Flitet për Luftë Globale, por atë që ta bën natyra, s’ta bën kush

Nga 

Leonard Veizi

 

Lufta është një makth i krijuar nga njeriu, por përballë fuqisë së natyrës, edhe armët e shkatërrimit në masë duken të pafuqishme. Ndërsa njerëzit vazhdojnë të përplasen për territore, ideologji dhe pushtet, natyra godet në mënyrë të papritur, brutale dhe pa dallim.

"O Zot, mbaj dorën!" – kjo është thirrja njerëzore në të tilla raste. Sepse kur një fuqi e tillë vihet në veprim, askush nuk ka fuqi ta ndalë... përveç Tij.

Në Mianmar, në vetëm 30 sekonda, një tërmet mendohet se ka marrë jetën e të paktën 10 njerëzve. 30 sekonda—sa një frymëmarrje, sa një mendim i shpejtë—ishin të mjaftueshme për të shkatërruar shtëpi dhe për të lënë familje të tëra në mëshirë të fatit. Një tërmet nuk njeh kufij, nuk zgjedh armiq dhe aleatë. Ai godet të pasur e të varfër njësoj. Një katastrofë natyrore është një kujtesë brutale se sa të vegjël jemi përpara natyrës, pavarësisht fuqisë së armëve që zotërojmë.

Dhe megjithatë, ndërsa dhimbja nga këto tragjedi mbetet e freskët, bota vazhdon të flasë për luftë. Konflikte të reja shpërthejnë, tensionet rriten dhe njerëzimi përgatitet të shkaktojë shkatërrime edhe më të mëdha, sikur mësimet e së kaluarës dhe paralajmërimet e natyrës të mos kenë vlerë.

"O Zot, mbaj dorën!"

Mund të jetë një thirrje fataliste, por askush nuk të akuzon për fatalizëm. Për më tepër, ne shqiptarët e kemi provuar mirë fuqinë e tërmetit. Tërmeti i nëntorit 2019 në Shqipëri la pas 51 viktima dhe mijëra të pastrehë. Po atë natë, edhe ne e kemi shqiptuar këtë thirrje me zemër të thyer.

Në një botë ku një tërmet mund të bëjë dëme sa një bombë atomike brenda sekondave, pse vazhdojmë të zgjedhim luftën si armikun tonë kryesor? Kur natyra na tregon sa e brishtë është jeta, pse nuk përpiqemi ta mbrojmë atë, në vend që ta shkatërrojmë me duart tona?

Lufta është një zgjedhje. Por tërmetet, cunamet, uraganet—janë të pashmangshme. Dhe ndoshta, në vend që të flasim për luftë, duhet të mësojmë të jetojmë në paqe, duke e pranuar se sfidat më të mëdha nuk vijnë nga armët, por nga vetë planeti që na mban gjallë.

Lufta është një nga tragjeditë më të mëdha të njerëzimit—një makth i krijuar nga vetë dora e njeriut. Një zgjedhje e dhimbshme, e cila shkakton shkatërrim, humbje jete dhe vuajtje të pafundme.

Gjatë historisë, njeriu ka luftuar për pushtet, territor, ideologji dhe pasuri. Por a ka fituar vërtet ndonjëherë? Çdo luftë lë pas plagë të pashlyeshme, gjenerata të tëra që rriten mes frikës dhe urrejtjes. Nga Lufta e Dytë Botërore te konfliktet e sotme në Lindjen e Mesme dhe Ukrainë, pasojat janë gjithmonë të njëjta: humbje jete dhe shkatërrim.

Por krahasimisht me një fatkeqësi natyrore si tërmeti, Lufta nuk është e pashmangshme. Ajo mund të parandalohet, ashtu siç mund të ndërtohen ura bashkëpunimi në vend të mureve ndarëse.

Kur një tërmet i fuqishëm goditi Turqinë dhe Sirinë muaj më parë, mbi 50,000 njerëz humbën jetën. Edhe atëherë, 30 sekonda ishin të papërfillshme, por u bënë tepër të çmuara.

