Ngrohja globale dhe krimi në Pogradec: me sa duket, botës po i vjen fundi

Nga Leonard Veizi
 
Në përditshmërinë tonë, sikur jemi mësuar që andej nga Vlora edhe kërcet sherri, edhe kërcet koburja, edhe vritet ndokush – si me dashje.
Po Pogradeci...?
Kam shkuar dhe shkoj me qejf në Pogradec. Qytet me frymë të butë, me një klimë që të shpon mushkëritë me freski të shëndetshme, që duket si i bekuar nga Zoti. Aty, në ditët e verës, mbështillesh me një shall të hollë në vend të jorganit të dimrit. Klima – një fllad i bekuar që të jep shëndet.
Qyteti të flet me zë të ulët dhe të mirë, si mik i vjetër që s’të mban hatër pse mungove gjatë. Ajri i pastër, liqeni që rrëzëllin si pasqyrë e një bote të përkorë, njerëz të qeshur, të qetë, që të ofrojnë kafet e mëngjesit me një mikpritje të natyrshme – jo me ngut e hile. Të qeshur e mikpritës sa s’ka më.
Liqeni – ai pasqyrë blu i qetësisë ballkanike – të fton të harrosh hallet dhe të përtypësh qetësisht një koran të pjekur, me një gotë verë nga treva që s’të tradhton kurrë.
Pra, ç’të mungon në Pogradec? Asgjë – do të thoshte dikush që nuk e ka parë qytetin në vitet e fundit.
Ky është Pogradeci.
Por mund të themi: Ky ka qenë Pogradeci.
Sepse ka nja tre behare, – që ashtu si në përrallë, – edhe andej ndodhin bëma. Kërcet sherri, kërcet grushti. Por ndodh që edhe vriten njerëz.
– “Pogradecarët kështu...?!” Thagmë e madhe. Do përmbyset bota, me siguri.
Mos ka të bëjë kjo me ngrohjen globale? Se duket se ajo po na merr në qafë të gjithëve...
Sepse koha ka filluar të trazojë edhe këtë qytet të heshtur. Nuk po flas për erëra nga Mali i Thatë apo ndonjë rritje të lagështisë mbi liqen. Po flas për një nxehtësi tjetër, që s’vjen prej diellit. Një tension i padukshëm, por i ndjeshëm. Sepse në vitet e fundit, nga ky qytet kanë ardhur lajme që të lënë pa fjalë: krime të rënda, ngjarje makabre, veprime që s’i përshtaten aspak fizionomisë së vërtetë të Pogradecit.
Sezoni veror rezulton të ketë sjellë incidente të ndjeshme brenda ambientit social: vrasje tragjike dhe thikëzime në ambiente publike, që shkundin strukturën e zakonshme të komunitetit.
Për së fundmi u dha lajmi se “në qytetin e Pogradecit, një grua 52-vjeçare humbi jetën si pasojë e zjarrit që përfshiu banesën e saj”. Por hetimet e para dolën në përfundimin se gruaja nuk kishte vdekur nga asfiksia, sepse ishte vrarë më parë. Ndërkohë që banesa nuk ishte përfshirë nga ndonjë shkëndijë elektrike, por një mik i viktimës i kishte vënë flakën pas vrasjes, me qëllim që të humbte gjurmët.
E ku nuk i vete mendja njeriut.
Një vit më parë, më 10 gusht 2024, Egli Proga, 42 vjeç, u sulmua dhe u vra gjatë orëve të vona të mbrëmjes, në barin ku punonte. Kjo ngjarje pati një jehonë të madhe mediatike,
E të flasim për burrin 49 vjeç, që në shtator 2024 vrau me sqepar bashkëshorten e tij, po 49 vjeç.
Pogradecar ky? Me sqepar në dorë sikur do priste dru në pyll?
-Po ku e paske fshehur gjithë këtë xhepane Mato evlati?
Ndërsa më 25 gusht 2023, një i ri 22-vjeçar u arrestua pasi kishte goditur me thikë një tjetër 24-vjeçar gjatë një konflikti banal në një bar në lagjen Nr. 1 të qytetit.
Bravo djema...
Dhe pyetja lind vetvetiu: A janë vërtet pogradecarë këta që i bëjnë këto krime?
E kjo të kujton një batutë emblemë të kinemasë shqiptare, atë që thotë Pandi Raidhi si aktor tek filmi “Shtigje Lufte”:
“Të jetë katandisur dhe Shabani ynë kështu?”
Apo është sjellë në këtë qytet një frymë tjetër, më e egër, më e shpejtë, më e ngatërruar?
A mos është shfaqur ndonjë “bir i nxehtësisë”, që s’e njeh klimën dhe as kodin e qetësisë që mbante ky vend prej dekadash?
Mos vallë po e paguajmë edhe ne – në Pogradec – faturën e ngrohjes globale? Jo vetëm në temperaturë, por në karakter, në moral, në sjellje. Sepse nxehtësia e klimës, siç duket, po e shkrin edhe akullin e qetësisë qytetare, duke nxjerrë në sipërfaqe një nervozizëm të pazakontë.
Dikur, një “Shaban” i urtë, me shall në qafë, kapele stofi në kokë dhe gotën e rakisë në dorë, e mbyllte çdo bisedë me shprehjen:
“Këtu te ne nuk ndodhin gjëra të rënda, se liqeni i qetëson të gjithë.”
Po sot, “Shabani” ndoshta s’është më. Apo ndoshta është aty, por s’e dëgjon njeri. Sepse sot, zërat e lartë, prirjet e dhunshme, nevojat që bërtasin dhe zgjidhjet që mungojnë, kanë mbërritur edhe në këtë skaj të Shqipërisë, ku dikur jeta rridhte si ujë liqeni.
Pogradeci s’ka faj. Ndoshta as banorët e tij. Por duket se ka diçka që po fermentohet në heshtje – një ndryshim që vjen pa bujë, por që të trazon stomakun dhe shpirtin.
Këto ishin disa nga rastet kryesore të përfshira në raportet publike gjatë verave të fundit në Pogradec – ngjarje që sjellin dyshime serioze mbi ndërtimin e imazhit të një qyteti të qetë dhe mikpritës.
Na shastisi Pogradeci.
Dhe ndoshta do të na duhet të mësohemi me këtë klimë të re: jo vetëm atë që na djeg në verë, por edhe atë që po na shkrin përbrenda – ngadalë, në mënyrë të padukshme, por të sigurt.
Në fund të fundit, edhe liqenet janë të qetë për vite me radhë… derisa ndodh një përmbysje e papritur në thellësi.

Dhuna e idjotëve që po na i degdis djemtë matanë detit

Nga Leonard Veizi

 

Me shumë gjasa, një 18-vjeçar nga Vlora, që punonte si kamarier - student, i qetë, i sjellshëm, i cili po aq mirë mund të ishte edhe nga Shkodra - do të marrë çantën e shpinës dhe do të niset për udhë. Do të ikë. Në emigracion. Pa shumë fjalë. Pa zhurmë.

Me siguri ai nuk donte ta braktiste vendlindjen, përderisa kishte zënë punë si kamarier në një nga baret e qytetit bregdetar, por mund të detyrohet nga rrethanat.

Gjithsesi, ky është një mendim hipotetik, sepse ngjarjet mund edhe të mos rrjedhin kështu. Por, duke parë historikun e përgjithshëm të vendit në këto vite, mbi trasenë e shtruar mund të lëvizin trena papushim.

Dhe ky djalosh i shkolluar, kur t’i afrohet tragetit atje te Triporti, do të ndalet për një çast. Do të kthejë kokën mbrapa, drejt Vlorës së bukur - ashtu siç nganjëherë kthehemi drejt një dashurie të pamundur. Do ta përshëndesë me inat, me dëshpërim, me gjuhën e mendjes që vlon brenda vetes:

"Ky vend s’bëhet!"

Po ore, po… ke të drejtë. Ky vend nuk bëhet. Dhe ky vend do t’i marrë me dru të gjithë ata që duan të punojnë. Sepse parapëlqehen gangsterët. Ata që rrinë me kobure në brez dhe që, për ta pasur mirë me strukturat shtetërore, bëhen pjesë përbërëse e strukturave të shtetit.

E si mund të bëhet ky vend, kur një djalë që nuk humbet kohën me videogame, që nuk endet i dehur në zgëqet e qytetit, që nuk tymos bar nëpër cepa, por zgjedh të punojë - me mund dinjitetin, për vete dhe ndoshta për familjen që mund të ketë 101 halle – e që përplaset me shpërfilljen inatçore dhe krejt idiote të njerëzve që ia presin rrugën në mes?

