Arian Leka: Letërsia, mjeti që më mbron nga cunami i lajmeve

 Falë kërkesës gjithmonë në rritje për letërsi omgj dhe shkrimtarë që punojnë me ngut e me mall fason, letërsia si art, mezi arrin të mbijetojë.

Arian Leka - poet

Nga Leonard Veizi

E kam dashur gjithmonë poezinë e tij, edhe pse nuk jam vënë në radhë e as jam grindur me librarët për të marrë kopjen e fundit nga vëllimi i sapodalë. E dua poezinë e tij,edhe pse nuk është nevoja që për t’i dhënë një kuptim estetik me elozhe të skajshme,të bëj cilësime banale. Poezinë e tij e kam lexuar pa zë, në “sheshin tim të xhirimit”, herë shtrirë mbi kanape e herë me këmbët vendosur mbi jastëk, duke u vetëkënaqur me tingullin tim të brendshëm,të cilit në vazhdimësi i rregulloja regjistrin që çakordohej me një mikster profesional studiosh. Dhe si kisha mësuar dorën, kisha menduar pa dilemë gjithashtu se disa poezi të miat, të hershme, do t’i nxirrja prej dosjes së harresës për t’u dhënë të njëjtin ngjyrim. Por m’u zhvlerësua gjithçka kisha regjistruar në studion time imagjinare, databaze me emra të koduar poetikë, kur në një ambient publik me plot akustikë,poezitë mrekulluese të Arian Lekës i recitonte mrekullisht Timo Flloko. Mund të mos ishin të tilla, veç mua ashtu m’u dukën atëherë dhe nëse do të përsëritet e njëjta situatë,do të më duken edhe tani. E meqë ishim në shtëpinë e Zotit, te Qendra Kulturore e Katedrales Ortodokse, isha gati të bëja kryq e të ndizja një qiri, se pikërisht Ai, nuk më kishte lënë të bëja marrëzinë time, të futesha në konkurrim me Arianin e Timon bashkë.E gjithë kjo sa për hyrje, sepse për më tepër, Arian Leka flet vetë për lexuesit e gazetës “Fjala”:

Tanimë karantina cilësohet e mbyllur, por a kanë qenë frymëzuese për ju ditët e izolimit?