"O Zot, mbaj dorën!"

Familje të tëra u shuan brenda atyre sekondave. Fëmijë mbetën jetimë, qytete të tëra u kthyen në gërmadha. Ishte një tragjedi që tronditi botën, por shumë shpejt u harrua, sepse njerëzit vazhdojnë të flasin për luftë. Dhe si për ironi, pikërisht në atë rajon, në kufirin e Turqisë, Siri dhe Irakut, vazhdon një tjetër luftë—ajo mes popujve, mes forcave ushtarake dhe interesave politike. Për më tepër, në Gaza, lufta është bërë mollë sherri, dhe ky sherr nuk ka ndër mend të ndalet.

A nuk është kjo më shumë se një luftë? A nuk janë viktimat e një tërmeti po aq të pafajshme sa ato të bombave dhe plumbave? A nuk është dhembja e një nëne që humb fëmijën e saj në rrënoja e njëjtë me atë të një nëne në mes të një bombardimi?

Në një botë ku teknologjia ka avancuar dhe njohuria është më e përhapur se kurrë, duhet të mësojmë se fuqia e vërtetë nuk qëndron tek armët, por tek paqja. Nëse lufta është një makth, atëherë zgjedhja për paqen është zgjimi nga ky makth.

Por jo. Njeriu është kokëfortë. Ai nuk e ka natyrën armik, sepse nuk mund ta luftojë. Ai zgjedh të shpikë armiq të tjerë—ata të së njëjtës racë. Zgjedh të ndërtojë kufij, të krijojë armë dhe të shkaktojë shkatërrim vetë, sikur katastrofat natyrore të mos mjaftonin. Në vend që të mësojmë nga dhimbja, ne e shumëfishojmë atë me duart tona.

Natyra na ka treguar se sa të pafuqishëm jemi përballë saj. Por ndryshe nga tërmetet dhe cunamet, luftërat janë të parandalueshme. Tërmetet ndodhin pa paralajmërim, ndërsa lufta është një zgjedhje. Njeriu zgjedh të luftojë, zgjedh të vrasë, zgjedh të shkatërrojë. Dhe ky është faji më i madh i njerëzimit.

Ndoshta ka ardhur koha të mësojmë se armiku nuk është një komb tjetër, një ideologji tjetër, një territor tjetër. Armiku është vetë egoizmi ynë. Sepse, në fund, një tërmet nuk pyet për politikë, fe apo kombësi. Ai merr jetë njësoj.

Dhe ndoshta, në vend që të përgatitemi për luftë, duhet të përgatitemi për të mbijetuar. Të bashkohemi, e jo të përçahemi. Të ndërtojmë, e jo të shkatërrojmë.

Përndryshe, historia do të përsëritet. Dhe herën tjetër, ndoshta nuk do të mbetet më askush për ta treguar atë.

Klithma për Luftë Globale në heshtje, ashtu si mosbesimi që Hitleri do niste Luftën e Dytë

Nga 

Leonard Veizi

 

Lufta po afrohet. Kjo nuk është më një teori konspirative apo një alarm i kotë; është një realitet i mbështetur nga paralajmërimet zyrtare. Bashkimi Evropian ka bërë thirrje për masa emergjente, duke këshilluar qytetarët që të sigurojnë furnizime bazë për të paktën 72 orë në raste urgjente.

Por çfarë ndodh pas 72 orësh?

Kjo është një pyetje që mbetet e hapur dhe e frikshme.

Sipas strategjisë evropiane, përgatitja për kriza është një domosdoshmëri, duke marrë parasysh sfidat e ndërlikuara si fatkeqësitë natyrore, luftërat dhe krizat gjeopolitike.

Por Lufta sikur nuk duket në horizont. Për fatkeqësi natyrore, ndoshta. Se ato janë të papritura dhe shumë shpesh të ta parashikuara.