Një klient - për të cilin thuhet se është një ish-polic, gjë që nuk ka kurrfarë rëndësie - i jep një “mësim” djaloshit ende të pamësuar me fyerjet dhe dhunën e më të mëdhenjve, apo më të fortëve. E ofendon. I ngre dorën. Sepse, sipas tij, kamarieri ia kishte futur rëndshëm në faturë: jo një shishe shampanjë të ardhur drejt e nga Riviera Franceze, por një bidon uji. Uji i ftohtë i Vlorës, që dikur derdhej kot rrugëve, sot qenka bërë mall me çmim, me kupon fiskal - dhe me hakmarrje, nëse të rëndon në tavolinë.

Dy shuplaka. Tri fjalë të ndyra.

- Ore lyrash, mua do ma fusësh ti...

E pas kësaj, një ndjesi braktisjeje që përpëlitet nën lëkurë.

Kështu lajmi mori dhenë. U shpërnda gjerësisht në rrjete sociale. Një trim me "yll në ballë" duke goditur nje djalosh me syza. Por shans që syzet nuk iu thyen.

- Të iki, vëlla, sa nuk është vonë. "Ciao" dhe "in bocca al lupo" andej nga Brindisi...

Po si bëhet ky vend, kur të rinjtë që duan të qëndrojnë e të punojnë këtu, ne i largojmë me grusht? I largojmë qoftë edhe me indiferencën tonë. I largojmë drejt Perëndimit, ndërkohë që vendet bosh po na i zënë djemtë e Lindjes së Mesme dhe vajzat e asaj të largët... të cilët së shpejti do të jenë shqiptarët e shekullit të ri: me pasaportë dhe kartë identiteti.

6 korrik 1943 – Masakra e Borovës: Kujtesa për 107 të vrarët e të djegurit pa faj

 

Nga Leonard Veizi

Në mesin e verës së një Europe që digjej nga flakët e Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria zinte vetëm një cep të vogël në hartën e barbarisë së organizuar. Dhe megjithatë, në atë cep që dukej si e harruar nga bota, ndodhi një nga aktet më të tmerrshme të terrorit nazist në Ballkan: masakra e Borovës. Atë ditë, fjalët u tërhoqën, britmat u dëgjuan më fort, dhe jeta njerëzore u trajtua si pluhur nën çizmen gjermane…

…Në agun e 6 korrikut 1943, kur era përkëdhelte grurin e pjekur të Kolonjës dhe borën e majave e pasqyronte dielli i mëngjesit, fshati i Borovës nisi një ditë si gjithë të tjerat. Gratë rregullonin oborret, barinjtë nxirrnin tufat, fëmijët përziheshin në lojë. Asgjë nuk paralajmëronte kasaphanën që do të binte mbi ta si rrufe nga qielli i kthjellët. Por diku më tej, në rrugët që lidhin Kolonjën me Janinën, jehona e një tjetër realiteti ishte në lëvizje.

Autokolona dhe sulmi partizan
Në atë kohë, Italia fashiste po përjetonte çastet e fundit, ndërsa Gjermania naziste përpiqej të merrte kontrollin e drejtpërdrejtë mbi territoret e pushtuara. Një nga rrugët më të rëndësishme për lëvizjen e trupave dhe furnizimeve gjermane kalonte përmes jugut të Shqipërisë – dhe pikërisht aty, në rrugën mes Borovës dhe Barmashit, ndodhi përplasja.
Pararoja gjermane – me disa motorçikleta dhe një autoblindë – kishte kaluar në kontroll të plotë rrugën drejt jugut, duke i hapur rrugën autokolonës kryesore të Divizionit të 104-t Jager të këmbësorisë, i cili vinte nga rruga Manastir-Follorinë për të kaluar në aksin Korçe-Ersekë-Leskovik, sepse kishte marrë urdhër të dislokohej në Janinës. Rreth orës 15:20, te kthesa e Sanjollasit, 40 automjete me ushtarë dhe pajisje të rënda u zunë në pritë nga forcat partizane. Në atë sulm morën pjesë rreth 316 vullnetarë nga fshatrat e Kolonjës, bashkë me 100 luftëtarë nga Panariti e Vithkuqi, 50 nga Skrapari dhe Batalioni “Tomorri”, me komandant Riza Kodhelin. Sulmi pati sukses të pjesshëm: thuhet se u vranë e plagosën dhjetëra gjermanë. Por fitorja e vogël e partizanëve do të paguhej shumë shtrenjtë.

Borova
Borova nuk ishte fushë beteje, as pikë strategjike ushtarake. Ishte një fshat i zakonshëm, me rreth 450-500 banorë, me oxhaqe që tymonin dhe shtëpi të gurta që rrëfenin historinë e një jete të qetë në malësi.
Por pozita pranë vendit të përleshjes i mjaftoi komandës gjermane për ta shpallur fajtor kolektivisht. Në logjikën naziste, fshatarët konsideroheshin bashkëpunëtorë të partizanëve vetëm sepse ishin aty, sepse ishin shqiptarë, sepse nuk i kishin njoftuar.
Vetëm pak orë pas pritës, një njësi ndëshkimore gjermane – e mirëorganizuar dhe e pajisur për operacione represive – u nis për në Borovë me urdhër të prerë: hakmarrje e menjëhershme dhe e plotë.
Ajo që ndodhi më pas nuk ishte thjesht një akt ushtarak, por një ritual i dhunës barbare. Shtëpi më shtëpi, forcat gjermane hynë, nxorën njerëzit jashtë dhe i pushkatuan. Disa familje u dogjën të gjalla në shtëpitë e tyre. Fëmijët nuk kursyen. Foshnjat nuk lanë gjallë. Burrat, gratë, të moshuarit – të gjithë u përballën me vdekjen pa asnjë dallim.

Shifrat
Zyrtarist, bilanci i asaj dite ishte i tmerrshëm: 107 civilë të vrarë, përfshirë 47 persona nën moshën 20 vjeç. Më i vogli, një foshnjë vetëm 4 muajshe. Por sipas një dokumenti të përpiluar nga nënprefektura e Kolonjës rezultojnë 115 viktima.
Në fshat nuk mbeti asgjë pa u prekur: rreth 100 ndërtesa – shtëpi, dyqane, objekte fetare – u dogjën ose u shkatërruan. Vetëm pak banorë arritën të fshiheshin në pyje ose shpella. Të tjerët u bënë viktimat e një hakmarrjeje që nuk njihte as arsye, as ndërgjegje.

Kujtesa
Pas luftës, Borova u rindërtua. U ngrit një lapidar, u shkruan emrat e viktimave në gurë, u vendosën lule. Por asnjë monument nuk e shlyen dhimbjen. Dhe asnjë ceremoni nuk e kompenson jetën që u pre në mes.
Por Borova nuk është thjesht një përvjetor, nuk është një ceremoni. Është një plagë e hapur që flet – ose duhet të flasë – për ne sot. Ajo nuk kërkon të nxisë urrejtje, por të ngjallë ndërgjegje. Sepse nuk janë vetëm 107 viktima. Është simboli i asaj që ndodh kur urrejtja institucionalizohet, kur liria shtypet me tanke dhe kur jeta njerëzore vlerësohet më pak se një urdhër.
Historia e Borovës është një mësim që nuk duhet të rishkruhet as me indiferencë, as me harresë. Është një pasqyrë ku shoqëria duhet të shohë veten sa herë që përballet me zgjedhjen mes të drejtës dhe forcës, mes kujtesës dhe mohimit.
Në fund të fundit, ajo që e mban një komb në këmbë nuk është vetëm heroizmi, por edhe mënyra se si i nderon plagët e tij.
 

Shëndeti i trurit, do Zoti nuk na ikin mend

Nga Leonard Veizi

 

Truri, – kjo qenie misterioze që rri në majë të shtyllës kurrizore si mbret pa kurorë, por me pushtet absolut mbi çdo mendim, ndjesi apo marrëzi tonën, – më në fund ka një ditë që i përket veç atij.

22 Korriku: Dita Botërore e Trurit. Njihet si një nga ato datat ndërkombëtare që zakonisht kalojnë pa bujë, përveçse në ndonjë simpozium të përgjumur ku fjalimet lexohen me ton monoton, ndërsa truri i dëgjuesve mundohet të gjejë arsyen se pse nuk është në plazh për pak relaks.

