Tmerri i radhës tek mjekësia “pa para”

Nga 

Leonard Veizi
 
“Vdis pa ngjallu”, është një shprehje që në rastin konkret do shqyrtojmë, nuk është se merr kuptim tërësor, por përsëri mbetet domethënëse.
Ti mendon për mjekët dhe sistemin mjekësor, kur të zë halli e nuk ke nga ia mban. Dhe meqenëse ke paguar sigurimet shoqërore dhe ato mjekësore shkon të kërkosh zgjidhje sipas protokollit. Dhe protokolli është ca i lodhshëm, por gjithsesi nuk të lë pa gjë. Personeli i Qendrës Shëndetësore të lagjes, - që janë për diagnostikimin fillestar, - të përcjellin për tek Poliklinika e Specialiteteve, për një vizitë të thelluar ose për një diagnostikim me aparaturë, gjë që nuk e kanë klinikat e lagjeve. Dhe po për analiza të thelluara, “lagjja” të dërgon tek “specialiteti”, sepse laboratori i tyre është i thjeshtë e nuk i plotëson dot të gjitha të dhënat. Dhe ti fillon të bësh cirk. Janë pikërisht “specialitetet” që ose të rekomandojnë të trajtohesh në kushte ambulatore ose të dërgojnë në spital.
Mirëpo Tirana ka 10 Qendra Shëndetësore. Tre prej tyre kanë marrë emrin “Specialitete”. Shtatë të tjera janë qendra të thjeshta shëndetësore me patolog, pediatër, kardiolog, laborator analizash dhe kirurg, por që në rast mungese ky i fundit zëvendësohet nga ndihmësmjeket që bëjnë injeksionet e mjekojnë plagët. Nëse do të kërkosh ndihmën e endokrinologut, urologut, reumatologut, neurologut, dermatologut, okulistit, fizioterapistit etj, duhet të shkosh tek Specialitetet.
Prej shumë vitesh numri i Poliklinikave të Specialiteteve ka mbetur i pandryshueshëm. Janë të njëjtat poliklinika që u ngritën në kohën e shtetit komunist. Në demokraci u hapën klinika private boll. Por ato shtetërore mbetën aq sa ishin. Nuk po flas se çfarë përmbajtje kanë brenda, sepse padyshim janë zëvendësuar laboratorët e vjetër dhe aparaturat e vjetra. Por janë të njëjtat godina, të njëjtat dhoma dhe po aq mjekë, ndihmësmjekë e personel ndihmës. Në mos po kanë firuar edhe ata. Dhe vendi ka mbetur bosh e nuk ka kush të të ndihmojë të hedhësh hallin.
Këtu të ofrohet privati. I shpejtë dhe efikas.
Por jo të gjithë kanë mundësi të shkojnë te privati, ku një vizitë kap vlerën e një të tretës së pensionit. Pastaj derisa sigurimet shoqërore janë paguar, duhet kërkuar dhe shërbimi. Sepse nuk ke pse të paguash dy herë për mjekësinë: edhe te shteti edhe te privati. Ose të gjendet një zgjidhje tjetër. Fjala vjen: nuk paguhen paratë në shtet, ato kursehen dhe në një ditë të keqe përdoren tek privati. Matematika është e thjeshtë. Mirëpo kjo nuk ndodh. Kështu që njerëzit janë të shtrënguar të mbajnë radhë te shteti.
Sipas statistikave, 10 poliklinikat e Tiranës para viteve ’90 shërbenin për rreth 250 mijë banorë që kishte asokohe kryeqyteti. Tre Klinikat e Specialiteteve ku kryesonte Poliklinika Qendrore, ndanin nga 80 apo 85 mijë banorë. Sot, pretendohet që Tirana po i afrohet 1 milion banorëve, dhe bashkë me rrethinat mendohet se e kapërcen këtë shifër. Pra është katërfishuar. Pamja bëhet edhe më qesharake kur në këtë Tiranë masive që vazhdon të mbipopullohet vazhdojnë të jenë vetëm 3 klinika Specialitetesh ku Poliklinikës Qendrore ia kanë hequr titullin, sepse me sa duket zinte shumë vend. Kjo Poliklinikë tanimë është kthyer në Poliklinika e Specialiteteve Nr. 3.
Një tjetër poliklinikë e cila në gjuhën e përditshme quhet “Iraniani” tanimë është Qendra Shëndetësore e Specialiteteve Nr. 1.
Dhe poliklinika e Lagjes 9, tanimë është Qendra Shëndetësore e Specialiteteve Nr. 2.
Me një llogari të thjeshtë i bie që një poliklinikë të jetë në funksion të rreth 300 mijë banorëve.
Këtu nuk flasim për qendra shëndetësore që mbushin vetëm recetat e pensionistëve dhe mjekët nuk arrijnë të bëjnë as vizita pasi më shumë janë kthyer në nëpunës shëndetësie. Këtu flasim për klinika diagnostikuese dhe laboratorë analizash.
Të vijmë tek thembra e Akilit.
Radha te klinika nr 2 që jemi mësuar ta quajmë “9-ta”, është e tmerrshme. Sidomos për analiza. Tek endokrinogu dhe tek kardiologu, për shkak se ka shumë pacientë, ka zallamahi të vazhdueshme. Po të jesh ca në moshë të bie të fikët në mes të korridorit. Po të jesh në marrëdhënie pune duhet të marrësh leje te shefi. Sepse do të jesh gjithë ditën e ditës në klinikë jallah të mbarosh punë.
Këtu nuk po flasim as për korrupsion, as për mitmarrje, as për cilësinë e mjekut e të personelit në përgjithësi. Këtu ngrihet pyetja: a mundet një qytet me 1 milion banorë të ketë po aq klinika sa dhe para viteve ’90, të shekullit të kaluar, kur Tirana ishe katër herë më e vogël?
Radha në poliklinikat e shtetit është një tmerr i vërtetë, sepse ankohesh nga një sëmundje por sëmuresh edhe nga një tjetër. Del nga klinika me dy diagnoza. Kësaj i thonë ta realizosh e ta tejkalosh planin.
Ata që kanë punuar nëpër botë, - domethënë në vendet e Evropës dhe ato të Amerikës, - dhe janë ndeshur me sistemin mjekësor, me siguri do të thonë se edhe në Perëndim, vizitat e planifikuara ku pacienti kërkon ndihmën e institucionit sepse ka paguar detyrimet, është po aq burokratike dhe e ngadaltë, sa radha të vjen edhe pas tre muajsh. Por në Poliklinikat e Specialiteteve tona, për disa analiza specifike radha të vjen fiks pas 6 muajsh. Këtu shprehja “Vdis pa ngjallu” merr vërtet kuptim.
Atëherë na duhet të ngrejmë një pyetje tjetër: Si i bëhet? Cila është zgjidhja? Sepse në vonesë të institucionit ku ti ke paguar sigurimet, je i detyruar të shpejtosh për tek një klinikë private, ku përsëri je i detyruar të paguash për shëndetin tënd. Madje goxha më shtrenjtë. Dhe ke paguar dy herë ndërkohë.
Puna është të paguash një herë, se pakkush e ka luksin të hedhë para kot. 

