Flet për Nacional shkrimtari i njohur Leonard Veizi

Pse vendosa të bëhesha shkrimtar...

Tashmë, si një shkrimtar i kompletuar, Leonard Veizi ka nxjerrë në treg gjashtë botime në prozë dhe i fundit, romani i tij i tretë pret të dali së shpejti nga shtypi. Ai është një nga gazetarët më jetëgjatë në median shqiptare të post viteve 90. Ka punuar për 20 vite në median e shkruar dhe atë vizive, duke dhënë kontributin e tij në pasqyrimin real të së vërtetës. Por Leonard Veizi, i cili mund të përkufizohet me plot gojën si një personazh mediatik, prej vitesh ka treguar edhe pjesën tjetër të shpirtit, duke na dhuruar dhe një letërsi mjaft interesante.

Të bësh letërsi është një marrëdhënie që jo të gjithë e kanë talentin për ta bërë. Si ka nisur ky raport dhe kur është konsoliduar tek ju, për të arritur deri në përfaqësimin e sotëm?

L.Veizi - Them se me letërsinë jam ndeshur qysh herët, jo vetëm si lexues, por dhe si një njeri që mendoja se kisha aftësi për të thurur vargje apo për të shkruar një prozë të shkurtër. Po aq herët vendosa që në të ardhmen të bëhesha shkrimtar, pa e ditur se sa barrë të madhe mbarte në vetvete ky term. E megjithatë nuk e tradhtova asnjë ditë të jetës time premtimin e hershëm. E sa për konsolidimin, mendoj se ai është një proces i cili vazhdon pafundësisht.

-Gati njëzet vjet jeni marrë me gazetarinë, e shkruar përgjithësisht. Sa ju ka ndihmuar dhe sa jua ka vështirësuar shtypi lëmin e të shkruarit?

L.Veizi - Iu bashkova gazetarisë i bindur se ishte fusha që i afrohej më shumë letërsisë. Vitet e para ndihesha komod, sepse të shkruarit e përditshëm, dhe njohja me personazhe e karaktere të ndryshme më ndihmuan për të krijuar dhe raporte të reja me letërsinë. Por kjo deri në njëfarë pike. Prej disa vjetësh, mendoj se gazetaria, vetëm se tenton fuqishëm të shkatërrojë stilin tim. Mendoj se ka ardhur koha që pas gati 20 vitesh në shtypin e shkruar dhe atë elektronik, ta braktis atë.

-Sipas një psikologjie të përgjithshme për njerëzit që shkruajnë, artin në fjalë ata rreken ta sjellin  në forma jo vetëm jetësore por edhe përmbajtje filozofike apo një lloj ngarkese që lexuesin e vënë në dyshime. Natyra juaj e përqas këtë frymë, (siç duket në vepra). Ka një shtysë për këtë apo është thjesht, e brendshme?

L.Veizi - Në fillim ka qenë e brendshme, madje e hidhja në letër në mënyrën më bruto që më vinte. Më pas e konsiderova të arsyeshme ta trajtoja këtë dhunti në mënyrë racionale. Natyrisht, gjatë viteve, shfletova filozofi e psikologji bashkë, për të arritur në shartimin aktual.

-Letërsia është një orientim i mirëfilltë i asaj që jetojmë, duam ta jetojmë dhe i një ëndrre për të prekur të paprekshmen. Ka ndodhur me ju kështu dhe a mund të më rrëfeni ndonjë copëz nga veprat tuaja?

L.Veizi - Letërsia që unë shkruaj është e bazuar mbi trillin. Copëza të jetuara, apo pjesëza nga e përditshmja e rrëfyer prej të tjerëve, natyrisht që vijnë e ikin në mendjen time gjatë procesit të të shkruarit, por përgjithësisht fabula mbështetet mbi një subjekt abstrakt, që zë fill e zhvillohet vetëm në kokën time dhe që pasqyrohet në letër.

-A ka një ëndërr në sirtar tek ju sa i takon jo vetëm krijimtarisë por dhe zhvillimit të saj më gjerë se kaq, në pelikulë për shembull?

