“Nëntori i Dytë”, filmi që u kujton shqiptarëve represionin e turqve, serbëve e grekëve

Nga Leonard Veizi

 

Vite më pas ai u kundërshtua si një film që nuk përkon me realitetin. Ndërsa në të vërtetë filmi “Nëntori i dytë” mbetet filmi më ikonik i prodhuar nga Kinostudio Shqipëria e Re...

 

..."Nëntori i Dytë" me regji të Viktor Gjikës është një nga veprat më të rëndësishme të kinematografisë shqiptare, dhe për shqiptarët përfaqëson një simbol të fuqishëm të luftës për pavarësi, sakrificës dhe atdhedashurisë. Realizuar në vitin 1982, filmi trajton një çast historik kyç – shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912 – dhe ofron një përfytyrim artistik të përpjekjeve të shqiptarëve për liri në një kohë të vështirë.

Filmi i sjell shikuesit në një atmosferë historike të tensionuar dhe emocionuese, duke pasqyruar përpjekjet e shqiptarëve për të ruajtur identitetin e tyre kombëtar dhe për të krijuar një shtet të pavarur. Përmes personazhit të Ismail Qemalit dhe ngjarjeve që çojnë në ngritjen e flamurit, filmi mishëron krenarinë dhe idealet kombëtare.

Si një vepër artistike, filmi shërben si një kujtesë vizuale për brezat e rinj mbi rëndësinë e ngjarjeve të vitit 1912 dhe rolin e figurave historike në krijimin e shtetit shqiptar.

Përmes rrëfimit të tij, filmi thekson sakrificat e shqiptarëve nga të gjitha trevat për t’i bërë ballë pushtuesve dhe për të arritur qëllimin e përbashkët. Kjo i jep filmit një vlerë të veçantë për publikun shqiptar, duke theksuar rëndësinë e bashkimit kombëtar.

Kritika është shprehur se filmi dallohet për qasjen e tij realiste dhe simbolike, duke përdorur mjetet e kinematografisë për të pasqyruar tensionin, heroizmin dhe shpirtin e epokës. Interpretimet e fuqishme të aktorëve dhe regjisura e Gjikës e kanë kthyer këtë film në një klasik.

 

Sekuenca

“Nëntori i Dytë” veç regjisë së Viktor Gjikës është mbështetur mbi skenarin e Dhimitër Shuteriqit dhe Kiço Blushit. Ndërsa kasti i aktorëve do të udhëhiqej nga Sandër Prosi që interpreton rolin e Ismail Qemalit:

-Fatet e kombeve të vegjël dalin nga dyert e tragjedive të mëdha

Bujar Lako do të interpretonte rolin e Luigj Gurakuqit:

-Më habit qëndrimi i Francës, Si mund të sillet kaq indiferent ndaj lirisë së një populli. Vendi që ka hartuar kartën e të drejtave të njeriut

Demir Hyskja do të interpretonte Mytesarifin e Durrësit.

-Nuk më takon mua t’i kujtoj një diplomati si shkëlqesia juaj që e keqja Shqipërisë nuk i vjen nga Turqia. Pastaj 500 vjet vllazërim nuk bëhen dot hasha me një ditë. Fati i Shqipërisë është i lidhur përjetësisht me atë të Turqisë. Ne jemi si vëllezërit siamezë, kur sëmuret njëri teshtin tjetri. Nejse çu bë nuk zhbëhet dot. Flamuri në Durrës nuk do të ngrihet kjo është e prerë dhe ne nuk do të bëjmë asnjë lëshim.

Gjenerali turk do të interpretohej nga Sulejman Dibra.

-Ne nuk mund të prishnim perandorinë për të rregulluar Shqipërinë.

Vangjel Heba do të futej nën rasën e Dhespot Jakovit.

-Qëndroni disa ditë në Durrës shkëlqesi, do tu vijë më mbarë. Konsulli grek më tha se në Athinë nuk e kanë harruar vizitën tuaj, as bisedimet me mbretin Jorgo.

Viktor Zhusti, si Pandeli Tole

-të krishterët e Shqipërisë janë për Shqipërinë qirje Fotaqis. Në qoftë se ju kujtohet ishin të krishterët korçarë që vranë dhespot Fotin se desh të na përçante.

Mario Ashiku që do të interpretonte Shpend Dragobinë,

-Fol, gjëmat janë për burrat, piskamat për gratë.

Luan Qerimi do të interpretonte Sali Drenicën.

-Po e len Kosovën në Dorë të hasmit o Is... Çka i duhen resmet Idriz Seferit. Turqit e njohin dhe pa to. Po e kan pa mirë në mejdan të luftës.

Reshat Arbana do të interpretonte Isa Boletinin

-Ne po shkkojmë në Vlonë të sigurojmë tan Shqipnin Sali Drenivva

Gyljem Radoja do të luante Lym Kepin ndërsa Harjie Rondo do të ishte gruaja e Lym Kepit.

-A s’po më njihni oj gra, jam Lym Kepi.

-Djali të është bërë burrë. Te burimi nuk të njoha fare, ishte veshur allafrënga.

Ilia Shyti do të ishte Mullai i Beratit.

-Vatani beu i madh që u bëfsh Pasha. Mëmëdheu si i thonë sot. Erdha të piqem me ty e të llafosem për sëkëlldinë e madhe që ka zënë vatanë. E kam fjalën për serbët që kanë zënë mbrëmë Elbasanin e për malazezët që rrëzuan Shkodrën. Ktheu te në në Berat e Siguro kokën. Pastam ndaç merr Evropën ndaç ktheu në Stamboll se sulltan hazërtleri nuk do të të bëjë harram

Pandi Raidhi do luante Demir Arbanën.

-Në këtë arkë kemi mbledhur ndihmat që ka dhënë populli i Durrësit, i Tiranës si Kavajës dhe i Krujës për qeverinë e re. Këtu brenda keni dhe një listë me emrat e njerëzve. Pak janë po sa pa gjë...

Piro Malaveci si Hasan Prishtina

-Ora e Shqipnis po bie. Në Komitetin e Shppëtimit Kombëtar ishim marrë vesh që së bashku të zgjidhnin qytetin më të përshtatshëm për ngritjen e flamurit. Tash që veriu i Shqipnin rrezikohet nga ushtritë serbe dhe malazeze duhet që ky qytet të jetë sa më larg. Ismail Qemali na porosit që të nisim delegatët për në Durrës. Mendojmë të çojmë nga tanë krahinat e Kosovës Isa Boletinin me trimat e vet. Ata do të jenë në mbrojtje të shtetit shqiptar.

Vasjan Lami do të mbante uniformën e një oficeri serb.

-Ka kaq kohë që fjala Shqipëri po na shurdhon veshët. Duhet të marrë fund ky nocion që i ka rrënjët në djepet e tyre

Spiro Urumi do të interpretonte Xhaferr Bej Kadenën që i kish zënë rrugën Ismail Beut

-Më thonë Xhaferr Bej Kadenën, i kërkojë ndjesë Ismail Beut por nuk dua të ndez sherr me turqit. Përmes çifligut tim nuk do të kaloni. Shqipërinë nën Turqinë e kemi. Ne këtej njohim sulltanin. Ai akoma është qeveri.

Robert Ndrenika do të interpretonte karrocierin qiraxhi Hakiun.

-Or zotni e sheh që jemi gjithë këta burra këtu dhe hesapi mund të dali shtrenjtë.... Ti po pate më jep një kobure se gjithë këta dreqën të verdh e të zinj që vijën këtu në mes të natës e i prishin gjumin Ismail Qemalit nuk sillen për të mirë.

Rozalinda Bendo do të ishte Marigoja

-Buka e Shqipërisë dhe kripa jonë Zoti ynë. Tu bëftë dita njëmijë, Peshqeshi i vajzave të Vlorës sonë.

Petrit Malaj do të luante Adem Boletinin, Ali Bega si përfaqësuesi i dhespot Jakovit, Sulejman Kokomani si Nuri Efendiu, Agim Shuka si Jani Vruho, Vangjel Grabocka si Gjyshi, Fatos Sela si bimbashi, Kristaq Skrami si Et'hem Efendiu,  Amarildo Pregapuca si Kosta, Taulant Godaj si djali i Lymit.

Pikërisht kjo trupë e jashtëzakonshme aktorësh i dhanë jetë këtij prodhimi të jashtëzakonshëm kinematografik që formatoi në kujtesën e shqiptarëve një pjesë të rëndësishme të historisë së tyre, atë të fillimit të shtetformimit. 

Kolona muzikore e filmit është shkruar mbi pentagram nga i mirënjohuri Kujtim Laro.

 

Epilogu

"Nëntori i Dytë" vazhdon të jetë një pikë referimi për shqiptarët në kujtesën historike dhe kulturore. Ai është më shumë sesa një film – është një mënyrë për të ruajtur dhe përjetuar historinë kombëtare, duke e përcjellë mesazhin e pavarësisë dhe lirisë në çdo kohë.