Pranvera e artistëve, kush lindi dhe vdiq në ditët e arta të marsit

Nga
Leonard Veizi

Po çfarë është Marsi? Emri i këtij muaji, - që në Kalendarin Gregorian renditet i treti me 31 ditë, - vjen nga planeti Mars, që në mitologjinë greke njihej si Zoti i Luftës dhe po aq ishte dhe perëndia Romake e Luftës. Por jo se ata që lindin në mars domosdoshmërisht i përkasin luftës. Kjo do të thotë se jo të gjithë kanë shërbyer në ushtri, forcat e rendit, apo industrinë e prodhimit të armëve. Të lindurit në mars, dhe të vdekurit në mars gjithashtu, janë mbi të gjitha talente të pazëvendësueshëm. Dhe ja...:
Aleksandër Moisiu, ky aktor i famshëm me origjinë shqiptare, që luante në teatrot gjermanike, vdiq më 23 mars të vitit 1935 në Vjenë. Për shkak të ngjyrës së zërit të tij, dhe të interpretimit padyshim, ai kishte arritur të ishte në majën e aktrimit skenik. Megjithatë, mes viteve 1910 - 1935 mori pjesë në 10 produksione filmash, ku 8 prej tyre ishin filma pa zë.
Vangjush Mio, u lind në 3 mars 1891. Ai njihet si një nga piktorët më në emër të Shqipërisë, i konsideruar si piktor impresionist. Përveç peizazheve, Mio ishte i mahnitshëm edhe tek portretet. Në 40 vite karrierë ai realizoi mbi 400 vizatime dhe 130 piktura. Frymëzimin e parapëlqyer e merrte nga Korça dhe Pogradeci, por ai përjetësoi në punimet e tij edhe qytete të tjera si Tiranën, Elbasanin, Himarën, Beratin dhe Gjirokastrën.
Më 27 mars të vitit 1866 në Sheper të Zagorisë u lind Andon Zako-Çajupi, poet, shkrimtar, dramaturg e përkthyes por dhe atdhetar i flaktë. Nga të gjithë shqiptarët ai mbahet mend për të famshmen komedi të tij “14 vjeç dhëndër” por dhe për komedinë tjetër të shkruar po prej tij “Pas vdekjes”. Sa për vargje do të veçonim: “Elegji në pleqëri për të shkretën djalëri”, apo siç njihet ndryshe: “Kënga e kandarit”.
Faik Konica, i rrallë në llojin e tij. Shumë intelektual, shumë i arsimuar e shumë polemist njëkohësisht. U lind më 15 mars të vitit 1875. Ishte një figurë qendrore e lëvizjes kombëtare, publicist, studiues i historisë dhe gjuhës shqipe, botues, diplomat, Ministri fuqiplotë i Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe drejtues i shoqërisë “Vatra”. Vetë Konica është i njohur për erudicionin, publicistikën, stilin dhe ndikimin që pati në kulturën dhe politikën shqiptare. Gazeta e tij “Albania” për 13 vjet rresht ka qenë ndër tribunat e publicistikës shqiptare.
Edhe pse emrin e kishte Aleksandër, njihej gjerësisht si Sandër Prosi, - aktor i shquar teatrit dhe kinematografisë shqiptare, me të paktën 85 role të skalitura prej tij. Ai u nda nga jeta 25 mars 1985.
Më 1 mars 1945 u lind Xhevahir Spahiu, prozator e poet i çartur, që me 100 vargjet të tij ka thënë më shumë se 100 romane.
Sali Shijaku, ky piktor i paimitueshëm, me prirje të fuqishme për t’u thelluar psikologjikisht në ndërtimin e personazheve të tij, u lindi më 12 Mars 1933 në Tiranë.​
Sulejman Pitarka, aktori i pamasë dhe po aq dramaturg, kishte lindur në Dibër, por largimin nga jeta e pati 24 mars 2007 në Tiranë.
Më 27 mars 1931 u lind i madhi Pjetër Gaci, themeluesi i muzikës violinistike shqiptare, kompozitor e pedagog muzike. Ai ka meritën si kompozitor i të parit koncert për violinë në historinë e muzikës shqiptare.
Më 5 mars 1926 lindi, Violeta Manushi, kjo aktore e rrallë skenës dhe teatrit me mbi 100 role në karrierën e saj.
Dhe po aq më 25 mars 1946 u lind një nga shkrimtarët më të spikatur të letërsisë bashkëkohore shqipe, Zija Çela,
Marsi ka dhënë plot bujari, por në haraçin e vet edhe ka marrë jetë njerëzore. Sepse ky është cikli. Dhe s’mund të bëhet ndryshe.
Por si do të vazhdonte marsi për më tej?
Ai është shumë i ngjeshur me data lindjesh të njerëzve që i kanë dhënë aq shumë botës artistike shqiptare. Ndaj në mënyrë telegrafike mund të përmendim: Më 3 mars 1935 lindi këngëtarja e shquar e muzikë popullore Fitnete Rexha. Më 4 mars 1939 lindi mjeshtri i futbollit, Panajot Pano. Më 6 mars 1844 lindi poeti i shquar arbresh, Zef Serembe. Më 7 mars 1827, në Elbasan, u lind Konstandin Kristoforidhi, gjuhëtar dhe shkrimtar, atdhetar i Rilindjes e përkthyes i Biblës në gjuhën shqipe. Më 9 mars 1907 lindi, Zef Kolombi, piktor e mësues. Më 15 mars të vitit 1860 vdiq Karl Gega, inxhinieri i famshëm austriak i hekurudhave me origjinë shqiptare. Më 15 mars 1887 lindi në Krujë Mustafa Mërlika, mësues, politikan, deputet, gjuhëtar dhe një nga firmëtarët e Deklaratës së Pavarësisë të Shqipërisë. Më 16 mars 1923 lindi, Besim Levonja, aktor e dramaturg. Më 16 mars 1939 vdiq, Visar Dodani, rilindës, atdhetar, poet e publicist. Më 21 mars të vitit 1933 lindi Odhise Grillo, shkrimtar i njohur i veprave për fëmijë. Më 28 mars 1932 lindi shkrimtar i njohur Loni Papa. Më 28 mars të vitit 1945 vdiq, Filip Papajani, shkrimtar, publicist dhe dramaturg.
Por nuk mbaron me kaq, sepse marsi ka qenë i mbushur me ngjarje të tilla edhe për pjesën tjetër të botës, ku mund të përmendim se në këtë muaj pranvere lindi historiani turk i udhëtimeve Evliya Çelebi. U lind dirigjenti italian Arturo Toskanini, U lind dhe romancieri e skenaristi gjerman Patrik Suskind. Por vdiq kompozitori francez Klod Ashil Debysi, vdiq poeti amerikan më me ndikim i shekullit të 19-të, Uollt Uitman, vdiq Zhyl Verni, romancieri, poeti dhe dramaturg francez, i njohur më së shumti për letërsinë fantastiko-shkencore dhe vdiq gjithashtu poeti suedez Tomas Transtrimer, fitues i çmimit Nobel për Letërsi në vitin 2011.
Dhe kush e di sa të tjerë kemi lënë pa përmendur.
Pra ky ishte marsi, një muaj plot ngjarje, me ditë lindjesh e ditë vdekjes së personazheve të mëdhenj që i kanë dhënë aq art botës shqiptare dhe pjesës tjetër të botës përtej këtyre kufijve gjithashtu. 

Me shumë gjasa Marsi ka qenë dhe mbetet një muaj me energji të çuditshme e të pashtershme. Përveç ditëve të pranverës që i sjell plot diell, dhe festave radhë, ai i ka dhënë dhe i ka marrë botës shqiptare plot emra të shquar, të cilët kanë lënë gjurmë me punën, pasionin dhe talentin e tyre. Dhe jo vetëm botës shqiptare.