Megjithatë, jeta vazhdon normalisht. Njerëzit shkojnë në punë, baret dhe restorantet janë të mbushura, rinia argëtohet me muzikë, alkool dhe ekstazi, ndërsa qindra emigrantë ende përpiqen të arrijnë në Evropë për një jetë më të mirë.

A duket situatë praglufte kjo?

 

Historia

Në pamje të parë, askush nuk duket i shqetësuar. Por historia na ka treguar se ky është shpesh preludi i një katastrofe.

Para Luftës së Dytë Botërore, shumë mendonin se Hitleri nuk do të guxonte të niste një konflikt global. Edhe pse Gjermania po armatosej me shpejtësi, diplomacia e kohës besonte se situata mund të zgjidhej paqësisht. Kur Hitleri pushtoi Poloninë në 1939, ende kishte shpresë se lufta do të ishte e kufizuar. Por ajo që ndodhi më pas ishte një “Blitzkrieg” – një luftë rrufe që përfshiu të gjithë Evropën dhe më tej.

Sot, situata botërore ka ngjashmëri shqetësuese me atë periudhë. Lufta në Ukrainë, tensionet në Lindjen e Mesme dhe rritja e garës së armatimeve në Paqësor po krijojnë një skenar të rrezikshëm. Si atëherë, shumë njerëz mendojnë se një luftë botërore është e pamundur, se ekonomia globale nuk do ta lejojë një konflikt shkatërrues dhe se armët bërthamore janë një pengesë e sigurt për një Luftë të Tretë Botërore.

Por a është vërtet kështu?

 

Kriza

Lufta në Ukrainë ka shërbyer si një katalizator për përshkallëzimin e tensioneve ndërkombëtare. Rusia është e vendosur të mos tërhiqet, NATO dhe BE po rrisin mbështetjen e tyre ushtarake për Kievin, ndërsa Kina dhe SHBA përplasen për Tajvanin. Paralelisht, Lindja e Mesme vazhdon të jetë një vatër konflikti, me përplasje që mund të përhapen në të gjithë rajonin.

BE nuk bën paralajmërime pa arsye. Kur një organizatë kaq e madhe dhe e kujdesshme bën thirrje për përgatitje emergjente, kjo nënkupton që rreziku është real. Mjafton një incident i vogël – një gabim në një kufi, një dron që godet objektivin e gabuar, një vendim impulsiv nga një lider botëror – dhe spirale e luftës mund të nisë në mënyrë të pakthyeshme.

Historia na ka mësuar se konfliktet e mëdha shpesh nisin si përplasje rajonale, të cilat gradualisht përfshijnë fuqi të tjera. Lufta e Parë Botërore filloi me një atentat në Ballkan, ndërsa Lufta e Dytë u ndez nga tensionet në Evropë që u shtrinë globalisht.

A ka një rrugëdalje?

 

Negociatat

Ndërsa tensionet globale rriten, pyetja mbetet: a mund të ndalet kjo rrjedhë para se të jetë tepër vonë? Historia na ka treguar se diplomacia mund të shmangë katastrofat, por gjithashtu na ka mësuar se llogaritjet e gabuara mund të çojnë në konflikte të mëdha.

Së fundmi, presidenti amerikan Donald Trump ka intensifikuar përpjekjet diplomatike për t'i dhënë fund luftës në Ukrainë. Ai ka zhvilluar biseda telefonike me presidentin rus Vladimir Putin, duke u përpjekur të negociojë një armëpushim 30-ditor si hap fillestar drejt paqes. Megjithëse Putin ka shprehur gatishmëri për bisedime, ai ka vendosur disa kushte, duke përfshirë ndalimin e ndihmës ushtarake dhe inteligjencës për Ukrainën.

Në Lindjen e Mesme, Trump ka mbështetur strategjinë e kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu ndaj Hamasit në Gaza, duke përfshirë masa të ashpra që kanë shkaktuar viktima të shumta civile. Kjo qasje ka ngritur shqetësime mbi ndikimin e saj në stabilitetin rajonal dhe të drejtat e palestinezëve.

