Tmerri i ri në Tiranë… parkimi dysh

 

Nga Leonard Veizi

 

Duhet të jesh polic që të kuptosh çfarë do të thotë një polic. Dhe jo, kjo nuk është si ato barcaletat me policë që dikur na bënin të qeshnim. Kjo është më shumë si një shfaqje absurde teatri, ku polici flet seriozisht dhe publiku s’mundet më të qeshë nga frika se mos merret zvarrë për “shkelje të Kodit Penal”.

Pa të shohim si qëndron çështja?

Po e them troç që në filllim: përse duhet mbajtur në burg një person që ka bërë parkim të dyfishtë?

Që ta mbash në burg do të thotë t’i hapësh një proces gjyqësor, me prokuror, gjyqtar, sekretare gjyqësore, përkthyes (nëse drejtësia shqiptare është në modë ndërkombëtare), dhe në fund një urdhër ekzekutimi. Dhe gjithë kjo procedurë… për një makinë të parkuar dysh?

Para pa fund.

O Zot, na ruaj nga mendja!

Po pse gjithë kjo? Sepse dikush, ndoshta një baba që po nxirrte fëmijën me temperaturë nga makina, për ta çuar tek mjeku, “paska parkuar dysh”. Një tjetër, me një emergjencë të rastësishme, parkon për pak minuta jashtë rregullit, jo nga qejfi, por nga halli. Natyrisht, parkimi dysh nuk është qëllim në vetvete. Dhe në fund të fundit, në një qytet kaotik si Tirana, ku trotuari është i pushtuar nga tavolina kafenesh dhe tenda, kushdo mund të parkojë gabimisht dysh.

Por shteti shqiptar, në vend që të sillet si një administratë racionale – që vendos një gjobë të mirëfilltë (me gjasë më të lartë se rroga minimale) dhe ia kalon të ardhurat buxhetit – vendos të bëhet pronar burgu për çdo makinë që prek vijat e bardha me një rrotë.

Pra: në vend që të nxjerrë para, futet në borxh, sepse të mbash një njeri në burg nuk është më një koncept ndëshkimi, por një projekt shpenzimesh. Duhet bukë, roje, energji, ujë, sistem sigurie dhe një dyshek ortopedik që të ruash të burgosurin me shpinë drejt. Se ndryshe, ke shkelur të drejtat e njeriut dhe të bie mbi kokë Amnesty International.

Ndërkohë, ai person që mbahet me paratë e mia dhe të tuat, jashtë do ta nxirrte vetë bukën e gojës, do të paguante taksa dhe ndoshta do e kuptonte se parkimi dysh nuk është për t’u përsëritur. Por në burg, jo vetëm që nuk reflekton, por na kushton më shumë sesa na solli ndonjëherë.

Por jo. Drejtori i Policisë së Shtetit, z. Ilir Proda, ka vendosur që parkimi dysh është tashmë një kërcënim për rendin publik dhe lirinë qytetare. Në një deklaratë dramatike për mediat, ai na kujton: “Parkimi i dyfishtë në rrugë nuk do të konsiderohet më si një shkelje e lehtë, por si një bllokim i kalimit që cenon sigurinë dhe lirinë e qytetarëve…”

Njësoj si të thuash: “Parkimi i dyfishtë është arma e re e terrorit urban.”

S’kemi më frikë nga bombat, nga rrjetet e krimit, nga trafiku i drogës. Frikën na e sjell një Golf 4 ngjyrë qumshti, që ka zënë një gjysmë rruge në Kinostudio.

Pastaj futemi në Kodin Penal, neni 293, ku shkruhet: “Pengimi i qarkullimit të mjeteve… dënohet me gjobë ose me burgim deri në tre vjet.”

Tre vjet për një parkim të gabuar?

Në këtë pikë, Shqipëria nuk ka më nevojë për burgje. Mjafton të ngremë pallate me kangjella dhe t’i quajmë “rezidenca penale”. Në vend të administratorit, të ketë roje burgu. Në vend të ashensorit – polici me radio dore.