Kinostudio, si na mësoi të pinim duhan në dhomën e gjumit

Nga Leonard Veizi
 
E keni provuar të pini cigare në shtëpi? Po në dhomën e gjumit? Kush ka pirë vetëm një cigare në shtëpi e di mirë se era e duhanit do një ditë të largohet nga ambienti. Po pive më shumë, apo nëse e bën rrugë, tymi ngjitet në perde, orendi e mure e duhet të lyesh çdo 6 muaj që të mund ta sjellësh dhomën në gjendjen e mëparshme. Prej vitesh duhani është një asortiment i pirë në shumë ambiente publike, sidomos në ato të mbyllura. Këtu nuk flitet për zyra shteti dhe ambjente pune, por edhe për lokale gjithfarësh. Mirëpo çfarë kemi parë në filmat shqiptarë të prodhuar para viteve ’90 të shekullit të kaluar? Personazhet e pinin duhanin ku tua donte qejfi, në zyrë, në restorant, në vende publike, në kuzhinën e shtëpisë por dhe në dhomën e gjumit.
T’i zëmë me radhë.
Do anashkalojmë Mato Grudën e “Njeriut me top” që pinte duhan në shtrat me Zarën aq sa i mori frymën. Se ishte kohë lufte dhe tek e fundit shtëpi fshati ishte. Por po vijmë më në kohë.
Tek filmi “Përballimi” në një mbledhje të sekretariatit të rrethit, pihej aq shumë duhan, sa sekretares desh i ra zalia dhe e detyruar, u ngrit të hapte dritaren, aq sa shoku Kopi që merrej me propagandën iu hodh në mbrojte të Sekretarit të Parë të Rrethit:
-Ju lutem mbylle atë dritare, i fryn në shpatull shokut Martin!
Por kjo nuk ishte gjë hiç.
Kapedan Suloja, i filmit “Kapedani” piu aq shumë duhan me çibuk në dhomën e gjumit ku e kishte shtruar të flinte i biri, sa dogji paratë, xhaketën dhe desh i vuri flakën shtëpisë.
Pas kësaj vijnë thagmat e tjera të duhanit në ambiente delikate.
Te filmi “Zëvendësi i grave” burri i Vjollca Shkëmbit, gruas që kishte hyrë në sallë për të lindur, e ndezi “DS”-në në hollin e maternitetit ku dhe Maku po priste që shoqja e punës të bënte një djalë. Kulmi. Të ndezësh cigaren në një institucion shëndetësor. Por nuk mbaron me kaq.
Tek filmi “Era e ngrohtë e thellësive” veç vëllait të madh të Benit që e pinte duhanin sa mbaronte së ngrëni, edhe një i panjohur që luhet nga aktori i mirënjohur Ndrek Shkjezi ndez duhanin në korridorin e Poliklinikës Qendrore, ku mbante radhë për t’u vizituar tek mjeku specialist.
-Tri herë e kam lënë. Herën e fundit e lashë për pesë vjet, por gjende e fillova.
Në sfond një tjetër pacient ndizte një cigare në korridorin e Poliklinikës, si të ishte në “kabinetin e duhanit”.
Tek filmi “Shoku ynë Tili” usta Qemali pi duhan jo vetën në zyrën e drejtoreshës së shkollës së djalit, por e ndez për shtatë palë qejfe dhe në shtëpinë e mësuese Besës, bashkë me burrin e mësueses, e cila sapo kishte dalë nga spitali ku ishte bërë operacion prej apendicitit. Me sa duket të sëmurët e asaj kohe kishin nevojë për ca nikotinë që të shëroheshin.
Tek filmi “Familja ime” gruaja Liri akuzonte burrin Stavri se nga duhani po i zverdheshin dhe perdet. Ndërsa burri, i interpretuar nga Sheri Mita ia ktheu:
-Akoma s’u ka rënë flaka!
Te filmi “Në vajzë dhe një djalë” babai posesiv e arrogant pinte duhan para gjumit dhe tavllën ku shkundte hirin e mbante mbi bark. Por kjo nuk i bënte fare përshtypje bashkëshortes së vet, që me sa duket ishte mësuar me erën e duhanit në dhomë, aq sa mund të flinte si ta kishte zënë narkoza. Dhe po tek i njëjti film, mësuesja e baletit që interpretohet nga Margarita Xhepa, si kritikoi të bijën, Marisin, se nuk ishte e përgatitur sa duhej, e nxehur i futi një të ndezur cigares, pikërisht në hollin e apartamentit që e kishin kthyer në dhomë stërvitore. 
“Tek filmi “Fjalë pa fund”, Bardhyl Gjoni si i mori paketën “Genti” komshiut, mbushin një tavllë me bishta cigaresh aq sa e bëri sallonin e apartamentit si oxhakun e fabrikës. Pas kësaj me siguri nuk kishte burrë që t’i lyente shtëpinë.
Tek filmi “Jeta në duart e tjetrit” Fredi pinte cigare “DS” në krevatin dopjo, pa e rivalizuar dot shokun e tij të kursit Spiron që e pinte “Dunhill”.
Tek filmi “Në shtëpinë tonë” shoferi Stefi Petro nuk duronte sa të gdhinte që ta ndizte një cigare duhani, të cilën e shoqëronte dhe me një kafe turke. Dhe po aq pinte duhan në mbrëmje, kur i biri hante bukë me kos në tavolinë e ai ndiqte rubrikën sportive në televizor.
Tek filmi “Pesha e Kohës” kryetari i kooperativës Vasili nuk e ndante cigaren nga goja në shtëpi, madje as kur përqafonte vajzën e vogël që nuk ishte më shumë se 6-7 vjeçe.
Epo ves i fortë kjo pirja e duhanit vend e pa vend.
Tek filmi “Dhe vjen një ditë”, pihej duhan pa teklif në ambientet e dhomës së beqarëve por dhe në shtëpinë e Llano Bletës: pinte Llanoja, vëllai i Llanos, shoku i Llanos dhe vjehrri i Llanos. Nuk e pinte vetëm Klara, e shoqja e Llanos.
Tek filmi  “Dritat e Qytezës” Seferi, mirë që i kishte zënë derën djalit të xhaxhait Harizit, por dhe pinte duhan para se ta zinte gjumi, duke dëgjuar nga muri sherrin e bashkëshortëve në dhomën e fjetjes. Kësaj i thonë të bësh kokrrën e qejfit.
Tek filmi “Si gjithë të tjerët” babai i vajzës që kishte rënë në dashuri me një djalë nga shtëpia e fëmijës, pinte duhan ndërsa gruaja gatuante mbi sobën 9-mijëshe të Pogradecit. Dhe aromat përziheshin.
Tek filmi “Kur hapen dyert e jetës” berberi, babai i doktor Bardhylit, jo vetëm që ia kthente çdo darkë me raki, por dhe pinte duhan duke tymosur dhe familjarët e tjerë.
Tek “Rrethimi i vogël” Zenun Boriga nuk e pranoi cigaren me filtër të Kryetarit të Komitetit por e ndezi duhanin në zyrën e tij të punës nga ai me të dredhur, që duhet të marrësh malet.
Tek “Çifti i lumtur”, i zoti i shtëpisë nuk e pinte duhanin por brigadieri që i vajti për vizitë e ndezi një duhan se po i çahej hunda.
Te “Stola në park” Pirro, që interpretohej nga Anastas Kristofori, pinte duhan në krevat, duke qarë me të shoqen Antigonin, hallin e vajzës, në xhepin e së cilës gjetën një letër dashurie me mbishkrimin “Të fala V”.
-E pra kush të jetë ky “V”?!
Tek filmi “Rikonstruksioni” kryeinxhinier Emili pinte duhan në dhomë pa u shqetësuar fare, për më tepër që dhe gruaja e kishte braktisur e ishte fill i vetëm në shtëpi.
Dhe kaq, se kjo na bëri që ta ndiznim nga një herë. Kur gruaja nuk i thoshte gjë burrit që pinte duhan në dhomën e gjumit, dhe një ndihmësmjeke nuk i tërhiqte vërejtje një pacienti që e ndizte duhanin në spital, ç’do na thoshin ne të tjerëve që e ndiznim tek stolat e Parkut Rinia apo duke bërë xhiron tek bulevardi “Dëshmorët e Kombit”?!

Nikolin Xhoja, talenti i një aktori të rrallë

Nga 

Leonard Veizi
 
Ai ishte i rrallë, një nga figurat më të mëdha të artit skenik dhe kinemasë shqiptare. Plot humor e hare në temperament dhe jo vetëm në interpretim. Ndoshta sepse vetë mbiemri ishte një profeci. Gioia, i cili ishte dhe mbiemri i tij origjinal, kishte të bënte me fjalorin italian, i cili shqiptarizohet si Xhoja, dhe që kuptimi në shqip vjen si: gëzim.
Me baba italian por me nënë shqiptare, ai e kaloi thuajse gjithë jetën e tij në Durrës. Por ishte lindur në Brindizi, në 12 maj të vitit 1924. Në vitin 1932, në moshën 8-vjeçare, Nikolini mbërrin në Shqipëri, sepse babai i tij Teodori, i cili kishte mundësi me bizneset e tij, vendosi të ndihmonte familjen e bashkëshortes shqiptare Parashqevisë. Dhe mbetën në Durrës.
Në jetëshkrimin e Nikolin Xhojës thuhet se që në moshë të re, ai u inkuadrua në radhët e Brigadës së 3-të Sulmuese.
Forcat e kësaj brigade luftuan edhe për çlirimin e Kosovës. Mori pjesë aktivisht në krijimin e grupit artistik partizan në Kosovë.
Pas çlirimit të vendit me kthimin në Durrës, ai nisi punë pranë Bankës së Shtetit dhe shumë shpejt u përfshi në lëvizjen amatore si aktor. Prej vitit 1953 u bë pjesë e Teatrit dhe Estradës së Durrësit, duke qenë ndërkohë dhe një nga aktorët e parë të Teatrit “Aleksandër Moisiu”.
Spektatori shqiptar, dhe më së shumti telespektatori, e mban mend mirë për të paktën disa nga rolet e tij emblematikë.
Ai ishte kuzhinier Kiçoja tek filmi “Horizonte të hapura”. Sidomos kur këndonte:
O kuzhinieri i lagjes time
me dy-tri fleta lavdërime
-E kam gatuar sipas faqes 204 sot... Po do më digjen patatet kapedan, do më përcëllohen për ideal.
Këto ishin disa nga batutat e tij në këtë film.
Por ai ishte dhe magazinier Xhafa që vriste kohën e punës duke gënjyer sa mundte tek klubi i gjuetarëve, rol të cilin e interpretoi tek filmi: “Udhëtim në pranverë”.
-Që thu ti ishim në pyll, pa bo zo hiç. Kur nigjoj zarin, çaf njoni,  çaf tjetri. Unë gati. Kur te një gëmushë e modhe, veçse kur më del para një alamet derri i egër ballë për ballë edhe merr yrysh para meje. Unë një ti bo dredha, se e di që derri nuk kthehet dot prej qafës, ene zuna vend pas nji peme. Ai hiku dhe unë ja vesh bam njonit, bam tjetrit... dhe e hudha lomsh n’tok. Pas atij vrava dhe nja dy derra të tjerë, nja 10 a 12 lepuj. Kur më del një skile, ting dhe asaj, hiku ene ajo. Kur më dalin dy kunadhe të bukra...
Nga kritikët e teatrit Nikolin Xhoja jo vetëm është vlerësuar si një ndër korifenjtë e skenës shqiptare por është konsideruar në vazhdimësi si një individualitet i spikatur artistik, veçanërisht në realizimin e roleve komike, ku ai si një aktor me diapazon të gjerë realizonte mjeshtërisht edhe ata thellësisht dramatikë.
Në teatër Nikolin Xhoja realizoi 55 role ndërsa 6 të tjerë ia dha kinemasë.
Kështu ai interpretoi rolin e Baca Lekës tek filmi “Thirrja”.
-Or ti mik, hahemi me cucën ndonjëherë për do gjana t’vogla, ja ta zëmë për tavolinën siç jena ul sot. E çfarë kujton, se në malësi ulen të gjithë në tavolinë e hanë në pjata të veçanta. Po ça ka hek kjo cuca me na mush radaken mua e plakës.
Por interpreton dhe rolin e një nëpunësi të administratës si shefi i zyrës së punës, i cili është një rol episodik tek filmi “Në prag të jetës”.
-Hë moj vajzë, çfarë kishit? Ulu. Nuk duroni dy-tre ditë sa të dalin të drejtat e studimi? Si e ke emrin?
Kritiku i njohur Josif Papagjoni është shprehur se “Nikolin Xhoja është një ndër emrat më të mëdhenj të aktrimit shqiptar, një aktor me një nur komik, tejet i natyrshëm e organik në interpretimin aktorial, tejet spontan, i atypëratyshëm dhe shpesh, improvizues”.
Por ajo që do ta ngrinte në piedestal, si një aktor brilant e i pakrahasueshëm ishte roli i xha Beqos tek filmi “Kapedani”.
-Me leje! Unë nuk kam shumë gjëra për të thënë. Vetëm desha të them se shoku sekretar kishte shumë të drejtë kur tha se këto mbeturina ka rrezik t’i ngjiten edhe brezit të ri. Ja për shembull. Mbeturinat e shokut Sulo, më janë ngjitur dhe mua. Eee, po po ngrihem e po bëj një autokritikë të shëndoshë. Ndërsa vetë i sëmuri nuk ngrihet të bëjë autokritikë. Po çfarë kam bërë unë duke qëndruar vazhdimisht me shokun Sulo? Çfarë s’kam bërë thuaj.
Dhe për t’i vënë kapakun si luan dhe rolin e babai të vajzës tek filmi “Çifti i lumtur”.
-Po po, tashti po të jap të drejtë që e ke përzënë vajzën nga shtëpia. O do të bëhet si themi ne o s’ka. Jo mor jo nuk jemi fanatik as ti, as unë. Por ne duam rregull... Po ama dhe ky yt bir ka triblu pa top. I ka fitu dy pikë kundra fanatizmit.
Sipas regjisorit Gjergj Vlashi, “Nikolin Xhoja qe mësues i shumë breza aktorësh, nuk bëri pjesë në asnjë shkollë, por krijoi një shkollë të tijën të interpretimit skenik”.
Ndërsa aktori i njohur Vangjel Heba është shprehur se: Publiku e adhuronte Nikolin Xhojën për talentin dhe përkushtimin e pamatë.
Për punën e tij 30-vjeçare në Teatrit e Durrësit, Nikolin Xhoja u nderua me titullin “Artist i Merituar”, e më vonë me titullin e lartë “Artist i Popullit”. U nda nga jeta më 27 tetor 1987 në moshën 61-vjeçare, pas një persekutimi të pakuptimtë, që e largoi atë nga jeta e tij: teatri.