L.Veizi - Ka qenë një bashkëpunim që nisi me regjisorin e njohur Artan Minarolli për të kthyer një nga novelat e mia të titulluar: “Treni i fundit

i metrosë” në skenarin e një filmi. Por gjithçka ka mbetur pezull. Që nga ky çast mendova se detyra ime është të shkruaj dhe të botoj krijimtarinë time. Nëse një prej titujve që mban firmën time, adoptohet për skenar filmi apo për dramë, do ta mirëprisja. Por ëndrra ime në sirtar mbetet botimi i të gjithë krijimtarisë.

-“Treni i fundit i metrosë” është komentuar ndër kritikë, si një letërsi aktuale dhe për periudhën shoqërore që po kalon vendi. E shikon si një mundësi të mirë apo si gjithkund në kulturën shqiptare paratë hidhen me grushte për Miss-e dhe Sfilata e jo për artin e dëshiruar që duhet fiksuar në memorie?

L.Veizi - Fillimisht si shumëkush, më ka munduar ideja se hidhen më shumë para për sfilata femrash me rroba banje. Por një ditë e kuptova se jeta njerëzore ka nevojë dhe për to. Çfarëdo që ne të themi, për to, do hidhen para më shumë se për shumë gjëra të tjera. Kështu që duhet të gjejmë rrugë të tjera për të vënë në jetë ëndrrat tona.

-Po punoni aktualisht rreth një vepre? Cilat janë planet në vijim?

L.Veizi - Ç’është e vërteta, si asnjëherë më parë, prej disa muajsh nuk kam shkruar as edhe një

rresht. Ndërkohë që jam në pritje të daljes nga botimi të romanit tim të fundit: “I çmenduri i pavijonit tre”. Plane për të ardhmen kam. Janë disa synopsuse që presin t’i rikthehem punës pas lejes të pajustifikuar që i kam dhënë vetes.

-Si e shikoni letërsinë në tregun e sotëm shqiptar, krahasuar me njëzetvjeçarin e pluralizmit?

L.Veizi - Vitet e fundit letërsia është çliruar mjaft. Nuk ka më realizëm socialist dhe as heronj kryesor me partishmëri proletare. Tashmë letërsia shqiptare nuk mund të shihet si një mjet konsumi vetëm brenda kufijve të Shqipërisë, ajo është e detyruar të përballet me letërsinë botërore. Në këtë përballje globale ajo po mbijeton duke u përshtatur me të veçantat e saj.

-Po sa i takon letërsisë të sjellë nga politikanë shqiptarë apo gazetarë, që nga Edi Rama, Ben Blushi, Spartak Ngjela, mandej tek Blendi Fevziu, Andrea Stefani, Sokol Balla etj, keni një koment për këtë frymë të re të menjëhershme?

L.Veizi - Të gjithë këta emra kanë qenë pjesë e letrave prej vitesh. E menjëhershme ka qenë publikimi i librave të tyre në prag të panairit të 14-të të librit. Më duhet të them të vetmen shprehje slogane: I uroj për kontributin që po japin në letrat shqipe.

Kjo intervistë është publikuar më 4 dhjetor 2011

“Lora” e huaj, në një histori krejt shqiptare - Ben Andoni - JAVA

nga Ben Andoni

Romani mundohet të përcjellë një botë të errët dhe shumë të zakonshme të kriminelëve shqiptarë dhe ata të huaj, një botë të hidhët të krimit.

Personazhi që i ka dhënë emrin romanit të fundit të OMSCA-1 trajtohet thjesht në kohën e shkuar, pasi romani hapet me vdekje dhe mbyllet me vdekje. Është vdekja e personazhit Lora që e hap siparin dhe e mbyll njësoj i pretenduari për vrasjen e saj. Ky i fundit, një personazh, që na jep një shtresë të shoqërisë shqiptare, plot iluzione, në kërkim të një jete me të mirë dhe shpesh kaotik si të gjithë shqiptarët. Historia e librit, që tregohet nga Leonard Veizi, ka paralel jetën e Lorës, përpjekjet për gjetjen e vrasësit të saj dhe një fluturim me avion të mikut të saj, që e përjeton vrasjen në një fluturim transoqeanik. Linja tjetër, të themi konvencionalisht zyrtare, përbën përpjekjen për të diktuar vrasësin, duke na dhënë strukturat e burokracisë jo vetëm shqiptare. Dinamika e bën romanin ta lexosh menjëherë dhe megjithëse autori dhe botuesi i përmbahen dhe e nënvizojnë faktin se romani s’është policor, shënjuesi i potencës shkon te romani i atij lloji. Autori njeh mirë kompozicionin, edhe pse kohët e dy linjave kryesore në vepër nuk përkojnë disi. Interesant është ndërthurrja e një linje të tretë, që është linja e personazhit kryesor të vërtetë në lidhje me personazhin.