–Dajo, për ç’sëmundje tjetër e rekomandojnë plazhin? – pyeste Alberi me gradë shkencore në fizikë, dajë Zenon, tek komediat “Shi në plazh” e Teodor Laços. Dhe përgjigja ishte:

-Për vidat. Kur të lirohen dhe pastaj del nga binarët e harbon pa fre, si mëz, ahija… ku rrafsha mos u vrafsha.

Në thelb, kjo ditë është një ngjarje globale që synon ndërgjegjësimin për sëmundjet neurologjike, kujdesin ndaj trurit dhe promovimin e kërkimit shkencor për të gjitha moshat.

–Jo për nder nuk është në terezi ky. E pashë që në drekë, fliste me vete, – u thoshte Beso shoferi shokëve të tij më të afërt tek “Rrethimi i vogël”, për doktorin e dhive Agron Beshorin që ishte emëruar Kryetar i Komitetit Ekzekutiv,

Mirëpo, le të jemi të ndershëm: kjo është një ditë që kremtohet vetëm nga ata që kanë tru. Për të tjerët që ecin mes nesh, kjo është thjesht një ditë e nxehtë korriku, ku mund të fajësosh vapën për çdo budallallëk që të del nga goja. Siç ndodh rëndom kur dikush në mes të ditës nxjerr nga goja ndonjë sentencë si: “Po lëre mor burrë i dheut, këtu s’të duhet truri, por vetëm pak guxim budallai!”.

-Lojti nga fiqiri.

-Se kam parrë kurë kështu.

-S’ka faj i shkreti, u bë gazi i botës, – diskutonin qehajatë e Nuri beut tek filmi “Koncert në vitin 1936”, që ishtë bërë keq e si delte inati nga që vajza e Pandeli Prokopit po i këndonte Këngën e Kongresit, më mes të mëxhlisit.

Ka plot që e kanë zëvendësuar trurin-n me stomakun apo më keq, me këmbët. Mjafton t’u shohësh mënyrën si e drejtojnë makinën, si flasin për politikën, si komentojnë lajmet në facebook.

Por mos u ndjeni keq nëse nuk festoni. Kjo ditë nuk është si Pashkët apo Bajrami që kërkon kurban a vezë të lyera. Është një ditë për reflektim – nëse keni me çfarë të reflektoni. Në mos tru, të paktën një pasqyrë.

Nëse do ta trajtonim si festë, atëherë do kishim ndarë sofrën me pilaf e përshesh me lëng nga mishi i qengjit, speca të mbushura, tarator të ftohtë, të brendshme në zgatime, por jo tru të fërguar. Se ky i fundit është kthyer në relike mjekësore — s’gjen më as në thertore. Dhe si ëmbëlsirë do shpërndanim revani dhe hasude. Për pije? Një gotë verë që e bën trurin të harrojë, një raki që e shkatërron, e një birrë që të kujton pse s’duhej të kishe pirë që në mëngjes. Po për efekt shëndeti mendor? Këto pije i bie të jenë si nafta për motorin e benzinës.

-Na falni se kemi tetën pak si pa qejf… Po edhe Sandri s’para mbush. Domethënë si punojnë tëra kandelet njëlloj. Atij sikur i punon gjysma e trurit për shifrat e planet. Këtë gjysmën tjetër këtej, plloçë ma ka, asfalt e ka, – përpiqej Jovan Bregu i “Pallatit 176” që të largonte Irenën e zyrës nga nipi i tij Alekandër që ishte dhe kryeinxhinieri i ndërmarrjes.

Këtë vit, Dita Botërore e Trurit shënoi përvjetorin e 12-të të saj. Fushata është përqendruar tek një ideal fisnik: “Shëndeti i trurit për të gjitha moshat”. Nga vogëlushi që luan me tablet si të kishte lindur me gishtat në tastierë, deri tek plaku që pyet “ku jam?”, e më pas “pse jam këtu?”, truri meriton kujdes.

Dhe jo vetëm kur nuk punon siç duhet, por edhe përpara se të japë sinjale të zbehta alarmi si “më duket se harrova ku lashë çelësat” apo “ç’ishte fjala që kisha në majë të gjuhës?”

Në manualin e shëndetit mendor shkruhet me germa të bardha mbi letër të zakonshme:

“Shëndeti i trurit duhet të ketë prioritet gjatë gjithë jetës, nga fëmijëria deri në pleqëri.”

Por në praktikë, prioritet mbetet dieta për “six pack”, flokët me xhel, rrobat firmato dhe ndjekësit në TikTok.

Dhe këtu vjen edhe paradoksi ynë kombëtar: kemi fëmijë që dinë të bëjnë “duet” në TikTok por nuk dinë të thonë një fjali të saktë në shqip. Kemi të rritur që flasin për universitetin si për ushtrinë që duhet mbaruar me çdo kusht, dhe pensionistë që kujtojnë gjithçka… përveç emrit të djalit të tyre.

Pra, nëse sot keni menduar për diçka të thellë, keni vënë në dyshim diçka që duket te sigurt për të gjithë, ose keni ndalur të pyetur “pse?”, atëherë urime: e keni një tru funksional. Dhe duhet ruajtur si pasaportë biometrike në xhep, sepse këto kohë, truri është mall i rrallë.

Në të kundërt – ç’të themi – 22 korriku për ju është thjesht një datë tjetër në kalendar. E nxehtë për shkak të stinës së verës dhe të ngrohjes globale. Po më shumë se kaq… një ditë tjetër ku truri shkon me leje pa pagesë.

Çerçiz Topulli, pushka që nuk heshti për Atdheun

Nga Leonard Veizi
 
Një pasdite korriku, kur dielli qëndronte pingul mbi tokë ndërsa tymi i barutit ende errësonte qiellin, një trup luftëtari ra. Nuk kishte më pushkën në dorë, dhe duart i kishte nën pranga, por padyshim emrin e Shqipërisë e mbante në buzë.
Nuk ishte vështirë të kuptohej se ishte një intrige dhe pabesi e madhe.
Ishte 15 korrik 1915. Çerçiz Topulli, kapedani që nuk e njihte frikën, priti në gjoks plumbat e skuadrës së pushkatimit. Bashkë me të ishte dhe atdhetari tjetër, gazetari Muço Qulli. Aso kohe, Çerçizi ishte 35 vjeç dhe u ekzekutua në fushën e Shtoit në Shkodër nga forcat pushtuese malazeze, që kishin hyrë në territorin shqiptar.
Historianët hedhin akuzat nga shovinistët grekë, që me armët e shovinistëve malazezë eleminuan kapedanin, çeta e të cilit vrau dhespot Fotin e Korçës, si shenjë hakmarrje pasi qarqet greke vranë Papa Kristo Negovanin.
Por zhurma e pushkës së tij nuk u fashit. U përhap nëpër histori si krismë që nuk resht së trokituri në ndërgjegjen kombëtare. Ai nuk ra thjesht nga një plumb, por u ngjit në lartësi, atje ku qëndrojnë vetëm ata që jetojnë për të gjithë. Ishte një prej atyre burrave që zgjodhi lirinë përpara jetës.
Nga malet e Gjirokastrës, ku nisi betejën kundër osmanëve më 1907, e deri në përplasjet me trupat greke në Jug në vitet 1913-1914, Çerçiz Topulli ishte jo vetëm armë, por edhe vizion e zjarr që ndizte shpresën e një kombi të përçudnuar nga luftra që nuk mbaronin. Ishte më shumë se një luftëtar: ishte një ide që marshonte mbi male, një flamur i gjallë që nuk u përkul asnjëherë.
Për të përjetësuar këtë jetë, këtë frymë dhe këtë simbol, Kinostudio “Shqipëria e Re” realizoi në vitin 1979 filmin “Liri a Vdekje” – një epope kinematografike që nuk shfaq vetëm historinë e një heroi, por ngre një monument për një brez të tërë luftëtarësh. Rolin e Çerçiz Topullit e interpreton aktori Timo Flloko, i cili nuk e portretizon vetëm kapedanin, por bëhet njësh me të. Në çdo shikim të ngulët, në çdo rrudhë mendimi, në çdo britmë për liri, Flloko nuk aktron – ai jeton Çerçizin.
Në ekran, zëri i tij jehoi:
– “Erdhi ora jonë, o trima. Me besa-besën. Ua njoh të gjithëve trimërinë. E di që secilit i vlon gjaku për hakmarrje dhe dora nuk i dridhet. Por ne kemi vendosur që për binbashin të shkojë Hito Lekdushi me Bajram Prongjinë…”
Janë fjalët e një njeriu që nuk njeh frikë, që udhëheq jo nga prapavija, por nga maja e frontit.
Në një tjetër skenë, mes një rrethimi, komandanti armik, me flamur të bardhë, i ofron dorëzimin:
– “Kapedan Çerçiz Topulli! Hidhi armët ti dhe djemtë e tu. Nuk dua që të vriteni. Në emër të Allahut zotohem t’u fal jetën. Dhe Padishahu do të japë pozita për ty dhe për njerëzit e tu!”
Por përgjigjja është aq e qartë sa heshtja e një mali:
– “Largo taborët, Latif Aga, dhe lëri djemtë e mi të shkojnë. Ne nuk jepemi, se jemi bijtë e Skënderbeut që luftojmë gjer në orën e fundit. Shqiptari di të vdesë sipas zakonit – me nder për mëmëdhenë!”
Pas kësaj, kapedani u kthye nga djemtë e çetës së tij dhe tha:
– “Këtu bëhet luftë. E kjo luftë u takon burrave. Mbushni armët, or trima!”
Filmi, me regji të Ibrahim Muçajt dhe Kristaq Mitros dhe me skenar të Vath Koreshit, është një poemë e gdhendur në celuloid, për një jetë të shndërruar në legjendë. Ai nuk tregon thjesht një radhitje ngjarjesh, por është një përjetim emocional – një kalvar burrërie, sakrifice dhe vendosmërie.
Sepse Çerçiz Topulli nuk lindi për t’u përkulur.
Dhe kënga që u ngrit atë çast, kaloi gojë më gojë:
 