Tani që duket se “lufta” po shkon drejt “armëpushimit” dhe “armiku i padukshëm”, me sa duket, do të bashkëjetojë me ne, mund të them se për mua ishte një gjendje e tendosur, aspak krijuese dhe e pakëndshme herë-herë.Mbyllja nuk luajti ndonjë rol kryesor, izolimi i detyrueshëm, po. Nga fëmijëria unë jetoj brenda një urdhri pune e disipline, që i ngjan vetëmbylljes me pëlqim, por kthimi në regjimin e detyrimit, përcaktimi prej të tjerëve i orareve të tua, sigurisht që krijoi kundërshtim. Por, ngaqë me frymëzim unë kuptoj gjendje tjetër, them se bëra ndonjë përpjekje, shpesh të kotë, për të kuptuar diçka më shumë nga sa ndodhte dhe nga sa na paraqitej. Edhe pse mes shumë të panjohurash dhe paqartësish (që sigurisht do të qartësohen më vonë, kur të mos i hyjnë kujt në punë, veç historisë), diçka u bë e kuptueshme. Ishim të thyeshëm, të pambrojtur e të papërgatitur, të trembur e të manipulueshëm, deri në komizëm tragjik. Vura re se komunikimi i një qytetërimi pa frymëzim,si ky në të cilin jetojmë, me botën e epidemive na bëri të rivlerësojmë marrëdhënien me falsitetin, që zgjodhi maskat dhe dorezat për simbolikë. Gjithë sa proverbat, si anatomi e sistemit shoqëror, na kishin këshilluar (“fol pa dorashka!”, “hiqe maskën!”) u zhvleftësuan. Miti “i mesdhetarit dhe ballkanasit të ngrohtë”, që shpreh çdo gjë me përqafim, u shkërmoq atypëraty.Nga të vetëkënaqur, të mllefosur, nacionalistë, ksenofobë  dhe arrogantë, pothuajse të gjithë popujt, përfaqësuar nga liderët e tyre dritëplotë, u shndërruan në lypsarë. Mbetëm me sytë nga qielli, prej nga mbërrinin ndihma dhe me sy nga tabelat e rishpërndarjes së pasurisë së Bashkimit Evropian.Kujt i vlejti krekosja, institucionet, kur u gjendëm aq të papërgatitur? Po institucionet? Eufemizmi, edhe në këtë rast u gjet. Ç’ishte cinizëm, u quajt solidaritet. Një gjendje e tillë, zakonisht prodhon më shumë frikë sesa art, më shumë çoroditje sesa përqendrim. Por gjendje si këto mund të jenë nxitëse për të mbajtur shënime, për të kryer vëzhgime a ndoshta për të filluar ndonjë prozë distopish a dialogë komedish të zeza. Gjendja shtypëse, që krijohet gjatë izolimit, jeta në duart e të tjerëve, mungesa e përgatitjes dhe e edukimit mbi ndodhi të tilla, sjellin para nesh fytyrëne çmendurisë, histerinë kolektive,shtetëzimin e lirive dhe ringjalljen e formave  të fobive shoqërore. Pashë se jo rrallë mbyllja, izolimi dhe këqyrja e tjetrit si armik kaloi nga ndrydhja në histeri.Krahas solidaritetit, mendjelehtësisë së fillimit apo ndjenjës së egoizmit ekstrem, dëgjova pashpirtësi në komunikimet mes njerëzve, ndjeva sadizëm, shfaqje dhune dhe kënaqësi nga dhunimi fizik, psikologjik e kulturor ndaj tjetrit. Ata që dinë të përfitojnë gjithmonë nga gjendje të tilla janë politikanët dhe njerëzit në pushtet.Në një mënyrë, nga gjendje të tilla “përfitojnë” dhe artet, kur dinë të nxjerrin lëndë nga ndodhitë dhe ngjarjet me turma e politikanë që, ndonëse pretendojnë shumë,janë gjithmonë e më pak“guru” frymëzues të kombeve të tyre. Në kohën kur jo pak nga mediet kanë hyrë në shërbim e janë radhitur nën armë, krijimtaria artistike ka ende hapësirë për rebelim, për ta bërë të dukshme që gjithë sa politikanët prodhojnë është mbivlerësuar, njëlloj siç është mbivlerësuar edhe inteligjenca,mirëdashja, kultura apo aftësia e tyre qeverisëse. Artet, proza sidomos dhe veprat skenike, mund të vëzhgojnë se ligjet dhe veprimet e tyre (me gjithë ambiciet, vepra zor se do të kenë) janë pjesë e së përkohshmes, ato mund ta bëjnë qesharake “krenarinë dhe të lavdishmen”e pretenduar deri në shpërdorim, ato mund të tregojnë se në shoqëri pa kulturë demokratike, si kjo e jona dhe të ngjashmet e saj në Evropën Juglindore, hija e fronit mbretëror rri galiç në trurin e çdokujt që qeveris a drejton, qoftë edhe në periferi.Të gjitha këto instinkte pandemia i vuri në provë e në veprim. Por në vendet me liri të kontrolluar, në një pikë njeriu vazhdon të jetë i lirë të zgjedhë diçka. Ai e ka ende lirinë të zgjedhë mënyrën dhe mjetin për t’u vetëposhtëruar.

Leximi apo krijimtaria,cila ka qenë  parësore në ditët e izolimit?