Vrasjet në Shqipëri, ku shumëkush mendon: Kur do të vijë radha ime

Nga Leonard Veizi
 
Në varreza hapen gropa çdo ditë. Mbulohen çdo ditë. Dhe ky nuk është vetëm një ritual.
Jeta është e shtrenjtë. Por në Shqipëri ka kosto të lirë. Mund të vdesësh në gjithfarë mënyrash: vritesh me armë zjarri e të aksidentohesh në trafik për arsye nga më banalet. E megjithëse duket sikur çirremi e bërtasim për të drejtat tona, kjo ndodh vetëm në mënyrë virtuale, sepse në fakt pakkujt i bën përshtypje vdekja nga vrasjet në Shqipëri.
Reagimi është zero. Le të themi që është minimalist, nëse nuk duam të tregohemi tërësisht me ndjenja të amortizuara.
Shoqëria jonë po degjeneron çdo ditë nga pak. Shoqëria jonë gjithmonë e më shumë po i trashet lëkura dhe ndjeshmëria vjen e zbehet. Shoqëria jonë zhvishet në vazhdimësi nga elementi i saj përbërës, njeriu. Sepse të gjithë janë në kërkim të rrugëve të reja dhe largohen nga bërthama. Dhe me këto ritme, do të vijë një kohë kur ajo do të jetë krejt e shpërbërë.
Të dhënat e fundit flasin se gjatë 1 jave të muajit mars 2023 në Shqipëri janë regjistruar 9 vdekje dhe 18 plagosje. Një tjetër e dhënë ishte që brenda tre ditëve, pra 72 orëve kishin ndodhur 6 vdekje jo natyrale. Që do të thotë: të vrarë me armë zjarri dhe të aksidentuar në trafik makinash. Ta lëmë mënjanë sentencën tanimë të bajatosur, që ky është një bilanc lufte. Se dhe në luftë ka ditë qetësie ku nuk vritet askush.
Trishtimi i madh vjen kur në Shqipëri, vrasja nuk përbën më lajm. Ajo vërtet hap një edicion informativ për nga rëndësia, por nuk është vetëm ky element që një lajm të vërtetë ka kthejë në një ngjarje reference.
Nuk ka reagim. Jeta vazhdon normalisht. Si të mos kishte ndodhur asgjë.
Shumica janë të fiksuar të shohin spektakle ku flitet për thashetheme dhe zënka dashnorësh të saponjohur, apo ku motrat e vëllezërit sherrosen e hedhin vrer ndaj njëri-tjetrit për një metër katror truall që nuk ua kishte ndarë dot babai në të gjallë të tij. Të tjerët janë të fiksuar tek makineria e prodhimit të parave dhe për ta nuk ka vlerë asnjë jetë njerëzore. Ata duan vetëm të fitojnë dhe të stivosin paratë në një bankë të nivelit të dytë, dhe se çfarë bëhet me shoqërinë shumë as u intereson. Madje as që e duan një “kryengritje” me motive sociale. Se kjo u prish ritmin e fitimit.
Mirëpo zullumi është trashur shumë. Vrasjet janë bërë të shpeshta. Aksidentet edhe më të shpeshta. Dhe me gjithë këtë intensitet të gjithë duhet të mendojmë se një ditë do të na vijë radha.
Ajo që deri dje e shihnim nëpër filma sot e kemi në mesin tonë. Nëse deri dje “Oktapodi” na dukej një film i largët që vetëm ngujonte shqiptarët në shtëpi për të ndjekur “Katanin”, “Oktapodin” sot e kemi në mesin tonë dhe njerëzit ngujohen nga pasiguria. Të pish një kafe në një lokal je i pasigurtë. Sepse jeta ka treguar që mund të biesh pre e breshërisë së kallashnikovit edhe pse nuk je ti shënjestra. Por vdekja jote cilësohet si dëm kolateral, sepse shënjestra e ka çmimin shumë më të madh se e tërë jeta jote, bashkë me pasurinë e patundshme që mund të kesh.
E megjithatë vazhdojmë të heshtim e pa një reagim masiv kundër krimit, kundër sistemit të gjërave, funksionimit të tyre. Reagim popullor për jetët tona. Reagim që të ketë si qëllim vënien me shpatulla pas murit të aksionit policor, të prokurorisë, të drejtësisë. Asnjë vrasje nuk është kthyer në një model të protestës qytetare, e heshtur e pa zë, por po aq vrastare. Kjo do të thotë që shoqëria jonë është krejt individualiste dhe nuk arrin të bëhet bllok as ndaj të keqes. Dhe e keqja do të hipë sipër.
Ne si Shqipëri për gjithçka renditemi nga fundi, kur vjen fjala për prodhim të brendshëm bruto, rritje ekonomike, apo për rroga e pensione. Por sipas një raporti të Eurostat publikuar në shtator 2020 Shqipëria renditej nga kreu i klasifikimit, dhe ishte e treta në Evropë për nivelin më të lartë të viktimave nga vrasjet në raport me popullsinë. Na e kalonte vetëm Letonia dhe Lituania. Ja pra që paskemi dhe një statistikë simbol ku shkojmë në krye të klasifikimit dhe marrim medaljen e bronzit.
A nuk është kjo të vësh kujën?
Asnjëri prej nesh nuk është i imunizuar nga një vdekje aksidentale dhe krejt banale. Sepse mund të jesh duke udhëtuar në autobusin urban të linjës për t'u kthyer në shtëpi, dhe autobusi që mund të marrë superxhiro të merr e të vërvit tutje, duke marrë përpara edhe nja 10 makina të tjera, të zotët e të cilave janë në korsinë e duhur, në punët e tyre, pa ngacmuar njeri.
Të hash një drekë diku, apo një darkë diku tjetër, të ulesh për një birrë a ëmbëlsirë, je gjithmonë i rrezikuar. Sepse specialistët që dalin nëpër televizorë thonë me të madhe që shumë prej lokaleve janë në pronësi të njerëzve me rekorde kriminale. Kjo do të thotë që armiqtë e tij janë gjatë gjithë kohës me veshët ngrehur, dhe kur ky pronar, shfaqet një ditë tek dera e lokalit, askush nuk pyet se sa do të jetë dëmi, mjaft që hakmarrja të vitet në vend.
Në Shqipëri jeta ka nisur të ketë gjithmonë e më pak vlerë. Shumë më tepër vlerë merr puna e varrmihësit, e marangozit që punon arkivolet, e agjencisë funerale, madje dhe e restorantit ku hahet dreka e përmortshme, sepse jeta jote në fakt ka shkuar për dhjam qeni. Njerëzit ikin, marrin arratinë për në një “botë” tjetër qoftë dhe për këtë shkak. Nuk u duhen ca të ardhura më shumë, por dhe pak qetësi e siguri më shumë.
Jemi kthyer në një shesh lufte. Nuk ka nevojë të ndodhë me se s’bën një luftë frontale me ushtarë të armatosur e helmeta në kokë. Ne gjatë gjithë kohës jemi në luftë. Vazhdimisht mbledhim viktima, vazhdimisht shtojmë emra dhe kryqe varresh në statistika. Pasiguria e bën gjithkënd që sa ngrihet në mëngjes të lutet për një ditë të mbarë. Sepse çdo e papritur të ndodh sapo hedh këmbën jashtë derës së shtëpisë.
 