Te Rrapi në Mashkullorë,
Foli Çerçizi me gojë,
Turku këtej të mos shkojë,
Se i kuq, i  bëj me bojë,
Mylazim largo taborë,
Leri djemtë e mi të shkojnë.
Çerçiz Topulli më thonë
 
I lindur në Gjirokastër më 1880, ai u rrit me jehonën e legjendave dhe u bë vetë një legjendë. Bashkë me të vëllanë, Bajo Topullin, organizoi çetat kryengritëse në Jug, vrau komandantin turk të Gjirokastrës më 1908 dhe i tregoi Perandorisë se shqiptarët nuk ishin më nënshtetas të saj, por zotër të tokës së vet.
Pas shpalljes së Pavarësisë, kur shumë pushkë u ulën, ai nuk e hoqi dorën nga brezi me vezme e pisqollë. Luftoi kundër copëtimit të vendit nga fqinjët, mbrojti kufijtë e Jugut nga grekët, dhe pastaj vrapoi drejt Veriut, ku shqiptarët po binin nën çizmen malazeze. Dhe atje, pranë fushës së Shtoit, përballë taborëve të armikut, ai u bë pjesë e dheut që e deshi me gjithë zemër.
Por legjendat nuk mbyllen me plumb. Ato mbeten të hapura në rrëfime, në këngë, në filma, në flamuj që valëviten dhe në rrugë që mbajnë emrin e tyre. E tillë është edhe historia e Çerçiz Topullit. Pushka e tij heshti më 15 korrik 1915. Por fjala, ideali dhe guximi i tij nuk pushuan kurrë.
Më 1937, eshtrat e tij u kthyen në Gjirokastër – në qytetin ku nisi rruga dhe ku prehet sot, si një flamur i palosur në zemrën e Shqipërisë. Dhe kurdoherë që një brez i ri kërkon kuptimin e fjalës atdhe, le të dëgjojë zërin e Çerçizit, që nuk pranoi pozitë, nuk pranoi falje, por zgjodhi të jetojë në përjetësi me një fjalë të vetme:
Liri a vdekje!

Plazhet shqiptare si ringje boksi, mund të bësh para duke vënë baste

 

Nga Leonard Veizi

 

A po i afrojmë apo po i largojmë turistët?

Me shumë gjasa, ne shqiptarët nuk e përballuam dhe as e menaxhuam siç duhet lukuninë e turistëve të huaj që u derdhën drejt Shqipërisë sapo disa media të mëdha ndërkombëtare shpallën se në brigjet e Adriatikut ndodhej një vend piktoresk me çmime të favorshme.

Për peizazhin nuk gënjeu askush. Por ndoshta harroi të përmendte që pas kodrave me ullinj e plazheve me rërë të artë, fshiheshin pirgje plehrash që konkurronin në lartësi me shezlonët.

Turistët erdhën me entuziazëm, por shumë prej tyre u larguan me një ndjesi zhgënjimi që nuk e lan as deti.

Kohët e fundit, Shqipëria ka qenë në qendër të vëmendjes jo për promovime vezulluese, por për kronika dhune që ngjajnë më shumë me raporte nga ringje boksi sesa me fletëpalosje turistike.

Në lajme dhe rrjete sociale shfaqen pa ndërprerje pamje ku vendasit i nisin debatet me grusht, i vijojnë me bishta çadrash dhe, nëse argumenti logjik dështon, përfundojnë me armë zjarri. Turizëm “all-inclusive”, që përfshin edhe traumën si suvenir.

Në fakt, një turist mund të humbasë ca orë nxirjeje nga dielli, por mund të fitojë më shumë duke vënë baste për gladiatorët që përplasen çdo ditë në arenën e improvizuar të plazhit.

A nuk do ishte më me leverdi të organizonim një kampionat kombëtar “Plazh Fight Club” dhe ta përfshimë në guidat turistike si atraksion?

Ndërkohë, tregu shqiptar ofron gjithmonë diçka të re – zakonisht një rritje çmimesh.

Çmimet janë të kripura, shërbimi pa kripë, dhe fatura shpesh të kujton Parisin – vetëm se mungon Kulla Eiffel dhe ndonjë kamerier që të sjell ujë pa u thirrur tri herë.

Në rrjetet sociale, turistët shfaqen të hutuar: “Na thanë Shqipëria është e lirë… po për kë?”, pyesin teksa numërojnë centët para se të porosisin një birrë që kushton sa një koktej në Berlin.

Dhe të kemi parasysh: Shqipëria ende nuk ka përjetuar vërshimin e turistëve me xhepa të rëndë.

Nuk na kanë zbarkuar milionerët e rivierës franceze, por kryesisht backpacker-ët me Google Maps në dorë dhe tenda në çantën pas shpine. Ata që hanë një herë në ditë dhe flenë në kampingje – jo sepse janë aventurierë, por sepse hotelet me pesë yje u duken si zyrat e NASA-s: të paarritshme.

Ndërkohë, edhe personeli që duhet t’i presë, thjesht… nuk ekziston. Ai i trajnuar jo e jo, por nuk gjen as personel të patrajnuar.

Po shteti?

Ai është aty… diku.Jo për të vendosur standarde, por për të bërë foto me drone dhe për të lëshuar slogane. Në vend të strategjive, kemi spote me violina, ndërsa në realitet pushuesit ballafaqohen me tejmbushje, kaos urbanistik dhe pagesa “cash-only” që kalojnë nën radarin e tatimorit.

Mediat vendase, nga ana tjetër, kanë marrë rolin e Public Relations-it zyrtar. Ndërsa dhuna përhapet si valët e detit, ato vazhdojnë të flasin për “vit rekord turistik”, një term që duket se matet me numrin e makinave që bllokojnë rrugët, jo me kënaqësinë e turistëve.

Çdo raport është një trumbetë suksesi – edhe kur plazhi ngjan me një landfill me shezlonë.

Jemi një vend që ecim kuturu nëpër ekonomi tregu, e me një shpresë gati fetare për integrimin në Europë.

Por ndoshta, më parë duhet të integrojmë veten me veten, me ndonjë standard, ndonjë ndjeshmëri ndaj tjetrit, dhe ndonjë përpjekje për të kuptuar që turistët nuk janë vetëm për t’u shtrydhur si limonë në gusht, por për t’i kthyer sërish në maj. Sepse nëse vazhdojmë kështu, mund të kemi një turizëm “të qëndrueshëm” – në kuptimin që nuk do lëvizë më askush drejt nesh.

Dhe kur të kujtojmë vitet kur bregdeti gëlonte nga të huaj, do na mbetet vetëm nostalgjia… dhe ndonjë bast i humbur në ringun e rërës. 

Roberto Saviano dhe sfida ndaj mafies, një leksioni i gjatë 17 vjeçar

Nga Leonard Veizi

 

Fjala e lirë, padyshim, kushton më shumë se plumbi. E megjithatë, ka njerëz që zgjedhin të mos heshtin. Nuk bëjnë zhurmë për të rënë në sy, por i japin zë një të vërtete që shumëkush do të dëshironte të mbetej nën dhe, bashkë me viktimat e saj. Janë ata që zgjedhin të jetojnë jo për veten, por për të tjerët. Dhe që, për këtë zgjedhje, shpërblehen me frikë, izolim, kërcënime e një jetë në hije.