Megjithatë, shpresa ende ekziston. A do të kenë udhëheqësit botërorë mençurinë për të ndalur këtë rrugë të rrezikshme? Apo do të përsërisim gabimet e së kaluarës?

Historia është në duart tona – për momentin.

Frika ndaj kancerit, një ankth modern me pasoja arkaike

Nga 

Leonard Veizi

 

Sot, më shumë se kurrë, njerëzit jetojnë me një ndjenjë të përhershme ankthi e një pyetje të pashprehur: Kur do të vijë radha ime? Nuk është fjala për armët e shkatërrimit në masë që mund të përdoren nëse nis një Luftë Globale. Është fjala për një armik shumë më të madh se një drejtues shteti që mban gishtin tregues mbi pulsantin e kuq që lëshon raketën bërthamore.

Në labirintin e jetës moderne, kjo fantazmë qëndron mbi të gjithë ne, një diagnozë që pëshpëritet në dhomat e pritjes, me dridhje zëri. Është fjala për kancerin, këtë armik të pamëshirshëm të jetës njerëzore. Dikur një mallkim i rrallë, tani ai hedh hijen e tij mbi miliona jetë njerëzore.

Vërtet jetojmë në një epokë ku teknologjia dhe njohuritë mjekësore po përparojnë me hapa të mëdhenj, por, paradoksalisht edhe frika për jetën tonë po shtohet. Kanceri është shndërruar në një nga sëmundjet më të frikshme të kohëve moderne, duke u bërë një burim i vazhdueshëm ankthi. Për disa, kjo frikë është aq e pranishme sa jeta e tyre shndërrohet në një lojë paranoje, ku çdo simptomë e vogël mund të perceptohet si një paralajmërim i tmerrshëm.

Prej kohësh ka lindur shprehja: Kanceri është bërë si gripi. Por a po e minimizojmë kaq shumë këtë sëmundje, apo thjesht po pranojmë realitetin e masivitetit të saj?

Kjo frikë kolektive përforcohet nga bisedat e përditshme, nga historitë e të njohurve dhe nga informacioni që përhapet me shpejtësi përmes mediave. Çdo rast i ri i diagnostikuar, çdo histori humbjeje nga kjo sëmundje, na bën të ndjejmë se jemi një hap më afër këtij rreziku.

Kanceri është bërë si gripi???

Por a është kanceri një pandemi?

Pyetja mund të marrë përgjigje, sidomos kur njihesh me të dhënat statistikore të cilat thonë se kanceri mbetet një nga shkaqet kryesore të vdekjeve në mbarë botën. Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, rreth 9.6 milionë njerëz humbin jetën çdo vit si pasojë e kësaj sëmundjeje, duke përfaqësuar afërsisht 13% të të gjitha vdekjeve globale. ​

Në romanin e tij “Dimri i Vetmisë së Madhe”, Ismail Kadare përshkruan vizitën e Xhemal Strugës, shoqëruar nga djali i madh, Besniku, tek onkologu: “Vizita po vazhdonte vërtetë gjatë. Besniku qëndroi përsëri përballë gazetës së murit. Rubrika - kanceri nëpër botë. Ç'është nevoja që revistat dhe gazetat e murit të mbushen me kuriozitete të tilla? Gjashtë milion të sëmurë nga kanceri në vit. Ah, lajm i bukur fort për njerëzit. Mund të jetonin edhe pa këtë njohuri kulturale. Besniku ndezi cigaren me nervozizëm”.

Meqenëse romani flet për vitin 1960, kjo do të thotë se asokohe kjo ishte një statistikë botërore, 6 milionë të prekut në vit. Sot kemi rreth 10 milionë të vdekur në vit. Padyshim popullsia është shtuar së tepërmi, por numri i të prekurve shumë më tepër.

Në Shqipëri, sëmundjet tumorale janë shkaktari i dytë i vdekjeve. Në vend të parë vazhdon të jetë mbreti ende i pashkurorëzuar: sëmundjet kardiovaskulare. Këto statistika theksojnë rëndësinë e ndërgjegjësimit, diagnostikimit të hershëm dhe trajtimit efektiv të kancerit për të reduktuar ndikimin e tij në shëndetin publik.