Një ditë gri marsi në plazhin e Lalëzit, ku shqiptarët shëtisin bregut e turistët lahen në det

Shënime udhëtimi

 

Nga 

Leonard Veizi

 

Nuk ndodh që plazhi i Durrësit, - apo ato të tjerat që janë të rreshtuara në Gjirin e Durrësit, - të të mërziten. Me përjashtime të rralla. Por nëse ndodh dhe kërkon të ndryshosh destinacion, qoftë dhe në një ditë gri marsi, mund të shkosh pak më në veri, në një plazh që gjithashtu i përket rrethit të Durrësit por me emrin aq të magjishëm tashmë: Gjiri i Lalëzit...

 

...Krahasimisht me plazhin e Durrës-Golemit, me ndërtime pafund e të kthyera tanimë krejt në zona urbane e të banuara gjatë gjithë ditëve të vitit, plazhi i Lalëzit është më sezonal, dhe pallatet nuk i marrin frymën ambientit, sepse realisht nuk ka ndërtime shumëkatëshe.

 

Destinacioni

“Google maps” tregon se nga qendra e kryeqytetit deri ne plazhin e Gjirit te Lalëzit, në fakt janë 47 kilometra të cilat përshkohen për rreth 52 minuta. Ndërsa po të nisesh nga Durrësi janë 38 kilometra që përshkohen përreth  42 minuta.

Shumë agjenci shkruajnë se distancat në fjalë janë më të shkurtra, duke pretenduar se nga Tirana distanca është 25 kilometra dhe nga Durrësi rreth 30 kilometra. Por kjo është një kakofoni e zakonshme që ndodh mes agjencive e portalet, nga për të thënë të vërtetën një pjesë e madhe e turistëve marrin informacionin bazë.

Rruga që të çon në destinacion është e re por vende-vende ka nisur të amortizohet, falë dhe ndërhyrjeve aty, herë për të shtrirë një kabull gjithfarësh e herë për të futur një tuba gjithfarësh. Sepse në kaosin shqiptar asnjëherë nuk e merr vesh ku mbaron një lloj instalimi e ku fillon tjetri. Sepse ato janë në proces pune të vazhdueshëm e shkatërrues. Gjithsesi zona karakterizohet nga një seri vilash të reja plot hijeshi si dhe toka të punuara kudo. Nisur nga ajo që sheh, - jo vetëm në të aks rrugor, - duket se Shqiptarët mund t’ia dalin për mrekulli me prodhimet e tyre. Megjithatë tregu është i mbushur edhe me fruta-zarzavate që vijnë nga importi. Dhe nuk po i zëmë në gojë të tjerat.

 

Në plazh

Në një ditë pranvere, si ajo e mesmarsit, gri dhe me erë, plazhi nuk është fort i frekuentuar. Gjithçka duket se po pret një kohë më të ngrohtë e me diell që të shpërthejë. Por nëse për vendasit kjo kohë cilësohet si kohë e ftohtë, për turistët që vijnë nga veriu i Evropës, është një temperaturë e pranueshme, ndaj nuk e lënë të iki kot një ditë e tillë, por pa pritur shumë, zhyten drejt e në det. Ndërsa këpucët dhe rrobat e tjera i lëshojnë mbi rërën e lagur. E gjithë kjo performancë më kujton me humor një pasazh nga filmi artistik: “Në çdo stinë” të regjisorit Viktor Gjika me skenar të Bashkim Hoxhës

Në fund të një debatit ku violonçelisti Bardhyl akuzoi Zanën volejbolliste se i pëlqenin djemtë që dinin të flisnin me fjalë të bukura nga dialogje dramash. Dhe pasi Zana namuzqare, pa Bardhylin gjysmë të zhveshur, i gatshëm për t'u hedhur në det, ia pat: s'ke turp. Ndërkohë në lojë hyn Lek Don Zhuani e pas tij Ylli:

-Ku ka një piktor ta fiksojë këtë çast: natyrë e qetë pas një beteje.

-Edhe fjalët e tua kishim mangët, - ndërhyn Mira, që ishte shoqe ekipi me Zanën.

-The gjë ti Ylli? Mos guxo të thuash gjysmë fjale të keqe se s'i kemi mirë punët bashkë.

Dhe pas kërcënimit të Lekës në skenë hyn Fotaqi:

-Vë bast se këtu mund të grumbulloj material të bollshëm për dramën time.

-Largohu Fotaq po s'deshe të mbledhësh dhëmbë të thyer, - flet i ndërsyer Astriti, studenti i inxhinierisë.

- Po boksi nuk është sport humanitar i dashur.

Dhe fragmenti mbyllet me një rrebesh shiu që nisi atë çast.

Pikërisht ky pasazh shërbeu vetëm për të konkretizuar një pamje; ku shqiptarët i sheh të shëtisin buzë detit, ndërsa turistët e huaj të lahen në det.

 

Vazhdimi

Plazhi është i zbrazët dhe bishtat e çadrave pa kashtore duken si ushta të ngulura në rënë pas një beteje mes trupave shpatare. Ndërsa diku tjetër, çadrat prej kashte duket sikur kanë krijuar një mur mbrojtës dhe poshtë tyre do të gjesh pretorianët me shpata të shkurtra në mbrojtje të komandantit të fushatës.

Në Lalëz, një pjesë e madhe e lokaleve, nuk funksionojnë gjatë ditëve të dimrit. Panorama është e zbrazët por mbetet shumë më relaksuese sa një ditë e zhurmshme ku një çadër me dy shezlona është më i shtrenjtë se  ato që gjen në plazhet e jugut të Durrësit. Dhe kjo, në një kohë kur jo gjithçka është e sistemuar për mrekulli, sepse realiteti shqiptar të ofron sërish kanale ujërash të zeza, që notojnë në sipërfaqe dhe ende nuk janë futur nëpër tubat që të derdhen në impiantin e përpunimit.

 

Kthimi

Tek shkëputesh nga plazhi i Gjirit të Lalëzit, sheh se brezi i pishave të mbjella shumë vite më parë dhe që e ka humbur rëndësinë përgjatë vijës Durrës-Golem, vazhdon të jetë ekzistues, edhe pse i “krasitur”. E gjithë zona shquhet për rezidenca e resorte dykatëshe,  dhe një gjë e tillë vazhdon ta mbajë në modë këtë pikë të jashtëzakonshme turistike.

Tekstet e degjeneruara të këngëve “edukative”

Nga 

Leonard Veizi

 

Një natë të bukur ahengu, kur isha ftuar në sebep se çuni i Dylit ish bërë synet, papritur e papandyer u fiksova të dëgjoja tekstin e një kënge. Se dikur më rastiste të dëgjoja vetëm bazën melodike dhe nuk ia vija fare veshin tekstit. Por ja që sot e kam kthyer: më pëlqen të shijoj dhe tekstin. Në këngën e radhës, popullore, ku njerëzia ishte ngritur të kërcenin e nuk uleshin më, një këngëtari amator i ushtonte zëri:

 

Ç'po vjen nji vapor me vela,/ thonë se osht manifakturë,

ngarku plot o me dylbera,/ jalla zot shkarkofshin ktu.

 

Fërkova veshët se m’u bë se më kish zënë ndonjë e dremitur aty në karrige, e po dëgjoja n’jerm. Por jo. Kënga vazhdonte e vazhdonte...

Po kjo qenka këngë edukative, thashë me vete. Se është këngë nga melosi popullor. Ndaj në mend më erdhi dhe batuta e një filmi të njohur të viteve ‘80.“Melosin e ka vlerësuar vetë Marksi s’dashke ti, proletuc”. Nuk bëhej shaka me gurrën popullore. Ndaj heshta, se na prishej festa. Dhe ku pa, në synetllikun e çunit të Dylit.