Romani mundohet të përcjellë një botë të errët dhe shumë të zakonshme të kriminelëve shqiptarë dhe ata të huaj, një botë të hidhët të krimit, që për hir të së vërtetës është trajtuar në mënyrë shumë të ditur.

Nuk jemi futur ende në përshkrim, por romani "Lora" i OMSCA-1 është produkti i ri i i Shtëpisë Botuese, që po kërkon me ngulm të promovojë dhe të lançojë Leonard Veizin, që ka kohë që është prezent në mjediset e letërsisë shqiptare. Autori ka ngritur këndshëm një strukturë rrëfimtare të komplikuar ku dy linjat kryesore ndërthurren me disa të tjera. Të gjitha, ai mban në vetën e tretë, por në momente rrëfimi, që lidhen me të kaluarën, ai e kthen personazhin në një rrëfim në vetën e parë.

Ana pozitive është se lexuesin e gjerë ai e lë në tension deri në fund dhe kjo është një nga të mirat e veprës, që duhet thënë se të tërheq edhe prej ndërthurrjes me disa rrëfime në kompozicion për të na dhënë gamën e madhe të ngjarjes, por edhe përpjekjen për ta universalizuar.

Nuk mund të thuhet se autori e njeh thellësisht botën e krimit dhe ca më shumë atë të prostitucionit, pasi shumë herë ajo është përshkruar shumë bardhë e zi dhe në një farë mënyre nuk të ngjall shumë kureshti, por aman di të mbajë linjën kryesore dhe suspansën deri në fund.

Autori e nënvizojmë duket se punon mirë me strukturën e veprës, por në këtë rast nuk është shtjellë klasike, por e komplikuar që di të respektojë kanonet klasike. Forma është e zhdërvjedhët.

Mund të kursehej pak me detajet dhe përshkrimet sepse disa herë ato ia heqin veskun e universialitetit veprës, e nga ana tjetër të duket se përsërit pak veten në përshkrime tipike shqiptare. Janë mu këto detaje që e bëjnë historinë shumë shqiptare, paçka se gjetja me personazhin kryesor mund të merrte elementë shtesë dhe historia të ishte shumë më e pasur. Momentin që ai e përjeton me Lorën dhe trajtimi disi sipërfaqësor të lë me dyshim sesa idilike ishte realisht përpjekja dhe lufta e tij në botën e krimit.

Autori është në gjininë e vet, pasi ky është romani i tij i pestë dhe kjo e bën të jetë shumë “agresiv” në ambicie si edhe i jep detyrën që në të ardhmen të përballë rrugën e vet në një letërsi që është ende e paçelur mirë.

Romani mund edhe të ishte pak më i natyrshëm në historinë e vet dhe me më shumë dritëhije, ato që e bëjnë çdo subjekt të bëhet i kapshëm dhe jo i stisur. Të paktën këtë do donim t’i thoshim autorit, që po bën një punë shumë të mirë në letrat shqipe dhe që po e kërkon suksesin.

Në fund, duhet vlerësuar “Lora” e tij, pasi autori punon me personazhet, por edhe me shumë elementë në veçanti. Ndoshta duhet pak më shumë kujdes në dialogje, që të jetë më i natyrshëm edhe pse në shumë momente ai qëndron dhe i përgjigjet idesë së vet.

