23 Prilli – Dita e Librit
Ka një datë në kalendar që vazhdon të ngazëllejë target-grupin e shkrimtarëve dhe atyre që shkruajnë në përgjithësi, jo vetëm letërsi fiksionale.
23 Prilli, Dita Botërore e Librit.
Dikur, - të paktën 20 vite më parë, - orendia më e çmuar në një shtëpi shqiptare ishte biblioteka. Ajo zinte murin më të gjerë të dhomës së pritjes. Brenda saj qëndronin shtrënguar në rresht emra të shenjtë si: Balzaku, Tolstoi, Migjeni, Hygoi, Noli, Dostojevski e Kadare. Ishte krenaria e çdo familjeje – një status simbol që nuk dilte nga moda, edhe nëse librat nuk lexoheshin të gjithë.
Biblioteka në shtëpi nuk ishte thjesht mobilie; ishte deklaratë. Ajo fliste për nivelin kulturor të familjes, për aspiratat e fëmijëve, për autoritetin moral të prindërve. Ishte vendi ku fjalët ruheshin si pasuri, jo si dekor. Çdo libër kishte historinë e vet – ndonjë kishte ardhur me vështirësi nga ndonjë panair, tjetri ishte blerë me kursime, një tjetër ishte “rrëmbyer” nga biblioteka e ndonjë miku të mirë. Kishte aty letër, pluhur dhe shpirt.
Sot? Krenaria ka marrë forma më kompakte. Orendia më e çmuar e shtëpisë është celulari – një bibliotekë pa libra, një botë pa faqe letre. Biblioteka klasike është kthyer në një relike, një arkaizëm estetik, një lloj muzeu privat që më shumë fshihet nga syri se sa tregohet. Dikur thoshim me krenari të ligjshme: "Eja të të tregoj bibliotekkën time, librat e mi." Sot themi: "Eja të shhohësh blerjen time të re, Playlist-in tim në Spotify." Dikur mendimi arkivohej në rafte. Sot avullon në ‘cloud’.
Mund t'ia kursejmë vetes këtë sarkazëm. Tek e fundit kjo botë po fluturon me 107 mijë kilometra në orë, po aq sa Toka përreth Diellit.
Ironia qëndron në faktin se kurrë më parë nuk kemi pasur kaq shumë akses në dije, por çuditërisht kurrë më parë nuk kemi qenë kaq sipërfaqësorë në përdorimin e saj.
Tanimë 23 Prilli është një ditë për të kujtuar të gjitha ata libra që nuk i lexuam kurrë, për të ndarë foto me citate nga autorë që nuk i njohim fare, dhe për të bërë sikur na prek ndonjë citat që, në të vërtetë, e gjetëm tek një status instagrami.
Ah, libri!
Është ai objekti i vjetër, me faqe që mbajnë erë – ndoshta myku, ndonjëherë kafeje, dhe më shpesh erë boje nga offseti i shtypshkronjës – e që dikur kërkonte një lexues të heshtur dhe një mendje të lirë.
Sot?
Sot kërkon vetëm vend në raft për t’u bërë sfond interesant.
Jetojmë në ditët energjike të një epoke të re, ku edhe mendimi i thellë duhet të jetë i shpejtë dhe i rrëshqitshëm, si një TikTok që nuk zgjat më shumë se 30 sekonda. Dhe ndërkohë që ekrani na e ka zëvendësuar librin si burim informacioni, po lind një tjetër rival, më i rrezikshëm, më i heshtur dhe më inteligjent - të paktën në pamje të parë – vetë Inteligjenca Artificiale. Ajo që dikur ishte frymëzim hyjnor për poetët, tani është rezultat i rreshtave të kodit dhe fuqisë kompjuterike. Poezi nga ChatGPT? Ese nga algoritmi i Google Bard? Romane të shkruara nga qarqe e makineri që nuk dinë ç’është dashuria, por e përshkruajnë si të kishin kaluar shumë e shumë nga hallet tona?
Sot, çdo lexues ndodhet përballë një dileme tragjikomike: ta lexojë romanin e Balzakut në letër, duke shpenzuar kohë, durim, apo ta lexojë përmbledhjen prej katër paragrafësh që një aplikacion ia servir në më pak se një minutë? Mundet që "përmbajtja" të jetë e lehtë për t’u konsumuar dhe po aq e lehtë për t’u harruar. Le ta pranojmë: libri ka hyrë në ditët e tij të vështira jo sepse ka humbur cilësinë, por sepse lexuesi ka humbur durimin.
E ardhmja duket ironikisht efikase: - një botë ku librat do shkruhen nga mikroçipat për lexues që nuk lexojnë, por që dëshirojnë të dinë ç’ka brenda një libri, pa kaluar lodhjen e të menduarit. Dhe këtë e quajmë “progres”.
Edhe mund të jetë. Nuk mund ta vemë në dyshim. Sepse bota sot është më e mirë se ajo e para 100 viteve, kur makinat punonin me avull.
Po çfarë ndodh me librin si përvojë intime? Si rit i ngadaltë dhe reflektiv?
A do ta fitojë libri këtë luftë?
Ç’pyetje naive. Libri nuk lufton. Ai thjesht rri atje, i heshtur, kokëulur, duke pritur. Është lexuesi ai që duhet të luftojë me kohën, me ekranin, me apatinë, me tundimin për të konsumuar gjithçka pa asgjë që mbetet. Dhe ndoshta, pikërisht këtu është shpresa. Sepse në këtë botë ku gjithçka është imitim dhe montazh, libri i vërtetë mbetet ende një akt origjinal. Një marrëdhënie kokë më kokë mes autorit dhe lexuesit.
23 Prilli është një datë simbolike për botën e letrave. Një ditë që UNESCO e ka shpallur si Ditën Botërore të Librit, në nder të gjigandëve të fjalës si Servantes dhe Shekspir, të cilët të dy ndërruan jetë në këtë datë. Por përtej kremtimit, kjo ditë na fton sot më shumë se kurrë të reflektojmë.
Libri nuk është vetëm një send me faqe, germa e kopertinë me ngjyra. Ai është një akt rezistence ndaj sipërfaqësisë, një mjet reflektimi dhe një mënyrë për t’u lidhur me mendjet më të ndritura të njerëzimit.
Prandaj, më 23 Prill, le ta urojmë librin jo me citate që nuk i kuptojmë, por me heshtjen e një leximi të vërtetë. Le të mos e ngarkojmë me lule imagjinare formuluar nga teknologjia, por ta përjetojmë siç është: një strehë e vogël për ata që refuzojnë të mendojnë si robotë.
Sepse libri nuk ka nevojë të fitojë luftën me inteligjencën artificiale. Mjafton të mos dorëzohemi.
No comments:
Post a Comment