Mirëpo një natë tjetër, me hënë e pa re, isha i ftuar në dasmën e vajzës së Molit, që bëhej në ambient të hapur. Kërcehej e këndohej që ç’të të them. Dhe këtë herë, këngëtarja nga CD-ja këndonte gjithë ledhe.

 

Ti më morsh të keqen/ e ti m’u bofsh kurban

Se me burrin isha/ me jaranin jam

 

Aaaaaaaa... epo si vajti kjo punë. Domethënë, gjynafllik i modh me mbet krevati bosh. Duhet një burrë me se s’bon, dhe nëse nuk është burri me kurorë duhet të jetë dashnori. Mjafton mashkull të jetë. Dhe kjo ngrihet në art. Domethënë është këngë edukative. Të edukon si t’ia dredhësh burrit sapo largohet nga shtëpia.

Aferim.

Doja të flisja një herë; të kundërshtoja sa për sy e faqe, e të kërkoja që për ne dasmorët të viheshin këngë më të qëna. Por në çastin e fundit e mbylla gojën. Me lazëm çfarë po më duhej. Se do bëhesha sebep për prishjen e ahengut. Dhe ku pa, pikërisht kur martohej vajza e Molit.

Dhe nisa të bëja ca hesape me veten.

Problemi është se kënga bën opinion. Ajo transmetohet në pafundësi, këndohet në dasma e fejesa. Dhe bëhet e mirëqenë. Domethënë nëse nuk je me burrin duhet të jesh me se s’bën me dashnorin. Mirëpo kjo, sipas kanunit kishtar, është blasfemi.

I dhashë një mendje të lehtë dhe thashë me vete: Hajd mo, në dasmë jemi, do bëjmë dhe një shaka më shumë.

Po kur Ceni na mblodhi se doli në pension, tek kënga e tretë ku nuk ishte pirë as tekja e parë, këngëtari ia palli:

 

Kush pi verën dhe o moj rakinë/ do të vdesë o mbi trëndelinë

kush s'e pi rakinë dhe verën/ mos e paftë me sy pranverën

 

Bo, bo... sa të rëndë e paske dorën mor mik. Po pse ore gjithë ky mallkim? Dhe pse, se ca e ca nuk e pinë rakinë. Po kështu të këshillon dhe mjeku. Ndërsa ti thua: vdekshi ju që s’e pini! Ç’emër t’i vëmë kësaj?!

Protestës time paqësore miqtë e mi të tavolinës iu kundërvunë:

-Sa i shef kto gjona t’vogla merr burr i dheut. Po kong rakije janë. Për qejf kena ardh. Apo do me i prish dyzenin Cenit?

Mos e dhëntë Zoti! Ngrita duart përpjetë duke kërkuar paqe. Dhe u përshtata me tekstin e këngës, për ta shijuar deri në fund. E me këtë rast i futa një të shkundur gotës që të kisha mundësi të kapja pranverën, meqenëse Ceni doli në pension në palcën e dimrit.

Tek e fundit për rakinë ka aq shumë këngë në melosin shqiptar, sa dehesh e bëhesh xurxull sa s’të mbajnë as këmbët, vetëm po t’i dëgjosh, e pa pirë asnjë gram alkool.

Në ditëlindjen e Mejremes, që mbushte.... aq vjeç... – se për femrat thuhet se nuk u duhet treguar mosha, - kënga bazë e repertorit ishte:

 

Byrek, byrek, o usta Murat

Katër copa bëjnë dy pare, o usta Murat.

 

Kisha përpara një pjatë me mish gjithfarësh por papritur m’u tek për byrek. Dhe pyeta më zë të lartë. Të ftuarit kthyen kokën të habitur. Dhe me të drejtë. Por ja që më kishte kap nepsi, se sa për kuptimin e tekstit të këngës, nuk vihej në dyshim që populli kishte shkitur dhe logjika nuk funksiononte. Do ketë qenë i uritur tekstshkruesi, - e justifikova me vete, - e s’e ka vënë hiç në kandar se ku do ta çonte këngën. Mjafton të paguante dy lekë e të hante katër copa byrek.

Një ditë tjetër, në autobusin e unazës, shoferi që kishe hapur radion për vete, por dhe për pasagjerët, dëgjohej kënga:

 

Nën një portokalle moj,/ të njoha unë ty

lulet e limonit moj,/ të binin mbi sy

 

Këtu nuk kishte ndonjë arsye proteste, sepse teksti ishte në rregull, por veç më vuri në mendime: Ç’donin lulet e limonit majë pemës së portokallit. Ç’ka dashur të thotë autori popull me këtë. Ndoshta e kish fjalën për një shartim të portokallit me limonin...? Ec e ta gjesh.

Dhe kot ky muhabet, se teksa dëgjoja tekstin, në kokë vetvetiu më vinin padashur vargjet e Robert Berns.

 

Në s’më pranon si dashuror,/ trego për mua pak mëshirë!

Ti s’mund të kesh një shpirt mizor,/ moj Meri Morison e mirë.

 

Ç’ja fute katundit kot. Po ne kemi poetë të mirë sa të duash, edhe nga ata të vjetrit edhe nga këta të rinjtë. Ç’djallin do që të vete mendja deri tek Bërnsi, qoftë dhe te Sergei Esenini që shkruante:

 

Sa e mirë qe Tanjusha,/ Më të bukur s’kish në fshat

Sarafani me tantella,/ Ç’hijeshi i kishte në shtat

 

Epo kjo është ta bësh qimen tra... Tek e fundit këngët popullore nuk duhen gjykuar kaq shumë. Ato vijnë nga përvoja. Kanë kaluar gojë pas goje e brez pas brezi për të ardhur deri në kohën e internetit. Dhe pretendohet se kanë dhe sens edukativ. Por a mund të jetë edukuese një këngë me këtë tekst:

 

Asnjë qindarkë mos mbaj në xhep,/ Në xhep ajo s’ka vlerë

Se Zoti paren sot ta jep,/ Dhe nesër prapë ta merr.

 

Kjo këngë më shumë duket si e sponsorizuar nga pronarët e lokaleve, ku merr kuptimin: Ti le të jesh me xhepat shpuar, kurse pronari i lokalit i bën palë-palë paratë. E kush është i zgjuari në këtë mes? Po hajvani? E pra ky është edukim safi nëpërmjet këngës popullore që i dëgjojmë në çdo dasmë, ditëlindje e aheng synetllëku.

Por jo: ajo që të gjëmonte në vesh dhe mbyt muzikalitetin e vargjeve ishte: “Ma mir në pyll se në qytet”. Se vërtet është bërë për të marrë malet.

Epo këto janë këngë popullore, domethënë këngë tabani. Se ka dhe këngë nga këto të sotmet, moderne. Por këtyre të fundit ua dimë zananë se i dëgjojmë ngado ulemi për të pirë një kafe. Dhe në kakofoninë muzikore të lokaleve kryeson: “Ti nuk di as me ma lyp”. Për të vazhduar me: “Ta hongsha pii dhe ti mua kaa”. E për të shkuar tek: “Ina, Ina hiqi brekët”. Ah jo. Kjo e fundit ende nuk është bërë këngë.

 

 

8 marsi në Shqipëri, me gra të vrara dhe gra që dëfrejnë

Nga 

Leonard Veizi

 

“Dita e grave” që në kalendar shënon 8 mars, edhe këtë vit në Shqipëri erdhi duke mbartur nga pas një mori hallesh e problemesh. Në dukje, festa është festë dhe gratë kanë krijuar një legjitimitet të pranuar nga shumica që të paktën një herë në vit të festojnë e drekojnë me njëra-tjetrën, pa praninë e burrave.

Ndaj në një ditë të tillë feste dhe hareje, edhe kujtohen por edhe harrohen të kujtohen gratë e vrara, të cilat nuk e kanë më këtë mundësi. Sepse i vrau një burrë...

...ndonjëherë edhe një grua... nuk është çudi.

Përgjithësisht, në Shqipëri, gratë nuk janë vrarë për shkak të aktivitetit të tyre politik e shoqëror. Ato janë vrarë në atë që konsiderohet ose si krim pasioni ose si krim brenda familjes. Pra një herë për nder e një herë për namuz. Por jo sepse ngritën zërin e tyre kundër padrejtësive, se kërkuan 8 orë punë dhe të drejtën e votës. Për ca e ca ky është një koncept arkaik. Për ca të tjerë ka të bëjë me burrërinë.

Por vrasja mbetet vrasje, nuk ka të bëjë as me njërën dhe as me tjetrën.

