitin 2100: Projeksionet variojnë, por shumica e modeleve sugjerojnë se popullsia globale mund të arrijë rreth 10.4 miliardë banorë, përpara se të fillojë të stabilizohet ose të bjerë lehtë. Ky skenar bazohet në uljen e normave të lindshmërisë dhe plakjen e popullsisë.

Kapaciteti i planetit Tokë për të përballuar nevojat për ushqim dhe ujë të një popullsie të shumëfishuar është një nga sfidat më të mëdha që njerëzimi do të përballet në shekullin e 21-të. Ndërsa ka potencial për të ushqyer dhe për të siguruar ujë për një popullsi në rritje, kjo do të varet shumë nga mënyra se si menaxhohen burimet natyrore dhe se si përparojnë teknologjitë dhe politikat për një qëndrueshmëri më të madhe.

Në teori, kapaciteti aktual dhe potencial i prodhimit bujqësor është i mjaftueshëm për të ushqyer një popullsi globale të madhe. Teknologji të reja, si bujqësia e saktë, modifikimi gjenetik, dhe përdorimi më i mirë i plehrave dhe pesticideve, kanë rritur prodhimin bujqësor në shumë vende. Megjithatë, këto përparime duhet të shoqërohen me menaxhim të qëndrueshëm për të shmangur degradimin e tokës dhe humbjen e biodiversitetit.

Shpërdorimi i ushqimit dhe pabarazitë në shpërndarjen e tij janë çështje të mëdha që duhen adresuar. Një pjesë e madhe e ushqimit të prodhuar humbet ose shpërdorohet para se të arrijë tek konsumatorët, dhe një ndarje e pabarabartë e burimeve çon në uri dhe kequshqyerje në disa rajone.

Ndryshimet klimatike paraqesin një kërcënim të madh për prodhimin bujqësor, duke ndikuar në rendimentet e kulturave dhe në përhapjen e sëmundjeve te bimët dhe kafshët. Për të përballuar këtë sfidë, do të jenë të nevojshme politika për përshtatjen ndaj ndryshimeve klimatike dhe investime në kërkime bujqësore.

Shumë rajone të botës tashmë përballen me mungesa uji, dhe kërkesa për ujë do të vazhdojë të rritet me rritjen e popullsisë dhe zhvillimin ekonomik. Përveç kësaj, ndotja e burimeve të ujit dhe ndryshimet klimatike pritet të përkeqësojnë situatën në shumë vende.

Menaxhimi i qëndrueshëm i burimeve të ujit, përfshirë përdorimin e teknologjive për kursimin e ujit, riciklimin e ujërave të zeza dhe përmirësimin e infrastrukturës ujore, do të jetë kritik për të siguruar furnizimin e mjaftueshëm të ujit. Investimet në teknologji, si desalinizimi dhe përdorimi i ujit të shiut, mund të luajnë një rol të rëndësishëm në mbushjen e hendekut midis kërkesës dhe furnizimit.

Planeti Tokë ka kapacitetin për të përballuar nevojat për ushqim dhe ujë të një popullsie në rritje, por kjo do të kërkojë përpjekje të qëndrueshme në menaxhimin e burimeve, investime në teknologji të reja, dhe adresimin e pabarazive në shpërndarjen e këtyre burimeve. Për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme, do të jetë e nevojshme të trajtohen sfidat e ndryshimeve klimatike, ndotjes, dhe keqmenaxhimit të burimeve natyrore, në mënyrë që të ruhet balanca ndërmjet kërkesës së njerëzimit dhe aftësisë së planetit për t'i përmbushur këto kërkesa.

 

Nevojat ditore globale

Për të bërë një llogaritje të përafërt të sasisë së ujit, ushqimit dhe medikamenteve që nevojiten për 8 miliardë banorë në ditë, mund të përdorim disa mesatare globale:

 

Uji:

- Mesatarisht, një person ka nevojë për rreth 50-100 litra ujë në ditë për konsum dhe higjienë, varësisht nga vendi dhe mënyra e jetesës.

-50 litra × 8 miliardë = 400 miliardë litra ujë në ditë

-100 litra × 8 miliardë = 800 miliardë litra ujë në ditë

Pra, mesatarisht: 600 miliardë litra ujë në ditë.

Nëse nevojiten 600 miliardë litra ujë, kjo është e barabartë me 600 milion metra kub ujë.