Kam lexuar më shumë, sesa kam shkruar, duke u kujdesur me sa munda t’i rrija disi më larg kompjuterit dhe çdo forme të ekranit. Mund të kem humbur shumë por, mendova se kjo ishte mënyra ime, ndoshta jo më e mira, për të krijuar largësi nga cunami i lajmeve, jo gjithmonë të dobishme. Më dukej sikur dëgjoja: - Je ankuar gjithmonë se nuk ke kohë! Ja ku e ke tani. 24 në 24 orë. Kohën e fituar ia kushtova leximit. Librave të palexuar dhe leximit të teksteve të mia, si përmirësim, korrekturë, plotësim detajesh.Kisha kohë pra, të hyja me kujdes më në thelb të çdo fjale të përdorur nga unë, të hulumtoja kuptime të tjera, përdorimin e së njëjtës fjalë në poezi, në prozë a në përditshmëri. Desha që teksti të mos ushtronte presion ndaj lexuesit, sidomos me fjalë aktivizmi, fraza politike, slogane e klishe, që i gjemë dendur në letërsinë e sotme, thua se mes letërsisë dhe gjuhës e stilit të medias, nuk ka më dallim, thua se letërsia nuk është më art, por thjesht komunikim. Unë e çmoj angazhimin domethënës të artit, e çmoj edhe aktivizmin, por jo deri sa kjo përditshmëri frazash, klishesh e sloganesh të shkatërrojë kërkimin për stil, kërkesën për art, imagjinatë dhe atë që është mirëfilli krijimtari letrare.Falë kërkesës gjithmonë në rritje për letërsi omgj dhe shkrimtarë që punojnë me ngut e me mall fason, letërsia si art, mezi arrin të mbijetojë.

Në kushte të tilla, a janë treguar të gatshëm bashkëpunëtorët tuaj që ju të vazhdoni të nxirrni revistën “Poeteka”?

Në këtë pikë besoj se bashkëpunimi i autorëve dhe përkthyesve me revistën “Poeteka” ka qenë i mirë. Arritëm të përfundojmë numrin 54 të revistës dhe të përgatisim për shtyp numrin 55, në të cilët lexuesi shpresoj të vlerësojë jo vetëm “kokëfortësinë” për të vazhduar edhe në kohë shkretimi, por edhe cilësinë letrare. Janërreth 400 faqe të reja, të papublikuara më parë,zgjedhur me përkushtim e kujdes.Në to paraqitet letërsi e artnga D.Kiš, M.Velo, A.Lushi, A.Cupşa,N.Sardžoska, S.Temali, L.Haziri, R.Soler, L.Ahmeti, R.Ismaili,  H.Meçaj, I.Diaconsecu, K.Fragkeskaki, A.Swirszczynska,D.Drndić eA.Dielli.Ka përkthime tëC.Milosz-ite W.Szymborska-s, sjellë në shqip nga P.Çina, të J.Prevert, nga E.Bido, tëE.Jabès, nga M.Karafilaj, të K.Jaio, nga Valbona Sulçe, të J.Brown – fitues i çmimit Pulitzer 2020,tëW.Borchert-in, nga B.Spahia, siç ka edhe kritikë letrare mbi G.Perliçevin, nga A.Mustafa, P.Palushi mbi letërsinë e S.Peposhit, A.Jurukovska-s mbi F.Parmakovska-n dhe L.Dimkovska-n, studimengaS.Risto, S.Leka e B.Shalarietj. Veç kësaj, ka pasur edhe një tjetër lajm të mirë në lidhje me “Poetekën” dhe ata që bashkëpunojnë me të. Pas anëtarësimit në “Eurozone”– një nga rrjetet më rëndësishme të revistave kulturore evropiane, “Poeteka” tanimë është edhe pjesë e “Versopolis”.

A mund të përbëjë ky precedent (pra ditët në karantinë) një motiv që në të ardhmen të kemi prozë dhe vargje rreth saj?