Roberto Saviano nuk është vetëm emri i një gazetari. Është metafora e qëndresës. Është simboli i njeriut që e mbush një libër me krim, por jetën e tij e sheh si një dënim të përjetshëm për guximin e treguar.

Më 14 korrik 2025, drejtësia italiane dha një vendim që tejkaloi emrat e të pandehurve apo numrin e muajve të dënimit: ajo njohu zyrtarisht, pas 17 vitesh, se kërcënimi ndaj një gazetari është një akt mafioz – jo thjesht një mendim në nxehje e sipër, jo një ofendim kalimtar – por një krim kundër lirisë së fjalës. Françesko Bidonjeti, bosi i Camorra-s, dhe avokati i tij Mikele Santonastaso, u dënuan për kërcënimet që në vitin 2008 i bënë Roberto Savianos dhe gazetares Rosaria Kapaçione gjatë procesit “Spartacus”, një nga proceset më të rëndësishme kundër mafies në Italinë e Jugut.

Për Savianon, ky nuk ishte thjesht një gjyq. Ishte kronika e një jete të vjedhur. Që prej vitit 2006, kur botoi librin “Gomorra”, ai është detyruar të jetojë nën mbrojtje të përhershme policore. Jo për shkak të ndonjë krimi që ka bërë vetë, por sepse tregoi me emër e mbiemër kriminelët që e kishin kthyer Italinë në një hartë të ndarë mes ligjit dhe heshtjes.

“M’u vodh jeta,” tha ai pas vendimit. Dhe më tej: “Por unë ëndërroj vetëm një shëtitje, një udhëtim me motor…” Këto fjalë nuk janë për të krijuar trishtim, por për të ngritur ndërgjegjen. Sepse vendimi nuk është vetëm për Savianon. Ai është një dritë jeshile për të gjithë ata që zgjedhin të shkruajnë të vërtetën, edhe kur ajo vret.

Ky vendim nuk është ende final juridikisht – çështja mund të përfundojë në Gjykatën e Kasacionit – por ka një vlerë të pakthyeshme morale. Është një precedent që thotë se gazetari nuk është një zë i vetëm, i pambrojtur dhe i pashpresë përballë rrjetave të krimit. Është një mesazh për politikanët që e akuzuan Savianon për protagonizëm apo fabrikim frike. Është një ftesë për shoqërinë që të mos rrijë spektatore, por të kuptojë se lufta kundër mafies nuk bëhet vetëm në sallat e gjyqeve, por edhe në faqet e gazetave dhe në mendjet e lexuesve.

Kur një gazetar sulmohet për shkak të fjalës së tij, nuk është ai që goditet. Është vetë publiku që lëndohet. Është shoqëria që verbohet. Dhe është e ardhmja që errësohet.

Saviano zgjodhi të mos heshtë. Dhe tanimë, pavarësisht vuajtjes, i dha një fitore të vogël, por të ndritur, fjalës së lirë. E bëri për vete, por më shumë për ne.

Në fund të fundit, gazetaria nuk vlen vetëm kur raporton lajmet, por kur i bën ballë frikës. Dhe kur gazetari vendos të mos bëjë kompromis me të vërtetën,… edhe nëse e paguan me jetë.

Nga fshatari kulak me tepricat e grurit, te fshatari evazor me bidonët e qumështit

 

Nga Leonard Veizi

 

Kur dëgjova paralajmërimin e prerë të kryeministrit Rama se do të nisë sekuestrimi i të gjitha produkteve të qumështit dhe bulmetit që tregtohen pa faturë, m’u kujtua Xhezua. Hë ore Xhezua i romanit “Përballimi”, të shkrimtarit Teodor Laço, që regjisori Viktor Gjika e ktheu në film.

Se në Shqipëri, vetëm fshatarë si Xhezua shesin qumësht pa faturë, në atë që dikur e quanin “tregun e zi” dhe sot e quajnë “ekonomi informale”.

Dikur, në kohën e kooperativave dhe të bujqësisë së “lavdishme socialiste”, fshatarit i merrej gruri si “tepricë”. Domethënë zyrtarisht thuhej se ai e dorëzonte vetë. Me dëshirë.

-Ke parë ti që tani që e dorëzuam bereqetin ndihemi më të lehtësuar, - deklaronte Shemshedini në mbledhjen informale me shokët e tjerë të fshatit.

Në fakt, fshatari i shkretë ishte i detyruar të dorëzonte djersën e ballit sipas kuotave të përcaktuara nga lart – sepse ashtu e donte “plani dyvjeçar që do t’i sillte begatinë vendit”.

- Hiqeni atë parrullë! Eh sa punë duhet që të vijë begatia e vendit!, – udhëzonte sekretar Martini, me një zë të thatë e një çantë komisari hedhur supit.

Nuk kishte rëndësi nëse fshatarit i mbetej bukë për fëmijët. Llogarinë e bënte ai. Por tepricat duheshin dorëzuar për “atdheun”. Se, sipas logjikës së partisë, po pate tepricë, do të thotë se ke zënë rehat. Dhe kush është rehat, vë dhjamë. Dhe kush vë dhjamë, është kulak.

- A s’të tha sekretari se kulakët nuk kanë brirë?

-A s’të tha se ka fshatarë që kanë filluar të vënë dhjamë përditë?

-A nuk je ti një nga ata fshatarë që ke vënë dhjamë?

Këto i thoshte Nazifi, i shpallur kulak pa triska, Xhezos, një fshatar i mesëm, që shiste grurin në tregun e zi te pazari i Korçës me 120… asnjë centim më pak. Ose e ndërronte me ndonjë palë “çizme të afendikoit”.

Sot, në një tjetër regjim, po të njëjtit fshatar i vendoset tatim mbi bidonat e qumështit që shet për të kapur ndonjë lek e për të paguar dritat dhe ujin që ia faturon shteti. Jo më për kooperativën, por për të mbushur arkën e shtetit.

Sepse, sipas vendimit të fundit të qeverisë, edhe një grua që zbret nga mali me bidonët e saj për të shitur qumësht të freskët në qytet, konsiderohet “aktivitet ekonomik i paregjistruar”.

-Kujt kujton se po ia shket ti?

Fshatari, që dikur shpallej kulak pse kishte dy dele më shumë se të tjerët, sot shpallet evazor fiskal sepse guxon të mos lëshojë kupon tatimor për një bidon qumështi. Ironikisht, jeta e tij ka ndryshuar shumë pak, nga lufta ndaj “kulakëve” të djeshëm, te persekutimi i “prodhuesve informalë” të sotëm.

Nëse dje Sekretari i Partisë të paralajmëronte se “kulakët nuk kanë brirë, por janë më të rrezikshëm se armiqtë me armë”, sot nuk mungon zëri i zyrtarit modern që thotë: “Nuk ka zhvillim pa formalizim”.

Por në fakt, të dy flasin për të njëjtin njeri - fshatarin që zgjohet para agimit për të mjelë lopën dhe që zbret në qytet me shpresën se do të shesë pak qumësht për të blerë bukë e sheqer për fëmijët.

Ndërkaq, shteti - si atëherë, edhe sot - është aty: për të matur, për të regjistruar, për të numëruar.

Aty ku duhet ndihmë, ai sjell burokraci. Aty ku duhet mbështetje, vendos një taksë.

Ja kështu, filmi “Përballimi” i Kinostudios merr kuptim të ri në ditët tona.

Dikur, aty fshatari përballej me padrejtësinë e kolektivizimit të detyruar.

Sot, përballimi është tjetër - i heshtur, i zymtë dhe pa kamera.

Sepse dhuna nuk vishet më me çizme, por me vendime të Këshillit të Ministrave. Dhe të gjithë e pranojnë si “normalitet fiskal”.

Ndërkohë, për ministrat dhe burokratët e kafesë në Tiranë, bidoni i qumështit duket si mall luksi. 

Por për fshatarin që zbret e ngjitet malit çdo mëngjes, ai është mjeti i fundit për të qëndruar në vendlindje.

Dhe, për çudi, përsëri ai bëhet armik i klasës - këtë herë, jo për grurin, por për qumështin.

Shqiptarëve u shtohet një pasuri kombëtare: Dollia. Me fund…

 

Nga Leonard Veizi

 

Tani që dollia u kthye në art, për shqiptarët s’do ketë më frerë.

– Me fund!