Në fakt 8 marsi, - të cilën në mënyrë paradoksale ne e kemi përkujtuar e festuar si ditën e nënave, - në fakt është Dita e Grave. E sanksionuar nga Konventa Ndërkombëtare tashmë. Dhe historia thotë se lufta për të mbërritur në një ditë përkujtimore ka nisur qysh herët me marshime proteste për të fituar disa të drejta të mohuara në shekuj. Gjithçka ka filluar në Nju Jorkun e Amerikës kapitaliste dhe ka përfunduar në Moskën e Rusisë Sovjetike. Saktësisht dihet vetëm që revoltat janë menaxhuar nga lëvizjet majtiste. Pastaj ka një kakofoni ngjarjesh, datash, tubimesh e protesta të dhunshme dhe numra kontradiktore të të vrarave në fushat e betejës. Por rezultati përfundimtar ishte një dhe i vetëm. Të gjitha të drejtat e kërkuara nga gratë u arritën. Burrat u zbythën.

Dhe në fund fare, është rënë dakord që simbolikën e fitores së grave, qoftë për 8-orarëshin e punës e qoftë për të drejtën e votës, ta mbante 8 marsi.

Sot gratë tona festojnë 8 marsin dhe pse kanë kontribut zero në hedhjen e themeleve të të drejtave. Kjo është një prej përfitimeve të shumta që kemi marrë nga bota e civilizuar, e cila pikërisht këtë civilizim e ka arritur pasi ka shkelur mbi kufoma.

Përgjithësisht në Shqipëri ka munguar shpirti i protestës, dhe shoqëria civile është prapa liste kur flitet për të tilla gjëra, që i takojnë më së shumti asaj. Shoqëria civile, pjesë e së cilës janë dhe gratë, pozicionin më të mirë kanë atë të daljes para kamerave për të folur për çështjet e mëdha të të drejtave. Por më shumë se sa për to, hallin e kanë tek kujdesi për imazhin personal.

Edhe protestat minimaliste që janë bërë tek-tuk, nuk do të kishin shans të bëheshin, nëse nuk financoheshin nga përfaqësitë e huaja.

Është si puna e fushatës ndaj sëmundshmërisë, lufta ndaj kancerit të gjirit fjala vjen. Bëhet fushata sepse financohen nga ndërkombëtarët, në të kundërt, asgjë. Priten fletëpalosje, printohen postera e pankarta simbolike, në vend që me këto para të bëhej një fushatë e gjallë në familjet e  atyre që i ka zënë ky hall. Por kjo është tjetër gjë..., edhe pse çështje grash është edhe kjo. Sepse edhe kjo ka të bëjë me jetën dhe të drejtat njerëzore. Dhe jeta ndërpritet jo vetëm nga plumbi, por dhe nga një bisturi.

Marsi i vitit 2023 nisi me njollë të zezë për gratë shqiptare. Sepse që në datën 1 të këtij muaji, tre gra u vranë dhe 3 të tjera u plagosën. Bilanc më negativ nuk do të kishte, edhe nëse bëhej luftë frontale.

Sot, një javë më pas, do të ishte më e udhës që veç pispillosjeve dhe ahengjeve, në pedonalet e qyteteve shqiptare gratë të vërshonin në tubime për të kërkuar edhe një herë të drejtat dhe liritë e tyre. Sepse ne nuk kemi kërkuar kurrë të drejtat tona. Ato i kemi marrë falas pasi ka luftuar bota dhe pasi të tjerët kanë dhënë gjakun. Pra, u desh të vriteshin gratë në Nju Jork, që të festonin gratë në Shqipëri. Dhe jo vetëm. Por tek e fundit secili shikon çatinë e vet.

Statistikat flasin për mijëra gra e vajza shqiptare që denoncojnë dhunën në vazhdimësi, dhe disa qindra prej tyre, në këto 30 vitet e tranzicionit tonë të çartur, kanë pësuar fatin më të keq.

Këpucët e kuqe të vendosura në shkallët e pallatit të kulturës janë një simbolikë, por protestat e fuqishme, aq sa të tronditin opinionin, mungojnë.

Ne festojmë 8 marsin, dalim nëpër podiume e flasim me fjalë të huaja. Bëjmë premtime pa kriter duke hedhur shashka ditën e natën fishekzjarrë. Dhe gratë vazhdojnë të jenë viktimat e burrave. Dhe jo vetëm të tyre. Por dhe të vetë grave. Sepse ka gra në sistemin legjislativ edhe në atë ekzekutiv, madje edhe në atë gjyqësor, por ndikimi i tyre me sa duket është i papërfillshëm. Na rroftë kabineti me gra.

Dhe gratë vriten në fakt. T’i lëmë statistikat. T’i thërrasim vetëm kujtesës. Kjo është një fatkeqësi mesjetare në kohën e artë të kibernetikës.

Ka ardhur koha për demonstrim, jo më për ahengje ku nuk mungojnë as djemtë e palestruar që kërcejnë “break dance” para grave të ekzaltuara.

Tanimë lufta është zhvendosur në një tjetër krah. Vërtet nuk të mohohet më vota. Edhe 8- orarëshi në zyrat e shtetit është i siguruar. Por jeta jo.

Shqiptarëve iu prish dyzeni me çuditë e Kiarës dhe Luizit

Nga 

Leonard Veizi
 
S’ka lënë njëri pa shkruar për “Vëllain e Madh”. Është ai që vë në rresht anonimët e djeshëm dhe artistët e mëdhenj të ditëve të sotme. Ca e ca e kanë sharë e mallkuar, ca të tjerë thjesht e kanë kritikuar. E ç’t’u them më shumë. Që unë kam vendosur të bëj avokatin e djallit, një rol që herë pas here më pëlqen e më intrigon.
Po e nis nga vetja atëherë.
Nuk ishte ndonjë blasfemi kur e kapa veten me pult në dorë duke kërkuar të gjej kanalin ku Vëllai apo Byrazeri po bënte namin me tifozeri e po e linte njerëzinë pa punë.
Më parë se kaq kam ndjekur më mënyrë të çrregullt edicionet e mëparshme të "Big Brotherit” por nuk e kam anashkaluar “Big VIP”. Se aty janë VIP-at, jo për gjë. Që këtu nis loja ime si “avokat i djallit”, sepse kam shkruar duke kritikuar fenomenin. E në njëfarë mënyre nuk bën sens që unë të shkruaj fjalë të mira e të them: Rrofsh Byrazer se na nderove! Tek e fundit, kjo është puna e gazetarit, të gjejë defekte nëpër cepa e skuta dhe të sulmojë. Përndryshe mund të jesh gjithçka tjetër veç jo gazetar.
Kështu që sot dua të bëj të kundërtën.
A mund të jem një “avokat djalli”?
Padyshim. Ç’të keqe ka tek e fundit. Të gjithë e kanë të drejtën e një avokati. Qoftë dhe Djalli. Dhe sot avokatë gjen sa të duash, të licensuar dhe pa diplomë.
Të vijmë tek fenomeni.
Populli është një masë e thjeshtë. Edhe amorfe, kështu thuhet. Elitat janë një klasë edhe më e thjeshtë. Keni parë ndonjë milioner, ndonjë akademik apo ndonjë shkencëtar që gdhihet e ngryset me punë serioze, o duke menduar për fatet e popullit ose duke studiuar e shpikur për të mirën e popullit?
Jo, them unë. Të gjithë kanë vese. Ne si gazetarë kemi marrë atributin të vëmë në dukje veset e të tjerëve duke qenë vetë të krimbur... ndoshta edhe të korruptuar.
Atëherë?
Të gjithë shohim dhe spektakle masive, që nuk të lodhin por thjesht të dëfrejnë.
A e kuptoni sa e varfër do ishte jeta po të mos kishim një burrë zamani si Vëllai i Madh? Po aq sa në vitet e Pushtetit Popullor, ku shihnim 4 orë televizor, nga e cila nja dy orë e gjysmë i zinin lajmet dhe emisionet e propagandës.
Sot ke gjithfarë emisionesh, ca edukative e ca dekadente, dhe përsëri njerëzit janë të pakënaqur.
Ti punon 8 orë e ndoshta më shumë. Vjen i lodhur e i rraskapitur në shtëpi. Dhe si do të vazhdojë jeta më pas, në mënyrë hipotetike: Si ke ngrënë drekë e darkë bashkë, ngrihesh rëndë-rëndë dhe tërheq nga etazheri një libër të Fridrih Niçes, se do të kuptosh thellësisht teorinë e tij të Mbinjeriut. Pastaj i hedh një sy Ajnshtainit se të kujtohet Teoria e Relativitetit, e meqenëse nuk e ke kuptuar si duhet, i futesh edhe një herë studimeve që të kapësh dimensionet e kohës dhe hapësirës. Më pas... ndjek në televizor ose një film me temë historike ose një dokumentar ku flitet për jetën e një heroi që ka dhënë xhanin për Vatanin. Pak më pas se kaq...? Gjumë.
A kalohet jeta kështu?
Jo or jo, sepse me shumë gjasa të gjithë ne bëjmë të njëjtën gjë: plasemi në kolltuk e me ankth të madh nisim të ndjekim “Vëllain e Madh” po aq sa dhe emisionin: “Djemtë kërkojnë vajza e vajzat kërkojnë djem".
Ky është relaksi. Se vëllaçkoja vëllaçko mbetet, nuk të hedh poshtë e nuk të lë pa gjë.
Ne të gjithë kemi nevojë për banalitet. Ndaj dhe kemi celularë në dorë, që pasi na është lodhur koka duke lexuar filozofi e histori antike, shohim vajza gjysmë të zhveshura që pozojnë të pasmet në ekran, për t’i thënë botës: shiko sa të mëdha i kam.
Kjo është jeta tek e fundit. Pavarësish se ne si shqiptarë e teprojmë ca e i ngremë këngë një banori që vjen vërdallë duke pirë duhan e tundur zinxhirin: Enver Hoxha e mprehu shpatën / edhe një herë o për situatën...
Dale mo se ngatërrova emrin e personazhit...  Është fjala për atë tjetrin, që “asht shkodran e tana i ban”. E që spostoi këtë vit atë të një viti më parë i cili ishte nga Vlora, që i bënte të tëra. E ja, kështu ngrihen këngët për heronjtë e rinj. Që në të gjallë të tyre.
-Po më këndoni dhe këngë për dhëndrin moj, trimin e nënës.
Por zonja Kote ishte aty, për t’u marrë me thashetheme nën zë.
-E ç’t’i këndojmë, trimërinë apo burrërinë.
Jemi shoqëri anatemuese, s’ke ç’i thua. Se edhe kur flitet për një “realitet shou” gjithsesi kalojmë në tifozeri: Mirë ja bëri.... U bë kjo...Ai bossi është lojtar i modh...
-Heu, me çfarë skuadre?
Byrazer ç’na bëre, shqiptarëve iu është prishur dyzeni. I ke futur në sherr. S’ka portal që nuk merret me gic-micet e këtij spektakli mbarëpopullor.
Megjithatë jeta jonë është më mirë kur ka në mes një spektakël të këtij kalibri, sesa pa gjë. Televizionit me emisione moralizuese i ka ikur koha.
Vëllai i Madh sot po prodhon lajme më shumë se lufta Rusi-Ukrainë. Edhe më shumë se kampionati botëror i futbollit. Tek e fundit ai po na argëton, na bën të ndihemi mirë: “të harrojmë fukarallëkun që po na mbyt e malarien që po na pi të gjallë”.
-Rroftë Vëllai i Madh!
Dhe me të drejtë, ai me qyfyret e tij karagjoze na bën të harrojmë budallallëqet serioze të jetës.
 