Në kohën e diktaturës, kishim nene për agjitacion e propagandë, për dëgjim të muzikës së huaj, për një fjalë të gabuar në kafene. Por, me gjithë çmendurinë e atyre kohëve, nuk kishte nen për "parkimin dysh".

Ushtria e 4 Dhjetorit dhe ajo e 10 Korrikut

Nga Leonard Veizi

 

Themelimi i ushtrisë së shtetit shqiptar daton më 4 dhjetor 1912, vetëm pak ditë pas shpalljes së pavarësisë kombëtare. Ishte një hap simbolik dhe politikisht i domosdoshëm, por me kufizime reale për sa i përket kapaciteteve luftarake. Kjo ushtri, e sapolindur dhe e brishtë, u përball në dekadat në vijim me kriza të brendshme, sulme të huaja dhe mungesë investimesh të qëndrueshme. Më 7 prill 1939, kur trupat fashiste italiane pushtuan Shqipërinë, ajo pushoi realisht së ekzistuari si forcë sovrane shtetërore.

Rezistenca që iu bë pushtimit ishte më shumë një shprehje vullneti qytetar sesa një mobilizim i organizuar ushtarak. Në disa pika bregdetare dhe qytete, popullata vendase, bashkë me oficerë të ndershëm dhe patriotë, u përballën me mjetet që kishin në dispozicion, ndërkohë që një pjesë e mirë e ushtrisë ose u shpërbë, ose iu bashkua pa kushte forcave pushtuese.

Më 10 korrik 1943, në kulmin e luftës së Dytë Botërore, Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Nacionalçlirimtare u krijua nga forcat komuniste shqiptare që po drejtonin Frontin Nacionalçlirimtar. Në përbërjen e tij hynin disa batalione të organizuara dhe shumë më tepër çeta partizane që vepronin në zona të ndryshme të vendit. Ky organizim shënoi një etapë të re në lëvizjen çlirimtare dhe u konsiderua pas Luftës si data e lindjes së ushtrisë së re popullore.

Pas çlirimit, 10 korriku u kremtua për dekada si dita zyrtare e Ushtrisë Popullore të Shqipërisë. Përmes paradave ushtarake, demonstrimeve të fuqisë dhe propagandës së centralizuar, ushtria u paraqit si mburojë e popullit dhe e pushtetit. Deri më 1974, Forcat e Armatosura shqiptare ishin të pajisura me tanke, artileri të rëndë, sisteme raketore dhe formacione të fryra numerikisht, të ndërtuara sipas modelit sovjetik dhe më pas atij kinez.

Pas vitit 1990, me rënien e sistemit komunist, 10 korriku ra në harresë, ndërsa autoritetet e reja e rikthyen 4 dhjetorin si datën zyrtare të themelimit të ushtrisë shqiptare, në përputhje me traditën institucionale të shtetit të vitit 1912.

Megjithatë, ushtria shqiptare hyri në një periudhë të gjatë rrudhjeje dhe mosinvestimi. Pjesa më e madhe e mjeteve të mëkanizuara, - që mbetën nga periudha e diktaturës -  dolën në ankande dhe u shitën për skrap.

Në kushtet e tranzicionit të vështirë politik dhe ekonomik, dhe në një botë që dukej më paqësore, u krijua ideja se nuk kishte më rrezik lufte për Shqipërinë, dhe se siguria kolektive e NATO-s do ta mbronte vendin nga çdo kërcënim.

Kjo qasje u përforcua më tej kur Shqipëria u anëtarësua në NATO më 1 prill 2009, duke u bërë pjesë e një prej aleancave më të fuqishme ushtarake në botë. Shpenzimet për mbrojtjen u mbajtën në nivele të ulëta dhe ushtria u orientua drejt një modeli më të vogël, më të specializuar dhe më të ndërveprueshëm me standardet perëndimore.