Të paktën të bëjmë atë që kemi në dorë.

Sepse, gjithsesi, shkenca ka bërë përparime të konsiderueshme në luftën kundër kancerit, duke sjellë risi dhe qasje të reja si në diagnostikim ashtu dhe në trajtimin e saj. Këto zhvillime tregojnë se shkenca po përparon në mënyrë të vazhdueshme drejt gjetjes së trajtimeve më efektive dhe, potencialisht, një kure përfundimtare për kancerin.

Por përsëri jemi larg mposhtjes totale. Dhe deri sa të gjendet një kurë përfundimtare, ne të gjithë mbetemi viktima të supozuara të armikut tonë më të madh.

Frika ndaj kancerit buron pjesërisht nga fakti se, pavarësisht përparimeve teknologjike dhe shkencore, ende ka shumë aspekte të tij që nuk i kuptojmë plotësisht dhe nuk mund t’i parandalojmë. Kjo na bën të ndihemi të pafuqishëm përballë diçkaje që mund të na ndodhë në çdo çast. Njerëzit përpiqen të ndjekin një stil jetese të shëndetshëm, të bëjnë kontrolle të rregullta mjekësore, por ankthi nuk largohet plotësisht.

Në njëfarë mënyre, mund të thuhet se po përjetojmë një pandemi të frikës ndaj kancerit, njësoj siç përjetuam pandeminë e COVID-19 disa vite më parë. Industria ushqimore e mbushur me substanca të panjohura, jeta sedentare dhe ndotja e mjedisit kontribuojnë në perceptimin se jemi të ekspozuar ndaj një kërcënimi të vazhdueshëm.

Është kanceri, ky armik i padukshëm.

Dikur, shumë njerëz vdisnin nga kanceri pa e ditur as vetë diagnozën. Ndërgjegjësimi nuk ishte kaq i zhvilluar dhe rastet mbeteshin të padokumentuara. Sot, për shkak të përparimit të mjekësisë dhe diagnostikimit të hershëm, numri i rasteve të njohura është më i lartë, duke krijuar idenë se sëmundja është më e përhapur se më parë.

Jetojmë me frikë. Kanceri është më keq se lufta.

Frika e përhershme për shëndetin ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në produktivitetin, pasionin dhe krijimtarinë tonë. Ankthi na mbush mendjen me pasiguri dhe e bën të vështirë përqendrimin në synimet dhe projektet personale. Kur frika kontrollon jetën tonë, ajo na pengon të shijojmë çastet e lumturisë.

Jeta jonë duket se është kthyer në një proces të pandërprerë testesh, vizitash mjekësore dhe analizash. Dikur, njerëzit shkonin tek mjeku vetëm kur kishin simptoma serioze; sot, kontrollet e vazhdueshme janë bërë pjesë e përditshmërisë. Kjo qasje krijon një paradoks: sa më shumë përpiqemi të garantojmë shëndetin me teste, aq më shumë rritet frika jonë.

Ti del nga vizita diagnostikuese gjithë shënd e verë, sepse mjeku të garanton se je i pastër e asgjë nuk të rrezikon. Por sapo kapërcen pragun, pyetja lind vetvetiu. Çfarë do të ndodhë deri vizitën e ardhshme? A do jem i kërcënuar? Dhe kjo nuk të le të qetë të bësh jetën tënde.

Një përqasje e shëndetshme ndaj kësaj frike është të pranojmë pasigurinë si një pjesë të natyrshme të jetës. Gjithsesi, kujdesi ndaj shëndetit duhet të jetë i ekuilibruar dhe i mençur, pa lejuar që ankthi të na dominojë mendjen. Përqendrimi tek e tashmja, mbajtja e një stili jetese të qëndrueshëm dhe ndërtimi i momenteve me vlerë janë strategjitë më të mira për të përballuar ankthin modern të sëmundjeve.