Çdo 28 nëntor “Nëntori i dytë” është simboli që çdo shqiptar do donte ta rishihte si pjesë e krenarisë së tij.

Nëntori, muaji i Alfabetit, Pavarësisë dhe... kujtesës historike që sot duket kaq absurde!

Nga Leonard Veizi

 

E kush nuk e sjell në mend Nëntorin e lavdishëm? I mbushur plot me datat që dikur linin vulë në kalendarin kombëtar.

Në 16 festa zyrtare të kalendarit shqiptar Nëntori me tre festa mban vendin e dytë pas Marsit me katër festa. Pastaj vjen Janari me dy festa, Maji me dy dhe Dhjetori po me dy. Prilli 1, Qershori 1, Shtatori 1. Dhe kaq.  Se na kaloi viti nëpër festa.

Por Nëntori na e mbush kalendarin dhe më shumë sesa mendojmë! Dy datat e fundit historike ngjeshin më tej këtë muaj, si për të na kujtuar se në Nëntor duhet të qëndrojmë në këmbë e të përshëndesim flamujt pa pushim.

Sot, ky muaj na kujton plot tre festa njëra pas tjetrës, me një ndërlidhje të padukshme me të tashmen, por që ndriçon të kaluarën tonë të përbashkët si një dritë reflektimi, edhe pse disi e prishur. Por në nëndërgjegjen e brezave më të vjetër Nëntori ka më shumë data se kaq.

 

7 Nëntori - Nga Rusia me dashuri! Përvjetori i revolucionit bolshevik, ku idetë e Leninit dhe bolshevikëve mbushën valixhet dhe zbarkuan edhe këtu, si udhëtarë pa vizë! Ato ndezën flakën revolucionare që përhapi ëndrra dhe aspirata, për të ndërtuar një shoqëri të re, të barabartë dhe socialiste. E me 7 Nëntor ndiheshin brohoritje për “Revolucionin e Madh të Tetorit” që festohej në… Nëntor!  Pikërisht, 7 Nëntori ishte simboli i ardhjes së një epoke të re për shumë vende, përfshirë Shqipërinë. Revolucioni Bolshevik i Tetorit, që për ironi ndodhi në Nëntor sipas kalendarit perëndimor, ishte si një “llambë ideologjike” që u ndez në Moskë dhe arriti të ndriçojë rrugën për partitë komuniste të kohës, duke përfshirë edhe atë shqiptare. Dikur, në Shqipëri, kjo datë festohej gjerësisht, me entuziazëm, dhe u kthye në një “kalendar përbashkues” për vendet e bllokut lindor. Sot, 7 Nëntori është një kujtesë e një periudhe që për disa ishte simbol i progresit, e për të tjerë një kujtesë e tensioneve dhe e sakrificave. Sot, ndoshta, ky revolucion duket më shumë si një kujtim historik i tejkaluar sesa një ngjarje me peshë ideologjike.

 

8 Nëntori - Partia Komuniste Shqiptare nisi rrugën e saj të zgjatur. Të gjithë e nisin mirë në fillim por s'di pse pastaj fillon përkeqësimi e nga fundi e djallosin fare. Nga një ditë në tjetrën, njerëzit ishin “të frymëzuar” nga retorika politike. Por sot, ky përvjetor duket pak si një figurë e largët që përzihet mes kujtimeve e ndonjë buzëqeshjeje të lehtë ironike. Atie, ku dikur ngrihej një shtëpi “Ku lindi Partia”, sot është ngritur një pallat.

 

17 Nëntori – Çlirimi i Tiranës. Një përvjetor që rri paksa në hije krahasuar me datat e tjera, por që gjithsesi ndriçon kryeqytetin me dritën e lavdisë. Kjo ditë na kujton luftën e ashpër për Tiranën dhe vetë qyteti, në këtë ditë, rrezaton një lloj krenarie për të kaluarën e tij luftëtare. E po ta mendosh sot, 17 Nëntori duket si një mini-prolog për të gjithë valën e festave që pasojnë.

 

Sigurisht! 22 Nëntori është një tjetër datë e rëndësishme dhe e shtrenjtë për shqiptarët, pasi shënon Ditën e Alfabetit Shqiptar. Kjo festë i kushtohet Kongresit të Manastirit, i cili më 1908 përcaktoi alfabetin e unifikuar të gjuhës shqipe – një moment vendimtar në historinë tonë kulturore. Një alfabet i përbashkët për të gjithë shqiptarët shërbeu si një urë për të bashkuar një komb të ndarë nga kufijtë dhe për të siguruar një identitet të fortë kombëtar.

Kjo ditë përkujtohet në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni të Veriut dhe kudo ku jetojnë shqiptarët, si simbol i rëndësisë së arsimimit dhe kulturës sonë gjuhësore. E kur mendon se kemi kaq shumë festa në Nëntor, duket sikur ky muaj është vërtet muaji ynë për të reflektuar mbi atë që na bashkon si komb. Dhe 22 Nëntori, me alfabetin, është si një festë që mban gjallë frymën e dijes dhe komunikimit të lirë. Tanimë 22 Nëntorin e kemi dhe ditë pushimi.

 

28 Nëntori – Dita e Pavarësisë, flamuri kuqezi që valëvitet dhe bën zemrat tona të pulsojnë fort për kombin. Kjo është dita që na nxjerr të gjithëve nga shtëpia, pavarësisht nga bindjet politike e preferencat historike. Në njëfarë mënyre, 28 Nëntori është si "ora e parë" e pavarësisë së vërtetë dhe secili përpiqet të kujtojë Ismail Qemalin, përvijimet e flamurit, dhe betimin për një Shqipëri të lirë. Në këtë festë, qëllimi është i qartë dhe emocionet janë të sinqerta: ne jemi shqiptarë dhe kjo datë është shenjë e ekzistencës sonë!

 

29 Nëntori - Këtu e ke kulmin! Çlirimi i vendit nga nazi-fashistët, një fitore e madhe dhe një festë kombëtare që përmbyll "Nëntorin e ndritur".

28 apo 29 dita e çlirimit ka mbetur varur në gozhdë

Epo, është vërtet ironike se si ka mbetur pezull edhe kjo çështje e ditës së çlirimit! Një temë që, ndonëse me dekada të tëra e konsideruar si 29 Nëntori, ka marrë një kthesë historike dhe për shumëkënd ka ngritur dyshime dhe debate.

Dikur 29 Nëntori ishte i shkruar fort në gurë si dita kur Shqipëria u çlirua përfundimisht nga pushtimi nazist dhe nisja e ndërtimit të një shoqërie të re. Me kalimin e viteve, megjithatë, me dokumente e dëshmi të reja, disa historianë dhe qytetarë filluan të ngrenë pyetjen: "Po nëse çlirimi u përmbush në fakt më 28 Nëntor?" Një pyetje që duket aq e pafajshme, por që solli përmbysje simbolike në ndërgjegjen historike të vendit.

Në këtë mënyrë, kemi mbetur me një gozhdë të madhe në murin e kujtesës historike, me 28-ën dhe 29-ën si dy "dita e çlirimit", njëri që bën të valëvitet flamurin e pavarësisë dhe tjetri si dita kur historia, për dekada, u shkrua me festime, marshime e ceremoni shtetërore.

Në fund, mbase është më mirë që t'i shohim si dy data ku secila ka domethënien e vet në kujtesën kolektive – njëra për identitetin tonë kombëtar, tjetra për kujtesën e luftës dhe sakrificave. Në fund të fundit, qofshin 28, 29 apo të dyja bashkë, rëndësi ka që për pak ditë të gjithë kemi diçka për të festuar, qoftë dhe me një vështrim të dyshimtë dhe pak humor!

Kështu, Nëntori është një kujtesë kolektive, një muaj ku i gjithë vendi përjeton një përzierje të veçantë të lavdisë dhe të ironisë historike. Edhe pse e shohim të kaluarën me një distancë dhe ironi, duhet pranuar se ajo na formoi dhe na la mësime që, shpresojmë, t’i mbajmë mend.

Dhe kështu, Nëntori bëhet një mozaik festiv i ngjeshur me ngjarje që nga pavarësia e deri te luftërat dhe çlirimet. Nga Tirana, tek i gjithë vendi, një muaj i tërë kujtesash dhe krenarie, me një përzierje të butë autoironike dhe patriotike, që herë na bën të shohim përpara me shpresë, herë të shohim prapa me një buzëqeshje të lehtë ironie. E si për ta përmbyllur me humor: ndoshta Nëntori meriton një pushim vetë, pas gjithë këtyre përvjetorëve!

Kështu që, po t'i hedhim një sy gjithë kalendarit të Nëntorit, mund ta quajmë me plot gojën një "maratonë festash historike" – ku çdo datë na sjell një element të ndryshëm të trashëgimisë dhe identitetit tonë.