Por zhvillimet gjeopolitike të viteve të fundit e kanë tronditur këtë qetësi iluzore. Lufta në Ukrainë, krizat në Gaza, Lindjen e Mesme dhe tensionet me Iranin kanë rritur ndjeshëm shqetësimin për sigurinë globale. Në këtë kontekst, koncepti i “paqes së përhershme” është venitur dhe po zëvendësohet nga një strategji e ripërforcimit ushtarak në të gjithë botën perëndimore.

Në këtë frymë, në Samitin e Hagës të NATO-s - që u mbajt më 24–25 qershor 2025, - udhëheqësit e 32 vendeve anëtare ranë dakord të rrisin shpenzimet për mbrojtje deri në 5% të PBB-së deri në vitin 2035, përfshirë 3.5% për mbrojtjen bazë dhe 1.5% për kapacitete sigurie (si infrastrukturë ushtarake, mbrojtje kibernetike, rezerva strategjike etj.).

Ky objektiv i ri përbën një sfidë të madhe për vende si Shqipëria, e cila aktualisht shpenzon rreth 1.7–1.8% të PBB-së për mbrojtjen, përkatësisht 370–400 milionë euro në vit. Nëse do të përmbushte objektivin e ri prej 5%, Shqipëria do të duhej të investonte rreth 1.1 miliardë euro në vit në sektorin ushtarak.

Kjo do të ishte një rritje më shumë se dyfish e buxhetit aktual, një barrë e rëndë për një ekonomi që përballet me sfida të mëdha sociale, demografike dhe infrastrukturore.

Në këtë pikë, Shqipëria ndodhet përballë një dileme strategjike:

ose të përpiqet të ndjekë ritmin e rritjes ushtarake të vendeve të NATO-s për të ruajtur seriozitetin në Aleancë,

ose të mbajë një qëndrim më të kujdesshëm, duke peshuar me realizëm nevojat kombëtare dhe mundësitë reale ekonomike.

Në çdo rast, historia e dy datave të ushtrisë shqiptare – 4 dhjetori dhe 10 korriku – përfaqëson dy vizione të ndryshme për mbrojtjen:

njëra e lidhur me shtetformimin kombëtar,

tjetra me luftën partizane dhe trashëgiminë ideologjike të së majtës.

Sot, Shqipëria ndodhet në një çast ku forcimi i mbrojtjes është më shumë çështje domosdoshmërie strategjike sesa zgjedhje politike. Nëse historiana  ka mësuar diçka, është se paqja nuk është e përhershme dhe siguria kërkon përgatitje – edhe në kohë kur ajo duket e padukshme.

 

Uji, biznesi më i madh në Shqipëri

 

 

Nga Leonard Veizi

 

Vera ka shtrënguar fort. Termometri ngjitet çdo ditë mbi 35 gradë. Dhe në këtë vapë përvëluese, etja nuk shuhet as me birra, as me pije të gazuara plot sheqer dhe konservantë. Njeriu kërkon vetëm një gjë: ujë. Thjesht, ujë të pastër. Dhe nuk është rastësi – rreth 60% e trupit të njeriut është i përbërë nga ujë, dhe kjo përqindje është thelbësore për jetën.

Uji është substanca kryesore që ndihmon në ruajtjen e funksioneve biologjike jetike si: transportimi i lëndëve ushqyese dhe oksigjenit në qeliza, rregullimi i temperaturës së trupit, largimi i mbetjeve toksike përmes urinës dhe djersës, dhe mirëmbajtja e funksioneve të trurit. Madje, vetëm truri dhe zemra përmbajnë rreth 73% ujë, ndërsa mushkëritë rreth 83%. Prandaj, mungesa e hidratimit ndikon jo vetëm te energjia fizike, por edhe te përqendrimi, gjendja emocionale dhe shëndeti i përgjithshëm.

Këtë e thotë mjekësia. Por në fund, është vetë nevoja fizike që na thërret – ajo ndjesia e padurueshme e etjes.