Ndoshta! Gjatë periudhës së mbylljes kam bashkëpunuar me grupe të ndryshme shkrimtarësh, herë për eksperimente letrare, si në rastin e 50 poetëve nga bota, që morëm pjesë në projektin letrar “poezi në rrjedhë–metafora e fundit të izolimit” dhe herë me punë përkthimore, si në rastin e poetes kineze Yin Xiaoyuan, e cila ka përkthyer dhe paraqitur për lexuesin kinez një cikël poezish në format audio dhe të shtypur. Kjo periudhë mbylljeje përkoi edhe me botimin në Vjenë të  fact/fiction-it tim, me titull “Where Does Light Come From?Prej nga vjen Drita?”, si pjesë e “Circle-Surface-Sun: from somewhere in the Mediterranean”, botuar ngaShtëpia Botuese vjeneze SCHLEBRUGGE.EDITOR. Në Berlin, gjithashtu, në fund të muajit maj, doli në qarkullim edhe libri im me titull “ENVER UND SEIN PARADIES Illusionen und Propaganda im kommunistischen Albanien.” 

--------------------------------------------------------

Perceptim mbi një poemë të palexuar

Përsiatje

nga Leonard Veizi

Vargjet janë aty, por varet si ti i lexon.

Se televizori qëllon hapur dhe në ekranin 50 inç trasmetohet një nga ndeshjet e Champion Liga, centrifuga e lavatriçes ka marrë superxhirot dhe procesi i larjes së të brendshmeve nuk ka ndër mend të mbarojë, ndërsa në sobën me korrent uji që vlon pret një dorë oriz apo makaronat e gjata si turjelë. Dhe për çudi, në këtë “magji” kakofonie, ti vazhdon të lexosh poezi.

Djalli e marrtë

Dashuria në vjeshtë është bimë fatkeqe.

Frutat lind nën dhè, në errësirë.

Dhe lulet nuk i rrojnë gjatë, as gjethet.

Fëmijë të thjeshtë, pa bekim, ardhur ditën, ikur natën.

Pagëzuar me ujë të zi dhe me baltë.

Ç’po ndodh kështu...?

Mund t’i perceptosh tërësisht vargjet edhe pse decibeli i zhurmave ka ardhur në rritje, pasi “filarmonisë” i është shtuar uturima e makinës fshirëse, e cila ka marrë tapetin tej e tej, ashtu siç mund të mos e kuptosh fare çfarë thuhet në to edhe kur në nerva e sipër stakon çelësin e automatin për të krijuar një qetësi absolute dhe krejt boshe.

E mbyll librin dhe e rihap, sepse gjithmonë do gjesh një arsye për ta lexuar apo për ta lënë mbi tavolinë. Dhe gjithmonë do të gjesh një arsye për të justifikuar mospërqendrimin tënd ndaj vargut: sepse, ose dielli i plazhit të ka rënë në kokë dhe kërkon të hidhesh me kokë në pishinë, ose shkreptimat që shoqërojnë shiun rrëzëgjerë të kanë tronditur me krismat e tyre të thata.

Dashuria në vjeshtë ishte bimë fatkeqe.

Që nga lulja, fruti dhe gjethja mbi të cilën

e gjelbra shkon pa i hapur udhë të blertës.

Poezia është aty, por varet kush e reciton.

Mund të jetë gjimnazist i pasionuar më zë ende të papjekur mirë, apo një student i artit dramatik që ka marrë veç pak leksione nga e folura skenike. Dhe ti ende nuk e shijon. Sepse, në fund të fundit po kërkon diçka që mendon se është afër përsosmërisë, diçka që mbase nuk ekziston, por që ti çuditërisht vazhdon ta kërkosh e ta kërkosh.

Dhe ku unë.

Me të vetmen formë që më ka mbetur.

Atë të gjilpërës së madhe, me një sy,

më duhet të futem në trupin tënd të lodhur.

Të qep gjithë sa shqepa vetë

dhe gjithë sa gjeta të shqepur tek ti”.

“Ndreqje Gabimesh”. Kështu quhet poema. Dhe vjen qetësisht tek ty, për t’u futur pak nga pak në tërësinë tënde, deri në inde. Duhet një recitues të mirë, edhe një tjetër... një skenë e hijshme dhe një koreografi e çartur...