Shuhet Val Kilmer, Morisoni i Dytë

Nga 

Leonard Veizi

 

Një nga figurat më enigmatike të kinemasë, Val Kilmer, i ka dhënë lamtumirën botës duke lënë pas një trashëgimi të pavdekshme. Për shumëkënd, ai do të mbetet i njohur si piloti i "Top Gun" apo Batman-i i vetëm i një epoke. Por për një kategori të caktuar artdashësish, ai do të jetë gjithnjë Xhim Morisoni i dytë. Jo vetëm për ngjashmërinë fizike dhe interpretimin e tij në filmin biografik të Oliver Stounit, “Doors” apo "Dyert" – një prodhim i vitit 1991 – por edhe për shpirtin rebel, përzierjen mes gjenialitetit dhe dhimbjes, mes suksesit dhe vetmisë...

 

...Jeta e Val Kilmerit ishte po aq komplekse dhe interesante sa karriera e tij në kinema. Ai ishte një artist që jetoi me intensitet dhe shpesh mbante një profil misterioz, duke u larguar nga skenat e zakonshme të Hollivudit. Val Kilmer lindi më 31 dhjetor 1959 në Los Anxhelos, Kaliforni. Ai përjetoi një humbje të madhe që në moshë të re: vëllai i tij i madh, Uezli, vdiq tragjikisht kur Val ishte vetëm 17 vjeç. Kjo humbje e ndikoi thellësisht dhe e drejtoi atë drejt artit dhe introspeksionit.

Kilmer ka pasur disa lidhje të njohura me figura të famshme të Hollivudit. Ai ishte i martuar me Xhoan Ualëin, një aktore britanike me të cilën luajti në filmin "Uilou", në vitin1988. Ata u ndanë në 1996 dhe kishin dy fëmijë së bashku. Ai gjithashtu ka qenë i lidhur me emra të njohur si Sher, Sindi Krouford dhe Anxhelina Xholi. Në autobiografinë e tij "Jam Hakëlberri yt", ai pranoi se Sher ishte një nga njerëzit më të afërt me të gjatë betejës së tij me kancerin.

 

Val dhe Xhim

Në interpretimin e tij të ikonës së rokut, Kilmer nuk e luajti Morisonin – ai e përjetoi atë. Val Kilmer e realizoi figurën e Xhim Morisonit në filmin "Doors" me një dedikim ekstrem dhe një metodë tërësisht transformuese. Gjatë xhirimeve, ai u zhyt aq thellë në rol saqë miqtë e tij nisën të shqetësoheshin për shëndetin e tij mendor. Diktimi i fjalëve, lëvizjet, qëndrimi, madje edhe kënga – të gjitha u bënë një me trupin dhe shpirtin e tij.

Në filmin “The Doors” Val Kilmer interpreton disa nga vargjet më të fuqishme të Xhim Morrisonit, të cilat përshkruajnë natyrën e tij të trazuar, shpirtin poetik dhe filozofinë e jetës.

 

"Anuloni abonimin tim për ringjalljen

Dërgojini kredencialet e mia në dhomën e paraburgimit

Kam disa miq brenda..."

 

Kilmer studioi me imtësi lëvizjet, qëndrimin dhe sjelljet e Morisonit në skenë. Ai shikoi qindra orë materiale arkivore për të përvetësuar mënyrën se si Morison këndonte, ecte dhe sillej. Ai kaloi muaj të tërë duke mësuar të imitojë zër-in e Morisonit deri në perfeksion. Në fakt, në shumicën e këngëve të filmit, është vetë Kilmer që këndon dhe shumë nga ish-anëtarët e "Doors" nuk mund ta dallonin ndryshimin mes zër-it të tij dhe atij të Morisonit.