R.I.P MARTIN - O ma... po iki në shkollë!

Nga 

Leonard Veizi

 

-O ma... po iki në shkollë!

Me çantën e librave mbi shpinë doli nga dera e shtëpisë dhe rendi i shqetësuar të kapte autobusin e linjës sepse nuk donte të ishte asnjë minutë me vonesë në orën e parë të mësimit. Por nuk u kthye më aty. Ishte 18 nëntor i vitit 2024. Ditë e hënë. Java duhet të fillonte e mbarë. Por jo për Martinin.

Pikërisht në një ditë të tillë ai u nda nga jeta. Rrugën ia prenë, po ashtu si ajo rrugica qorre pas shkollës “Fan Noli”, ku ndodhi krimi e ku nuk ke nga të shkosh më. S’ka rrugë shpëtimi. Fill sapo kishte dalë nga shkolla. Rreth orës 13.06 minuta. E vranë. Me thikë.

-Kanë therur Martinin, - ishte lëshuar piskama mes nxënësish. Oshtima e thirrjes dukej sikur çante mes dallgësh, ku e pabesueshmja tentonte të bëhej sa më e besueshme dhe ajo që mund të mos dëgjohej dobësohej sepse nuk duhej dëgjuar. Por diçka tjetër ngrihej rrëmbimthi për t’u dëgjuar në fakt.

-Martini... ka vdekur.

Llahtar. Sa i largët duket ky koncept a veprim metafizik për një 14 vjeçar.

Klithma frenetike e të qara pa zë. Përballja me të panjohurën e bëri situatën edhe më kaotike. Asgjë s’mund të ishte ngushëlluese. Vetëm tmerruese. Sepse nuk mund të ketë dot ngushëllim. Ai ishte 14 vjeç.

Autoambulanca me sirena ndezur, makina që kishin marrë rrokopujën e nuk ndaleshin, thirrje për ndihmë... dhe pulsi që binte ngadalë. Situata vazhdonte të ishte kaotike, në oborrin e shkollës, nëpër klasa, në rrugë e spital.

-Pse Martini...?

Ngrinin supet nxënësit e mavijosur. Asgjë s'kish kuptim. Dukej si një ëndërr e ligë ku pritej zgjimi. Por askush nuk zgjohej dot. Dhe ëndrra i kish mposhtur.

-Ku është vrarë Martini im? – kish pyetur babai sapo kishte mbërritur në spital që edhe pse e ndjente se punët nuk ishin aspak mirë, përsëri kishte shpresë se asgjë nuk ishte e vërtetë. Por askush nuk guxonte t’i thoshte se tehu i thikës i kishte copëtuar zemrën. Ndërsa mjekët e sapodalë nga salla e operacionit ia thanë të vërtetën drejtpërdrejt.

-Martini nuk ia doli.

Djaloshi dergjej në krevatin spitalor, ndërsa vrasësi mburrej në rrjete sociale se kishte ngulur thikën në mish. Ishte “trim” vrasësi edhe pse ndante të njëjtën moshë me viktimën e tij. Pra as më shumë e as më pak por 14 vjeç edhe ai. E pakuptueshme, E pakonceptueshme. Gjithë ky mllef, gjithë ky maraz, për t’u shfryrë me nguljen e thikës në mish.

Martini kishte mbetur i vdekur në kohë prej këtij epshi shtazarak. Dhunë dhe gjak.

Kjo ishte dita e parë dhe askush nuk kuptonte asgjë.

Në ditën e dytë të krimit botova një shkrim, ku ende i panjohur më shumë nga detajet e rrethanës shkrova pak a shumë se Martini ishte nisur në mëngjes si çdo nxënës normal, me pak bukë me vete e një bidon ujë, me përqafimin e nënës dhe me urimin e saj: Mirëardhsh! Por nuk dija një detaj tjetër, që diku në një nga xhepat e Martinit ndodhej dhe një dymijë lekësh i dhënë nga babai, të cilën ai ia kishte kërkuar që në darkë. E ç'mund të blesh me një dymijë lekësh? Pyetjes së butë vetëm ai mund t’i përgjigjej po aq butësisht: Sa për të blerë një tost. Dhe këto qenë fjalët e fundit që shkëmbyen bashkë babë e bir. Sepse një ditë më pas e në vazhdimësinë e përjetshme, bisedat e tyre do të zhvillohen në një tjetër dimension.

Vetëm një kërkesë e tillë nga djali e ka bërë babain të binte i qetë në gjumë. Të mendonte se i biri ishte krejt i qetë dhe asgjë nuk mund të ndodhte, sepse asgjë nuk e shqetësonte. Një tost në pushimin e madh dhe në drekë në shtëpi sepse pasdite si gjithmonë do të duhej të shkonte në stërvitje me klubin sportiv ku prej kohësh luante futboll. Por nuk besoj se Martini ka konsumuar një ushqim të tillë. Sepse gjatë gjithë ditës ka qenë në ankthin e përballjes me një sherr të mbetur në tentativë ku një nxënës i klasës tjetër paralele thuhet se i kishte sharë vëllain e vogël, pikën e dobët, ku Martini nuk duronte dot. Mund të ishin sqaruar me fjalë. Mund të shkëmbenin dhe ndonjë grusht si në një lojë fëmijësh. Por “loja” doli jashtë kontrollit.

"Po t'ngacmoj ndonjoni, mu m'thuj ti. Po vdiqa unë do t'rafin. Po nuk vdiqa s'do t'bojnë gjo", ishin fjalë e Martinit para sherrit që do t'i merrte jetën, në një video të postuar në rrjetet sociale, por që nuk kuptohet se për kë ishte fjala. Por kjo u cilësua si një ndjesi për vdekjen e afërt të tij.

-Eh Martin, sikur ti ishe shmangur atij sherri.

Por jeta nuk bëhet me "sikure". ndaj thuhet se fatit nuk i shpëton dot. Ai qëndron mbi kokën tënde. Ti nuk e sheh asnjë herë, por gjithsesi e ndjen.

Në ditën e tretë pas krimit, ndjeva se isha përfshirë thellësisht në këtë ngjarje makabre. Nuk kishte të bënte thjesht me të qenit prind, por me të qenit njeri. Dhe njeriu në thelbin e tij është social. Përndryshe do bënte mirë ta linte qytetin dhe të shkonte të jetonte në xhungël apo në savanë.

Më mungonte Martini dhe pse nuk kisha asnjë lidhje me të. Por po njihesha gjithmonë e më shumë me historinë e tij, me pasionet, me familjen. Lajmet vërshonin në media audiovizive e portale online.

Në ditën e katërt të krimit, Martinin e kisha adoptuar. Nuk mund të qëndroja dot pa të. Bëja hamendësime me veten time dhe nuk arrita ta kuptoja në asnjë çast se çfarë djallin donte një djalë si ai tek sherri? Çfarë e kishte shtyrë drejt thikës? Ndoshta vetë Djalli. Sepse fytyra e tij engjëllore dukej aq e pafajshme.

Nisa të kërkoja në internet gjithçka thuhej për të. Dhe materialet nuk rreshtnin. Ishte si një dhimbje kombëtare, për një djalë krejt të panjohur. Detajet që po merrja njëra pas tjetrës ishin si një thikë që do të më futej gjithmonë e më thellë. Dhe pasi mora gjithë informacionin e mundshëm memoria ime u stakua në pesë fragmente. Ishin pikërisht këto pesë detaje që ngritën tek unë kultin e Martinit.

Fillimisht ishin fotot e tij që më bënë të qëndroja dhe të analizoja atë çfarë dhuronte portreti gjithë jetë i një djali pa jetë.

Tanimë thika ishte drejtuar drejt zemrës time. Vrasësi nuk kishte punë me Martinin. Më ishte turrur mua.

Në fragmentin e dytë u njoha me dëshmitë e Kristinës dhe Agentinës, dy zonjave që e kishin ndihmuar për ta çuar drejt urgjencës spitalore të Traumës ku të dyja përmendën të njëjtin fakt: Martini me puls të dobët, herë blu dhe herë i bardhë në fytyrë, u përmend dhe kërkoi nënën e tij.

-O ma...

Por nëna nuk ishte aty. Veç protagonistja që shpejtonte me timon në dorë do t’i jepte fort kurajë duke iu drejtuar: - O bir!

Duhet të tregohesh i fortë në një çast të tillë e të mos e humbësh toruan, sepse destinacioni është ende larg. Por ti duhet ta përmbushësh misionin. Duhet ta çosh djaloshin e gjakosur gjithandej të marrë ndihmë jetësore.

-O ma...

Padyshim kushdo prej nesh në një çast të vështirë do t’i drejtohet nënës për ndihmë, sepse vetëm ajo mund ta kuptojë dhimbjen e birit të vet.