Dikur, nëpër qytetet shqiptare kishte çezma publike, ku mund të freskoheshe e të pije ujë pa pagesë. Ishte një e drejtë e qytetarit, një e mirë publike. Sot? Sot çezmat publike janë zhdukur thuajse krejt. Dhe arsyeja është sa praktike, aq edhe e trishtueshme: ujin dikush e ktheu në mall me vlerë tregu. Dikush mori atë që natyra na e ofronte falas dhe e futi në shishe plastike për ta shitur me lekë.

Dhe jo pak lekë.

Sot, uji i ambalazhuar është një nga bizneset më fitimprurëse në Shqipëri. Për këtë nuk ka tavan çmimi. Një shishe 0.5 litra mund të kushtojë nga 50 lekë deri në 150 lekë, në varësi të vendit ku shitet dhe markës. Shpeshherë, çmimet janë më të larta se në vendet e zhvilluara europiane, ku rrogat mesatare janë katër apo pesë herë më të larta se në Shqipëri.

Sipas të dhënave zyrtare, deri një vit më parë Shqipëria prodhonte rreth 170 milionë litra ujë të ambalazhuar në vit. Për vitin 2025, pritet që kjo shifër të kalojë 200 milionë litra, me tendencë rritjeje çdo vit. Kjo do të thotë qindra milionë euro xhiro vjetore, një fitim i madh për pak duar që kontrollojnë tregun.

Hajde biznes, hajde!

Të marrësh ujë nga burimet, ta fusësh në shishe plastike dhe ta shesësh më shtrenjtë se qumështi apo nafta – një fitim thuajse i garantuar. Dhe ndërkohë që flitet për zhvillim të sektorit të ndërtimit apo farmaceutikës, askush nuk përmend “ujitjen” më të mirë: biznesin e ujit, që në heshtje është kthyer në një nga kolonat e ekonomisë private shqiptare.

Ndërsa në vendet e zhvilluara, qytetarët e thjeshtë nuk janë detyruar të blejnë çdo pikë ujë që konsumojnë. Vetëm në Romë ka mbi 1,200 çezma publike, të quajtura “nasoni”, që shpërndajnë falas ujë të freskët dhe të pijshëm. E njëjta gjë ndodh në qytete si Vjena, Parisi, Berlini apo Amsterdami – ku pikat publike për furnizim me ujë janë pjesë e infrastrukturës urbane moderne dhe kulturore.

Në Tiranë? Të gjesh një çezmë publike është një mision pothuajse i pamundur. Dhe ky është tregues jo vetëm i një strategjie tregtare, por edhe i një politike të heshtur për privatizimin e ujit – një të mirë që historikisht ka qenë e përbashkët dhe falas.

Në një vend ku paga minimale është më pak se 40,000 lekë në muaj, blerja e përditshme e ujit të pijshëm është një kosto që shtohet mbi koston e jetesës. Dhe ndërkohë që uji rrjedh pa ndalim nga burimet natyrore, qytetari i zakonshëm mbetet gjithnjë e më i varur nga industria që shet diçka që dikur e kishte falas.

Në fund, uji nuk është luks. Është një produkt jetik. Por në Shqipëri, po shndërrohet me shpejtësi në një nga lukset më të padukshëm të përditshmërisë.

Mos e digjni librin, mjafton që njerzit mos lexojnë dhe ke fituar një ushtri idjotësh

Nga Leonard Veizi

 

Ka një qetësi të rreme që rëndon mbi raftet e pluhurosura. Në dhomën ku librat heshtin, mendimi ftohet si prush i fikur. Nuk dëgjohet zhurmë hekuri, as kërcitje flake, as klithmë ndalimi – vetëm heshtje. Dhe kjo është pikërisht mënyra më e rafinuar për të mbytur një kulturë: jo me zjarr, por me harresë. Jo me dhunë, por me mospërfillje.

Në këtë realitet të zbehtë, tingëllon sërish zëri i Ray Bradbury-t, si një kambanë që bie në mes të një qyteti të përgjumur:

“Nuk ka nevojë të djegësh libra për të shkatërruar një kulturë. Mjafton t’u thuash njerëzve të mos i lexojnë.”