Kritika në Shqipëri mungon krejtësisht që ta kanalizojë suksesin apo mossuksesin atje ku duhet, por mediet tona, le të shpresojmë se do t’i japin ende më shumë besim për të vazhduar shkrimtarit...

Leonard Veizi: Libri, terapi për shëndetin mendor - Silvana Balliu - Super SHENDETI

Autori i romanit më të fundit "Lora", flet për gazetën "Super Shëndeti"

-Si fillim pse ju zgjidhni gjithnjë një gjini të letërsisë, siç është romani. Dëgjoj shpesh të thonë, që koha e romanit ka ikur. Cili është mendimi juaj?

Të paktën deri tani romanit nuk i ka ikur koha, përkundrazi tendenca botërorë e viteve të fundit jo vetëm që ka qenë drejt romanit por madje është orientuar drejt një romani voluminoz. Romani, si veprimtari klasike, vazhdon të jetë në mode, ose më saktë i mbijetoi kohërave dhe kanë dalë nga moda përgjithësisht tendencat moderniste si të tipit “antiroman”, ato që kanë pasur jetë të shkurtër. Në modë tanimë është futur tendenca që letërsia ndërthuret nga pak me publicistikën, me filozofinë është eksperimentuar qysh më herët, me psikologjinë është e pandarë gjithashtu. Ndërsa për sa i përket pjesës së parë të pyetjes suaj mund të them se në nëntë vëllimet e botuara të krijimtarisë time, numëroj pesë romane dhe katër vëllime të tjera me tregime dhe novela. Pra unë nuk kam botuar poezi, por në prozë i kam lëvruar të gjitha gjinitë letrare.

-Lora! Pse zgjodhët për titull një emër femre? Ishte rastësore apo edhe ju si shumë shkrimtarë të mëdhenj nuk i shpëtoni dot nënndërgjegjes tuaj dhe doni s'doni kopjoni pjesëza të jetës reale?

Romani është krejt fiksion, i fantazuar apo i trilluar. Nga jeta reale ka fare pak. Përgjithësisht janë përfytyrime të asaj bote të cilën e kam prekur në udhëtimet e mia të shkurtra përtej kufirit. Natyrisht, nënndërgjegjja është e pranishme te një shkrimtar, me të gjithë strukturën e saj të fshehtë që krejt papritur bëhet e dukshme për të të ndihmuar në një çast kritik. Por unë them me bindje që “Lora” ashtu si pjesa më e madhe e letërsisë që kam shkruar ka të bëjë me fantazinë time prej shkrimtari, por aspak me detaje të mbledhura si gazetar, të qëmtuara apo të arkivuara. Përndryshe ajo nuk do të ishte letërsi, por në libër kronologjik.

-Edhe në vepra të tjera tuaja, ju zgjidhni pak tragjiken. Kësaj here krimin. Pse e gjeni veten këtu?

Që kur kam filluar të shkruaj kam menduar tragjikisht për personazhet e mi. Kam pasur idenë e përhershme, të përforcuar tanimë dhe aspak të zbutur, se një melodramë apo një romancë, nuk më çon atje ku dua unë. Unë them se: nuk ka gjë më të trishtuar se një fund i lumtur. Një dramë e fortë, qoftë kjo duke i sakrifikuar personazhet me të cilët ke bashkëjetuar për një farë kohe, do ta bëjë edhe lexuesin t’i shkojë romanit deri në faqen e fundit dhe pasi të këtë mbyllur dhe kapakun të reflektojë më thellë, në të mirë apo dhe në dëm të shkrimtarit. Por kjo nuk ka më aq shumë rëndësi. Kjo do të thotë të fitosh betejën, pra ta fitosh lexuesin, dhe ai të mos të të braktisi në mes të faqeve.

-Emri "Lora" ishte ndopak ide komerciale?

Lora është një ndër dy personazhet kryesore të romanit. Vëllimi fillon dhe mbaron me të. Për këtë shkak i gjithë romani e ka të justifikuar që në kopertinë të ketë emrin e saj. A është komerciale? Padyshim. Ky libër duhet të shkojë tek lexuesi me të gjitha format. Një titull i gjetur është gjithashtu pjesë e marketingut. Një emër femre gjithashtu është më komercial se ai i një mashkulli.