Dhe kaq për të bërë spektaklin, asgjë më shumë s’ka vlerë.

 Ndreqja e gabimit të vjetër

me një gabim të ri

ishte rritje.

Dalje nga vetvetja,

dëfrim.

Sepse, nëse ajo çfarë ke menduar në tërësinë tënde tek deliron në një çast magjiplotë del nga goja e një aktori brilant, gjithçka merr vlerën e duhur.

Poezia është aty, por varet si e lexon. Apo... varet apo kush ta lexon.

Arian Leka ia kishte besuar vargjet e tij Timo Fllokos.

Botuar në:

http://revistapsikologji.com/nga-leonard-veizi-perceptim-mbi-nje-poeme-te-palexuar/

http://www.mapo.al/2018/02/perceptim-mbi-nje-poeme-te-palexuar/

Leksion i hapur nga Shirli Valentina

Impresione pas një premiere në 
Teatrin Kombëtar

nga 

Leonard Veizi

Në ndarjet e sotme administrative të hartës së botës, e më konkretisht në Evropë, për të cilën thuhet se është një kontinent i plakur e largqoftë jashtë mode, duket se pushteti i burrave ka dominuar po aq shumë në pragun e mijëvjeçarit të tretë, sa dhe në mesjetën e hershme e obskurantiste. Këtë na jep të kuptojmë një autor anglez, Willy Russell, nëpërmjet një personazhi shkruar prej tij e që quhet Shirli Valentina.

Komedia e njohur angleze, e shkruar në vitet ’80 të shekullit të kaluar, në vitin 1988 do të ishte dhe fituese e çmimit “Lorenc Oliver” si komedia më e mirë e vitit. Por në gamën e famës së saj përtej Britanisë erdhi edhe në shqip për publikun e kryeqytetit, pasi kishte kaluar më parë bankëprovën në skenën e teatrit të Durrësit.

Shirli Valentina u bë e famshme, jo vetëm në Liverpul, ku jetonte si një grua shtëpie që veç lante dhe gatuante për bashkëshortin e saj Tom e dy fëmijët e tyre ekscentrik, por dhe në ishullin turistik grek të San Torinit, ku pas vitesh monotonie do të gjente çlirimin dhe jetën e vërtetë.

E megjithëse lëvizja feministe mund të quhej si e ezauruar në Anglinë e fundshekullit të kaluar, duket se Liverpuli, Londra apo Mançesteri kishin ende nevojë për një rifreskim të protestave masive, qoftë edhe nëpërmjet revoltës me tone të buta, por shumë domethënëse lëshuar në eter nga një grua e vetme, me moshë 42 vjeç, që ndryshe cilësohet dhe si një "middle..." apo mesogrua.

Driada Dervishi si regjisore, kishte zgjedhur një aktore si Olta Dakun për të frymuar Shirli Valentinën. Duket se me këtë zgjedhje inteligjente, regjisorja, që paradokohësh na njohu me një nga bëmat e vështira të Pirandelos, kishte futur afrofe në xhep dhe suksesin. Dalja e saj në fund të shfaqjes vetëm sa konfirmonte gjithçka flitej, përpara se komedia të jepej premierë: suksesin e garantuar.

Nga ana e saj Olta Daku e solli Shirli Valentinën të plotë, jo si një angleze shtëpiake, por si një shqiptare të tillë, - që gjendet pa vështirësi nga Unaza e tutje, - me batuta të përshtatura për realitetin ku jetojmë, gjë që sillte vazhdimisht ngacmimin e platesë, ku ndoshta gabohem, por dukej se dominohej nga spektatori femër. Pra, ishte si një leksion i hapur, për ato që i vunë mend e u thelluan dhe jo për ndonjë që mund të kishte ardhur me qëllim për të ekspozuar rrobat e reja firmato, "prej mëndafshi".