Tehu i thikës më kishte ndarë në dysh kraharorin.

Detaji i tretë shkonte edhe më tej. U raportua që fjalët e fundit të Martinit, në një çast kthjellimi e force që i dha pak çaste drite, paskan qenë: “Më fal o ma…” Dhe kjo e tejkalonte dramën e deri atij çasti. Ishte vetë tragjedia. Sepse dikush që kërkonte ta interpretonte po mundohej të shpjegonte se atë çast të fundit para syve në Martinit kanë kaluar plot pamje nga jeta e tij por dhe këshillat e nënës sidomos ato që kishin të bënin me mbarëvajtjen në shkollë me mësuesit dhe nxënësit e tjerë.

-Më fal o ma...

Tronditëse.

Hyjnore.

-Ku ta gjej unë djalin tani, - qante nëna dhe puthte pareshtur fotografinë e tij. Një foto ku Martini mbante veshur bluzën blu të ekipit të Dinamos.

Thika më kish prekur zemrën. Paraliza kishte nisur.

Gjatë detajit të katërt u njoha me një foto shkëputur nga një video 3 sekondëshe, ku Martini qëndronte në krevatin spitalor me kokën lart e sytë nga qielli dhe duart e vendosura mbi njëra-tjetrën, gjë që tregonte se ai tashmë kishte marrë rrugën e amëshimit. Ndoshta midis tij dhe Zotit kishte filluar komunikimi. Ndoshta atë çast atje tej... ishin hapur dyert e Parajsës.

-Ik i qetë Martin! Do t’i mungojmë njëri-tjetrit. Ti do na mungosh ne në Tokë dhe ne ty atje në Qiell. Por ja që duhet ta mbajmë peshën që na bie mbi shpatulla. Ndryshe s'ka se si.

Thika ngulej më shumë në zemrën time. E ndjeja se ajo po copëtohej. Ndaj psherëtiva plot dhimbje.

-Më fal o djalë... o bir, që nuk kisha asnjë rrethanë për të qenë aty afër teje, të mund të të shpëtoja, a qoftë të të jepja ca frymë nga fryma ime.

A do të marrë fund ky makth?

Sepse më pas një tjetër video e publikuar në rrjetet sociale do ta shtjellonte edhe më shumë mendjen time të turbulluar. Skena ishte një fushë futbolli. Një arkëmort i bardhë me trupin e Martinit vendoset në mes të saj. Shokët e ekipit pasi i hedhin një top që prek anësoren e arkëmortit, turren për ta mbuluar me trupat e tyre. Qanin. Duartrokisnin. Të gjithë 14-vjeçarë që nuk donin të ndaheshin prej shokut.

“Rest in peace Martin”.

Qirinjtë e ndezur, kurora dhe sidomos posterat me pamjen e tij sportive, i ndesh kudo nëpër ambientet rreth shkollës 9-vjeçare në mes të Tiranës. Dhe mbi bankën tek klasa e tij një mal me lule të bardha.

Por askush nuk mundi ta ndihmonte tek binte i pafuqishëm në tokë. Veç Luisit, që e kishte shok të ngushtë, e që grushtonte në emër të tij duke marrë gjithashtu thika të një pas njëshme.

Erdhi dhe dita e shtatë pas krimit. Sentenca magjike se: “çudia më e madhe tre ditë zgjat”, këtë herë nuk funksionoi. Dhimbja vazhdonte njëlloj. Herë e njëtrajtshme, herë me kulminacione.

“Kam vdekur nënë”, ishte letra prekëse kushtuar Martinit nga një shok i tij, e cila u bë e njohur para kamerave televizive. “Nënë mos qaj për mua. Unë tani nuk ndjej më dhimbje...”

Unë gjithashtu mendova se duhet të shkruaja diçka, gjithçka të përjetuar ta hidhja në letër, sepse haluçinacionet po më mbysnin. Dhe vetëm kështu mendova se ndoshta do të qetësoj shpirtin e trazuar nga absurdi i kohës që jetojmë.

Isha obsesuar pas tragjedisë, pas Martinit, fytyra engjëllore e të cilit më shfaqej gjithandej, pas sportistit të vogël e plot talent që nuk zbriti dot në fushat e stadiumeve të mëdha të Evropës. Dhe si Ronaldo, idhulli i tij nuk u bë dot. Martini nuk arriti të rritej. Nuk e lanë të rritej. Ai do të mbetet përherë 14 vjeç.

“Harem”, dashuri pasionante mes rrëmbuesit dhe viktimës së tij

 

 

Nga Leonard Veizi

 

Ajo ishte një agjente tregtare dhe punonte në Uoll Strit. Në pamje të parë duket se nuk ka ndonjë interes romantik. Tipike amerikane. E lirshme në jetën e saj dhe e çliruar nga gjithçka. Por ja që dikush e drogon, e rrëmben dhe i vendos mbi kokë një shami nga ato që mbajnë gratë në Lindjen e Mesme. Dhe krejt papritur, sheh se nuk është më në bursen e Uoll Stritit dhe as në rrugët e Manhatenit, por në një harrem me pishinë, rreth të cilës qëndrojnë plot gra të tjera dhe fëmijë të mbrojtura nga roje të armatosura e të shoqëruara nga eunukë...

 

...“Harem” është një prodhim francez, - i filmuar në Marok, veçanërisht në El Jadida, - i cili u hodh në rrjetin e kinemave në vitin 1985. Ai cilësohet si një film dramatik që përfshin temën e romantikës së ndaluar dhe zbulimit të vetvetes. Në edicionin e vitit 1986 të Çmimeve “César”, çmimet më të larta në fushën e kinematografisë franceze, “Haremi” u vlerësua 2 herë: “César Award” për kostumet dhe filmin më të mirë të parë, dhe një çmim të vogël për posterin më të mirë.

 

Ngjarja

Me regji të Arthur Zhofei dhe protagonizuar nga aktori i njohur Ben Kingsley në rolin e princit Selim, filmi flet për një grua të re amerikane, Dajan Andres - e interpretuar nga Nastasja Kinski, - e cila rrëmbehet dhe çohet në Lindjen e Mesme, ku detyrohet të jetojë si pjesë e një haremi.

Sheik Selim, sundimtari i pasur një vendi me naftë, i cili ka ndjekur Dajanën urdhëron ta drogojnë, ta rrëmbejnë për ta sjellë në haremin e tij nën mbikëqyrjen e eunukut Masoud.

Dajane fillimisht përjeton ankth dhe izolim, madje kërkon të aratiset, por gradualisht ajo mëson të lundrojë në botën komplekse të haremit dhe mëson për realitetet e kësaj jete të panjohur për të.

Për fat të mirë, rrëmbyesi i saj është një princ i arsimuar dhe i vetmuar që e ka dëshiruar atë nga larg.

Gjatë kohës që ajo kalon në harem, ajo formon një lidhje të pazakontë me princin Selim. Lidhja e tyre shkon përtej të zakonshmes së një raporti të sundimit dhe të sunduarit; ajo bëhet një lloj afërsie e ndaluar dhe e ndërlikuar, e cila përfshin ndikimet kulturore, qëllimet e pushtetit dhe kërkimin e dashurisë dhe identitetit.

Dajana mëson nga një grua që flet gjuhën e saj se gratë presin që Sulltani t'i thërrasë dhe se nuk i ka ardhur ende radha. Gratë duken të lumtura. Ata jetojnë në një familje të madhe dhe nuk detyrohen të bëjnë asgjë. Kur Dajanën e sjellin tek Selimi, ai nuk i bën presion dhe ajo gjithashtu mëson të presë. Pastaj ai e merr atë në një udhëtim në det me “Ferrari”-n e tij të ri. Atje ai i rrëfen asaj se e njohu nga mishërimet e mëparshme. Ajo bie në dashuri me të dhe flenë bashkë. Pastaj ajo merr çelësat e “Ferrari”-t të tij, del nga hoteli dhe e lë hapur nëse do të kthehet. Por ajo shkon në pallatin e tij. Ajo kthehet në hotel dhe të dy harrojnë hapësirën dhe kohën.

Rikthimi shkakton surpriza. Burra të çuditshëm qëndrojnë në dhomat e Selimit, argëtohen me gratë e tij dhe përdorin pa respekt pronën e tij. Tashmë ka vdekur xhaxhai i Selimit dhe nuk ka kush ta mbajë rendin. Gratë hapin portat për të huajt.

Pamja e një burri duke larë dhëmbët në pishinë dhe duke pështyrë në ujë e ofendon pronarin aq shumë sa që ai qëllon burrin. Në nxehje e sipër si i thotë shërbëtorit të tij që të qëllojë këdo që hyn.