Sepse Këshilli Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore Jomateriale ka vendosur, me solemnitet dhe gotën ngritur: Rituali i Dollisë shpallet Pasuri Kombëtare. Zyrtarisht. Po, po! Një trashëgimi e skalitur në ADN-në tonë, që nuk e lëshojmë nga dora, e as nga gota.

Do futemi në Evropë, apo jo?

Do futemi, dhe me zakonet tona më të domosdoshme.

– Shëndeti i Safait!

– Shëndet të kesh!

– Të zotit të kësaj shtëpie, që marton djalin dhe na ka thirrur të gjithëve siç jemi. Miq kemi qenë brez pas brezi. E forcofshim dhe më tej. Rrofsh e u shtofsh me njerëz e me mall, e i trashëgofsh!

Lajmi doli nga dera e Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, e cila kësaj here la “inovacionin” mënjanë dhe u përqendrua te rakia: “Ky ritual përfaqëson një traditë të lashtë të mikpritjes shqiptare,” thuhej në njoftim.

Sepse dollia nuk është thjesht një çikë alkool në fillim të darkës, e pak në fund. Jo, është një rit i pasionuar shoqëror e familjar, një skenografi intime fjalësh të ngrohta, thirrjesh nga zemra dhe urimesh që kalojnë brez pas brezi.

– Dollibashi, urdhër!

Fjala merr aromën e damixhanit dhe rrëshqet në qelqe si tingujt e një violine me ritme popullore. Dhe gjithmonë dikush komandon:

– Te Ramizi do veç!

– Të kam gjetur, Ramiz!

Po kjo nuk është ndonjë risi moderne. Jo, mor jo. Kujtoni filmin “Malet me blerim mbuluar” të Dhimitër Anagnostit. Se kinematografia shqiptare i ka kushtuar jo pak episode këtij zakoni të lashtë shqiptar. Ishte dimri i vitit 1944, partizanët përplaseshin me gjermanët, por xha Lamja – i patundur – ngrinte dolli siç i ka hije shqiptarit: mes tymit të barutit, zhurmës së pushkëve dhe shëndeteve për martesa të lumtura, që lindnin djem, të cilët duhet të rriteshin me dyfek në krye të djepit.

Dhe djemtë duheshin martuar si në kohë paqeje, ashtu edhe në luftë. Si Gjinoja te “Përrallë nga e kaluara”:

– Mirë se erdhët! – përsëriste Gjinoja 14-vjeç fjalët e babait. Se ai ishte dhëndri dhe duhet të ngrinte dollinë. – Gëzofshi dhe në shtëpitë tuaja!

– Pije tani!

– Sa të bëhet për të kënduar kokoshi i Gjinos, këndon ndonjë tjetër më parë! – flisnin pas krahëve thashethemexhinjtë, pasi ngritën dollinë.

Dhe për ta kuptuar më mirë këtë art në formën e alkoolit me fjalë, dëgjoni pak nga dollitë e arta të kohës së socializmit, siç transkriptohen nga filmi “Jeta në duart e tjetrit”:

– Këtë dolli do ta ngre për shokun Spiro. Me fund!

– Këtë tjetrën për shokun Thanas, babain e Spiros. Ky shëndet t’i bëhet gjak e dhjamë!

– Ja ta gëzojmë. Ju paça!

Dhe pas kësaj, kërciste mishi.

Ah, sikur të ishte futur edhe mishi i qengjit në Ritualin e Dollisë! Domethënë, të kishte një klauzolë për “ritualin e ngrënies së mishit”. Atëherë do vinte çdo vinte. Do kërciste dollia me dhallë – siç thoshte dhe xha Shahini te “Zonja nga qyteti”. Jo për gjë, por dhe muhabeti merrte tjetër kuptim.

Nejse. Iku e vate ajo punë. Dollia është e para e tavolinës sigurisht. Të tjerat nënkuptohen.

Dhe ja si e simbolizonte dollinë Baki Branica te filmi “Dhe vjen një ditë”:

– Në këtë gëzim të 30-vjetorit të ndërmarrjes “Butrinti”, janë ngritur shumë shëndete. Por unë dua të ngre edhe një: për specialistët! Për intelektualët tanë! Për shokun Llano, drejtorin e drejtorisë në digaster; për kryeinxhinierin tim të dashur Aleko – që sa më shumë zihemi, aq më shumë duhemi! Për ata që e kanë merituar me djersën e ballit të ngrihen në shkallën e kuadrove drejtuese. I paçim me nder, ballë-lartësitë. Ashtu siç i do Partia! Unë me fund. Ju të tjerët, sipas dëshirës…

Dhe përpara se të shkojmë te shoku Spiro që ngriti dolli për veten në sy të Anës – që e kishte gruan e shokut – me fjalët: “Po e pi për cilësitë e mira që kam”,  – le të ndalemi te “Dueli i heshtur”, ku Islam Kallulli deklaron me plot pathos:

– Për shëndetin tonë, që me aq sakrifica dolëm në botën e lirë!

– Për miqtë tanë të mëdhenj!

– Për vdekjen e komunistëve!

Dhe pas tij, Pepin Dobrusha, që në atë çast s’po nxirrte zorrët nga dallgët e detit, e shoqëron me një dolli “alla speciale”:

– Për shëndetin tim dhe për shëndetin e të bukurave sinjorina!

– Bravo Pepin!

Ndërsa daj Zenua tek “Shi nw plazh” nuk e linte krushkun Milo në prespektivë të çohej nga trapeza pa pirë dhe një dolli tjetër

-Do pimë edhe nga një, me eks do ta pimë dhe vëllazërisht

-Vetëm jo me fund se këtij i bën keq për mëlçinë, – ndërhyri Izmini, që ishte krushka në prespektivë, rrobaqepse në profesion e pak llafazane si natyrë.

Kështu pra, Dollia Shqiptare është tani zyrtarisht një vlerë kombëtare. Por populli e ka shpallur që kur s’mbahet mend. Vetëm se tani është edhe me firmë dhe me vulë – që të mos na e grabisin ndonjë ditë fqinjët, siç na kanë bërë dhe me gjëra të tjera.

Hajde, ta gëzojmë!

Rituali është yni. Gotat janë mbushur ding!

– Me fund!

Tmerri i ri në Tiranë… parkimi dysh

 

Nga Leonard Veizi

 

Duhet të jesh polic që të kuptosh çfarë do të thotë një polic. Dhe jo, kjo nuk është si ato barcaletat me policë që dikur na bënin të qeshnim. Kjo është më shumë si një shfaqje absurde teatri, ku polici flet seriozisht dhe publiku s’mundet më të qeshë nga frika se mos merret zvarrë për “shkelje të Kodit Penal”.

Pa të shohim si qëndron çështja?

Po e them troç që në filllim: përse duhet mbajtur në burg një person që ka bërë parkim të dyfishtë?

Që ta mbash në burg do të thotë t’i hapësh një proces gjyqësor, me prokuror, gjyqtar, sekretare gjyqësore, përkthyes (nëse drejtësia shqiptare është në modë ndërkombëtare), dhe në fund një urdhër ekzekutimi. Dhe gjithë kjo procedurë… për një makinë të parkuar dysh?

Para pa fund.

O Zot, na ruaj nga mendja!

Po pse gjithë kjo? Sepse dikush, ndoshta një baba që po nxirrte fëmijën me temperaturë nga makina, për ta çuar tek mjeku, “paska parkuar dysh”. Një tjetër, me një emergjencë të rastësishme, parkon për pak minuta jashtë rregullit, jo nga qejfi, por nga halli. Natyrisht, parkimi dysh nuk është qëllim në vetvete. Dhe në fund të fundit, në një qytet kaotik si Tirana, ku trotuari është i pushtuar nga tavolina kafenesh dhe tenda, kushdo mund të parkojë gabimisht dysh.

Por shteti shqiptar, në vend që të sillet si një administratë racionale – që vendos një gjobë të mirëfilltë (me gjasë më të lartë se rroga minimale) dhe ia kalon të ardhurat buxhetit – vendos të bëhet pronar burgu për çdo makinë që prek vijat e bardha me një rrotë.

Pra: në vend që të nxjerrë para, futet në borxh, sepse të mbash një njeri në burg nuk është më një koncept ndëshkimi, por një projekt shpenzimesh. Duhet bukë, roje, energji, ujë, sistem sigurie dhe një dyshek ortopedik që të ruash të burgosurin me shpinë drejt. Se ndryshe, ke shkelur të drejtat e njeriut dhe të bie mbi kokë Amnesty International.