-Dukeni i dashuruar këto kohë me "Loren". Mendoni se do ju bëjë të lumtur, po ekonomikisht? Mendoni se do të na duhet ribotim?

Unë jam i dashuruar me të gjithë personazhet e mi kryesor. Janë një pasuri e tërë. Dhe për më tepër i kam ngritur nga asgjëja, u kam dhënë frymë, u kam dhënë personalitet i ka shtyrë të bëjnë jetën sipas asaj që kam menduar unë se është më e mira për ta dhe i kam ndëshkuar duke u dhënë dhe fund tragjik padyshim. “Lora” është dashuria e radhës. Sapo të nis një tjetër synopsis, do filloj të dashurohem me personazhin e ri. Për muajin e parë “Lora” ka pasur një shitje të avancuar gjë që më bën shumë optimist për ribotimet e mundshme. Ekonomikisht...? Ende jo sa për të qenë i lumtur.

-Si do ta përshkruanit ju "Lorën" dhe si mendon është perceptuar nga lexuesi?

Dua të sqaroj mbi të gjitha që Lora nuk është një femër shqiptare, por që gjen vdekjen në Shqipëri. Rreth këtij misteri është ndërtuar fabula e mëpastajme. Ngjarja shkrihet në një hapësirë kohore 20 vjeçare,  një pjesë e mirë e së cilës vjen përmes kthimeve në kohë. E gjithë drama ka të bëjë me njeriun shqiptarë të pas viteve ’90. Nga të gjitha mesazhet që më kanë ardhur deri tani, nga lexues të ndryshëm, Lora është perceptuar ashtu si unë e kam trajtuar në roman. Nuk ka pasur dyshime.

-Unë personalisht kur lexoj Kadarenë, them jo nuk mund ta marr mundimin të shkruaj. Ju çfarë mendoni kur nisni një vepër?

E para nuk e mendoj fare Kadarenë. Përndryshe do të mendoja se në këtë botë ka shkruar dhe Dante, Shekspiri, Balzaku, Tolstoi dhe... o Zot i madh... Servantesi. Por bota është e madhe dhe ka nevojë gjithmonë për vepra të reja. Kështu jemi dhe ne të tjerët në garë. Çdo kohë ka ngjarjet e veta. Kur nis një vepër unë fillimisht mendoj sa kënaqësi do marr unë si autor i saj dhe, nëse më pëlqen vetë filloj të mendoj edhe për lexuesin. Nuk është egoizëm, por unë mendoj se nuk ka shkrimtar serioz në botë që niset të botojë një vepër që fillimisht nuk e ka testuar atë që ka shkruar tek lexuesi i tij i parë: vetja.

-Një studim tregonte se të lexuarit, kryesisht romane bën mirë për shëndetin e zemrës. Për ju ç’fare do të thotë të lexosh?

Unë them se të lexuarit, të letërsisë artistike në përgjithësi, bën mirë vetëm për shëndetin mendor. Për zemrën duhet të bësh 5000 metra vrap rreth kodrave të Liqenit Artificial.

-Kur ju keni zgjedhur te jeni shkrimtar në Shqipëri keni zgjedhur edhe të jeni i varfër, apo jo?

Unë jetoj me rrogën e gazetarit, të cilën duke e bashkuar me atë të bashkëshortes time, gjithashtu gazetare, mbajmë familjen, pra dhe dy fëmijët tanë. Nëse do të pretendoja të jetoja si shkrimtar, do të kisha probleme të mëdha financiare.

-A e ka gjetur Veizi Lorën në jetën reale?

Në jetën reale shqiptare si Lora ka me qindra vajza, më përtej kufirit padyshim ka disa dhjetëra mijëra të tilla. Ndryshimi është se Lora ime vjen në mënyrë artistike.

-Se harrova, meqenëse jemi gazetë shëndeti. Lora bën mire apo keq për zemrën?

Të paktën një takikardi do ta përjetojë çdo lexues. Por gjithsesi është e përballueshme dhe nëse një lexues ka tre by-passe apo një problem me valvulën.

Intervistoi: Silvana Balliu