Selim e kupton se duhet t'u kushtojë vëmendje grave nëse dëshiron të vazhdojë traditën. Dajane gjithashtu sheh se duhet të ndodhë në këtë mënyrë. Ajo kthehet në Nju Jork dhe ai zgjedh gruan e tij të parë. Ai dëshiron të shkojë përsëri në një udhëtim. Para kësaj ai kalon nëpër pallatin e tij. Ndërsa endet nëpër banjë, shërbëtori i tij e percepton atë si një ndërhyrës dhe e qëllon.

Kështu fundi i filmit “Harem”, mbyllet me vrasjen në rrethana tragjike të personazhi kryesor, princit Selim.

 

Analiza

Një temë e rëndësishme e filmit është kontrasti mes kulturave dhe mënyra se si përplasen dhe ndërthuren identitetet e protagonistëve. Ben Kingslei sjell një performancë të sofistikuar dhe të përmbajtur, duke i dhënë karakterit të tij një kompleksitet të rrallë. Ai nuk është thjesht një sundues që vepron sipas stereotipeve, por një njeri që është përballur me presionet e rolit të tij dhe që është i tërhequr nga diçka që është përtej botës së tij të kufizuar. Dajane, nga ana tjetër, duhet të përshtatet me rregullat dhe normat që bien ndesh me të shkuarën e saj perëndimore.

Në mënyrë të veçantë, “Harem” i shqyrton çështjet e pushtetit dhe lirisë përmes lenteve të romantikës, duke pyetur nëse liria dhe pavarësia personale mund të ekzistojnë brenda një konteksti ku kontrolli dhe pushteti janë të përqendruar. Skenat janë të realizuara me një kujdes për estetikën e Lindjes së Mesme, duke ofruar një atmosferë të ndërlikuar që kapet në mes të misterit dhe bukurisë ekzotike, një qasje që shpesh është kritikuar për romantizimin e temave të robërisë dhe kontrollit mbi gratë.

Si film, “Harem” është një përpjekje për të trajtuar tensionet kulturore dhe diferencat gjinore brenda një konteksti dramatik, duke krijuar një rrëfim të pasur në emocione, por që gjithashtu është kritikues për çështjet që trajton, duke i lënë publikut shumë për të reflektuar mbi identitetin, kulturën dhe lirinë individuale.

Pas një përpjekjeje për t'i dhënë fund izolimit të Dajane dhe për të sfiduar kufizimet e roleve tradicionale, ai përfshihet në një konflikt të ashpër që lidhet me presionet e jashtme dhe të brendshme për të ruajtur rendin e haremit dhe autoritetin e tij.

Selim e ndien tensionin dhe kërcënimin në rritje që e rrethon. Kur i thotë rojes të mos lejojë asnjë burrë të hyjë në harem, kjo pasqyron shqetësimin e tij për integritetin e kësaj hapësire private dhe, ndoshta, për sigurinë e Dajanës dhe për ndjenjat që ka për të. Por ky urdhër gjithashtu sinjalizon vendosmërinë e tij për të mbrojtur haremin nga ndërhyrjet dhe për të ruajtur pushtetin e tij deri në fund.

Pas kësaj batute, ai vritet, duke e lënë të hapur interpretimin nëse kjo ishte pasojë e kundërshtimit të tij ndaj fuqive dhe normave tradicionale që nuk toleronin devijime.

 

Skenari

Skenari i filmit “Harem” është një histori origjinale e shkruar nga Arthur Zhofei, që në të njëjtën kohë ishte edhe regjisori i filmit. Zhofei është përpjekur të krijojë një histori që eksploron kontrastin mes botës perëndimore dhe Lindjes së Mesme përmes një këndvështrimi dramatik dhe romantik. Ndonëse historia nuk është bazuar në një vepër letrare apo ngjarje historike konkrete, ajo reflekton në mënyrë simbolike dhe të stilizuar disa elemente të romancave orientale dhe temave klasike të botës së haremeve, të cilat janë eksploruar në literaturë dhe art. Duke qenë një përzierje mes dramës psikologjike dhe një tregimi të ndikuar nga kulturat e Lindjes së Mesme, Harem përdor këto referenca për të krijuar një atmosferë misterioze dhe për të eksploruar ndërlikimet kulturore dhe psikologjike të protagonistes kryesore.

 

22 Nëntori/ Dita e Alfabetit, germat latine që ndanë shqiptarët nga grekët dhe osmanët

Nga 

Leonard Veizi

 

Për shqiptarët, 22 Nëntori është një ditë jo vetëm feste, por edhe një ditë reflektimi për të nderuar ata që dhanë jetën dhe punën e tyre për Gjuhën Shqipe. E padyshim është një datë e shënuar pasi në një ditë si kjo përkujtohet miratimi i Alfabetit të Gjuhës Shqipe në Kongresin e Manastirit, të vitit 1908. Ky akt i rëndësishëm ka shënuar një çast kyç në historinë e kombit shqiptar dhe ka luajtur një rol vendimtar në forcimin e identitetit dhe në ruajtjen e unitetit të gjuhës shqipe. Kjo datë përkujton dhe nderon gjithashtu të gjithë ata që luftuan dhe sakrifikuan për ta ruajtur këtë gjuhë dhe për ta bërë atë një nga simbolet më të forta të identitetit shqiptar.

-Or bir, a ke dëshirë të mësosh të shkruash gjuhën tënë?– pyeste Dhaskal Todri një çoban atje mes malesh. Dhe ai iu përgjigj: - Më pyet në do i verbri sy.

Në një shkrim të tillë, kushtuar Alfabetit dhe vetë Gjuhës Shqipe, më shumë se sa mendimet e thjeshta të një gazetari, do të doja të lançoja disa shprehje personazhesh të zbardhur prej filmave shqiptarë, - si "Udha e Shkronjave", "Kush vdes në këmbë", "Liri a Vdekje" apo "Mësonjëtorja", - gjë që do ta bënte më të gjallë vetë shkrimin.

-Kallaj paske sjellë zoti dhaskal?, - i thotë i zhgënjyer Tunxhi, mësuesit që ia kishte lënë në besë Mito Opingari ta shoqëronte me karvanin e tij të mushkave deri në shtëpi.

-Nuk është kallaj. Janë shkronja plumbi.

-Për këto u mundove zotrote deri në Allemanjë?

-Janë flori e shkuar floririt or Tunxh.

Dhe Tunxhi pavarësisht se ishte tunxh, e mori kthesën dhe e kuptoi se shkronjat ishin shumë të rëndësishme për mbijetesën e një kombi. Dhe ishin më flori se qosqekët e tregtarëve të pasur, sepse me ato shkronja do të shkruheshin edhe fjalët e këngës që ai mërmëriste atje buzë liqenit.

Në fund të shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX, shqiptarët kishin një gjuhë të pasur, por pa një sistem të unifikuar të shkrimit. Përdorimi i shkrimit shqip ishte shpërndarë në disa sisteme të ndryshme alfabetike, duke përfshirë alfabetin arab - për besimtarët myslimanë, -  alfabetin grek, - për shqiptarët ortodoksë - dhe disa sisteme të tjera të krijuara nga intelektualët shqiptarë, si për shembull alfabetet e Stambollit dhe të Bukureshtit.

-Ortodoksët janë grekë, myslimanët turq. Po shqiptarët ku janë? Shqiptarë s'ka. Dhe kur nuk arritët qëllimet tuaja me hanxharë përdorët kryeklerikët që u ngjirën duke lëshuar mallkime kundër gjuhës shqipe. Por nuk na poshtëruar, jo. Na lartësuat. Tani kemi diçka që na nderon më shumë si popull, dëshmorët e gjuhës. Dhe kemi të drejtë të krenohemi... – do t’i kthehej Petro Luarasi, jatroit Janulis që i kish shkuar në shtëpi më shumë se për ta mjekuar prej marrjes së një plumbi të porositur, për ta provokuar.

Dëshmorët e gjuhës shqipe, të cilët kontribuuan për këtë çastin historik të miratimit të alfabetit, janë figura që do të mbeten përjetësisht të paharruar në kujtesën kombëtare. Sepse janë ata që e shndërruan alfabetin shqip në një armë të fuqishme në luftën për liri dhe pavarësi, dhe që e bënë gjuhën shqipe një mjet të bashkimit dhe të zhvillimit të shoqërisë shqiptare.

Përmes përkujtimit të 22 Nëntorit dhe nderimit të kontributit të këtyre atdhetarëve dhe intelektualëve, shqiptarët ruajnë lidhjen e fortë me historinë e tyre dhe me pasurinë më të madhe që kanë – gjuhën e tyre, të cilën duhet ta mbrojnë dhe ta pasurojnë për brezat që do të vijnë.