Ndërkohë, ai person që mbahet me paratë e mia dhe të tuat, jashtë do ta nxirrte vetë bukën e gojës, do të paguante taksa dhe ndoshta do e kuptonte se parkimi dysh nuk është për t’u përsëritur. Por në burg, jo vetëm që nuk reflekton, por na kushton më shumë sesa na solli ndonjëherë.

Por jo. Drejtori i Policisë së Shtetit, z. Ilir Proda, ka vendosur që parkimi dysh është tashmë një kërcënim për rendin publik dhe lirinë qytetare. Në një deklaratë dramatike për mediat, ai na kujton: “Parkimi i dyfishtë në rrugë nuk do të konsiderohet më si një shkelje e lehtë, por si një bllokim i kalimit që cenon sigurinë dhe lirinë e qytetarëve…”

Njësoj si të thuash: “Parkimi i dyfishtë është arma e re e terrorit urban.”

S’kemi më frikë nga bombat, nga rrjetet e krimit, nga trafiku i drogës. Frikën na e sjell një Golf 4 ngjyrë qumshti, që ka zënë një gjysmë rruge në Kinostudio.

Pastaj futemi në Kodin Penal, neni 293, ku shkruhet: “Pengimi i qarkullimit të mjeteve… dënohet me gjobë ose me burgim deri në tre vjet.”

Tre vjet për një parkim të gabuar?

Në këtë pikë, Shqipëria nuk ka më nevojë për burgje. Mjafton të ngremë pallate me kangjella dhe t’i quajmë “rezidenca penale”. Në vend të administratorit, të ketë roje burgu. Në vend të ashensorit – polici me radio dore.

Në kohën e diktaturës, kishim nene për agjitacion e propagandë, për dëgjim të muzikës së huaj, për një fjalë të gabuar në kafene. Por, me gjithë çmendurinë e atyre kohëve, nuk kishte nen për "parkimin dysh".

Ushtria e 4 Dhjetorit dhe ajo e 10 Korrikut

Nga Leonard Veizi

 

Themelimi i ushtrisë së shtetit shqiptar daton më 4 dhjetor 1912, vetëm pak ditë pas shpalljes së pavarësisë kombëtare. Ishte një hap simbolik dhe politikisht i domosdoshëm, por me kufizime reale për sa i përket kapaciteteve luftarake. Kjo ushtri, e sapolindur dhe e brishtë, u përball në dekadat në vijim me kriza të brendshme, sulme të huaja dhe mungesë investimesh të qëndrueshme. Më 7 prill 1939, kur trupat fashiste italiane pushtuan Shqipërinë, ajo pushoi realisht së ekzistuari si forcë sovrane shtetërore.

Rezistenca që iu bë pushtimit ishte më shumë një shprehje vullneti qytetar sesa një mobilizim i organizuar ushtarak. Në disa pika bregdetare dhe qytete, popullata vendase, bashkë me oficerë të ndershëm dhe patriotë, u përballën me mjetet që kishin në dispozicion, ndërkohë që një pjesë e mirë e ushtrisë ose u shpërbë, ose iu bashkua pa kushte forcave pushtuese.

Më 10 korrik 1943, në kulmin e luftës së Dytë Botërore, Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Nacionalçlirimtare u krijua nga forcat komuniste shqiptare që po drejtonin Frontin Nacionalçlirimtar. Në përbërjen e tij hynin disa batalione të organizuara dhe shumë më tepër çeta partizane që vepronin në zona të ndryshme të vendit. Ky organizim shënoi një etapë të re në lëvizjen çlirimtare dhe u konsiderua pas Luftës si data e lindjes së ushtrisë së re popullore.

Pas çlirimit, 10 korriku u kremtua për dekada si dita zyrtare e Ushtrisë Popullore të Shqipërisë. Përmes paradave ushtarake, demonstrimeve të fuqisë dhe propagandës së centralizuar, ushtria u paraqit si mburojë e popullit dhe e pushtetit. Deri më 1974, Forcat e Armatosura shqiptare ishin të pajisura me tanke, artileri të rëndë, sisteme raketore dhe formacione të fryra numerikisht, të ndërtuara sipas modelit sovjetik dhe më pas atij kinez.

Pas vitit 1990, me rënien e sistemit komunist, 10 korriku ra në harresë, ndërsa autoritetet e reja e rikthyen 4 dhjetorin si datën zyrtare të themelimit të ushtrisë shqiptare, në përputhje me traditën institucionale të shtetit të vitit 1912.

Megjithatë, ushtria shqiptare hyri në një periudhë të gjatë rrudhjeje dhe mosinvestimi. Pjesa më e madhe e mjeteve të mëkanizuara, - që mbetën nga periudha e diktaturës -  dolën në ankande dhe u shitën për skrap.

Në kushtet e tranzicionit të vështirë politik dhe ekonomik, dhe në një botë që dukej më paqësore, u krijua ideja se nuk kishte më rrezik lufte për Shqipërinë, dhe se siguria kolektive e NATO-s do ta mbronte vendin nga çdo kërcënim.

Kjo qasje u përforcua më tej kur Shqipëria u anëtarësua në NATO më 1 prill 2009, duke u bërë pjesë e një prej aleancave më të fuqishme ushtarake në botë. Shpenzimet për mbrojtjen u mbajtën në nivele të ulëta dhe ushtria u orientua drejt një modeli më të vogël, më të specializuar dhe më të ndërveprueshëm me standardet perëndimore.

Por zhvillimet gjeopolitike të viteve të fundit e kanë tronditur këtë qetësi iluzore. Lufta në Ukrainë, krizat në Gaza, Lindjen e Mesme dhe tensionet me Iranin kanë rritur ndjeshëm shqetësimin për sigurinë globale. Në këtë kontekst, koncepti i “paqes së përhershme” është venitur dhe po zëvendësohet nga një strategji e ripërforcimit ushtarak në të gjithë botën perëndimore.

Në këtë frymë, në Samitin e Hagës të NATO-s - që u mbajt më 24–25 qershor 2025, - udhëheqësit e 32 vendeve anëtare ranë dakord të rrisin shpenzimet për mbrojtje deri në 5% të PBB-së deri në vitin 2035, përfshirë 3.5% për mbrojtjen bazë dhe 1.5% për kapacitete sigurie (si infrastrukturë ushtarake, mbrojtje kibernetike, rezerva strategjike etj.).

Ky objektiv i ri përbën një sfidë të madhe për vende si Shqipëria, e cila aktualisht shpenzon rreth 1.7–1.8% të PBB-së për mbrojtjen, përkatësisht 370–400 milionë euro në vit. Nëse do të përmbushte objektivin e ri prej 5%, Shqipëria do të duhej të investonte rreth 1.1 miliardë euro në vit në sektorin ushtarak.

Kjo do të ishte një rritje më shumë se dyfish e buxhetit aktual, një barrë e rëndë për një ekonomi që përballet me sfida të mëdha sociale, demografike dhe infrastrukturore.

Në këtë pikë, Shqipëria ndodhet përballë një dileme strategjike:

ose të përpiqet të ndjekë ritmin e rritjes ushtarake të vendeve të NATO-s për të ruajtur seriozitetin në Aleancë,

ose të mbajë një qëndrim më të kujdesshëm, duke peshuar me realizëm nevojat kombëtare dhe mundësitë reale ekonomike.

Në çdo rast, historia e dy datave të ushtrisë shqiptare – 4 dhjetori dhe 10 korriku – përfaqëson dy vizione të ndryshme për mbrojtjen:

njëra e lidhur me shtetformimin kombëtar,

tjetra me luftën partizane dhe trashëgiminë ideologjike të së majtës.

Sot, Shqipëria ndodhet në një çast ku forcimi i mbrojtjes është më shumë çështje domosdoshmërie strategjike sesa zgjedhje politike. Nëse historiana  ka mësuar diçka, është se paqja nuk është e përhershme dhe siguria kërkon përgatitje – edhe në kohë kur ajo duket e padukshme.

 

Uji, biznesi më i madh në Shqipëri

 

 

Nga Leonard Veizi

 

Vera ka shtrënguar fort. Termometri ngjitet çdo ditë mbi 35 gradë. Dhe në këtë vapë përvëluese, etja nuk shuhet as me birra, as me pije të gazuara plot sheqer dhe konservantë. Njeriu kërkon vetëm një gjë: ujë. Thjesht, ujë të pastër. Dhe nuk është rastësi – rreth 60% e trupit të njeriut është i përbërë nga ujë, dhe kjo përqindje është thelbësore për jetën.