Leksion thashë...? Mos u gabova gjë? Se, kush di të marrë leksione, kërkon t'i zbatojë ato edhe në jetë.

Po a thua që një komedi e tillë, me kripë e piper bashkë, të bëhet shkak për të filluar një lëvizje feministe edhe në Shqipëri?

Ndoshta.

"Viva la Revolution".

Sepse ne shqiptarët kemi shumë etapa të padjegura. E duhen djegur ca prej tyre se ndryshe marrim flakë për fare. Vetëm se zakonisht ndodh që kur këto etapa, të cilat Perëndimi i ka kaluar një shekull më parë, duam t’i implementojmë me nja dy a tri kohë vonesë bëhemi qesharakë sa më s’ka.

Por ta lëmë mënjanë lëvizjen feministe, meqenëse gratë kanë fituar goxha të drejta, e po lulëzojnë në Parlament e Qeveri, dhe të vijmë te komedia.

Mes dilemash të mëdha, Shirli Valentina vendosi të largohej nga jeta e saj monotone prej mjeraneje dhe të hapte një kapitull të ri, ku për çudi do të zbulonte jo vetëm dashurinë për veten, por dhe... seksin me një burrë vendas, të paprovuar kurrë më parë si të tillë. Dhe këtë, mesogruaja angleze e gjeti pikërisht në Greqi. Tani, gojët e liga mund të thonë se, “ç’donte Shirli në Greqi mor amani kur kishte Shqipërinë si shpirt. Ja, një "vrap pele" larg, se afër jemi, kufiri na ndan. Helbete po të kishte kaluar nga nahija jonë, mjerë Shirli çdo të hiqte e çfarë zbulimesh do të kishte bërë. Hata fare. Se këtej hamshorët bridhnin rrugëve të hazdisur e pa fre”. Por ja që në ato vite kur autorit iu tek të shkruante këtë komedi sociale, Shqipëria nuk hynte në axhendën e askujt, sepse për shëndetin tonë të tepruar nuk ishim as me Lindjen as me Perëndimin. Shkurt nuk ishim më asnjë. E për pasojë Shirli Valentina nuk mund të kalonte mbi Shqipëri as me avionin e linjës “British Airways” dhe as me “Olympic”-un e Athinës, se si mjete fluturuese të paidentifikuara do te asgjësoheshin nga bateritë kundërajrore të Babicës dhe ato të Karaburunit. Por gjithsesi, ajo erdhi me më shumë se 30 vite vonesë për të na rikujtuar edhe një herë se teknologjia e ka lëvizur botën në mënyrë të skajshme, por jo mentalitetin njerëzor, e për më tepër mentalitetin e një mashkulli.

Këto mendime që po shpreh në këtë shkrim të shkurtër janë thjeshtë të një spektatori, i cili e ndoqi shfaqjen nga lozha, e pëlqeu dhe e shijoi atë në çdo detaj, në regji, lojë aktori e skenografi. E mbi të gjitha, në humorin aq fin të anglezit Willy Russell. Se bën vaki vënia në skenë nuk ishte kurrkund, me teknikë të gabuar, mizanskena të pavendosura mirë... e ku ta di unë se çfarë, që thënë troç, syri im i pavëmendshëm s'i kap dot. Por nisur nga niveli i të qeshurave dhe duartrokitjeve të vazhdueshme, them se sprova kaloi e pastër dhe pa ngërçe. E në këtë mënyrë mora rolin e një zëdhënësi, ku edhe pse mund të refuzohem nga shumica absolute e spektatorëve të pranishëm, them përsëri se shpreh mendimin e shumicës absolute të tyre në natën premierë të Tiranës, të atyre që ndoshta s’kanë shumë dhunti për të shkruar, e as mundësi për të botuar materiale publicistike, sidomos në një revistë me prestigj të lartë si “Psikologjia”.

Botuar në:

http://revistapsikologji.com/nga-leonard-veizi-leksion-i-hapur-nga-shirli-valentina/