Kongresi i Manastirit, i zhvilluar në qytetin e Manastirit - sot në Maqedoninë e Veriut - më 14-22 Nëntor 1908, ishte një ngjarje historike që konsolidoi përpjekjet e shqiptarëve për të ruajtur gjuhën e tyre. Gjatë këtij kongresi, u miratua alfabeti i unifikuar i gjuhës shqipe, që përdor alfabetin latin me 36 shkronja. Ky alfabet u pranua pas një diskutimi të gjatë dhe pas disa provash të mëparshme me sisteme të ndryshme shkrimi. Marrja e këtij vendimi ishte një hap i rëndësishëm për zhvillimin e kulturës dhe arsimit shqiptar, por gjithashtu një hap i madh në luftën për mbijetesë dhe identitet kombëtar.

-Si mësues më intereson çdo libër në çdo gjuhë që të më vijë, aq më tepër që qe në gjuhën tonë. Aq më gëzoi kur ma dhanë një libër shqip sikur më falën një çiflig. Çfarë çifligu, botën tërë. Doja t'u tregoja njerëzve more, gjithë shqiptarëve, se shkruhet edhe gjuha jonë, – do të shprehej Petro Nini Luarasi në gjyqin që do t'i bëhej nga autoritetet osmane të cilët e cilësonin veprimtari subversive mësimin dhe shpërndarjen e librave në gjuhën shqipe.

Në Kongres morën pjesë rreth 40 delegatë nga të gjitha trevat shqiptare: nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, dhe nga diasporat shqiptare, si në Turqi, Itali e kudo tjetër. Këta delegatë përfaqësonin shtresa të ndryshme të shoqërisë shqiptare, intelektualë, mësues, atdhetarë dhe figura të tjera të rëndësishme të kohës.

-Këto janë ato shkronja që duan t'i shuajnë dhe nuk i shuajnë dot armiqtë e vatanit tonë. Për këtë na ndjekin e na shkretojnë, - do t'i thoshte Stefan Bardhi “koskës” që klerikët e kishës ortodokse me ndikimin grek e kishin infiltruar me qëllim që ai të vriste një nga idhtarët e gjuhës shqipe.

Një nga qëllimet kryesore të Kongresit të Manastirit ishte zgjidhja e problemit: të krijohej një alfabet i përbashkët që do të mundësonte shkrimin dhe leximin e gjuhës shqipe nga të gjithë shqiptarët, pa marrë parasysh fenë apo vendndodhjen e tyre.

-Neve nuk trembemi të duam ABC-në tonë. Një komb rron edhe zhvillohet në sajë të gjuhës së vet. Ndryshe në gjuhë të botës ai tretet, - u thosh nxënësve të tij të paktë xha Hyseni, që u mësonte shkrim e këndim në fshehtësi, sepse kur u kap nga patrulla turke me libra shqip, Latif efendiu si komandant ushtarak do ta kërcënonte: - Hysen efendi, Hyqymeti të ka zënë në faj. Do piqemi.

Në ditët e Kongresit të Manastirit, pas një debati të gjatë dhe të ndarë, u vendos që të përdorej alfabeti latin për gjuhën shqipe. Dhe kishte disa arsye pse u ra dakord të përdorej ai: Alfabeti latin ishte shumë më i thjeshtë dhe më i përshtatshëm për shqiptimin dhe shkrimin e gjuhës shqipe. Alfabeti latin ishte ai që përdorej në shumicën e vendeve të Evropës, dhe për këtë arsye, do të mund të ndihmonte në lidhjen e kulturës shqiptare me atë perëndimore. Përdorimi i alfabetit latin kishte gjithashtu një rëndësi simbolike. Ai do të ishte një hap i rëndësishëm në forcimin e identitetit kombëtar shqiptar dhe do të ishte një mjet që do të bashkonte shqiptarët e shpërndarë në treva të ndryshme, duke i bërë ata të ndiheshin më të lidhur dhe më të fuqishëm si një komb i vetëm.

Dhe do ta mbyll këtë shkrim me fjalët e Stefan Bardhit para një grumbulli njerëzish që po e përpinin me sy se çfarë do të thoshte në përballje me Dhespotin e kishës:

-E ngrata Shqipëri, na thirri dhe ne iu përgjigjëm, sepse luftojmë për këtë truall. Kurse hasmi nuk na le të mësojmë as gjuhën tënë. Por ne gjuha e mëmës na ka mbajtur gjallë deri tani. Prandaj vëllezër po hapim shkollat tona. Më të shenjtëruarin dhe më të lartë kemi qëllim Shqipërinë. Asnjë mallkim nuk e zë atë që punon për mëmëdhëun.

O Zot na mbro fëmijët, se ne nuk dimë t’i edukojmë!

Nga 

Leonard Veizi

 

Ti ngrihesh në mëngjes me idenë e një dite të bukur e me diell dhe mendon se fati është me ty. E nis fëmijën tënd në shkollë. I ke përgatitur dhe pak ushqim për në pushimin e madh dhe i ke mbushur një bidon me ujë. Dhe si ka futur në çantë librat dhe fletoret e ditës, Ti ndahesh me të duke i dhënë porositë e zakonshme e për t’i thënë së fundi: Mirë ardhsh! Ai ikën me përqafimin e njërit prej prindërve por jo të tjetrit, i cili është larguar më herët për në punë. Dhe ti nuk e di nëse ai do të kthehet përsëri apo jo. Ndaj rri duke e përshëndetur me dorë aty tek pragu i derës.

Pse jo? Ç'është ky dyshim idiot? Në fund të fundit ai është një fëmijë. Nuk është pjesë e forcave komando dhe as e marinës që rrezikojnë jetën në frontet e luftës. Nuk ka shkuar as në emigracion dhe nuk dihet se çfarë e pret... Ai thjesht ka shkuar në shkollë, mes shokësh e mësuesish. Të mësojë ca e ca më shumë të bëjë gallatë. Sepse është vetë mosha e tillë.

Por ai nuk kthehet vërtet. Dhe ti e ndjen se diçka nuk shkon. Sepse për së largu e në mënyrë krejt telepatike, ke marrë në vijë ajrore thirrjen e tij për ndihmë: O nëna ime...

Vetëm pak më vonë merr një lajm të errët, të kobshëm, që të ther tej e tej po aq sa bajoneta e cila shpoi zemrën e djalit. Bota përmbyset para syve... Bota nuk ka më ngjyra... Nuk ka më kuptim. Ajo është krejt armiqësore.

Një 14 vjeçar u vra mizorisht nga një bashkëmoshatar i tij. Në mes të Tiranës. Njëqind metra nga Prokuroria e Përgjithshme. Por ky lokacion nuk ka kurrfarë vlere. Edhe rajoni i policisë po të ishte aty krimi do të ndodhte.

Nuk dua të bëj me faj askënd, sepse çdo nxënës mund të futet me armë të ftohtë në shkollë. Madje dhe me armë zjarri. Veç nëse në hyrjen e shkollës vendosen detektorë dhe bëhet një kontroll i imët po aq sa në aeroporte. Pastaj të fillojë mësimi. Ndaj kanë ndodhur masakra të herë pas hershme në Shtetet e Bashkuara, ku idiotër të lindur apo të bërë rrugës marrin një shotgan dhe qëllojnë kë t'u dalë përpara.

Edhe në Shqipëri kanë ndodhur raste të sherreve mes adoleshentëve që kanë përfunduar me plagosje por dhe me vdekje.

Këtë nuk e shmang dot policia.

Këtë e minimizon vetëm edukimi në familje dhe në shkollë. Hallka që duhet të jenë fort të lidhura me njëra-tjetrën.

Ndaj mbi të gjitha dua të bëj me faj familjen, institucionin e saj, edukimin e munguar ndaj fëmijët që si cuba armatosen me thika e vrasin shokët e tyre për një fjalë goje. Fryma në familje për t'i thënë si: Çfarë je ti, leckë të të përdorin? Dhe sedra që në këtë botë të sundimit mashkullor, duhet të jesh maço e luan, se ndryshe të veshin fustan. Prandaj fëmijët po na mbajnë dhe nga një thikë me vete. Për të treguar se janë burra e se frymën e familjes, edukimin e saj e përcjellin drejt e në terren. Se për çfarë mund të zihen dy 14 vjeçarë? Nuk besoj se beson njeri që sherri nisi për ndarje territoresh e influencash. Por thjesht për teka fëmijësh.

Familja është institucion i parë ku fëmijët marrin modelet e tyre të sjelljes. Nëse një fëmijë rritet në një mjedis ku dhuna tolerohet, ku nuk ka dialog, ku ndjenjat e zemërimit nuk kanalizohen si duhet, është e pashmangshme që ai të pasqyrojë këto modele në botën e jashtme. Për fat të keq, disa prindër fokusohen më shumë në sigurimin e mirëqenies materiale dhe më pak në edukimin emocional e moral të fëmijës. Por a mund të konsiderohet një shtëpi "e pasur" nëse është e varfër në dashuri, komunikim dhe vlera?