Uji është substanca kryesore që ndihmon në ruajtjen e funksioneve biologjike jetike si: transportimi i lëndëve ushqyese dhe oksigjenit në qeliza, rregullimi i temperaturës së trupit, largimi i mbetjeve toksike përmes urinës dhe djersës, dhe mirëmbajtja e funksioneve të trurit. Madje, vetëm truri dhe zemra përmbajnë rreth 73% ujë, ndërsa mushkëritë rreth 83%. Prandaj, mungesa e hidratimit ndikon jo vetëm te energjia fizike, por edhe te përqendrimi, gjendja emocionale dhe shëndeti i përgjithshëm.

Këtë e thotë mjekësia. Por në fund, është vetë nevoja fizike që na thërret – ajo ndjesia e padurueshme e etjes.

Dikur, nëpër qytetet shqiptare kishte çezma publike, ku mund të freskoheshe e të pije ujë pa pagesë. Ishte një e drejtë e qytetarit, një e mirë publike. Sot? Sot çezmat publike janë zhdukur thuajse krejt. Dhe arsyeja është sa praktike, aq edhe e trishtueshme: ujin dikush e ktheu në mall me vlerë tregu. Dikush mori atë që natyra na e ofronte falas dhe e futi në shishe plastike për ta shitur me lekë.

Dhe jo pak lekë.

Sot, uji i ambalazhuar është një nga bizneset më fitimprurëse në Shqipëri. Për këtë nuk ka tavan çmimi. Një shishe 0.5 litra mund të kushtojë nga 50 lekë deri në 150 lekë, në varësi të vendit ku shitet dhe markës. Shpeshherë, çmimet janë më të larta se në vendet e zhvilluara europiane, ku rrogat mesatare janë katër apo pesë herë më të larta se në Shqipëri.

Sipas të dhënave zyrtare, deri një vit më parë Shqipëria prodhonte rreth 170 milionë litra ujë të ambalazhuar në vit. Për vitin 2025, pritet që kjo shifër të kalojë 200 milionë litra, me tendencë rritjeje çdo vit. Kjo do të thotë qindra milionë euro xhiro vjetore, një fitim i madh për pak duar që kontrollojnë tregun.

Hajde biznes, hajde!

Të marrësh ujë nga burimet, ta fusësh në shishe plastike dhe ta shesësh më shtrenjtë se qumështi apo nafta – një fitim thuajse i garantuar. Dhe ndërkohë që flitet për zhvillim të sektorit të ndërtimit apo farmaceutikës, askush nuk përmend “ujitjen” më të mirë: biznesin e ujit, që në heshtje është kthyer në një nga kolonat e ekonomisë private shqiptare.

Ndërsa në vendet e zhvilluara, qytetarët e thjeshtë nuk janë detyruar të blejnë çdo pikë ujë që konsumojnë. Vetëm në Romë ka mbi 1,200 çezma publike, të quajtura “nasoni”, që shpërndajnë falas ujë të freskët dhe të pijshëm. E njëjta gjë ndodh në qytete si Vjena, Parisi, Berlini apo Amsterdami – ku pikat publike për furnizim me ujë janë pjesë e infrastrukturës urbane moderne dhe kulturore.

Në Tiranë? Të gjesh një çezmë publike është një mision pothuajse i pamundur. Dhe ky është tregues jo vetëm i një strategjie tregtare, por edhe i një politike të heshtur për privatizimin e ujit – një të mirë që historikisht ka qenë e përbashkët dhe falas.

Në një vend ku paga minimale është më pak se 40,000 lekë në muaj, blerja e përditshme e ujit të pijshëm është një kosto që shtohet mbi koston e jetesës. Dhe ndërkohë që uji rrjedh pa ndalim nga burimet natyrore, qytetari i zakonshëm mbetet gjithnjë e më i varur nga industria që shet diçka që dikur e kishte falas.

Në fund, uji nuk është luks. Është një produkt jetik. Por në Shqipëri, po shndërrohet me shpejtësi në një nga lukset më të padukshëm të përditshmërisë.

Mos e digjni librin, mjafton që njerzit mos lexojnë dhe ke fituar një ushtri idjotësh

Nga Leonard Veizi

 

Ka një qetësi të rreme që rëndon mbi raftet e pluhurosura. Në dhomën ku librat heshtin, mendimi ftohet si prush i fikur. Nuk dëgjohet zhurmë hekuri, as kërcitje flake, as klithmë ndalimi – vetëm heshtje. Dhe kjo është pikërisht mënyra më e rafinuar për të mbytur një kulturë: jo me zjarr, por me harresë. Jo me dhunë, por me mospërfillje.

Në këtë realitet të zbehtë, tingëllon sërish zëri i Ray Bradbury-t, si një kambanë që bie në mes të një qyteti të përgjumur:

“Nuk ka nevojë të djegësh libra për të shkatërruar një kulturë. Mjafton t’u thuash njerëzve të mos i lexojnë.”

Në këtë fjali lakonike, Bradbury e çmonton me gjakftohtësi iluzionin se kultura zhduket vetëm nën goditjen e censurës apo dhunës institucionale. Në të vërtetë, më e rrezikshme se djegia fizike e librave është harrimi i tyre. Harresa është një zjarr i heshtur që përhapet më thellë dhe zgjat më shumë. Dhe ndryshe nga censura klasike, që e bën librin më të dëshirueshëm, harresa e bën atë të padukshëm.

Në Fahrenheit 451, Bradbury përshkruan një botë të ardhshme distopike ku librat janë të ndaluar dhe digjen nga “zjarrfikës” të kthyer në roje ideologjikë. Por kjo skenë e zymtë është në fakt vetëm një metaforë: ajo çka Bradbury i trembej më shumë nuk ishte thjesht djegia e librave, por zbrazja e mendjes nga përmbajtja, shndërrimi i qytetarëve në konsumatorë pasivë të spektaklit dhe informacionit të shpejtë.

Sot, kjo fabul tingëllon më aktuale se kurrë. Jetojmë në një kohë ku librat nuk digjen më nëpër sheshe, por thjesht nuk hapen. Nuk përndiqen nga pushteti, por braktisen nga vetë shoqëria. Nuk ndalohen, por shpërfillen. Dhe kjo shpërfillje nuk ndodh si pasojë e ndonjë urdhri autoritar. Ajo ndodh me miratimin tonë të heshtur.

Nëse në shekujt e kaluar duhej një inkuzicion për të djegur librin, sot mjafton një klikim për ta shmangur. Shkollat nuk janë më vende leximi, por pika grumbullimi të informacionit të skematizuar. Mediat i zëvendësojnë analizat me tituj sensacionalë. Rrjetet sociale promovojnë një komunikim të menjëhershëm, por pa thellësi. Dhe ndërkohë, një brez i tërë rritet pa e përjetuar magjinë e një faqeje të lexuar me zë në një dhomë të heshtur.

Bradbury nuk ishte i vetmi që paralajmëroi këtë apati kulturore. George Orwell, në 1984, parashikonte një shoqëri të shtypur nga një regjim që manipulon gjuhën dhe historinë për të kontrolluar mendimin. Aldous Huxley, në Brave New World, përfytyronte një botë ku njerëzit nuk ndalohen të lexojnë, por thjesht nuk kanë më nevojë për libra sepse janë dehur me argëtim. Në këtë drejtim, Huxley dhe Bradbury janë më profetikë se Orwell-i: ata parashikuan jo vetëm forcën e censurës, por edhe fuqinë e indiferencës.

Kultura nuk është thjesht një koleksion librash në rafte. Ajo është kujtesa e një kombi, vetëdija e një shoqërie, burimi i mendimit të lirë dhe i shpirtit kritik. Dhe librat janë enët ku ajo ruhet. Kur këto enë mbeten bosh, sepse askush nuk i hap, kultura zbrazet dalëngadalë, pa britma, pa revolucion, pa asnjë flakë që të na zgjojë. Zbrazet në heshtje. Dhe në vend të qytetarisë, vjen nënshtrimi; në vend të dijes, manipulimi; në vend të fjalës, slogani.

Prandaj paralajmërimi i Bradbury-t duhet të lexohet si një thirrje: nëse dëshiron të mbrosh kulturën tënde, mos e kërko vetëm në monumente, në simbole, në fjalime patriotike. Kërkoje në faqe libri. Në një roman. Në një poezi. Në një ese. Në një faqe të nënvizuar me dorë.

Sepse përballë harresës, leximi është akti më i thjeshtë dhe më revolucionar. Ai është zjarr që nuk shkatërron, por ndriçon. Dhe siç thoshte vetë Bradbury:

“Ti nuk e ke jetuar ditën nëse nuk ke lexuar diçka të mirë.”