Për t’u futur plotësisht në mendjen e Xhim Morisonit, Kilmer lexoi të gjitha poezitë dhe shënimet e tij, si dhe u njoh me filozofitë dhe shkrimtarët që kishin ndikuar tek ai, si Fridrih Niçe dhe Uilliam Blejk. Ai jetoi për një periudhë si Morison, duke e imituar mënyrën e tij të të jetuarit – duke shkuar në të njëjtat vende ku këngëtari kalonte kohën, duke dëgjuar të njëjtën muzikë dhe duke u shoqëruar me njerëz që e kishin njohur atë.

 

"Ky është fundi, shoku im i bukur

Ky është fundi, shoku im i vetëm, fundi..."

 

E interpretuar në film nga Val Kilmer kjo këngë e fuqishme e kënduar nga Morison përçon një ndjenjë të pashmangshme të përfundimit dhe vdekjes.

 

Epilogu

Por siç ndodh shpesh me artistët që digjen nga brenda, edhe Kilmer u përball me demonët e tij. Kanceri i fytit ia mori zër-in, por nuk ia rrëmbeu shpirtin luftarak. Në vitin 2015, Kilmer u diagnostikua me kancer të fytit, dhe pas trajtimeve të gjata, përshirë kimioterap-inë dhe një trakeotomi, ai humbi pothuajse plotësisht aftësinë për të folur. Pavarësisht kësaj, ai nuk hoqi dorë nga arti dhe komunikimi. Ai përdori teknologji për të sintetizuar zër-in e tij dhe vazhdoi të shkruante dhe të merrte pjesë në projekte filmike, si dokumentari "Val" i vitit 2021, i cili tregon jetën e tij nga një këndvështrim shumë personal.

Dokumentari "Val" na e tregoi atë ashtu siç ishte: një njeri që nuk hoqi dorë nga arti, një burrë që, edhe pa zë, kishte ende diçka për të thënë. Ai largohet duke lënë pas jo vetëm role të paharrueshme, por edhe një imazh që do të mbetet gjithmonë i ngulitur në kujtesën kolektive: ai i një Morisoni të rilindur, një zjarri që ndriçoi fort dhe u shua shumë shpejt.

 

"Vdekja na bën të gjithë engjëj

Dhe na jep krahë

Aty ku kishim supe

Të lëmuara si kthetra korbi."

 

Dhe këto vargje nga filmi “Doors” të interpretuara nga Val Kilmer janë një reflektim i thellë mbi vdekjen dhe transformimin shpirtëror.

Val Kilmer nuk ishte thjesht një aktor. Ai ishte një legjendë. Dhe legjendat nuk vdesin kurrë.

“Njeriu Vitruvian” – Simboli i përsosmërisë sipas Leonardo da Vinçit

 

 

Nga Leonard Veizi

 

Leonardo da Vinçi është një nga figurat më të shquara të Epokës së Rilindjes, një gjeni shumëdimensional që spikati si piktor, skulptor, arkitekt dhe inxhinier. Mes veprave të tij të famshme, “Njeriu Vitruvian” është kthyer në një simbol universal të harmonisë dhe përmasave ideale të trupit njerëzor.

 

...Arti dhe shkenca shpesh janë parë si fusha të ndara, por Leonardo i ndërthuri ato në mënyrë të përsosur. Vizatimi i tij, i realizuar rreth vitit 1490, nuk është thjesht një skicë anatomike, por një manifest filozofik mbi marrëdhënien mes njeriut dhe kozmosit. Duke u mbështetur në teoritë e arkitektit romak Vitruvius, Leonardo e përdori këtë vepër për të shprehur idenë e ekzistencës së një rendi të përsosur në natyrë dhe në qenien njerëzore.

 

Analiza

Nuk ka asgjë të re për të analizuar në veprën e Leonardo Da Vinccit, pasi ajo është bërë me qindra herë tashmë. Por vepra e tij nuk mund të mbetet pa ardhur në vëmendjen e gjithkujt. Ndaj shkrimi më poshtë mbështetet nga materiale publike përgjithësisht huazuar nga enciklopeditë botërore.