Shkolla mund të bëjë shumë për të ndihmuar, por nuk mund të zëvendësojë rolin e familjes. Mësuesit nuk janë të pajisur për të qenë edhe edukatorë emocionalë, psikologë dhe autoritete disiplinore në të njëjtën kohë. Kur fëmijët vijnë nga shtëpia me mungesë vëmendjeje dhe dashurie, është sfiduese për shkollën të ndërhyjë në mënyrë efektive.

Por duket se në këtë rast kemi dështuar me të dyja. Ndaj dhe përditë dëgjojmë për vrasje. Vrasje mes bandash, larje hesapesh, krim në familje...

Një faktor tjetër që kontribuon në rritjen e dhunës mes të rinjve është ndikimi i teknologjisë dhe rrjeteve sociale. Kur fëmijët janë lënë "të edukohen" nga videot agresive, filmat e dhunshëm dhe sfidat virale, ata e shohin dhunën si mjet për të fituar respekt apo për të zgjidhur konfliktet. Në mungesë të një udhëzimi nga prindërit, këto modele kthehen në mënyrë jetese.

Ngjarje të dhimbshme si përplasja mes dy 14-vjeçarëve, që përfundojnë në dhunë ekstreme, janë një thirrje alarmante për shoqërinë dhe, mbi të gjitha, për familjen. Në këtë moshë, kur fëmijët duhet të ëndërrojnë për të ardhmen, për të zbuluar pasionet dhe aftësitë e tyre, ata përfshihen në akte dhune që i japin fund jo vetëm jetës, por edhe ëndrrave dhe shpresave.

Një sherr banal, qoftë dhe për një vajzë që u buzëqesh të dyve njëkohësisht, kthehet në tragjedi. Mund të ishte mjaftuar vetëm më ca grushte e ndonjë nxirrje syri. Dhe kaq. Por jo, tjetri vjen i përgatitur për hakmarrje të thellë. Për marrjen e jetës së rivalit. Sepse për djall mendon se pas kësaj do të jetojë i lumtur në jetë të jetëve. Dhe nuk e di se pikërkisht ai çast i pamenduar, apo i menduar keq, do t’i mbeten si një shkëmb i rëndë mbi shpinë përgjatë pjesës tjetër të jetës. Dhe ai duhet të jetojë me këtë peshë çdo ditë. Sepse natyrisht është 14 vjeç, dhe sipas parimit normal e pa devijanca rrugës, ka ende shumë për të jetuar.

Kjo tragjedi duhet të na bëjë të reflektojmë për nevojën urgjente të një rishikimi të vlerave që transmetojmë te fëmijët tanë. Prindërit duhet të kuptojnë se nuk është vetëm detyrë e shtetit apo e shkollës të edukojë fëmijën. Edukimi nis në shtëpi, në mënyrën se si e trajtojnë ata njëri-tjetrin, në mënyrën si i zgjidhin konfliktet dhe si e modelojnë respektin për jetën.

Në vend që të hedhim fajin nga njëri tek tjetri, le të pyesim veten: Çfarë po bëjmë për të ndërtuar një brez më të mirë? Edukimi nuk është vetëm mësim për notat e larta në shkollë; është mbi të gjitha mësim për vlerën e jetës, respektin ndaj tjetrit dhe aftësinë për të menaxhuar emocionet.

Nëse duam të shmangim tragjedi të tilla në të ardhmen, është koha të ngremë familje që prodhojnë njerëz të përgjegjshëm, jo "monstra". Dhe kjo është një betejë që fillon me secilin prej nesh.

Në institucionin arsimor ku 14 vjeçarët frekuentonin mësimin, ka veç heshtje. Fotografitë e një fëmije dhe dhjetëra qirinj të ndezur në kujtim të tij. Dhe njollat e gjakut aty-këtu nëpër rrugë. Njolla të cilat do t'i lajë veç shiu, se nuk do të ketë guximin t'i fshijë dikush. Ato janë gjurma shokuese që na ndërgjegjësojnë të gjithëve: Pse kështu?

Por duket se njerëzit në përgjithësi dhe për më tepër fëmijë e adoleshentë të pandërgjegjësuar, nuk e njohin mirë konceptin e vdekjes. Duket sikur ai që vdes e ka një mundësi për t'u ngjallur përsëri. Ndaj dhe vrasësi gjakftohtë, me moshë vetëm 14 vjeç, poston në rrjetet sociale trimërisht foton e tij pas aksionit ku duket sikur thotë: E pe si të vrava, mbylle gojën pra!

Por tjetri nuk ngrihet më. Sepse e ka mbyllur llogarinë me botën e të gjallëve. Dhe pas ka lënë tmerrin e gjakut qe i derdhej nga trupi.

“Lufta e Stalingradit”, presioni që shpërtheu në letërsi e kinema

 
 

Nga Leonard Veizi
 
Pamjet e kamerave që regjistronin luftën reale na kanë dhënë mundësinë të shohim në një dimension krejt origjinal se çfarë ndodhi në një luftë moderne si ajo që mes viteve 1939 – 1945. Qytete krejtësisht të rënuara nga bombardimi i artilerisë dhe i aviacionit. Të tilla pamje na janë ofruar edhe për qytetin Vollgograd, por që aso kohe quhej Stalingrad...
 
...”Lufta e Stalingradit”, një nga betejat më të ashpra dhe më të rëndësishme të Luftës së Dytë Botërore, ka pasur një ndikim të thellë në artin dhe kulturën e pasluftës. Kjo luftë, - që u zhvillua nga 17 korriku 1942 deri më 2 shkurt 1943, dhe që përfundoi me humbjen e ushtrisë naziste dhe fitoren e Bashkimit Sovjetik, - është pasqyruar në shumë forma arti, duke përfshirë pikturën, kinemanë, letërsinë dhe muzikën. Lufta e Stalingradit është parë jo vetëm si një moment i rëndësishëm historik, por edhe si një ngjarje që ka formësuar përjetimet dhe përqëndrimet e shkrimtarëve, artistëve dhe film-makerëve në të gjithë botën.
 
Piktura
Në pikturë, Lufta e Stalingradit është trajtuar kryesisht nga perspektiva sovjetike, duke pasqyruar heroizmin dhe sakrificat e ushtarëve dhe popullatës civile. Artisti sovjetik, si Viktor Vasnetsov dhe Aleksandr Deineka, e përdorën Stalingradin si një simbol të qëndresës dhe forcës popullore. Pikturat që paraqesin betejat e qytetit të shkatërruar shpesh ilustrojnë përpjekjet e ushtarëve sovjetikë dhe heroizmin e luftëtarëve të paepur që e mbrojnë qytetin.
Në anën tjetër, artistët nga vendet e tjera, përfshirë ata të Evropës Perëndimore, kanë trajtuar Luftën e Stalingradit në mënyra më kritike. Kjo reflekton ndjenjën e tmerrit dhe tragjedisë që ajo shkaktoi, si dhe humbjet e tmerrshme njerëzore. Pikturat dhe ilustrimet e realizuara nga artistë të tjerë të pasluftës kanë shpesh me një ton të errët dhe apokaliptik, duke u fokusuar në pasojat shkatërruese të luftës dhe imazhet e trupave të mbuluara nga mbeturinat dhe shkatërrimi.
 
Skulptura
Monumenti i "Mbrojtësit e Stalingradit" gjendet në Volgograd, qyteti i dikurshëm Stalingrad, dhe është një nga simbolet më të njohura të luftës në këtë rajon. Ai përbëhet nga një grup skulpturash që paraqesin ushtarë të ndryshëm, të cilët luftuan në mbrojtje të qytetit.
"Nëna e Madhe" është një nga skulpturat më ikonike që lidhet me Luftën e Stalingradit. Ai ndodhet në kompleksin memorial “Mamayev Kurgan”, në Volgograd. Kjo skulpturë është një nga më të mëdhatë në botë, duke arritur lartësinë prej 85 metrash, bashkë me piedestalin.
Skulptura “Ushtarët në panik" është  një tjetër skulpturë që nderon Luftën e Stalingradit është ajo që paraqet ushtarë të trembur dhe të lodhur që përpiqen të mbijetojnë në kushtet e betejës së përgjakshme. Ky lloj skulpture shpesh përdoret për të përshkruar tragjeditë që shoqëruan luftën dhe pasojat e saj për ushtarët që ishin pjesë e saj.
"Luftëtari i Stalingradit" është një skulpturë më e thjeshtë, por gjithashtu e fuqishme, që tregon një ushtar, duke përshkruar forcën e tij shpirtërore dhe angazhimin për mbrojtjen e qytetit.
Skulptura "Heroi i Stalingradit". Në disa vende të Volgogradit dhe përreth, ekzistojnë skulptura të heronjve të veçantë të Luftës së Stalingradit, që janë shpallur "Hero të Bashkimit Sovjetik". Këto skulptura i nderojnë ushtarët dhe komandantët që luajtën role kyçe në fitoren mbi nazistët.
 