Për të kuptuar sa është kjo sasi, le të shikojmë disa krahasime:

Liqeni i Ohrit në Shqipëri dhe Maqedoninë e Veriut ka një vëllim prej rreth 55.4 miliardë metra kub.

Liqeni i Fjerzës, si liqeni më i madh artificial në Shqipëri, që është pjesë e sistemit të HEC-ve të Drinit, ka një kapacitet mbi 2.7 miliardë metra kub ujë.

 

Drithëra dhe barishte:

Mesatarisht, një person konsumon rreth 1-1.5 kg barishte, fruta dhe drithëra në ditë.

-1 kg × 8 miliardë = 8 milionë tonë në ditë

-1.5 kg × 8 miliardë = 12 milionë tonë në ditë

Pra, mesatarisht: 10 milionë tonë në ditë.

Për të llogaritur madhësinë e një hambari që mund të ruajë 10 milion ton drithë, duhet të konvertojmë sasinë në njësi të vëllimit. Pesha specifike e drithërave zakonisht varion nga 0.75 deri në 0.85 ton për metër kub. Pra, mesatarisht, 1 ton drithë zë rreth 1.25 metra kub. Pra, për të magazinuar 10 milion ton drithë, do të nevojitej një hambar me vëllim prej 12.5 milion metra kub. Një hambar që mund të ruajë 10 milion ton drithë mund të ketë përmasa prej 1,250 metra gjatësi, 500 metra gjerësi dhe 20 metra lartësi, që përbën një vëllim prej 12.5 milion metra kub.

 

Mish:

Konsumi mesatar i mishit në botë varion shumë, por mesatarisht është rreth 100-200 gram për person në ditë.

-0.1 kg × 8 miliardë = 800 mijë tonë në ditë

-0.2 kg × 8 miliardë = 1.6 milionë tonë në ditë

Pra, mesatarisht: 1.2 milionë tonë në ditë.

Për të llogaritur sa lopë apo viça do të nevojiten për të prodhuar 1.6 milion ton mish në ditë, mund të përdorim disa mesatare. Mesatarisht, një lopë e rritur, pas therjes, jep rreth 250-300 kg mish të përdorshëm. Pra, të përdorim një mesatare prej 275 kg për këtë llogaritje.

1.6 milion ton mish = 1,600,000,000 kg. 1 lopë jep rreth 275 kg mish.

Numri i lopëve të nevojshme = 1,600,000,000 kg / 275 kg për lopë = 5,818,182 lopë

Pra, do të nevojiteshin afërsisht 5.8 milion lopë ose viça për të prodhuar 1.6 milion ton mish në ditë.

 

Medikamente:

Kjo është më e vështirë të vlerësohet saktësisht, pasi nevojat për medikamente ndryshojnë nga individi në individ dhe nga vendi në vend. Megjithatë, mund të llogaritet një mesatare për përdorimin e medikamenteve në një nivel global:

Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) dhe studimeve të ndryshme globale, është e vështirë të japësh një numër të saktë për njerëzit që kanë diagnoza dhe janë nën mjekim, por mund të bëhen disa vlerësime të përgjithshme.

Sëmundjet kronike: Rreth 1.4 miliardë njerëz në botë vuajnë nga hipertensioni (presioni i lartë i gjakut), dhe shumë prej tyre janë nën mjekim të vazhdueshëm. Për sëmundjet e tjera kronike si diabeti, sëmundjet e zemrës, astma dhe sëmundjet e frymëmarrjes, numri total mund të shkojë në disa miliarda. Sipas OBSH-së, rreth 1 miliardë njerëz në botë vuajnë nga ndonjë formë e çrregullimit mendor, si depresioni apo ankthi, dhe një pjesë e mirë e tyre marrin mjekim.

Sëmundjet infektive: Miliona njerëz janë nën trajtim për sëmundje infektive si tuberkulozi, HIV/AIDS, malaria, dhe të tjera. Për shembull, mbi 37 milionë njerëz jetojnë me HIV/AIDS dhe shumë prej tyre janë në mjekim antiretroviral. Në çdo kohë të caktuar, miliona njerëz janë nën mjekim për sëmundje akute si gripi, infeksionet e rrugëve të frymëmarrjes, apo infeksione të tjera të përkohshme. Duke marrë parasysh të gjitha këto grupe dhe llojet e ndryshme të sëmundjeve, mund të thuhet se miliarda njerëz në botë kanë një diagnozë dhe janë nën ndonjë formë mjekimi. Një vlerësim i përafërt mund të jetë rreth 2-3 miliardë njerëz.