 “Njeriu Vitruvian” paraqet një figurë mashkullore në dy pozicione të mbivendosura: një brenda një katrori dhe tjetra brenda një rrethi. Këto dy forma gjeometrike mbartin domethënie të thellë:

Rrethi simbolizon infinitin, hyjnoren dhe lidhjen e njeriut me kozmosin.

Katrori përfaqëson realitetin tokësor, racionalen dhe përmasat konkrete të ekzistencës njerëzore.

Leonardo kaloi muaj të tërë duke studiuar dhe matur trupin e njeriut për të përcaktuar raportet e tij ideale. Edhe pse ai u bazua te Vitruvius, kërkimet e tij shkuan më tej, duke e përmirësuar dhe sfiduar traditën klasike. Vizatimi i tij paraqet një njeri me duart dhe këmbët e shtrira, duke prekur kufijtë e rrethit dhe të katrorit, ndërkohë që kërthiza vendoset si qendra gjeometrike e rrethit dhe një tjetër pikë qendrore vendoset në zonën mbi organet gjenitale për katrorin. Kjo ndarje simbolike tregon lidhjen mes trupit njerëzor dhe parimeve të arkitekturës.

Thuhet se Leonardo kreu hulumtimin e tij mbi përmasat e trupit të njeriut, duke kaluar muaj duke matur një numër të rinjsh. Shënimet e tij sipër dhe poshtë vizatimit të Njeriut Vitruvian paraqesin matje trupore që ai ia atribuoi Vitruvit. Matjet janë në fakt kryesisht gjetjet e vetë Leonardos. Kërkimet e tij e lejuan atë të shkëputej nga matjet e Vitruvit dhe përshkrimet e tjera të përmasave njerëzore.

 

Matematika

“Njeriu Vitruvian” sintetizon parime të rëndësishme të Rilindjes, si humanizmi, gjeometria, anatomia dhe arti. Për Leonardon dhe mendimtarët e kohës, trupi i njeriut përfaqësonte një mikrokozmos të universit – një ide që shfaqet edhe në arkitekturë, ku ndërtesat e bukura dhe të qëndrueshme bazohen në proporcione të harmonizuara me trupin e njeriut.

Një nga aspektet më të rëndësishme të vizatimit është përfshirja e seksionit të artë (Φ ≈ 1.618), një raport matematikor i pranishëm në natyrë dhe art. Leonardo e përdori këtë për të theksuar se ekziston një rend natyror i lindur në çdo aspekt të jetës.

 

Mesazhi

Përmes këtij vizatimi, Leonardo da Vinçi dëshironte të përçonte disa ide thelbësore:

Njeriu si qendra e universit – një koncept humanist që theksonte rëndësinë e njeriut si modeli i harmonisë dhe ekuilibrit natyror.

Lidhja mes shkencës dhe artit – për Leonardon, studimi i trupit njerëzor ishte një formë arti dhe një mënyrë për të kuptuar ligjet e natyrës.

Proporcioni i artë dhe estetika universale – vizatimi tregon se harmonia matematikore është një element thelbësor i jetës dhe krijimit artistik.

 

Trashëgimia

“Njeriu Vitruvian” nuk është thjesht një vizatim, por një manifest i filozofisë së Leonardos mbi jetën, natyrën dhe artin. Ai mbetet një simbol i përhershëm i potencialit njerëzor për të kuptuar dhe për të ndërtuar një botë të bazuar në harmoninë natyrore.

Sot, kjo vepër është ruajtur në Galeritë e Akademisë së Venecias, edhe pse ekspozohet rrallë për shkak të brishtësisë së saj. Në vitin 2019, ajo u huazua përkohësisht në Muzeun e Luvrit për një ekspozitë madhështore që shënoi 500-vjetorin e vdekjes së Leonardos.

Pavarësisht shekujve që kanë kaluar, mesazhi i “Njeriut Vitruvian” vazhdon të frymëzojë artistë, shkencëtarë dhe filozofë, duke dëshmuar se gjenialiteti i Leonardos është i pavdekshëm.