Letërsia
Letërsia është një tjetër fushë ku Lufta e Stalingradit ka gjetur një vend të shprehur të fuqishëm. Shkrimtarë sovjetikë, si Vasili Grosman në romanin "Jetë dhe Fat" botuar në vitin 1959, e trajtuan Stalingradin jo vetëm si një betejë ushtarake, por si një ngjarje që preku thelbin e ekzistencës njerëzore. Grossman, që vetë kishte shërbyer si gazetar i Luftës, ofron një pasqyrë të tmerrshme të saj, ku shkatërrimi dhe vuajtja janë përjetime universale. Përkundrazi, shkrimtarët perëndimorë dhe ata të tjerë që ishin pjesë e "kampit të kundërt", kanë shprehur një qasje më skeptike dhe kritike ndaj luftës. Një shembull i kësaj është romani "Stalingradi" i britanikut Antoni Bivor, ku shkrimtari tregon betejën nga një perspektivë tërësisht historike, duke theksuar edhe tragjedinë e ushtarëve të zakonshëm që luftuan në këtë betejë, si dhe përpjekjet e pasuksesshme të komandave ushtarake.
 
Muzika
Një nga ndikimet më të drejtpërdrejta të Luftës së Stalingradit në muzikë ishte krijimi i këngëve dhe himnave që nderonin heronjtë dhe betejën. Këto kompozime shpesh ishin thirrje për mobilizim dhe guxim, duke u përdorur si mjete për të ngritur moralin e ushtarëve dhe të civilëve. Në Bashkimin Sovjetik, shumë këngë të tilla shpërthyen në periudhën e luftës, duke nënvizuar nevojën për të mbrojtur atdhenë.
Kompozitorët sovjetikë si Dmitri Shostakoviç, i cili kompozoi "Simfoninë e 7-të", e njohur si “Simfonia Leningrad”, i dedikuan krijimet e tyre luftës, ndonëse ky veprim nuk është në mënyrë të drejtpërdrejtë i lidhur me Stalingradin, ai pasqyron frymën e sakrificës dhe qëndresës.
Pas Luftës së Stalingradit në vitin 1944, Sergei Prokofiev krijoi "Simfonia Nr. 5". Simfonia e tij shpesh është interpretuar si një himn për fitoren mbi fashizmin dhe si një përpjekje për të shprehur triumfin mbi vuajtjet e luftës.
 
Kinemaja
Lufta e Stalingradit, si një nga betejat më të famshme dhe më të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore, ka qenë një burim i pasur për filmat dhe produksionet kinematografike duke inspiruar një numër të madh filmash. Disa prej këtyre filmave kanë arritur të përçojnë dramën dhe tragjedinë e këtij konflikti, duke pasqyruar jo vetëm aspektet ushtarake dhe taktike, por edhe përvojat personale të ushtarëve dhe civilëve të përfshirë në këtë luftë të ashpër.
Filmografia mbi Stalingradin shpesh është e ndikuar nga qëndrimet politike të kohës, veçanërisht në periudhën e Luftës së Ftohtë. Stalingradi shfaqet si simbol i rezistencës dhe sakrificës, si për sovjetikët ashtu edhe për perspektivën ndërkombëtare.
Shumica e filmave, sidomos ata gjermanë dhe rusë, përpiqen të ruajnë saktësinë historike, duke shfaqur dimensionin brutal dhe tragjik të betejës. Filmografia mbi betejën e Stalingradit, përfshin vepra të shumta artistike. Këto filma, realizuar nga vende të ndryshme, shfaqin perspektiva të ndryshme. Ja disa nga filmat më të njohur:
 
"The Battle of Stalingrad" - Ky është një film sovjetik i vitit 1949, i cili ishte një nga fillimet e para të pasqyrimit kinematografik të betejës së Stalingradit nga një këndvështrim sovjetik. Filmi është i mbushur me propagandë, duke u fokusuar në lavdinë e Ushtrisë Sovjetike dhe heroizmin e popullit rus gjatë periudhës së luftës. Edhe pse nuk ka pasur një ndikim të madh jashtë Bashkimit Sovjetik, ky film është një pjesë interesante e historisë kinematografike të Luftës së Dytë Botërore dhe pasqyrën e saj të asaj periudhe.
 
“The Fall of Berlin” - Është prodhuar në vitin 1950, në Bashkimi Sovjetik. Edhe pse fokusohet kryesisht në fundin e Luftës së Dytë Botërore, ky film përfshin skena të rëndësishme nga Stalingradi për të theksuar rëndësinë e betejës në fitoren sovjetike.
 
“Stalingradskaya bitva” - Është një prodhim Sovjetik i vitit 1969. Një dokumentar historik i ndarë në dy pjesë që përshkruan betejën me detaje kronologjike, duke përdorur pamje autentike dhe intervista me pjesëmarrës.
 
"The Crossing" - Ky film është një prodhim sovjetik i vitit 1990 që trajton Luftën e Stalingradit dhe betejën për qytetin nga një këndvështrim sovjetik. Ajo ndjek jetën e një ushtari të rinj, që është dërguar në një nga betejat më të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore. Pavarësisht që është një film i prodhuar pas luftës, "The Crossing" e pasqyron betejën me shumë detaje, duke treguar sfidat e ushtarëve dhe mbijetesën në kushtet e tmerrshme të Stalingradit.
 
"Stalingrad" - Ky film gjerman i vitit 1993 është një nga më të njohurit dhe më të përfshirë në pasqyrimin e betejës së Stalingradit. I drejtuar nga Josif Vilsmaier, "Stalingrad" ndjek një grup ushtarësh gjermanë që janë dërguar në qytet për të luftuar kundër Ushtrisë Sovjetike. Filmi përshkruan humbjet dhe sakrificat e mëdha që bëjnë ushtarët, duke përfshirë pasigurinë, vuajtjet dhe dëshpërimin që ata ndiejnë ndërsa luftojnë në kushte të tmerrshme. Ai shquhet për realizmin e tij të lartë dhe për ndjenjën e pafuqisë që përjetojnë ushtarët, si dhe për mënyrën se si lufta i shkatërron ata, si fizikisht ashtu edhe emocionalisht.
 
"Enemy at the Gates" - Ky film i vitit 2001 i drejtuar nga Zhan-Zhak Anaud, ndjek një aspekt të veçantë të Luftës së Stalingradit, duke u fokusuar te përballja mes dy snajperëve, një sovjetik dhe një gjerman. Filmi është i bazuar në ngjarje reale dhe përqendrohet në duelimin mes Vasili Zaitsev - i luajtur nga Xhud Lov, - një snajper i famshëm sovjetik, dhe Major Konig - i luajtur nga Ed Harris, - një snajper i ushtrisë gjermane. Ky film është i njohur për tensionin e tij të vazhdueshëm dhe për paraqitjen e asaj se si lufta ndikon te individët, duke i kthyer ata në armik të njëri-tjetrit, madje në një betejë që duket më shumë psikologjike sesa fizike. Ai gjithashtu shfaq betejat e pamëshirshme dhe pasigurinë që mbizotëronte në rrethana të tilla.
 
"War of the Dead" - Ky është një film finlandez i vitit 2011 i cili përfshin elemente fantastiko-shkencore dhe luftën e Stalingradit. Në këtë film, një grup ushtarësh finlandezë dhe sovjetikë përballen me një forcë të pashpjegueshme e të mbinatyrshme, pasi ata zbulojnë një eksperiment sekret të bërë nga nazistët që përfshin krijimin e një ushtrie zombish. "War of the Dead" është një shembull interesant i fizionimit të historisë së Luftës së Dytë Botërore me elemente fantastiko-shkencore dhe horror, duke ofruar një këndvështrim të ndryshëm.
 
"Stalingrad" - Ky është një film rus i vitit 2013 që i ofron audiencës një pamje shumë të detajuar dhe dramatike të betejës së Stalingradit, me një fokus te shkatërrimi që solli lufta dhe mbi periudhën e rrethimit të qytetit. I drejtuar nga Fjodor Bondarçuk, filmi përpiqet të shprehë heroizmin dhe sakrificat e ushtarëve sovjetikë, si dhe përballjen e tyre me forcat gjermane që përpiqen të marrin qytetin. "Stalingrad" është një film i mbushur me emocione dhe veprim, por gjithashtu është një përpjekje për të nderuar kujtimin e atyre që ranë në këtë betejë të tmerrshme.
 
Epilogu
Lufta e Stalingradit ka lënë një shenjë të thellë në artet e ndryshme, duke u trajtuar si një simbol i luftës, sakrificës dhe tragjedisë njerëzore. Pavarësisht nga perspektiva e autorëve, piktorëve, regjisoreve dhe shkrimtarëve, një temë e përbashkët ka qenë pasqyrimi i tmerrit dhe i vuajtjes, por gjithashtu një ndjesi e fuqishme e heroizmit dhe qëndresës në kushte ekstreme.