 

Shoqëria jonë frikacake dhe maskiliste që vret gra

Nga Leonard Veizi

 
Asnjë nga kanunet tona nuk e përmban në ndonjë nga aktet e veta motivimin e vrasjes së një gruaje. As dhe të fëmijëve, sigurisht. Sepse burrat duhet të vrasin burrat, nëse janë trima të çartur e duan të vënë nderin në vend.
Por teksa ujërat kanë rrjedhur dhe jemi futur në një botë moderne me ligje e akte nënligjore sa s’ka dosje t’i nxërë, edhe kanunet kanë rënë e janë bërë të pazbatueshëm. Modë e vjetër. Arkaike. Ne po jemi qytetëruar tashmë. Kemi parë dhe botën me sy. Veç kësaj edhe trima nuk ka më. Frikacakë po, sa të duash. Është mirëqenia ajo që na bën të jemi më “fraxhile”. Se kemi kaluar nga buka e misrit me vaj kikiriku, te simitja me gjalpë e së fundi kemi kapur havjarin.

Hajde kapërcim hajde.
Po ç’ne te havjari, more pika na rëntë! Ne na mjafton gaveta e fasules ose paçja me zhaba këmbësh. Por jo, qejfi është te havjari. Ndaj me këtë rast, na është hapur oreksi për të vrarë edhe gratë, madje dhe fëmijët.
S’të bën për burrë njeri sot. Se për grua jo e jo!
Po pse ndodh kjo, pyesin të gjithë? Se jemi trima? Përkundrazi, ngaqë jemi frikacakë. Madje shumë.
Trimat nuk merren me gratë, - jo sepse janë qenie inferiore, të mos keqkuptohemi, - por sepse fizikisht janë më të brishta se burrat. Kështu i ka bërë Perëndia, apo Natyra, nëse u vjen më për mbarë. I ka bërë që ato të lindin fëmijë. Burrat jo. Madje jo vetëm të lindin foshnje femra, por edhe meshkuj që më pas bëhen burra dhe ca më vonë si u trashet zëri dhe llapa kur kanë pirë raki, s’e kanë për gjë dhe të të vrasin.
Dhe të rrahësh e të vrasësh një grua për një burrë është punë e thjeshtë. Ndaj dhe kanuni e ka ndaluar një gjë të tillë. Kanë qenë të mençur të parët tanë. Nuk kanë pasur universitet, por ca gjëra i kanë ditur mirë.
E po t’i futemi ca më thellë elementeve të tjerë, kuptojmë që tek e fundit ne të gjithë jemi bij nënash, pra grash, dhe për pjesë kemi nga i njëjti bark dhe nga një motër. Pra përsëri grua.
Dita e parë e marsit në Shqipërinë tonë të vitit 2023, nisi më dy lajme të kobshme, njëri pas tjetrit. Një trim e alamet trimi vrau tre gra e plagosi tre të tjera.
Fundi i durimit.
Çfarë rëndësie ka nëse policia vajti menjëherë në vendngjarje dhe grupi hetimor nisi me urgjencë procedurat për zbardhjen e ngjarjes?! Vunë piketat e verdha e rrethuan vendin me shirita: Ndal. Mos kalo”. Ç’rëndësi ka nëse Prokuroria hapi çështjen dhe nisi të mbledhë dëshmitë e rastit?! E vërteta është vetëm një, pavarësisht kushteve. Që dy frikacakë vranë tri gra, me një distancë pak orë nga njëri-tjetri. Sepse ishte gjëja më e lehtë që mund të bënin. Si puna e hajdutit. Se hajduti është dhjaks edhe me veten edhe me të tjerët, ndaj të vret. Por vrasja në vetvete nuk tregon trimëri. Tregon frikë dhe panik.
Shoqëria jonë nuk ka më modele. Nga ato modelet e forta që ndikojnë në formimin e një brezi. Ajo po shkon në bazë të antimodeleve. Sepse ata kemi parasysh nga mëngjesi deri pas mesnate. Dhe për të shitur një antimodel si model, fort po punon dhe media me emisione surrogato, duke ushqyer popullatën dembelhane që rrinë gjithë ditën e Zotit me sytë nga ekrani i televizorit.
Dhe veç kësaj, ne jemi ende një shoqëri e prapambetur e maskiliste. Jemi një shoqëri që femrën e shohim si nënçmim, edhe pse ajo është nëna apo motra jonë. Por kjo ka të bëjë me konceptin. Dhe një koncept maskilist i trashëguar në mijëvjeçarë, nuk hiqet dot as me punë vullnetare, ashtu siç u tentua në periudhën e komunizmit, ku emancipimi i sforcuar shërbeu më së shumti si krah i lirë pune, edhe pse nga agjitacion - propaganda u trumbetua si një hap madhështor drejt civilizimit dhe barasvlerësimit. Tanimë kur agjitacionin dhe propagandën nuk e bën më Partia, por vetë masat, kemi shkuar edhe më pas se në periudhën e mbretërisë, ku të paktën kishte një nen të veçantë që detyronte gratë të hiqnin perçet dhe duvakët e të dilnin rrugëve të qytetit me fustan mode po aq sa dhe gratë e qyteteve evropiane.
Pra ku jemi? Se duket sikur mbërritëm në kapërcyellin mes otomanizmit dhe Pavarësisë...? Pra, më shumë se një shekull pas.
E bëra këtë retrospektivë për të vazhduar me të sotmen, ku për nga moda tanimë jemi avangardë, sepse femrat shqiptare mund të dalin bulevardit me minifund, zhapone e cigare në dorë. Por tek e fundit ky nuk është tregues i një civilizim krejtësor. Sepse me një veshje kaq të lehtë, nuk ke ku e mban një kobure në brez, po aq sa e mban një mashkull duke e shtrënguar me rripin e pantallonave, i cili i jep të drejtën vetes edhe ta zbrazë në mish nëse i prishet dyzeni.
Pra nuk paskemi më as mundësi të barabarta.
Jemi një shoqëri e prapambetur e frikacake përderisa për të mbrojtur atdheun fjala vjen, - se armët e zjarrit janë shpikur për luftë frontale,  - nuk përdorim kallashnikovin por fejsbukun, me të cilin e vëmë armikun me shpatulla për muri, e i bëjmë namin duke e sharë para e mbrapa, nga nëna dhe nga motra. Dhe vetë armën e përdorim për të vratë gratë tona.
O Zot na mbro nga frikacakët!