Në këtë fjali lakonike, Bradbury e çmonton me gjakftohtësi iluzionin se kultura zhduket vetëm nën goditjen e censurës apo dhunës institucionale. Në të vërtetë, më e rrezikshme se djegia fizike e librave është harrimi i tyre. Harresa është një zjarr i heshtur që përhapet më thellë dhe zgjat më shumë. Dhe ndryshe nga censura klasike, që e bën librin më të dëshirueshëm, harresa e bën atë të padukshëm.

Në Fahrenheit 451, Bradbury përshkruan një botë të ardhshme distopike ku librat janë të ndaluar dhe digjen nga “zjarrfikës” të kthyer në roje ideologjikë. Por kjo skenë e zymtë është në fakt vetëm një metaforë: ajo çka Bradbury i trembej më shumë nuk ishte thjesht djegia e librave, por zbrazja e mendjes nga përmbajtja, shndërrimi i qytetarëve në konsumatorë pasivë të spektaklit dhe informacionit të shpejtë.

Sot, kjo fabul tingëllon më aktuale se kurrë. Jetojmë në një kohë ku librat nuk digjen më nëpër sheshe, por thjesht nuk hapen. Nuk përndiqen nga pushteti, por braktisen nga vetë shoqëria. Nuk ndalohen, por shpërfillen. Dhe kjo shpërfillje nuk ndodh si pasojë e ndonjë urdhri autoritar. Ajo ndodh me miratimin tonë të heshtur.

Nëse në shekujt e kaluar duhej një inkuzicion për të djegur librin, sot mjafton një klikim për ta shmangur. Shkollat nuk janë më vende leximi, por pika grumbullimi të informacionit të skematizuar. Mediat i zëvendësojnë analizat me tituj sensacionalë. Rrjetet sociale promovojnë një komunikim të menjëhershëm, por pa thellësi. Dhe ndërkohë, një brez i tërë rritet pa e përjetuar magjinë e një faqeje të lexuar me zë në një dhomë të heshtur.

Bradbury nuk ishte i vetmi që paralajmëroi këtë apati kulturore. George Orwell, në 1984, parashikonte një shoqëri të shtypur nga një regjim që manipulon gjuhën dhe historinë për të kontrolluar mendimin. Aldous Huxley, në Brave New World, përfytyronte një botë ku njerëzit nuk ndalohen të lexojnë, por thjesht nuk kanë më nevojë për libra sepse janë dehur me argëtim. Në këtë drejtim, Huxley dhe Bradbury janë më profetikë se Orwell-i: ata parashikuan jo vetëm forcën e censurës, por edhe fuqinë e indiferencës.

Kultura nuk është thjesht një koleksion librash në rafte. Ajo është kujtesa e një kombi, vetëdija e një shoqërie, burimi i mendimit të lirë dhe i shpirtit kritik. Dhe librat janë enët ku ajo ruhet. Kur këto enë mbeten bosh, sepse askush nuk i hap, kultura zbrazet dalëngadalë, pa britma, pa revolucion, pa asnjë flakë që të na zgjojë. Zbrazet në heshtje. Dhe në vend të qytetarisë, vjen nënshtrimi; në vend të dijes, manipulimi; në vend të fjalës, slogani.

Prandaj paralajmërimi i Bradbury-t duhet të lexohet si një thirrje: nëse dëshiron të mbrosh kulturën tënde, mos e kërko vetëm në monumente, në simbole, në fjalime patriotike. Kërkoje në faqe libri. Në një roman. Në një poezi. Në një ese. Në një faqe të nënvizuar me dorë.

Sepse përballë harresës, leximi është akti më i thjeshtë dhe më revolucionar. Ai është zjarr që nuk shkatërron, por ndriçon. Dhe siç thoshte vetë Bradbury:

“Ti nuk e ke jetuar ditën nëse nuk ke lexuar diçka të mirë.”